To «άβατο» των νορβηγικών ιχθυοτροφείων

By valia 

Στα περίχωρα της νορβηγικής πόλης Μπέργκεν, η Lerøy, η δεύτερη μεγαλύτερη εταιρία εκτροφής σολομού παγκοσμίως, μας ξεναγεί στο πιλοτικό ιχθυοτροφείο Sagen 2. Ένα υπόστεγο στεγάζει τις δεξαμενές όπου εκτρέφεται μια ολόκληρη στρατιά από κυκλόπτερους: το ψάρι βεντούζα έχει μετατραπεί σε σύμμαχο των υδατοκαλλιεργειών, καθώς είναι θηρευτής του παράσιτου που είναι γνωστό ως «ψείρα του σολομού» (lakselus ή Lepeophteirus salmonis).

O Χάραλντ Σβέιερ, τεχνικός διευθυντής της Lerøy μας εξηγεί: «Παράγουμε περίπου 6 εκατομμύρια κυκλόπτερους ετησίως, γεγονός που μας επιτρέπει να μειώσουμε κατά 90% την φαρμακευτική αγωγή ενάντια στις ψείρες». Μας παρουσιάζει επίσης ένα μοναδικό πρωτότυπο μηχάνημα που αποκαλείται «σωλήνας». 300.000 νεαροί σολομοί εκτρέφονται για αρκετούς μήνες σε μια κατασκευή από πλαστικό, μήκους 50 μέτρων, η οποία επιπλέει στα νερά του φιόρδ: τροφοδοτείται με ένα ρεύμα νερού που αντλείται από τα βάθη του: «Σε βάθος 35 μέτρων, το νερό είναι τόσο κρύο ώστε δεν το αντέχουν οι ψείρες. Οι σολομοί που κολυμπάνε στο ρεύμα είναι σε καλύτερη φυσική κατάσταση. Τα περιττώματα και τα κατάλοιπα τροφής συλλέγονται και υφίσταται επεξεργασία», αντί να συσσωρεύονται στον βυθό του φιόρδ ρυπαίνοντάς τον.

Η Lerøy έχει προγραμματίσει την έναρξη της λειτουργίας ενός δεύτερου «σωλήνα», «τετραπλάσιου μεγέθους, δυναμικότητας 1,2 νεαρών εκατομμυρίων σολομών». Το κόστος του συστήματος, σαφώς υψηλό, παραμένει απόρρητο. Στο Όσλο, στα γραφεία της Cermaq, ενός άλλου κολοσσού της εκτροφής σολομού και θυγατρικής της Mitsubishi, μας παρουσιάζουν και άλλα καινοτόμα προγράμματα όπως το iFarm. Όπως μας εξηγεί η Βένσε Γκρόενμπρεκ, υπεύθυνη αειφορίας και διαχείρισης κινδύνων «θα είμαστε σε θέση να χορηγούμε φαρμακευτική αγωγή μονάχα σε όσους σολομούς την χρειάζονται. Κάθε ψάρι θα αναγνωρίζεται και θα ταυτοποιείται χάρη σε ένα σύστημα φυσιογνωμικής εξακρίβωσης».

Τα θαύματα της βιοτεχνολογίας θα μπορούσαν σχεδόν να μας κάνουν να ξεχάσουμε ότι, στις αρχές της, η εκτροφή σολομού αποτελούσε μια βιοτεχνική δραστηριότητα στην οποία επιδίδονταν οι αγρότες για να συμπληρώσουν το εισόδημά τους. Σήμερα η υδατοκαλλιέργεια αποτελεί έναν υπερσύγχρονο και αυτοματοποιημένο κλάδο που δημιουργεί λίγες θέσεις εργασίας (7.650 σε ολόκληρη τη Νορβηγία) αλλά αποφέρει τεράστια κέρδη. Το 2017, η Νορβηγία εξήγαγε 1,2 εκατομμύρια τόνους σολομού (54,8 της παγκόσμιας παραγωγής) αξίας περίπου 6 δισ. ευρώ (1). Στον κλάδο δημιουργήθηκαν τεράστιες περιουσίες: ο Γκούσταβ Μάγκναρ Βίτζοε (γεννηθείς το 1993), κληρονόμος του ομίλου Salmar, είναι ένας από τους νεαρότερους δισεκατομμυριούχους παγκοσμίως.

Ωστόσο, εξαιτίας της ψείρας του σολομού, η δημιουργία νέων ιχθυοτροφείων έχει παγώσει από το 2013 ενώ η δραστηριότητα έχει επιπτώσεις και στο περιβάλλον. Έτσι, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, ο πληθυσμός των άγριων σολομών μειώθηκε την τελευταία τριακονταετία (470.000 το 2016 έναντι 1 εκατομμύριο τη δεκαετία του 1980), ενώ η διασταύρωσή τους με σολομούς που έχουν ξεφύγει από τα ιχθυοτροφεία καθιστά το είδος περισσότερο ευάλωτο (2). Το 2015, 17 οργανώσεις (οικολογικές, ψαράδων, κυνηγών, πεζοπόρων-φυσιολατρών) κατέθεσαν καταγγελία κατά της νορβηγικής κυβέρνησης ενώπιον της εποπτικής αρχής της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ), κατηγορώντας την ότι δεν σεβάστηκε την οδηγία πλαίσιο για το νερό (της 23^ης Οκτωβρίου 2000) επειδή αγνοεί τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των υδατοκαλλιεργειών.

