Tην πρώτη φορά που βρέθηκα στο γραφείο ενός ψυχολόγου ήμουν μόλις 14 ετών, με μια εκρηκτική εφηβεία να ξεχειλίζει στα λόγια και στις πράξεις μου. Θυμάμαι τη μητέρα μου έντρομη –για πρώτη φορά– να μην μπορεί να χειριστεί αυτό που μου συνέβαινε. Με πήρε από το χέρι και, σχεδόν σαστισμένη, με οδήγησε στον ειδικό. Ο άνθρωπος μου μίλησε με κατανόηση, κατεύνασε το θυμό μου και κατηύθυνε τη σαστιμάρα μου με ένα τεστ επαγγελματικού
προσανατολισμού. Αποκρίθηκε με συγκατάβαση στις όλο ανησυχία απορίες της μητέρας μου πως έχω «μπλοκάρει» εν μέσω εφηβείας μην βρίσκοντας την ιδανική επιλογή σταδιοδρομίας σπουδών και εργασίας. Το χαρτάκι που αποφαινόταν για τις κλίσεις μου το έχω κρατήσει αναμνηστικό των χρόνων εκείνων. Ο πρώτος μου ψυχολόγος δεν διείδε κανένα σημαντικό προς διερεύνηση θέμα- πρόβλημα. Ίσως όμως, ακόμη κι αν το είχε δει, δεν ήταν ειδικός στο να το αντιμετωπίσει. Δεν ήταν δηλαδή ψυχοθεραπευτής.
Ψυχίατροι, ψυχολόγοι και ψυχοθεραπευτές
Η κοινώς αποδεκτή ελληνική ρήση «είσαι ό,τι δηλώσεις» εκφράζει μια πραγματικότητα αλλά επισημαίνει και το κενό κρατικού ελέγχου. Εκατοντάδες, ίσως και περισσότερα, τα παραδείγματα ψυχολόγων, ψυχιάτρων, κοινωνικών λειτουργών, νοσηλευτών, οικογενειακών συμβούλων ή και άλλων συναφών επαγγελματικών κλάδων που αυτό- προσδιορίζονται ως ψυχοθεραπευτές ή και ψυχαναλυτές. Χιλιάδες οι ασθενείς που θεωρούν πως ακολουθούν ψυχοθεραπεία, αλλά στην πραγματικότητα χάνουν χρόνο και χρήμα και κυρίως καταθέτουν την ψυχή τους σε λάθος αποδέκτη.
Η επιστημονική κατάρτιση του ψυχολόγου ή του ψυχιάτρου δεν τον καθιστά αυτόματα και ψυχοθεραπευτή. Πέρα από τις σπουδές της Ψυχολογίας ή της Ψυχιατρικής, για να είναι κάποιος ψυχοθεραπευτής θα πρέπει να έχει κάνει και ο ίδιος ψυχανάλυση ή κάποια άλλη μορφή ψυχοθεραπείας επί μακρόν, να έχει αποκτήσει εμπειρία κάνοντας εποπτεία και να έχει επιτύχει να είναι ένας ισορροπημένος άνθρωπος. Η κυρία Θεοτοκά τονίζει πως εξίσου σημαντικό με την εκπαιδευτική και επαγγελματική κατάρτιση είναι να πρόκειται για έναν άνθρωπο με καλοσύνη και ηθικές αρχές.