Οι υπερβολικά επικριτικοί επιστήμονες μπαίνουν στην μαύρη λίστα

Αντιμέτωποι με τις κριτικές και κυρίως με την απώλεια της εμπιστοσύνης των καταναλωτών, οι βιομήχανοι του κλάδου αντιδρούν. Επιχειρούν να μειώσουν την ρύπανση, να περιορίσουν τις αποδράσεις ψαριών από τους κλωβούς, να περιορίσουν τις τοξικές θεραπευτικές αγωγές, να βρουν άλλους τρόπους να καταπολεμήσουν τους ιούς και τα παράσιτα. Με τη χρήση φυσικών θηρευτών της ψείρας επιδιώκεται να περιοριστεί η προσφυγή στα εντομοκτόνα (diflubenzuron και teflubenzuron). Ωστόσο, η Ένωση Αλιέων Fiskarlaget τους κατηγορεί ότι εξοντώνουν τα οστρακόδερμα [μεταξύ άλλων τις μικρές γαρίδες κριλ (3) που κατέχουν σημαντική θέση στην θαλάσσια τροφική αλυσίδα]. Η βιομηχανία του σολομού απαντάει ότι το ίδιο πρόβλημα παρατηρείται και σε ζώνες όπου δεν υπάρχει η παραμικρή υδατοκαλλιέργεια. Υποστηρίζεται δε από έναν κρατικό οργανισμό, το Νορβηγικό Ινστιτούτο Θαλάσσιας Έρευνας (Hafvorskningsinstituttet, IMR) που εδρεύει στο Μπέργκεν. Η Ρίτα Χάνισνταλ δηλώνει ότι «δεν υπάρχει εμφανής σχέση ανάμεσα στα δύο φαινόμενα. Διαπιστώσαμε επεισόδια υψηλής θνησιμότητας του κριλ πολύ πριν την εμφάνιση της υδατοκαλλιέργειας. Ορισμένοι τα συσχετίζουν, αλλά δεν υπάρχει μια σχέση αιτιότητας ανάμεσά τους. Χρειαζόμαστε αποδείξεις και, για την ώρα, δεν υπάρχουν έρευνες πάνω σε αυτό το ζήτημα.» Ωστόσο, εμείς βρήκαμε μια έρευνα του 1982 που αποδεικνύει ότι το diflubenzuron σκοτώνει τους νεοσσούς των καβουριών (4)…

Το IMR, το οποίο τον Ιανουάριο του 2018 συγχωνεύτηκε με το Νορβηγικό Ινστιτούτο Έρευνας για την Διατροφή και τα Θαλασσινά Προϊόντα (Nifes), εποπτεύεται από το Υπουργείο Αλιείας. Την περίοδο 2009-2013, το υπουργικό χαρτοφυλάκιο κατείχε η Λίσμπεθ Μπεργκ-Χάνσεν (Εργατικό Κόμμα), η οποία κατείχε μετοχές επιχειρήσεων υδατοκαλλιέργειας. Ο δε δεξιός διάδοχός της Περ Σάντμπεργκ (Κόμμα της Προόδου) φιλοδοξούσε να πενταπλασιάσει την παραγωγή σολομού μέχρι το 2050 (5). Το 2016, χαρακτήρισε «σκοτεινές δυνάμεις» όλους όσους τολμούν να ασκήσουν κριτική στις υδατοκαλλιέργειες. Και δεν πρόκειται μονάχα για λόγια: η εβδομαδιαία εφημερίδα «Morgenbladet» και το διαδυκτιακό περιοδικό Harvest ανακάλυψαν μια μαύρη λίστα στην οποία είχαν ενταχθεί δώδεκα επιστήμονες που αμφισβητούσαν τον κυρίαρχο λόγο (6).

Περιλάμβανε και το όνομα του Ζερόμ Ρυζέν, Γάλλου ειδικού σε ζητήματα περιβαλλοντικής τοξικολογίας, ο οποίος εργάζεται ως πανεπιστημιακός-ερευνητής στο πανεπιστήμιο του Μπέργκεν. Οι έρευνές του είναι επικεντρωμένες στην μελέτη των έμμονων οργανικών ρύπων (ΡΟΡ). Τα λιπαρά ψάρια όπως ο σολομός είναι περιζήτητα για τις πρωτεΐνες τους αλλά και για τα ωμέγα 3 μακράς αλύσου που είναι πολύτιμα για το νευρικό σύστημα. Όμως, στο λίπος τους συσσωρεύονται επίσης και ρύποι όπως η διοξίνη και οι πολυχλωροδιφαινόλες (PCB). To IMR προσπαθεί να φανεί καθησυχαστικό: «παρακολουθεί κάθε χρόνο το επίπεδο των ρύπων και ανακοινώνει τα αποτελέσματα στον ιστότοπό του». Επιπλέον, υπογραμμίζει ότι «οι τιμές είναι κατώτερες των ανώτατων ορίων που καθορίζονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση».

Η βιομηχανία του σολομού πλειοδοτεί. Η Γκρόενμπρεκ διαβεβαιώνει: «προβαίνουμε σε τακτικούς ελέγχους και συμμορφωνόμαστε με τις αυστηρές απαιτήσεις που θεσπίζει η κυβέρνηση. Είμαστε πολύ πιο κάτω από τα ανώτατα επιτρεπτά όρια». Μάλιστα, προβάλει το εξής επιχείρημα υπέρ της υδατοκαλλιέργειας: «Πρόσφατες έρευνες απέδειξαν ότι ο σολομός ιχθυοτροφείου περιέχει λιγότερους περιβαλλοντικούς ρύπους σε σχέση με τα λιπαρά ψάρια που αλιεύονται στην ανοιχτή θάλασσα». Πράγματι, μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο (γαλλικό) περιοδικό «60 Millions de consommateurs» υποστήριζε ότι ο αλιευόμενος σολομός αλλά και οι σολομοί των βιολογικών εκτροφείων (που τρέφονται με αλιευόμενα ψάρια) περιέχουν μεγαλύτερες ποσότητες ρύπων σε σχέση με τον κλασικό σολομό εκτροφείου, καθώς η τροφή του τελευταίου περιέχει περισσότερα φυτικά συστατικά και λιγότερα ζωικά άλευρα.

Ωστόσο, για τον Ρυζέν, τα ανώτατα επιτρεπτά όρια θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με επιφυλακτικότητα: «Τον Νοέμβριο του 2000, η Ε.Ε. είχε καθορίσει το όριο στα 7 picogram εβδομαδιαίως. Ωστόσο, πολλοί καταναλωτές ξεπερνούσαν αυτή τη δόση. Έτσι, έξι μήνες αργότερα, αυτό το όριο διπλασιάστηκε στα 14 picogram.» Εκείνη την εποχή, η γερμανική Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Περιβάλλοντος άσκησε κριτική στη χειραγώγηση των επιστημονικών μεγεθών (7). Ο Ρυζέν εργαζόταν στο Nifes, όπου μελέτησε τις επιπτώσεις που έχει για την υγεία η κατανάλωση σολομού ο οποίος περιέχει ΡΟΡ: «διαπίστωσα εξαιρετικά αρνητικές επιπτώσεις στον μεταβολισμό των ποντικών που τρέφονταν με λάδι σολομού, συγκριτικά με την ομάδα που τρεφόταν με λάδι από το οποίο είχαν αφαιρεθεί οι ρύποι. Τα ζώα ανέπτυσσαν σοβαρότατη παχυσαρκία και διαβήτη τύπου Β (8). Το Nifes μου απαγόρευσε να μιλήσω απ’ ευθείας στα ΜΜΕ και να συμμετέχω σε επιστημονικά συνέδρια, ενώ περιόρισε σημαντικά το ερευνητικό μου έργο. Τα πάντα ελέγχονταν από το Α ως το Ω.»