Τη δεύτερη φορά που χτύπησα την πόρτα ψυχολόγου –που σήμερα πλέον γνωρίζω πως δεν ήταν ψυχοθεραπευτής– έζησα την τραυματική εμπειρία ενός ανεπαρκούς «θεραπευτή» και επιπλέον ενός κακού ανθρώπου, που όχι μόνο δεν μου έκανε καλό αλλά φεύγοντας, σχεδόν τρέχοντας, από το γραφείο του είχα επιβαρυνθεί με επιπλέον προβλήματα από αυτά που είχα αρχικά. Έπειτα από αυτό άργησα πολύ να εμπιστευθώ οποιονδήποτε ειδικό. Ενήλικη πλέον, και με συστάσεις φίλων ειδικών, βρέθηκα στο ιατρείο ψυχιάτρου – ψυχοθεραπεύτριας προσπαθώντας να βάλω επιτέλους σε τάξη όσα επί χρόνια με φόβιζαν και βίαια εκδηλώνονταν με κρίσεις πανικού. Και αυτή η προσπάθεια οδηγήθηκε σε αποτυχία. Δεν ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος, αυτός που ταίριαζε στη δική μου ιδιοσυγκρασία, για να τηρήσω το συμβόλαιο.
Θεραπευτικό συμβόλαιο
Η έναρξη της σχέσης μεταξύ ασθενή και ψυχοθεραπευτή πρέπει να καθορίζεται από ένα συμβόλαιο, ένα πλαίσιο δηλαδή που καθορίζει τον αριθμό των συνεδριών (συναντήσεων) σε εβδομαδιαία βάση, καθώς και την οικονομική συμφωνία. Ο καθορισμένος χρόνος και η τήρησή του σε σταθερή βάση καθώς και το χρηματικό ποσό που δίνεται για το χρόνο αυτό «δεσμεύουν» θεραπευτή και ασθενή, αλλά συμβάλλουν και σε ένα αίσθημα ασφάλειας και σταθερότητας. Τυπικά, αυτό που ισχύει, τόσο στην περίπτωση της ψυχανάλυσης όσο και σε όλες τις άλλες μορφές ψυχοθεραπείας, είναι ότι ο ασθενής πληρώνει ακόμη κι αν ακυρώσει συνεδρία, ενώ ο χρόνος είναι προκαθορισμένος και δεν πρέπει να τροποποιείται. Στην ψυχανάλυση ο εβδομαδιαίος χρόνος συνεδριών καθορίζεται στις δύο με τρεις φορές, ενώ η όλη διαδικασία διαρκεί αρκετά χρόνια, ανάλογα με την ψυχική διαδρομή του αναλυόμενου. Στις άλλες μορφές ψυχοθεραπείας ο εβδομαδιαίος χρόνος ορίζεται συνήθως στη μία φορά και πάντα ανάλογα και σε συμφωνία με το αίτημα του «ασθενούς», ενώ ο συνολικός χρόνος ψυχοθεραπείας καθορίζεται κατά περίπτωση. Σε γενικές γραμμές όμως, όταν κάποιος νιώθει πιο καλά, μπορεί να σταματά και να ξεκινά πάλι όταν νιώθει ότι το έχει ανάγκη.
Αυτό το συμβόλαιο, στη δική μου περίπτωση, στην τρίτη κατά σειρά προσπάθεια ψυχοθεραπείας, δεν ήμουν έτοιμη να το «υπογράψω». Δεν είχα πειστεί για τη σχέση που μπορούσα να αναπτύξω μαζί της. Ένιωθα πως το πρόσωπό της δεν με ενέπνεε για να αφεθώ, να ανοιχτώ και, κυρίως, αισθανόμουν καθαρά διαισθητικά πως «ακουμπούσα» σε μια ψυχρή επαγγελματία. Αυτό για κάποιους μπορεί να είναι επιθυμητό, σε εμένα λειτουργούσε αρνητικά. Ακύρωνα συνεδρίες, δεν ήμουν ειλικρινής, δεν κατέθετα τις σκέψεις μου, δεν έλεγα αυτά που σκεφτόμουν ή αισθανόμουν. Κάποια στιγμή έφυγα και από εκεί τρέχοντας. Η ανακούφισή μου όταν της ανακοίνωσα πως δεν την είχα ανάγκη ήταν μεγάλη. Δεν ήθελα και αυτή –ως πρόβλημα– στη ζωή μου.
Ιδανικός είναι αυτός που μας ταιριάζει
Την πρώτη φορά που θα επισκεφτούμε τον ψυχοθεραπευτή που μας έχουν συστήσει θα πρέπει και να κρίνουμε αν είναι ο κατάλληλος για εμάς. Καταρχάς, μπορούμε να τον ρωτήσουμε για τις σπουδές του, την κατάρτισή του, την κατεύθυνσή του και θα πρέπει να περιμένουμε να μας απαντήσει χωρίς δισταγμό ή δυσφορία. Είναι επίσης απαραίτητο να ζητήσουμε πληροφορίες για την ψυχοθεραπεία, να πάρουμε χρόνο για να σκεφτούμε αν νιώθουμε οικεία μαζί του και να ακολουθήσουμε το ένστικτό μας.
Έως τα 30 μου είχα συγκεντρώσει μια αδιάφορη και δύο αποτυχημένες προσπάθειες για ψυχοθεραπεία. Kι όμως δεν σταμάτησα ποτέ να νιώθω έντονα την ανάγκη να αφιερώσω χρόνο στον εαυτό μου για τη θεραπεία της ψυχής μου, που ένιωθα πως δεν μπορούσα από μόνη μου να ανακουφίσω. Οι δύσκολες καταστάσεις, οι συνηθισμένες, αναμενόμενες δύσκολες στιγμές της καθημερινότητας, φάνταζαν όγκος προβλημάτων ικανός να με αποσυντονίσει και να με φοβίσει υπέρμετρα. Η τέταρτη προσπάθειά μου για ψυχοθεραπεία στέφθηκε με επιτυχία. Είχα απέναντί μου έναν άνθρωπο που όχι μόνο το ένστικτο αλλά και η λογική, το συναίσθημα και η εμπειρία μου μού επιβεβαίωσαν από την πρώτη στιγμή πως είναι ο κατάλληλος άνθρωπος – ψυχοθεραπευτής για εμένα. Πολλές φορές έχω την ανάγκη να είναι η φίλη μου, η καλύτερή μου φίλη, αλλά τελικά προτιμώ να παραμείνει αυτό που είναι, η ψυχοθεραπεύτριά μου, ένας «δικός μου» άνθρωπος, πάντα εκεί, έτοιμος να μου δώσει το χέρι που θα με σηκώσει, θα με ανακουφίσει, θα κατευνάσει τους φόβους μου, θα με καθοδηγήσει σωστά, χωρίς ιδιοτέλεια, με αγάπη. Μια αγάπη διαφορετική, που δεν εντάσσεται σε κάποια άλλη σχέση, αλλά παραμένει εξίσου ουσιαστική για τη ζωή μου.
Ψυχοθεραπεία: διαδικασία ζωής
Όλη η ζωή είναι μια θεραπεία, τονίζει η κυρία Θεοτοκά. Δεν χρειάζεται κανείς να είναι ψυχικά ασθενής για να ακολουθήσει ψυχοθεραπεία. Όταν νιώθουμε ψυχολογική δυσφορία, όταν έχουμε να αντιμετωπίσουμε θέματα σε σχέση με τον εαυτό μας ή με τις σχέσεις μας με τους άλλους, όταν δεν νιώθουμε ευχαριστημένοι με τη ζωή μας και δεν μπορούμε να κάνουμε αλλαγές, δεν βρίσκουμε τον τρόπο να αλλάξουμε αυτό που δεν μας ευχαριστεί, όταν δεν νιώθουμε ελεύθερα με τον εαυτό μας, όταν έχουμε φοβίες, άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση, κατάθλιψη ή ακόμα και όταν βρισκόμαστε σε ένα δίλημμα ψυχολογικό και δυσκολευόμαστε να το χειριστούμε, τότε μπορούμε –και πρέπει, θα πρόσθετα με έμφαση– να απευθυνθούμε σε έναν ψυχοθεραπευτή, αρκεί να νιώθουμε την ανάγκη να το κάνουμε, να θέλουμε.