Αμφιβολίες για τα οφέλη των ωμέγα 3 για την υγεία

Εξάλλου, δεν γνωρίζουμε επαρκώς τις επιπτώσεις της συσσώρευσης των τοξικών ουσιών, καθώς και των κοκτέιλ ρύπων που δημιουργείται από αυτή τη συσσώρευση. Όσο για τα πολυδιαφημισμένα ωμέγα 3, ο καθηγητής Ρυζέν αμφισβητεί τις υποτιθέμενες αρετές τους: «Οι Ινουίτ καταναλώνουν πολλά ωμέγα 3 και παρουσιάζουν λίγες καρδιοαγγειακές ασθένειες. Συνεπώς, συμπεραίνεται ότι το να τρως ωμέγα 3 είναι καλό για την υγεία… Στην πράξη, σήμερα γνωρίζουμε ότι οι Ινουίτ διαθέτουν μια ιδιαίτερη γενετική κληρονομιά (9). Σε ασθενείς που έχουν υποστεί έμφραγμα συνταγογραφούνται ωμέγα 3, χωρίς να παρατηρείται καμία βελτίωση.» Μας παρουσιάζει δε μια δημοσίευση του νορβηγικού Υπουργείου Έρευνας η οποία το 2012 παραδεχόταν ότι «δεν είναι επαρκώς τεκμηριωμένες οι θετικές επιπτώσεις των ωμέγα 3 στην υγεία». Ο Ρυζέν εγκατέλειψε το Nifes το 2010 και «δεν τρώει πλέον σολομό ιχθυοκαλλιέργειας». Ωστόσο, στη Γαλλία, ο Εθνικός Οργανισμός για την Υγειονομική Ασφάλεια των Τροφίμων (Anses) συνιστά την κατανάλωση ψαριού δύο φορές την εβδομάδα –μια φορά λιπαρού ψαριού και μια φορά άπαχου- «για να εξασφαλίζονται όλα τα οφέλη που προσφέρει η κατανάλωση ψαριού και για να καλύπτονται οι ανάγκες του πληθυσμού σε ωμέγα 3 μακράς αλύσου, με παράλληλη ελαχιστοποίηση του κινδύνου της υπερβολικής έκθεσης σε ορισμένους επιμολυντές (10)».

Στην μαύρη λίστα βρίσκεται και η Αν Λιζ Μπζέρκε Μόνσεν, βιοχημικός και παιδίατρος στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο Haukeland του Μπέργκεν. Στις 10 Ιουνίου του 2013, μέσα από τις στήλες της εφημερίδας «Verdens Gang», είχε συμβουλεύσει να αποφεύγεται η κατανάλωση σολομού από τα παιδιά και τις έγκυες γυναίκες. Η συνέντευξή της είχε τεράστιο αντίκτυπο, τόσο στη Νορβηγία, όσο και στο εξωτερικό. Οι ιεραρχικά ανώτεροί της την αποδοκίμασαν δημόσια. Κατηγορεί τη βιομηχανία του σολομού ότι «εξαγοράζει την έρευνα». Ως απόδειξη των ισχυρισμών της, μας παρουσιάζει μια έρευνα που συντονίστηκε από το Nifes και χρηματοδοτήθηκε από τον… γίγαντα της ιχθυοκαλλιέργειας Marine Harvest. «Συνάντησα νεαρούς ερευνητές που περνούσαν από τη μια σύμβαση επισφαλούς εργασίας στην άλλη. Στο εξής, εργάζονται για τη βιομηχανία του σολομού, η οποία τους εξασφαλίζει μια άνετη ζωή.»

Άλλο ανησυχητικό γεγονός: η Βικτόρια Μπον, ερευνήτρια του Nifes, ανακάλυψε το 2008 ότι η αιθοξυκίνη που εντοπίστηκε στην τροφή των σολομών μπορούσε να διαπεράσει τον αιματο-εγκεφαλικό φραγμό που προστατεύει τον εγκέφαλο. Κατηγορεί δε το Nifes ότι «την ώθησε προς την έξοδο (11)». Οι παραγωγοί ζωικών αλεύρων επέλεξαν την αιθοξυκινη ως αντιοξειδωτικό (Ε324) για να αποφύγουν το τάγγισμα των αλεύρων ή την αυτανάφλεξή τους κατά την αποθήκευσή τους όμως ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (ΟΜΙ) επιβάλλει να λαμβάνεται υπόψη ο κίνδυνος (12). Αρχικά, το Ε324 χρησιμοποιούνταν από τη βιομηχανία του καουτσούκ για να προλαμβάνονται οι ρωγμές στα ελαστικά αυτοκινήτων. Τα σταθεροποιητικά αποτελέσματά του πάνω στις λιποδιαλυτές βιταμίνες και η ικανότητά του να εμποδίζει την οξείδωσή τους οδήγησαν στη χρησιμοποίησή του ως συντηρητικού τροφίμων. Έτσι, παραγόταν από την Monsanto την δεκαετία του 1960 και με αυτό ψεκάζονταν κυρίως φρούτα και λαχανικά για να διατηρούνται καλύτερα. Στη συνέχεια, απαγορεύτηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τον Ιούνιο του 2017, οι Βρυξέλες απαγόρευσαν επίσης τη χρήση του Ε324 στις ζωοτροφές. Ο όμιλος Cermaq μας διευκρινίζει ότι «τα τελευταία χρόνια, έχει περιορίσει τη χρήση της αιθοξυκίνης, χάρη στο διάλογο που έχει αναπτύξει με του προμηθευτές ζωοτροφών για τον σολομό», αντικαθιστώντας αυτήν την ουσία στα ιχθυοτροφεία του στη Νορβηγία με «ένα φυσικό αντιοξειδωτικό, την τοκοφερόλη (βιταμίνη Ε)».

Η προσφυγή σε ζωοτροφές για τα ψάρια των υδατοκαλλιεργειών οι οποίες παράγονται με βάση διάφορα αλιεύματα ακυρώνει το κυριότερο επιχείρημα που προβάλλει ο κλάδος: την προστασία των αλιευτικών πόρων. Καθώς μάλιστα ο κλάδος χρησιμοποιεί επίσης ως εμπορικό επιχείρημα το σχετικά χαμηλό «αποτύπωμα άνθρακά» του, προσπαθεί να διαφοροποιήσει την διατροφή που παρέχεται στους σολομούς. Όπως εξηγεί η Γκρόενμπρεκ της Cermaq, «τα φυτικής προέλευσης συστατικά οφείλουν να προέρχονται από αειφόρες πηγές. Διεξάγουμε έρευνες για να χρησιμοποιήσουμε φύκια και έντομα. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΟΗΕ, το 30% των αποθεμάτων των μη εκτρεφόμενων ψαριών υφίσταται υπερεκμετάλλευση. Όμως, η κατάσταση δεν είναι βιώσιμη.» Και καταλήγει, αναφερόμενη στον ωκεανογράφο Ζαν Ζακ Κουστώ (1910-1997): «Για να διασφαλίσουμε το μέλλον μας, είναι σημαντικό να χρησιμοποιούμε τη θάλασσα συμπεριφερόμενοι ως γεωργοί και όχι ως κυνηγοί.»

Και άλλες εναλλακτικές λύσεις εξετάζονται: ο Καναδάς, είναι «η μοναδική χώρα που έχει εγκρίνει την εκτροφή ενός γενετικά τροποποιημένου ψαριού που προορίζεται να καταναλωθεί από τον άνθρωπο», σύμφωνα με την διατύπωση της οργάνωσης Vigilance OGM. Ο συγκεκριμένος σολομός, που εκτρέφεται στον Παναμά από την αμερικανική εταιρία AquaBounty, φτάνει στην ενηλικίωση «δύο φορές γρηγορότερα από τον φυσιολογικό». Ελλείψει υποχρέωσης αναγραφής στην ετικέτα του προϊόντος ότι περιέχει ΓΤΟ, και δεδομένου ότι η θυγατρική της εταιρίας Intrexon δεν δίνει στη δημοσιότητα τα ονόματα των επιχειρήσεων που διανέμουν τα προϊόντα της, το 2017 διατέθηκαν με κάθε μυστικότητα στην καναδική επαρχία του Κεμπέκ 4,5 τόνοι γενετικά τροποποιημένου σολομού… Και όπως εκστασιάζεται η ιστοσελίδα της AquaBounty, «πρόκειται για τον πλέον αειφόρο σολομό παγκοσμίως»!

 

1. Νορβηγικό Κεντρικό Γραφείο Στατιστικών, Όσλο.
2. Έκθεση (2017) της επιστημονικής συμβουλευτικής επιτροπής για τον σολομό του Ατλαντικού, Νορβηγικός Οργανισμός Περιβάλλοντος, Τροντχάιμ, www.vitenskapsradet.no
3. «Lusemidler ødelegger», Norges Fiskarlag, 19 Ιανουαρίου 2008, fiskarlagnet.no
4. Marit Ellen Christiansen και John D. Costlow junior, «Ultrastructural study of the exoskeleton of the estuarine crab (Rhinthropanopeus harrisii ): Effects of the insect growth regulator Dimilin (diflubenzuron) on the formation of the larval cuticle» «Marine Biology», τ.66. n° 3, Βερολίνο, 1982.
5. Per Sandberg, «The future is bright blue», «The European Files», n° 47, Βρυξέλες, Ιούνιος Παραιτήθηκε στις 13 Αυγούστου 2018.
6. «De forbannede lakseforskerne» («Οι καταραμένοι επιστήμονες του σολομού»), «Morgenbladet», Όσλο, 9 Ιουνίου 2017, και Harvest, 16 Ιανουαρίου
7. Andreas Gies, Günther Neumeier,Marianne Rappolder και Rainer Konietzka, «Risk assessment of dioxin and dioxin-like PCBs in food. Comments by the German Federal Environment Agency», «Chemosphere», τ. 67, n° 9, Λονδίνο, Απρίλιος
8. Jérome Ruzzin και άλλοι, «Persistent organic pollutant exposure leads to insulin resistance syndrome», «Environmental Health Perspectives», τ. 118, n° 4, Ντάρχαμ (Βόρεια Καρολίνα), Απρίλιος
9. Matteo Fumagalli και άλλοι, «Greenlandic Inuit show genetic signatures of diet and climate adaptation», «Science», τ. 349, n° 6254, Ουάσιγκτον-Κέμπριτζ, 18 Σεπτεμβρίου
10. «Manger du poisson : pourquoi? Comment ?», Agence nationale de sécurité sanitaire de l’alimentation, de l’environnement et du travail (Anses), Μαιζόν Αλφόρ, 14 Απριλίου
11. Nicolas Daniel και Louis de Barbeyrac, «Poissons : élevage en eaux troubles», «Envoyé Spécial», France 2, 7 Νοεμβρίου
12. «Ethoxyquin in fish feed», Νορβηγικό Ινστιτούτο Θαλάσσιας Έρευνας, Μπέργκεν, 26 Μαρτίου 2011, https://nifes.hi.no

Διαβάστε περισσότερα

Οι «σπασμένοι» άνθρωποι της θάλασσας

By Alic  e Raybaud and Ελίνα Βέτση (μετάφραση) 

Με περισ  σότερους από χίλιους τραυματίες και πάνω από δέκα νεκρούς κάθε χρονιά, η αλιεία είναι ο πιο επικίνδυνος επαγγελματικός κλάδος στη Γαλλία. Αντιμέτωποι με τη σκληρότητα των συνθηκών εργασίας τους, πολλ  οί αλιείς λυγί  ζουν ή καταφεύγουν σε τεχνητούς παραδείσους. Μια συνάντηση με τους ανθρώπους που ο ωκεανός και η οικονομία του έχουν απομυζήσει.

Το σήμα δίνεται χωρίς να ειπωθεί κουβέντα.

Ο μόνος ήχος που ακούγεται είναι ο κινητήρας που βουίζει, ασθμαίνει, επιβραδύνει. Εδώ είμαστε. Η σαρδέλα σπαρταράει, εκεί, πολύ κοντά στα ύφαλα του πλοίου. Οι έξι ψαράδε  ς αφήνουν τις κούπες με τον καφέ τους, φορούν την κίτρινη αδιάβροχη νιτσεράδα τους, βάζουν τις γαλότσες τους και ορμούν στο κατάστρωμα. Σουρουπώνει. «Αμολήστε το!», ουρλιάζει ο καπετάνιος Τομά Αμόν από τη γέφυρα  . Χωρίς να περιμένουν, οι ψαράδες πετάνε στη θάλασσα τον γρίπο, το τεράστιο πλεχτό κόκκινο δίχτυ που χρησιμοποιούν τα αλιευτικά σαρδέλας. Ο καπετάνιος τού War Raog III, που μόλις έχει εγκαταλείψει το λιμάνι του Κονκαρνό, επιταχύνει και το πλοίο χαράζει ένα ημικύκλιο μέσα στον κόλπο.

Από αυτό το καθημερινό και εξαντλητικό κυνήγι βιοπορίζονται οι 2.500 ψαράδες του Φινιστέρ, νομού της βορειοδυτικής Γαλλίας που αντιπροσωπεύει περίπου το 50% της βρετονικής αλιείας σε ανθρώπινο δυναμικό και πλοία. Μέσα σε λίγα λεπτά τα δίχτυα γεμίζουν με χιλιάδες ψάρια. Με κυρτωμένα τα σώματά τους και προτεταμένους τους βραχίονες, οι ψαράδες τραβούν τα δίχτυα στο πλοίο. Για να τα καταφέρουν, οι ελιγμοί τους πρέπει να είναι ταχύτατοι. Τρεις άντρε  ς στην πρύμνη του πλοίου, τρεις στην πλώρη, ξυλιασμένοι από τις σταγόνες του παγωμένου νερού που τους χτυπούν αλύπητα. Στην κινούμενη πλατφόρμα, ένα λάθος βήμα μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη σωματική ακεραιότητά τους.

Με τα χαρακτηριστικά του προσώπου του τραβηγμένα, ο Αλάν Νταουντάλ σηκώνει ένα μολυβόσχοινο που ξεπερνά σε βάρος τους τέσσερις τόνους. Ένα άλλο μέλος του πληρώματος, με μεγάλες κινήσεις των χεριών, στοιβάζει στο πλοίο το βρεγμένο δίχτυ των τριακοσίων μέτρων. Στην πρύμνη του πλοίου, το νεότερο μέλος του πληρώματος μαζεύει μία προς μία τις δεκάδες πλωτές σημαδούρες του γρίπου. Ξάφνου, στην επιφάνεια του νερού εμφανίζονται τα ψάρια, στραφταλίζοντας στις τελευταίες ακτίνες του ηλίου.

Μια γιγαντιαία απόχη, εφαρμοσμένη σε ένα γερανό στην πλώρη του αλιευτικού, βυθίζεται στη θάλασσα και ανεβάζει τριακόσια κιλά σαρδέλες. Καταχωνιάζονται στο κύτος του πλοίου και καλύπτονται με φτυαριές πάγου. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται ώσπου να φορτωθούν τρεις τόνοι ακόμη. Για το μήνα Φεβρουάριο, αυτή είναι η μέγιστη επιτρεπόμενη ποσότητα σαρδέλας για τα αλιευτικά της κοινότητας του Κονκαρνό. Το καλοκαίρι μπορεί να υπερβεί τους δέκα τόνους. Η δουλειά, που συχνά ξεκινά στις δύο το μεσημέρι της προηγούμενης ημέρας, διαρκεί έως αργά το πρωί της επομένης, ενώ η ανάσυρση των διχτυών του αλιευτικού συνεχίζεται χωρίς σταματημό.

 «Τι γυρεύω  εγώ εδώ πέρα;»

«Γνωρίζουμε πάντα πότε θα μπαρκάρουμε, ποτέ όμως πότε θα επιστρέψουμε…» Ο Νταουντάλ, τριάντα ετών, είναι ο πιο ομιλητικός της ομάδας. Βολεύεται στην καμπίνα του πλοίου, όπου δεσπόζει η φωτογραφία μιας ψηλής ξανθιάς γυμνής γυναίκας. «Υπάρχουν μέρες που πραγματικά υποφέρουμε», μουρμουρίζει. Η νύχτα που θα ακολουθήσει θα είναι ακόμα πιο δύσκολη. Το πλήρωμα του War Raog III δεν θα επιστρέψει στο λιμάνι παρά στις 5 το πρωί. Θα βγει να ψαρέψει σαφρίδια, ψάρι συγγενικό με το σκουμπρί, πίσω από τα νησάκια του κόλπου, κάτω από ισχυρούς ανέμους. Μόλις γεμίσει το αμπάρι, θα επιστρέψουν στη στεριά, θα ξεφορτώσουν και θα τακτοποιήσουν την ψαριά τους στην ιχθυόσκαλα –προτού επιστρέψουν στα σπίτια τους, την ώρα που η πόλη ξυπνά.

Στην αλιεία, υπάρχει ένας άγραφος νόμος: «Αποφεύγουμε να πολυμιλάμε για τη ζωή εν πλω, τον φόβο της ανοιχτής θάλασσας, το άγχος… Ό,τι συμβαίνει στο πλοίο μένει στο πλοίο», εξηγεί ο Νταουντάλ. Ο ίδιος αποφασίζει να σπάσει αυτόν τον κανόνα: «Εγώ δεν έχω τίποτα να κρύψω». Ξεκίνησε το ψάρεμα στα δεκαοχτώ του, επηρεασμένος από τον πατέρα του, μηχανικό πλοίων. Όπως πολλοί πρωτάρηδες στο επάγγελμα, μπάρκαρε κατευθείαν για ψάρεμα στα ανοιχτά ως μέλος του πληρώματος μιας μηχανότρατας. Δύο εβδομάδες στη θάλασσα και η δουλειά δεν έλειπε. Εκσπλαχνισμός, πλύσιμο, ψύξη, αποθήκευση τόνων ψαριού…. «Μερικές φορές οι πεσκανδρίτσες ζύγιζαν πενήντα κιλά η μία, με το ζόρι μπορούσαμε να τις μεταφέρουμε», θυμάται. «Μπορώ ακόμα να δω τον εαυτό μου στο κατάστρωμα του πλοίου, με τα ψάρια να μου φτάνουν μέχρι τους γοφούς… Ήταν να τρελαίνεσαι.»

Με τους τσουχτερούς ανέμους δυτικά της Σκωτίας, μερικές φορές το κατάστρωμα καλύπτεται μόνιμα από πάγο. «Υπήρχε το κρύο, φυσικά, αλλά εκείνο που θυμάμαι περισσότερο είναι ο φόβος», ψιθυρίζει ο άνδρας, πατέρας σήμερα τριών παιδιών. Το πλοίο κλυδωνιζόταν και βυθιζόταν σε πελώρια κύματα. Στις πρώτες αποστολές, «τόσο άρρωστος από τη διαρκή ναυτία που μου ’ρχόταν να τα τινάξω», έχανε επτά κιλά ανά δεκαπενθήμερο. «Όταν απομακρυνόμασταν αρκετά μίλια από τη στεριά, μου ερχόταν να ουρλιάξω: “Τι γυρεύω εγώ εδώ πέρα; Πηγαίνετέ με πίσω αμέσως!’’. Αλλά φυσικά, είναι αδύνατον να γυρίσεις πίσω, οπότε βγάζεις τον σκασμό και συνεχίζεις τη δουλειά σου.» Περιτριγυρισμένοι από κεφάλια ψαριών και κομμάτια σάρκας διασκορπισμένα σε όλο το κατάστρωμα, ρισκάρουν ανά πάσα στιγμή να γλιστρήσουν. «Ένα πράγμα γυρνάει συνεχώς στο μυαλό σου: να έχεις πάντα από κάπου να πιαστείς.»

Στους 15.000 εν ενεργεία αλιείς στη Γαλλία, περισσότεροι από χίλιοι τραυματίζονται κάθε χρόνο, σύμφωνα με στοιχεία του αρμόδιου υπουργείου. Το 2016, το επάγγελμα παρουσίασε δείκτη συχνότητας ατυχημάτων κατά 23% υψηλότερο σε σχέση με τον κλάδο της οικοδομής και των δημοσίων έργων. Έχει επίσης το υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας. Οι θάνατοι είναι δεκαεννέα φορές περισσότεροι σε σχέση με όλα τα υπόλοιπα επαγγέλματα στη Γαλλία και έξι φορές περισσότεροι σε σχέση με τον κλάδο της οικοδομής και των δημοσίων έργων. Τα ναυάγια, συχνά θανατηφόρα για τους επιβαίνοντες, στοιχειώνουν το επάγγελμα, όπως και οι πτώσεις στη θάλασσα: απώλεια ισορροπίας, σώματα που παρασύρονται από τα κύματα ή από τα δίχτυα ψαρέματος, στα οποία τα πόδια είναι πολύ εύκολο να σφηνώσουν…

«Οι αλιείς, εξαιτίας της οικονομικής πίεσης, αναλαμβάνουν πολλά περισσότερα ρίσκα συγκριτικά με άλλα επαγγέλματα», παρατηρεί ο Τιερί Σοβάζ, επικεφαλής ιατρός της Υγειονομικής Υπηρεσίας Εργαζομένων στη Θάλασσα (SSGM). «Οι εργαζόμενοι, όπως και τα αφεντικά, πληρώνονται με το κομμάτι. Όσα περισσότερα ψάρια πιάσουν τόσα περισσότερα θα κερδίσουν.» Ο Σοβάζ βρίσκεται επικεφαλής πενήντα ιατρών, υπαγόμενων στο Υπουργείο Οικολογικής και Αλληλέγγυας Μετάβασης της Γαλλίας, που ακολουθούν τους ναυτικούς στα ταξίδια τους. «Το ψάρι διατάζει», λέει. «Όταν υπάρχουν ψάρια, πρέπει να τα ψαρέψεις, ακόμα και αν είσαι κουρασμένος, ακόμα και αν έχεις ήδη πολλές μέρες στη θάλασσα και δεν έχεις κοιμηθεί παρά δύο ώρες.» Ακόμα και όταν εμφανίζονται σωματικοί πόνοι, οι ψαράδες αποφεύγουν να διακόψουν την εργασία τους, σημειώνει ο γιατρός, που έχει ασκήσει για πολλά χρόνια την ειδικότητά του στη Μασσαλία.

«Το άγχος στην ιδέα ότι δεν θα πιάσεις τίποτα για έναν μήνα: αυτό, αυτό σε τρώει», λέει ο Νταουντάλ. «Πρέπει να συνεχίζεις να δουλεύεις. Είναι πάντα ζήτημα χρημάτων.» Στην αλιεία, κερδίζεις μια καλή διαβίωση: 30.000 ευρώ καθαρά τον χρόνο κατά μέσο όρο για τον Νταουντάλ (35.000 ευρώ μεικτά  ο μέσος όρος στη Γαλλία για τους ψαράδες ανοιχτής θάλασσας). Με ποιο τίμημα, όμως;

Αν και ο Σοβάζ παρατηρεί πως οι νέες γενιές ψαράδων παίρνουν περισσότερα μέτρα ασφαλείας, υπάρχει ένας ανασταλτικός παράγοντας στη βελτίωση των συνθηκών ασφαλείας εν πλω: η παλαιότητα του στόλου. Οι νέοι πλοιοκτήτες δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν οικονομικά στο κόστος αγοράς ενός καινούργιου πλοίου, ενώ πολλοί αλιείς ταξιδεύουν ακόμα με σκάφη τριαντακονταετίας και άνω, στα οποία δύσκολα μπορεί να προσαρμοστεί ο αναγκαίος πρόσθετος εξοπλισμός. Κάτι που ανησυχεί τον Ζαν-Λυκ Λε Λιμπού, διευθυντή του Γραφείου Διερεύνησης Ναυτικών Ατυχημάτων της Γαλλίας: «Ο νέος εξοπλισμός καταλαμβάνει τις περισσότερες φορές το κατάστρωμα όπου οι αλιείς κινούνται, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει αρκετός χώρος για να απομακρυνθούν σε περίπτωση κινδύνου». Αν και τα παλαιότερα πλοία μπορούν να αποκτήσουν όλο το τεχνολογικό υλικό που διευκολύνει την πλοήγηση στη γέφυρα του πλοίου, «δεν έχουν την άνεση των σύγχρονων πλοίων και κυρίως την ηχομόνωσή τους. Ο θόρυβος είναι εξαιρετικά σημαντικός παράγοντας και επηρεάζει αρνητικά τις περιόδους ανάπαυσης του πληρώματος». Εξάλλου, όπως υπενθυμίζει ο επικεφαλής του γραφείου διερεύνησης, η κόπωση είναι ένας από τους κύριους παράγοντες πρόκλησης ατυχημάτων εν πλω.

«Το επάγγελμα με διέλυσε», λέει ο Φρανσουά Κουρτάν. Έχοντας ξεκινήσει να δουλεύει στα δεκαέξι του σαν μούτσος σε ένα αλιευτικό τόνου δεκαοκτώ μέτρων, με τα χρόνια άρχισε να νιώθει τους πόνους στην πλάτη να εντείνονται. Μετά εξειδικεύτηκε στην αλιεία καρκινοειδών και οστρακοειδών, ιδίως σε καραβίδες και χτένια Ατλαντικού, δουλεύοντας με πείσμα. Αρκετές φορές του είχε τύχει να μην κοιμάται τρεις μέρες συνεχόμενα. Λίγο αργότερα, το αφεντικό του πέθανε και αντικαταστάθηκε από κάποιον άλλο, με τον οποίο δεν τα πήγαιναν καλά. «Τα πάντα συσσωρεύονται, η φθορά του επαγγέλματος, οι εντάσεις εν πλω», αφηγείται. Μέχρι τη στιγμή που κατέρρευσε: βαριά κατάθλιψη. «Burn–out, “κάψιμο”», είπε ο γιατρός.

Όταν θα ξανάπιανε δουλειά, σε άλλο αλιευτικό, ο Κουρτάν θεωρούσε πως θα μπορούσε να κάνει μια νέα αρχή. «Όμως τρεις μήνες μετά την πρόσληψή μου, το αφεντικό μου πήρε το πλοίο και τράβηξε μόνος για τη θάλασσα. Ο καιρός ήταν κακός, το γνωρίζαμε. Επρόκειτο περί αυτοκτονίας; Ξέρουμε μονάχα ότι δεν γύρισε ποτέ πίσω. Αυτό ήταν που ξεχείλισε το ποτήρι: τα παράτησα όλα. Θα έπρεπε σίγουρα να το είχα κάνει νωρίτερα. Προσπαθώ να μην πολυσκέφτομαι όλα αυτά τα γεγονότα, αλλά πού και πού ζωντανεύουν και πάλι στο μυαλό μου…» Ο Κουρτάν παράτησε το επάγγελμα το 2014, έντεκα χρόνια πριν συνταξιοδοτηθεί, και επανεκπαιδεύθηκε για να ασχοληθεί με την οστρακοκαλλιέργεια.

Η ενθύμηση τραυματικών εμπειριών είναι αρκετά συχνό φαινόμενο στους ψαράδες. «Σε αυτόν τον κλάδο, τα επίπεδα εμφάνισης της διαταραχής μετατραυματικού στρες πλησιάζουν εκείνα των πληθυσμών υψηλού κινδύνου, όπως οι στρατιωτικοί και οι πυροσβέστες», παρατηρεί η κλινική ψυχολόγος Καμίγ Ζεγκό, έπειτα από σχετική μελέτη που διενήργησε στη Ναντ, στη Βουλώνη και στο Σαιν Ναζαίρ. «Καθ’ όλη τη διάρκεια της επαγγελματικής σταδιοδρομίας τους, οι αλιείς ανοιχτής θάλασσας εκτίθενται σε μια σειρά τραυματικών γεγονότων: ατυχήματα, περισυλλογή πτωμάτων από τη θάλασσα, ναυάγια ή ακόμα και πειρατεία.»

Απωθημένες, οι σοκαριστικές εμπειρίες δεν βγαίνουν στην επιφάνεια παρά αρκετό καιρό αργότερα, με τη μορφή συμπτωμάτων κατάθλιψης, παράνοιας ή ψυχοσωματικών διαταραχών: καρδιαγγειακών και μυοσκελετικών παθήσεων… «Οι ψαράδες δεν μιλούν εύκολα. Το σπίτι είναι αποκλειστικά για την οικογένεια και προτιμούν να διατηρούν ένα ασφαλές περιβάλλον», εξηγεί η Ζεγκό. «Μένουν λοιπόν με τις μνήμες αυτές για πολλά χρόνια, χωρίς ποτέ να μιλούν για αυτές.»

Πολλοί ανάμεσά τους αναζητούν δίοδο διαφυγής. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2013 από τη SSGM (υπηρεσία υγείας ναυτικών) σε χίλιους αλιείς των ακτών του Ατλαντικού, το 28% βρέθηκε θετικό σε κάνναβη και το 4,5% σε κοκαΐνη. Ο Ματιέ (2), 45 ετών, ζει σήμερα μια ήρεμη ζωή με τη γυναίκα και τον γιο του. Ωστόσο, πριν από δεκατρία χρόνια, είχε χάσει τα πάντα. Όλα ξεκίνησαν όταν, 23 ετών τότε, δοκίμασε κοκαΐνη σε ένα ταξίδι του στο Άμστερνταμ απλά και μόνο για να δει πώς ήταν. «Μια μέρα, πήγα στον ντίλερ μου για κοκαΐνη, δεν είχε όμως παρά μόνο ηρωίνη, οπότε πήρα ηρωίνη», αφηγείται. «Μέσα σε μια στιγμή σε κάνει να ξεχνάς όλα σου τα προβλήματα: το άγχος της δουλειάς, την κούραση, τους πόνους σε κάθε σημείο του σώματος.» Κάθε σαββατοκύριακο που το πλοίο επέστρεφε στο λιμάνι, ο προμηθευτής του τον περίμενε στην αποβάθρα για να του παραδώσει τη δόση του. Μερικές φορές, οι πρώτοι ψαράδες που πατούσαν το πόδι τους στη γη έκαναν μαζικές αγορές για να προμηθεύσουν τους επόμενους που θα αποβιβάζονταν.

«Το επάγγελμα είναι σκληρό. Προσπαθείς να φτάσεις το επίπεδο των παλιών, να δείξεις ότι είσαι άντρας… Στην πραγματικότητα όμως απλώς ήμασταν παιδιά που κουβαλούσαν καλάθια βάρους πενήντα κιλών, όσο δηλαδή ζυγίζαμε και οι ίδιοι. Δεν έπρεπε να παραπονιόμασταν, οπότε τρυπώναμε στο καβούκι μας και θωρακιζόμασταν πίσω από αυτό», αφηγείται ο Ματιέ. Εάν, στη θάλασσα, καταπολεμούσε τα συμπτώματά στέρησης με τη λήψη Subutex (ένα φάρμακο που χρησιμοποιείται στη θεραπεία υποκατάστασης οπιοειδών), στη στεριά δεν περνούσε μέρα χωρίς να πάρει ηρωίνη. «Όταν επιστρέφεις, το νευρικό σύστημα καταρρέει. Ο μόνος τρόπος να συνεχίσεις να μένεις όρθιος είναι το ατελείωτο πάρτι.» Συχνά, αποβιβαζόταν στο λιμάνι την Πέμπτη και μπάρκαρε πάλι τη Δευτέρα, χωρίς στο μεταξύ να έχει κοιμηθεί ούτε λεπτό, όρθιος χάρη στα ναρκωτικά και το αλκοόλ.

«Οι ψαράδες ανήκουν σε πληθυσμιακή ομάδα υψηλού κινδύνου», επιβεβαιώνει η Κριστίν Λατιμιέ, συντονίστρια στο Κέντρο Θεραπείας, Υποστήριξης και Πρόληψης Εξαρτήσεων της περιφέρειας Μορμπιάν, στην πόλη Λοριάν: «Το επάγγελμα προσελκύει τους νεαρούς που αναζητούν έντονες συγκινήσεις.» Είδε την ηρωίνη να κάνει την εμφάνισή της στα γαλλικά λιμάνια τη δεκαετία του 1990. Η χρήση ναρκωτικών ανησυχεί ιδιαίτερα τους πλοιοκτήτες, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι σε περίπτωση ατυχήματος στο πλοίο, καθώς και τους αρμόδιους ιατρούς, οι οποίοι έχουν εντείνει τους ελέγχους τους κατά τις επισκέψεις τους στα πλοία. «Οι εργαζόμενοι στον κλάδο της αλιείας γνωρίζουν εν πλω μια πολύ ισχυρή νευροβιολογική διέγερση. Όταν λοιπόν επιστρέφουν στη στεριά, βρίσκονται σε φάση κατάπτωσης: όλα μοιάζουν ανιαρά. Η κοκαΐνη αναδημιουργεί τη διέγερση, ενώ η ηρωίνη και η κάνναβη απαλύνουν την αίσθηση κενού και ανακουφίζουν από τους πόνους», εξηγεί η Λατιμιέ.

Ένας κλάδος που δεν είναι πλέον ελκυστικός

Γενικά, οι ντίλερ ναρκωτικών εντοπίζουν ταχύτατα νέους όπως ο Ματιέ, οι οποίοι μπορεί να κερδίσουν χιλιάδες ευρώ με μία και μόνο ψαριά, ενώ ταυτόχρονα κοιμούνται ακόμα στο πατρικό τους. «Είναι κάτι σαν τη μεγάλη νίκη για τους παίκτες στο καζίνο», σχολιάζει η γιατρός. «Εάν κάποιος ακούσει ψαράδες να διηγούνται πώς έπεσαν σε ένα κοπάδι τσιπούρες ή καραβίδες, πράγμα που σημαίνει κέρδος 10.000 ευρώ μέσα σε μια βραδιά, διακρίνει τον ίδιο ενθουσιασμό με τους τζογαδόρους που κερδίζουν το τζάκποτ.» Εξαρτημένος, o Ματιέ χρεώθηκε. Ξεκίνησε να πουλάει ο ίδιος ναρκωτικά για να αντέξει οικονομικά, πριν συλληφθεί και καταδικαστεί σε έξι μήνες φυλάκισης. Κατά τη διάρκεια της κράτησής του έκοψε τα ναρκωτικά. Με το που βγήκε από τη φυλακή, μετακόμισε και έκοψε κάθε επικοινωνία με τους παλιούς του γνώριμους. Τέσσερα χρόνια αργότερα, μπόρεσε επιτέλους να σταματήσει εντελώς τη θεραπεία υποκατάστασης. Σήμερα, σαραντάρης, συνεχίζει να δουλεύει σαν ψαράς. Εξιστορεί στους νεότερους τις εμπειρίες του και τους ενθαρρύνει να φροντίζουν τους εαυτούς τους και την υγεία τους, αν και γνωρίζει ότι «στο επάγγελμα αυτό, είσαι υποχρεωμένος να δίνεις το 200% του εαυτού σου ανά πάσα στιγμή».

Μέσα σε τριάντα χρόνια, το επάγγελμα έχει χάσει το ήμισυ του στόλου του σε διάφορα προγράμματα διάλυσης αλιευτικών σκαφών που αποσκοπούσαν στην καταπολέμηση της υπεραλίευσης. Σύμφωνα με τον Ρομπέρ Μπουγκεόν, παλαιό ψαρά και πρώην πρόεδρο της Επιτροπής Αλιείας του Γκιλβινέκ, η στρατηγική καταστροφών της δεκαετίας του 2000, με τα «υπέρογκα ποσά» που προσφέρονταν ως αποζημίωση στους πλοιοκτήτες, δεν ήταν αποτελεσματική για την εξάλειψη των παλαιότερων πλοίων. «Θυμάμαι έναν πλοιοκτήτη, στον οποίο έδωσαν 800.000 ευρώ, αφορολόγητα, για να καταστρέψει το μόλις δύο ετών πλοίο του», αναθεματίζει ο άνθρωπος που πίστευε πως η γενιά των παιδιών του θα μπορούσε να γνωρίσει μια νέα αλιεία, η οποία θα ανταποκρινόταν στα πρότυπα ασφάλειας και άνεσης της δεκαετίας του 2010.

Σε ένα τέτοιο κλίμα, ενισχυμένο από την αβεβαιότητα του Brexit που θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την πρόσβαση των γαλλικών αλιευτικών στα βρετανικά ύδατα –από όπου και προέρχεται το 30% της ψαριάς τους– είναι φανερό ότι ο κλάδος δεν είναι πλέον ελκυστικός. Έως το τέλος της φετινής χρονιάς, ένας στους έξι αλιείς ανοιχτής θάλασσας θα συνταξιοδοτηθεί. Χωρίς να είναι βέβαιο πως θα αντικατασταθεί.

(1) Βλ. Jean-Baptiste Malet, «Le vieux monde et la mer», «Le Monde diplomatique», Ιούλιος 2016.

(2) Το όνομα έχει αλλαχθεί.

Διαβάστε περισσότερα