Σχολές ψυχοθεραπείας
Οι ψυχοθεραπευτές, ανάλογα με την εμπειρία τους και την ευελιξία που αυτή τους παρέχει και σύμφωνα με αυτό που ταιριάζει στον κάθε ασθενή, συνήθως χρησιμοποιούν στοιχεία από διάφορες σχολές ψυχοθεραπείας.
Η συμβουλευτική ψυχοθεραπεία έχει στόχο την παροχή συμβουλών, κάποιων πρακτικών απαντήσεων σε συγκεκριμένα προβλήματα που αντιμετωπίζει ένα άτομο ή μια οικογένεια. Η συμβουλευτική ψυχοθεραπεία αφορά συχνά σχέσεις και συμπτώματα που εμφανίζουν τα παιδιά ή οι έφηβοι (άρνηση σχολείου, φοβίες, χειρισμός σχέσεων με συνομήλικους κ.λπ.), αλλά και προβλήματα ενηλίκων που εστιάζουν σε συγκεκριμένες δυσκολίες, αλλαγές στην οικογενειακή ή επαγγελματική ζωή κ.λπ. Οι συνεδρίες είναι συνήθως λίγες, εστιασμένες στο συγκεκριμένο θέμα-πρόβλημα του «ασθενούς». Μπορεί μάλιστα να χρειαστεί και μία συνεδρία μόνο, από την οποία το άτομο να πάρει ό,τι του χρειάζεται για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα που έχει. Στη συμβουλευτική ψυχοθεραπεία ο ψυχοθεραπευτής έχει ενεργό ρόλο και είναι αρκετά καθοδηγητικός, ενώ δεν υπάρχει συγκεκριμένο προφίλ «ασθενούς» για τη συγκεκριμένη μορφή θεραπείας.
Η συμπεριφορική γνωστική ψυχοθεραπεία αφορά κάποιες τεχνικές χειρισμού του άγχους και άλλων ψυχολογικών συγκρούσεων, όπως φοβίες και άλλους είδους νευρωσικές εκδηλώσεις. Εστιάζεται συνήθως στα προβλήματα και τις δυσκολίες τού «εδώ και τώρα» και βασίζεται στην αναγνώριση και την κατανόηση των προβλημάτων με βάση τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στη σκέψη, το συναίσθημα και τη συμπεριφορά. Η σχολή αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί και να λειτουργήσει τόσο ατομικά όσο και ομαδικά, ενώ δεν υπάρχει προκαθορισμένο προφίλ «ασθενούς» για την επιλογή της. Στόχος της είναι να βοηθηθεί ο «ασθενής» να ανακαλύψει λύσεις στα προβλήματά του, να πετύχει τις επιθυμητές αλλαγές στον τρόπο που σκέφτεται, αισθάνεται και συμπεριφέρεται με την ενεργή καθοδήγηση του ψυχοθεραπευτή.
H υποστηρικτική ψυχοθεραπεία στοχεύει στην υποστήριξη των αμυνών του ατόμου, την ενίσχυση των καλών, των υγιών αμυνών που βοηθούν το άτομο να είναι λειτουργικό και ικανοποιημένο από τον εαυτό του. Απευθύνεται σε ενήλικες και αφορά όλη την γκάμα της ψυχοπαθολογίας, από ήπιες έως βαριές ψυχικές διαταραχές (π.χ. ψυχώσεις), ενώ η διάρκειά της ποικίλλει ανάλογα με την περίπτωση.
Η ψυχανάλυση, με ιδρυτή τον Σίγκμουντ Φρόιντ, είναι μια από τις βασικές και ίσως η παλαιότερη μορφή ψυχοθεραπείας, που έχει στόχο την ανάλυση των αιτίων της ανθρώπινης συμπεριφοράς μέσα από την κατανόηση των οποίων αντιμετωπίζονται οι ψυχικές συγκρούσεις και το άτομο ανακουφίζεται και θεραπεύεται. Βασικά της εργαλεία είναι οι ελεύθεροι συνειρμοί, η ανάλυση των ονείρων και η ανάλυση της σχέσης με τον θεραπευτή, η λεγόμενη σχέση μεταβίβασης. Στην ψυχανάλυση υπάρχει σαφής πολυετή δέσμευση του αναλυόμενου και παρουσία του δύο με τρεις φορές την εβδομάδα. Διαρκεί αρκετά χρόνια, περίπου 5 ή και περισσότερα, και απευθύνεται σε ενήλικες μόνο, οι οποίοι δεν πάσχουν από βαριές ψυχικές διαταραχές (π.χ. σχιζοφρένεια). Ο ψυχαναλυτής –στη χώρα μας υπάρχουν ελάχιστοι «πραγματικοί – πιστοποιημένοι» ψυχαναλυτέ .– δεν επεμβαίνει και η στάση του είναι ουδέτερη, μη παρεμβατική. Η ουδετερότητα αυτή επιτρέπει στον ασθενή να «καθρεφτιστεί» σε αυτόν για να δει τον εαυτό του, κάτι που χρησιμοποιείται και σε άλλα είδη θεραπείας.
Η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία στηρίζεται στις αρχές της ψυχανάλυσης, αλλά, σε αντιδιαστολή με αυτήν, εστιάζει και στις τρέχουσες συγκρούσεις, στην παρούσα κατάσταση. Στην ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία ο ρόλος του ψυχοθεραπευτή είναι πιο ενεργός από το φαινομενικά «αμέτοχο» του ψυχαναλυτή, ενώ δίνεται λιγότερη έμφαση στους ελεύθερους συνειρμούς και στα όνειρα. Η συχνότητα των συνεντεύξεων στην ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία είναι μία έως τρεις φορές την εβδομάδα και η διάρκεια της θεραπείας από λίγες εβδομάδες έως και πολλά χρόνια.
Η βραχεία ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία βασίζεται στις αρχές της ψυχοδυναμικής ψυχοθεραπείας, αλλά είναι στοχευμένη σε συγκεκριμένα θέματα του ατόμου, τα οποία όμως συζητούνται από αναλυτική άποψη, δηλαδή εξετάζονται τα αίτια της συμπεριφοράς και συσχετίζονται με παρελθούσες εμπειρίες ώστε το άτομο να κατανοήσει καλύτερα τις αντιδράσεις του και να είναι πιο υποψιασμένο γύρω από αυτές. Αφορά 8-16 συνεδρίες περίπου και απευθύνεται σε ενήλικες που έρχονται για τον εαυτό τους ή και για οικογενειακά θέματα (σχέσεις με παιδιά κ.λπ.).
H συστεμική ψυχοθεραπεία αφορά κυρίως την οικογένεια ή το ζευγάρι και τα προβλήματα αντιμετωπίζονται συστεμικά. Αυτό σημαίνει ότι η οικογένεια ή το ζευγάρι αντιμετωπίζονται ως σύστημα που νοσεί, τα ψυχολογικά όμως προβλήματα εκφράζονται μόνο σε ένα από τα μέλη της οικογένειας, το οποίο παίζει το ρόλο «αποδιοπομπαίου τράγου». Ο θεραπευτής έχει ενεργητικό ρόλο, εστιάζεται στο εδώ και τώρα και κάνει άμεσες παρεμβάσεις στις σχέσεις.
ΤΗΣ ΒΑΝΝΑΣ ΜΑΡΚΕΤΑΚΗ
ME TH ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΙΛΙΑΣ ΘΕΟΤΟΚΑ, KΛΙΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΟΥ-ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΡΙΑΣ ΤΗΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ ΚΛ ΙΝΙΚΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ, ΑΙΓΙΝΗΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου