Τα lockdowns βλάπτουν τα νιάτα

 

Με τους περιορισμούς στην κυκλοφορία, τη διακοπή λειτουργίας επιχειρήσεων και τα lockdowns στις ευρωπαϊκές χώρες να αναμένεται να διαρκέσουν μέχρι το καλοκαίρι, ειδικοί της ψυχικής υγείας εκφράζουν φόβους για τις επιπτώσεις στη νεολαία.

Οι νέοι, τελευταίοι στην «ουρά» για εμβολιασμό και με σχολεία και πανεπιστήμια κλειστά, έχουν επωμισθεί ίσως το μεγαλύτερο ψυχικό φορτίο της υγειονομικής κρίσης, θυσιάζοντας τα νιάτα τους για την προστασία των ηλικιωμένων και ευάλωτων συμπολιτών τους. Την ίδια στιγμή, οι ειδικοί εκτιμούν ότι οι ψυχικές αντοχές τους γίνονται αντικείμενο συστηματικής υπερεκτίμησης.

Αντιμέτωποι με συρρικνωμένη κοινωνική ζωή και γενική αβεβαιότητα σε μία ούτως ή άλλως δύσκολη περίοδο της ύπαρξής τους, πολλοί νέοι νιώθουν ότι χάνουν τα καλύτερά τους χρόνια. Παγκοσμίως, έχουν χάσει οικονομικές ευκαιρίες, απείχαν από σημαδιακά γεγονότα και εγκατέλειψαν σχέσεις. Πολλοί αισθάνονται ότι πληρώνουν το τίμημα των μέτρων για την αντιμετώπιση της πανδημίας, λέει ο επικεφαλής ψυχιατρικού δικτύου στη Λυών της Γαλλίας, δρ Νικολά Φρανκ.

Σε Ιταλία και Ολλανδία, οι ψυχιατρικές πτέρυγες νοσοκομείων είναι ασφυκτικά γεμάτες. Στη Γαλλία, οι ειδικοί συνέστησαν στις Αρχές να ανοίξουν τα σχολεία, σε μια προσπάθεια καταπολέμησης της μοναξιάς που νιώθουν οι νέοι. Στη Βρετανία, ορισμένοι ψυχοθεραπευτές αποκάλυψαν ότι έχουν συστήσει σε ασθενείς τους να σπάσουν την καραντίνα για την προστασία της ψυχικής τους υγείας.

Στις ΗΠΑ, ποσοστό 25% των νέων 18-24 ετών αναφέρουν ότι έχουν σκεφτεί σοβαρά την αυτοκτονία, ενώ στη Λατινική Αμερική έρευνα της UNICEF σε 8.000 νέους έδειξε ότι πάνω από το ένα τέταρτο ένιωθε άγχος και 15% εμφάνισε συμπτώματα κατάθλιψης.

Ειδικοί της ψυχικής υγείας στην Ευρώπη επιμένουν ότι οι μακροπρόθεσμες ψυχολογικές επιπτώσεις της πανδημίας πρέπει να αντιμετωπιστούν με το ίδιο σθένος όπως η εξάπλωση του κορωνοϊού. Το φθινόπωρο, πολλές ευρωπαϊκές χώρες θεώρησαν ότι είχαν περιορίσει την εξάπλωση. Αυτό δημιούργησε μεγάλες προσδοκίες στους νέους, που διαψεύσθηκαν με τα νέα αυστηρά μέτρα, καθώς το χειμερινό κύμα πανδημίας ήταν πιο ισχυρό.

Παρότι τα lockdowns έχουν προσφέρει σε αρκετούς νέους μια κάποια ανακούφιση λόγω αποχής από τις πανεπιστημιακές ή εργασιακές τους υποχρεώσεις, ενδυναμώνοντας ψυχικά ορισμένους, για άλλους, οι οποίοι αντιμετώπιζαν ήδη ψυχολογικά προβλήματα ή δεν είχαν πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγιεινής, η πανδημία αποτέλεσε ιδιαίτερα επώδυνη εμπειρία. 

Ο χειμώνας τούς επιβάρυνε ψυχικά, σύμφωνα με ψυχιάτρους, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι οι νεότεροι ασθενείς τους εμφανίζουν οξύτερα συμπτώματα άγχους, κατάθλιψης, διατροφικών διαταραχών και εξαρτήσεων. Στην Ολλανδία, ο δρ Ρόμπερτ Φερμίρεν, καθηγητής Παιδοψυχιατρικής στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο του Λέιντεν, λέει ότι η πτέρυγα σοβαρών περιστατικών παραμένει γεμάτη εδώ και εβδομάδες, κάτι που ο ίδιος ουδέποτε είχε βιώσει μέχρι σήμερα.

Η κατάσταση ήταν τόσο σοβαρή ώστε η ομάδα του αποφάσισε να μη δώσει εξιτήρια στα παιδιά για τα Χριστούγεννα, όπως γινόταν πάντα. Στην Ιταλία, οι νοσηλείες νέων που αποπειράθηκαν να αυτοκτονήσουν αυξήθηκαν κατά 30%.

---

Το άρθρο αναδημοσιέυεται από το www.kathimerini.gr

Διαβάστε περισσότερα

Το Survivor ως αντανάκλαση του ηγεμονεύοντα τοξικού Ορθολογισμού

 

Αλέξανδρος Ντάφλος

Δεν θυμάμαι πως ακριβώς ξεκίνησα να το παρακολουθώ, τα τελευταία βράδια άλλωστε περνούν πρωτόγνωρα γρήγορα, σχεδόν μηχανικά. Όντας κλεισμένος σε ένα μικρό δωμάτιο της νοτιοδυτικής Ολλανδίας, με την απαγόρευση βραδινής κυκλοφορίας να πιστοποιεί την ιστορική σπανιότητα της συνθήκης, η παρακολούθηση αγωνισμάτων που φέρνουν στο νου ετήσιες γυμναστικές επιδείξεις δημοτικού, γεννούν πάντα όμορφα -καταπραϋντικά στη ψυχική κόπωση- συναισθήματα. Βέβαια, σύντομα οι επαναλαμβανόμενοι αγώνες, και τα πτυσσόμενα ξυλάκια σε αναζήτηση στόχου γεννούν μια κάποια πλήξη, την οποία δεν μπορεί να περιορίσει ούτε καν ο -μεταμοντέρνα- αγωνιστικός ίστρος της Ανθής της Σαλαγκούδη. Παρ’ όλα αυτά το laptop παραμένει ανοικτό, ίσως από μια κάποια αδράνεια, και το πρόγραμμα μεταφέρεται στο σημείο του βραδινού συμβουλίου, όπου παράλληλα με τα περίτεχνα ρητορικά εφευρήματα του κύριου James, οι κοινωνιολογικοί μου προβληματισμοί βγαίνουν νωχελικά στην επιφάνεια.

Σκαλίζοντας τη δομή του παιχνιδιού, βρίσκεις ανθρώπους που πληρώνονται σε εβδομαδιαία βάση αδρά -ή και όχι- προκειμένου να μετατρέψουν πτυχές της καθημερινότητας τους σε θέαμα προς το -επίσης- έγκλειστο κοινό. Πέρα απ’ την υπονόμευση της ιδιωτικότητας τους, που κακά τα ψέματα συμβαίνει και σε άλλα realities (ίσως και σε ακόμα πιο σοκαριστικό βαθμό), οι διαγωνιζόμενοι-ες εκθέτουν τον εαυτό τους στη πείνα και σε πληθώρα άλλων κακουχιών, προσδοκώντας στην εκθετική αύξηση της αναγνωρισιμότητας τους, και στα συνεπαγόμενα οφέλη της. Ταυτόχρονα, αποτελούν μέρος μιας πρωτοφανούς ετερόνομης κοινότητας, μιας και το τελικό λόγο για το ποιος θα μείνει τελικά στη παραλία, τον έχει το «αόρατο» μα παντοδύναμο τηλεοπτικό κοινό. Για να μακροημερεύσει ένας παίκτης στο παιχνίδι χρειάζεται να κερδίσει τη συμπάθεια αυτού του «αόρατου» κοινού, και άρα, η ποιότητα της σχέσης και συμβίωσης με τους συμπαίκτες του -που συναποτελούν το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο δρα- έρχεται σε δεύτερη μοίρα. Στο πλαίσιο αυτό, η ορθολογική συμπεριφορά επιτάσσει τη μετατροπή του σε ένα «θέαμα» επιθυμητό να ιδωθεί απ’ τους τηλεθεατές. Ένα άτομο που δρα σε μία ολοκληρωτικά ετερόνομη κοινωνία καλείται να απαρνηθεί την αυτόνομη κοινωνική του φύση στο μέγιστο βαθμό, προκειμένου να επιβιώσει μέσα στο ηγεμονεύων κοινωνικό περιβάλλον. Στη διαδικασία αυτή οι συγκάτοικοι και συναγωνιστές του προσλαμβάνονται ως ανταγωνιστικές εκδοχές θεάματος, με τις οποίες μπορεί να υπάρξουν ευκαιριακές συμμαχίες, αλλά στη τελική, αργά ή γρήγορα  θα πρέπει να υπονομευθούν.

Στην αγορά του θεάματος ένα προϊόν αποκτά αξία και καταναλώνεται μαζικά όταν μπορεί να είναι καινοτόμα εξωτικό και συνάμα οικεία εύπεπτο. Το γιατί ένα παιχνίδι που γυρίζεται στον τροπικό Άγιο Δομίνικο (έστω και για τέταρτη φορά) -ενόσω το τηλεοπτικό κοινό βρίσκεται σε συνθήκες εγκλεισμού- προσλαμβάνεται ως εξωτικό, απαντάται εύκολα. Γιατί όμως να είναι και τόσο οικεία εύπεπτο;

Η παρακολούθηση μίας έγκλειστης μικρό-κοινωνίας που διαβιεί εν μέσω απόλυτης ετερονομίας θα ήταν αποκρουστική για μια τηλεθεάτρια που ζει στο πλαίσιο μιας αυτόνομης κοινότητας[i]. Θα ήταν σχεδόν εφάμιλλη σε αποκρουστικότητα με ένα τηλεοπτικό show που θα αναπαρήγαγε σκηνές παιδοφιλίας ή οτιδήποτε αντίστοιχα βάρβαρο. Κι όμως, στα καθ’ ημάς το survivor χαρακτηρίζεται ως το πιο επιτυχημένο τηλεοπτικό προϊόν της χρονιάς. Εκατομμύρια Έλληνες και Ελληνίδες κάθονται αναπαυτικά στους καναπέδες τους προκειμένου να απολαύσουν τις εβδομαδιαίες εξελίξεις στην -φαντασιακά ελεγχόμενη απ’ αυτούς- μικρό-κοινότητα του Άγιου Δομίνικου. Εξετάζοντας τις συνθήκες μέσα στις οποίες το τηλεοπτικό κοινό διαβιεί εξηγείται εύκολα γιατί το συγκεκριμένο show φαντάζει ως κάτι mainstream, διόλου ακραίο και αποκρουστικό. Οι άνθρωποι καλούνται καθημερινά να είναι ορθολογιστές προκειμένου να επιβιώνουν, πληρώνοντας όμως το οδυνηρό τίμημα μιας εκμηδενισμένης κοινωνικής αυτονομίας. Απ’ την φτωχή φοιτήτρια που καλείται να δουλέψει ως σερβιτόρα για να μπορέσει να σπουδάσει δημοσιογραφία, ώστε να περάσει έπειτα τη βάσανο της συνεχούς αυτολογοκρισίας · ως τον μετανάστη που οραματίστηκε ένα νέο κόσμο ευκαιριών να ανοίγεται μπροστά του, για να προσγειωθεί σε κάποιο χωράφι της Πελοποννήσου καλλιεργώντας ολημερίς και ολονυχτίς, χωρίς να αντικρίζει καμία απ’ τις ευκαιρίες που ονειρεύτηκε, μια κοινή συνισταμένη συναντάται.

Πρόκειται για τα πολλαπλά δίκτυα εξουσίας -αδιάκοπα αναπαραγόμενα- φτιαγμένα για να θάβουν όνειρα θαλερά και επιθυμίες, θρυμματίζοντας τες μέρα τη μέρα. Το να είσαι ορθολογιστής σημαίνει να σκέφτεσαι κάθε φορά πως θα ικανοποιήσεις τις επιδιώξεις των εκάστοτε εξουσιαστικών δομών, απομακρυνόμενος απ’ τον κόσμο που κάποτε –σε κάποιο καλοκαιρινό περίπατο- οραματίστηκες. Τα αλχημιστικά ρητά περί συνωμοτούντος σύμπαντος που επιβραβεύει τις πιο τρελές επιθυμίες γίνονται θλιβερά ανέκδοτα όταν καλείσαι να προσαρμοστείς στις επιταγές των κοινωνικών και εργασιακών νορμών. Το αστικό περιβάλλον και ο καπιταλιστικός χρόνος αφήνουν πάντα τόσο λίγο χώρο για έμπνευση, που σύντομα ο καθημερινός βίος γίνεται αθεράπευτα επιτελεστικός. Σε αυτό το πλαίσιο, το βραδινό άραγμα στο καναπέ με το survivor παρέα φαντάζει ως λύτρωση. Για κάποιες ώρες δεν θα είσαι το υποκείμενο της ετερονομίας, αλλά ο θεατής της· Σίγουρα, πολύ πιο ξεκούραστο.

Όπως και σε πολλές άλλες ιστορικές περιόδους, έτσι και τώρα, μέγιστη επαναστατική πράξη αποτελεί η υπέρβαση του ηγεμονικού ορθολογισμού. Σε συνθήκες κοινωνικής αποσάρθρωσης και περιβαλλοντικής καταστροφής, αναδύεται η ανάγκη για -φαινομενικά- ανορθολογικές συμπεριφορές, που προτάσσουν την συλλογική αυτονομία κόντρα στην εύκολη λύση του ευκαιριακού ατομικού συμφέροντος. Κοιτώντας βέβαια το εμπειρικό θεωρητικό οπλοστάσιο που μας παρέχει η Ιστορία, είναι σαφές ότι βρισκόμαστε σε -πρωτοφανώς- δυσμενείς κοινωνικό-πολιτικές συνθήκες. Ο νεοφιλελεύθερος ορθολογισμός έχει σκεπάσει κάθε πτυχή της κοινωνικής μας ύπαρξης, καθιστώντας ως αυτονόητη παραδοχή την αντίληψη πως τα άτομα αποτελούν το κινητήριο μοχλό της ανθρώπινης εξέλιξης. Οι Κοινωνίες απουσιάζουν, και έτσι ο καθένας και η καθεμία δρα ως μονάδα που στοχεύει στη μεγέθυνση του οφέλους της- μετωνυμία συνήθως του χρήματος.

Οι εναλλακτικές αφηγήσεις ευημερίας  φαντάζουν ως ελάχιστα ελκυστικές για την πλειοψηφία των ανθρώπων · πράγμα που εξηγείται κυρίως απ’ την καθολική πολιτιστική ηγεμονία του υπάρχοντος μεταμοντέρνου καπιταλισμού. Η μεταμοντέρνα συνθήκη που βιώνουμε δημιουργεί ανθρωπολογικού τύπου αλλαγές στα υποκείμενα, οι οποίες καθιστούν παλαιά θεωρητικά εργαλεία ως αναποτελεσματικά να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν προοδευτικές κοινωνικές αλλαγές. Κακά τα ψέματα, μια κοινωνία στην οποία θεάματα τύπου survivor θα προσλαμβάνονται απ΄την πλειοψηφία των ανθρώπων ως αποκρουστικά, φαντάζει αρκετά μακρινή.  Αν κάτι γέννα ελπίδα και οραματισμό είναι τελικά η μαγεία που κρύβεται στους καλοκαιρινούς περιπάτους. Όταν η παραλία αποτελεί βίωμα και όχι θέαμα, οι ανέραστες ορθολογιστικές επιταγές τραντάζονται συθέμελα και τα υποκείμενα μετατρέπονται σε εργαστήρι συλλογικής διάνοιας, σκαλίζοντας ρωγμές βαθιές στο διάτρητο παροντικό ωφελιμισμό.

[i] Με την έννοια αυτονομία, αναφερόμαστε στην καστοριαδική θεώρηση του όρου, που την αντιλαμβάνεται ως την ικανότητα των κοινωνιών να αυτοθεσμίζονται με βάση μια συμμετοχική διαλεκτική διαδικασία που δεν θα καθορίζεται από αντικειμενικά εργαλεία εξουσίας, μεταξύ των οποίων είναι και η καπιταλιστική υπερσυσσώρευση κεφαλαίων. Αυτή η υπερσυσσώρευση κεφαλαίων και ο ιδεολογικός μηχανισμός που τη γεννά, καθιστούν ηγεμονική την ιδέα του ορθολογισμού, ως μετωνυμία ενός νεοφιλελεύθερου ωφελιμισμού.

Διαβάστε περισσότερα

Σοβαρές οι συνέπειες του lockdown στα παιδιά

 

Ιδιαίτερη σημασία έχει η ψυχολογική υποστήριξη των εκπαιδευτικών που σε τέτοιες συνθήκες αναλαμβάνουν το δύσκολο έργο της φροντίδας και της προστασίας των παιδιών, ενώ παράλληλα είναι και οι ίδιοι εκτεθειμένοι στον κίνδυνο μόλυνσης από την COVID-19.

Σοβαρές συνέπειες στη συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών έχει η πανδημία και το lockdown και, μάλιστα, αυτές οι συνέπειες μπορεί να είναι σοβαρότερες από αυτές των ενηλίκων. Σε αυτό συντελούν τα μέγιστα η διακοπή της κανονικότητας της εκπαίδευσης, των σωματικών δραστηριοτήτων και των ευκαιριών κοινωνικοποίησης, παράγοντες που είναι σημαντικοί για τη φυσιολογική ανάπτυξη των παιδιών. Τα παραπάνω επισημαίνει, επικαλούμενος διεθνή βιβλιογραφικά δεδομένα, ο καθηγητής Ψυχιατρικής, διευθυντής της Β’ Ψυχιατρικής Κλινικής του ΑΠΘ, Βασίλειος-Παντελεήμων Μποζίκας.

Ανεξαρτήτως ηλικίας, τα παιδιά μπορεί να εμφανίσουν μεγαλύτερη εξάρτηση από τους γονείς, ευερεθιστότητα και έλλειψη προσοχής. Οι γονείς αναφέρουν ότι τα παιδιά παρουσιάζουν μεγαλύτερη αβεβαιότητα, φόβο και απομόνωση, καθώς και δυσκολίες στον ύπνο. Μικρότερης ηλικίας παιδιά (3-6 ετών) είναι πιθανότερο να εκδηλώσουν συμπτώματα προσκόλλησης και φόβου για την υγεία των μελών της οικογένειάς τους απ’ ό,τι μεγαλύτερα παιδιά (6-18 ετών), αναφέρει ο κ. Μποζίκας, μιλώντας στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων.

Παράλληλα, ο κ. Μποζίκας σημειώνει ότι με το άνοιγμα το σχολείων οι εκπαιδευτικοί που θα έρχονται και πάλι σε τακτική καθημερινή φυσική επαφή με τους μαθητές τους, καλούνται να παίξουν σημαντικό ρόλο στην προαγωγή της ψυχολογικής ευεξίας των παιδιών. Σε ό,τι αφορά την ψυχολογική υποστήριξη των παιδιών που επέστρεψαν στις σχολικές αίθουσες διατυπώνει τα εξής:  

*Τα παιδιά πρέπει να ενημερώνονται τακτικά σχετικά με την COVID-19 και τις συμπεριφορές προφύλαξης σύμφωνα με το επίπεδο ωριμότητας τους. Θα πρέπει να εξηγείται στους μαθητές η ανάγκη να συμπεριφέρονται υπεύθυνα κατά την διάρκεια της πανδημίας. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να ακολουθούν τα μέτρα προφύλαξης (μάσκες, αποστάσεις) ώστε να λειτουργούν ως μοντέλα για τα παιδιά.

*Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να παίξουν έναν σημαντικό ρόλο στην προαγωγή της ψυχικής υγείας των μαθητών τους. Μπορούν να συζητήσουν υγιείς στρατηγικές αντιμετώπισης του στρες (άσκηση, διάβασμα, μουσική κλπ) που πρέπει να παρέχονται προκειμένου να αντιμετωπιστούν αρνητικά φαινόμενα, όπως η συνεχής ενασχόληση με το διαδίκτυο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια.

*Οι μαθητές είναι ανάγκη να κατανοήσουν τη σημασία της κοινωνικά επωφελούς ή αλτρουιστικής συμπεριφοράς και της σημασίας των ανθρώπινων αρετών, όπως η ενσυναίσθηση και η υπομονή. Τα παιδιά πρέπει να κατανοήσουν τον ρόλο τους στην κοινωνία και πως η αναγκαία κοινωνική αποστασιοποίηση δεν ισοδυναμεί με συναισθηματική αποστασιοποίηση.

*Οι νηπιαγωγοί και οι δάσκαλοι ή οι υπεύθυνοι καθηγητές της τάξης πρέπει να επικοινωνούν με τους γονείς τηλεφωνικά ή μέσω διαδικτύου ώστε να υπάρχει αλληλοτροφοδότηση σχετικά με τους μαθητές και την ψυχική τους υγεία.

*Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να αναγνωρίσουν τυχόν επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των μαθητών τους που χρειάζονται πιο ειδική παρέμβαση (π.χ. αγχώδεις εκδηλώσεις, φόβο, κατάθλιψη, ΔΕΠΥ). Σε αυτή την περίπτωση πρέπει να συζητήσουν το όποιο πρόβλημα με τους γονείς προκειμένου αυτό να αντιμετωπιστεί έγκαιρα από επαγγελματία ψυχικής υγείας. Σημαντική εδώ είναι η συμβολή του ψυχολόγου του σχολείου. Η επίσκεψη σε παιδοψυχίατρο σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αποτελεί ταμπού.

*Οι ψυχολόγοι που είναι τοποθετημένοι σε σχολεία πρέπει να βρίσκονται σε στενή συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς προκειμένου να τους παράσχουν εξειδικευμένες πληροφορίες και συμβουλές σε σχέση με τα προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίζουν τα παιδιά.

*Παιδιά που θα μπουν σε καραντίνα και θα τεθούν και πάλι σε εξ αποστάσεως εκπαίδευση χρειάζονται επιπλέον υποστήριξη από τους δασκάλους και τους καθηγητές. Η εξειδικευμένη βοήθεια από ψυχολόγο είναι ιδιαίτερα χρήσιμη.

*Οι διευθύνσεις των σχολείων και οι εκπαιδευτικοί πρέπει να δώσουν μεγάλη προσοχή σε παιδιά που λόγω της κοινωνικοοικονομικής τους κατάστασης δεν είχαν πρόσβαση στα διαδικτυακά μαθήματα προκειμένου να καλύψουν τα εκπαιδευτικά κενά που δημιουργήθηκαν.

*Ιδιαίτερη σημασία έχει η ψυχολογική υποστήριξη των εκπαιδευτικών που σε τέτοιες συνθήκες αναλαμβάνουν το δύσκολο έργο της φροντίδας και της προστασίας των παιδιών, ενώ παράλληλα είναι και οι ίδιοι εκτεθειμένοι στον κίνδυνο μόλυνσης από την COVID-19. Οι ψυχολόγοι και οι κοινωνικοί λειτουργοί των σχολείων μπορούν να παράσχουν τέτοιου είδους υποστήριξη τόσο σε ατομικό όσο και σε ομαδικό επίπεδο χρησιμοποιώντας τις δυνατότητες των νέων τεχνολογιών.

---

Το άρθρο αναδημοσιεύεται από το www.tanea.gr

Διαβάστε περισσότερα

Μαρίκα Νίνου – Μια “παράξενη κοπέλα” που χάθηκε στα 35 της…

 

Γυ­ναι­κεί­ες φωνές ασπρό­μαυ­ρες, θη­λυ­κές φι­γού­ρες τόλ­μη­σαν –στις αρχές της 10ε­τί­ας του ΄50 να σπά­σουν τις συμ­βα­τι­κό­τη­τες ενός αυ­στη­ρά αν­δρο­κρα­τού­με­νου χώρου και ανέ­βη­καν στο πάλκο με μόνο όπλο τη φωνή τους, συμ­βά­λο­ντας απο­φα­σι­στι­κά στη δια­μόρ­φω­ση της φυ­σιο­γνω­μί­ας του ρε­μπέ­τι­κου τρα­γου­διού.
«Γεν­νή­θη­κα για να πονώ…»
Η Σω­τη­ρία Μπέλ­λου δια­κί­νη­σε «Ρι­ζο­σπά­στη» και δε δί­στα­σε να βρε­θεί στα οδο­φράγ­μα­τα του Δε­κέμ­βρη με τ’ όπλο στο χέρι… «Σήκω ψυχή μου δώσε ρεύμα…».
Κου­βά­λη­σαν στη φωνή τους την προ­σφυ­γιά και την εσω­τε­ρι­κή με­τα­νά­στευ­ση, η Ρίτα Αμπα­τζή από τη Σμύρ­νη ως το Αι­γά­λεω, η Ρόζα Εσκε­νά­ζυ από την Πόλη ως την Κό­ριν­θο, η Στέλ­λα Χα­σκίλ από τη Θεσ­σα­λο­νί­κη, η Μα­ρί­κα Κα­να­ρο­πού­λου από την Πρού­σα ως την Αθήνα, η Σοφία Κα­ρί­βα­λη από τη Σμύρ­νη ως την Κοκ­κι­νιά, η Αγ­γε­λί­τσα Πα­πά­ζο­γλου, τυφλή από το ’29 από τη Σμύρ­νη ως την Κοκ­κι­νιά και αυτή, η άλλη Μα­ρί­κα η Πα­πα­γκί­κα ήρθε από την Κω, η Ιω­άν­να Γε­ωρ­γα­κο­πού­λου από τη Ζα­χά­ρω και εξέ­χου­σα με­τα­ξύ αυτών η Αρ­μέ­νισ­σα Μα­ρί­κα Νίνου, αυτή που μας τρα­γού­δη­σε την τα­πει­νο­σύ­νη και τη βυ­ζα­ντι­νή πα­ρακ­μή…
Φωνές που τρα­γού­δη­σαν «αυ­στη­ρά», χωρίς να έχουν ανά­γκη τη «σκη­νι­κή πα­ρου­σία» για να επι­βάλ­λουν το σε­βα­σμό και να κερ­δί­σουν την εκτί­μη­ση.
Φωνές που «ξε­χά­στη­καν» στ’ αυ­λά­κια των δί­σκων… Ομως είναι εδώ… «Παίρ­νουν» το τε­λευ­ταίο βρα­δι­νό λε­ω­φο­ρείο για τις λαϊ­κές γει­το­νιές, «πε­ρι­μέ­νουν» υπο­μο­νε­τι­κά στη στάση, και καμιά φορά το βλέμ­μα καρ­φώ­νε­ται στο νυ­χτε­ρι­νό ου­ρα­νό, καθώς σπρώ­χνουν με μια κου­ρα­σμέ­νη κί­νη­ση μια τούφα μαλ­λιά πίσω απ’ τ’ αυτί…
Φωνές που είναι εδώ… Μπο­ρεί να μην τις βλέ­που­με.

Μα­ρί­κα Νίνου – Γεν­νή­θη­κα για να πονώ

Επα­νά­στα­ση στο λαϊκό πάλκο και γε­νι­κό­τε­ρα στη λαϊκή μας μου­σι­κή έφερε στις αρχές της πε­ριό­δου του 1950 η Μα­ρί­κα Νίνου (Μα­ρί­κα ή Ευαγ­γε­λία Νι­κο­λα­ΐ­δου).
Ο Πάνος Γε­ρα­μά­νης, ανα­φέ­ρει στο ση­μεί­ω­μα της συλ­λο­γής «Μα­ρί­κα Νίνου – τα με­γά­λα πορ­τρέ­τα» ότι γεν­νή­θη­κε 1^η-Ιαν-1918 στον Καύ­κα­σο.
Ο Κώ­στας Χα­τζη­δου­λής στο βι­βλίο του «Βα­σί­λης Τσι­τσά­νης – η ζωή μου, το έργο μου», ανα­φέ­ρει ως τόπο γέν­νη­σης την Κων­στα­ντι­νού­πο­λη.
Ο Πάνος Σαβ­βό­που­λος, σε ση­μεί­ω­μά του ανα­φέ­ρει ότι η Μα­ρί­κα Νίνου, αρ­με­νι­κής κα­τα­γω­γής, γεν­νή­θη­κε το 1922 πάνω στο κα­ρά­βι «Ευαγ­γε­λί­στρια» που έφερ­νε τη μάνα της και την οι­κο­γέ­νειά της από τη Σμύρ­νη στον Πει­ραιά και γι αυτό και της έδω­σαν το όνομα Ευαγ­γε­λία.

 

Ο πα­τέ­ρας της Οβα­νές (Γιάν­νης) και η μη­τέ­ρα της Γκιού­λα (Τρια­ντα­φυλ­λιά) Ατα­μιάν γλί­τω­σαν από τη σφαγή του 1922 και ξε­κί­νη­σαν ξανά τη ζωή τους στην Κοκ­κι­νιά του Πει­ραιά- Οδός Με­γά­ρων 50, όπου πέ­ρα­σαν πολύ δύ­σκο­λα χρό­νια.
Στο ντο­κι­μα­ντέρ Μα­ρι­́κα Νι­́νου –ΕΡΤ1 (Πα­ρα­σκη­́νιο), η Νού­νια Γε­ρα­μιάν, μιλά «για το κο­ρι­τσά­κι που έψελ­νε κάθε με­γά­λη εβδο­μά­δα» για τους συ­μπα­τριώ­τες της στην Αρ­μέ­νι­κη εκ­κλη­σία τους στην Κοκ­κι­νιά, κερ­δί­ζο­ντας από τότε τον θαυ­μα­σμό της κοι­νό­τη­τας.
Το 1939 πα­ντρεύ­τη­κε τον συ­μπα­τριώ­τη της Μεσ­ρο­πιάν και το 1940 γεν­νιέ­ται ο πρώ­τος της γιος Οβα­νές. Χώ­ρι­σαν αρ­γό­τε­ρα και πα­ντρεύ­τη­κε με τον ακρο­βά­τη Νίνο Νι­κο­λα­ΐ­δη, η μη­τέ­ρα του οποί­ου, θε­α­τρί­να κι αυτή, της κόλ­λη­σε το όνομα Μα­ρί­κα για να θυ­μί­ζει την Κο­το­πού­λη.
Έκα­ναν μαζί πα­ρα­στά­σεις ακρο­βα­τι­κών με το όνομα «Ντούο Νίνο» ενώ όταν μπήκε και ο Οβα­νές στο σχήμα αυτό με­το­νο­μά­στη­κε σε «Δυό­μι­σι Νίνο».

Σε κά­ποια εμ­φά­νι­σή τους στο Ναύ­σταθ­μο Σα­λα­μί­νας την ανα­κά­λυ­ψε ο Πέ­τρος Κυ­ρια­κός και την γνώ­ρι­σε στο Μα­νώ­λη Χιώτη. Την πρώτη ηχο­γρά­φη­ση την έκανε τον Ιούνη το 1948 με δύο τρα­γού­δια του Χιώτη: «Ώρες σε κρυ­φο­κοι­τά­ζω» και «Θα σου πω το μυ­στι­κό μου».

Τσι­τσά­νης-Μα­ρί­κα

Λέ­γε­ται ότι η Νίνου είναι η πρώτη γυ­ναί­κα που τρα­γού­δη­σε όρθια στο πάλκο γύρω στο 1951.
Η πρώτη της δου­λειά σε πάλκο στη «Φλο­ρί­δα» στο Πεδίο του Άρεως, του Πα­να­γιώ­τη Με­λι­τά, μαζί με τους Μι­χά­λη Γε­νί­τσα­ρη, Λε­μο­νό­που­λο, Ανέ­στο Αθα­να­σί­ου, Βούλα Δε­ρέ­μπεη, ενώ μετά ήρθαν και οι Από­στο­λος Χα­τζη­χρή­στος και Γιώρ­γος Λαύ­κας.
Το 1949 την βλέ­πει ο Τσι­τσά­νης και όπως λέει ο ίδιος στη βιο­γρα­φία του στον Χα­τζη­δου­λή «Την άκου­σα και δεν άρ­γη­σα να κα­τα­λά­βω το τα­λέ­ντο της. Κα­τά­λα­βα πως με δου­λειά θ’ άφηνε εποχή. Είχε μια ξε­χω­ρι­στή ερ­μη­νευ­τι­κή ικα­νό­τη­τα, είχε το κάτι άλλο (…). Γί­να­με ντου­έ­το και κάθε βράδυ στου «Τζίμη» γι­νό­ταν χα­λα­σμός κό­σμου (…). Η Μα­ρί­κα στο πάλκο ήταν ασυ­να­γώ­νι­στη, οι κι­νή­σεις της ήταν κάτι το συ­γκλο­νι­στι­κό. Όταν τρα­γου­δού­σε είχε τέ­τοια εκ­φρα­στι­κό­τη­τα και τέ­τοια με­τα­δο­τι­κό­τη­τα στο κοινό, που δεν πρό­κει­ται να γεν­νη­θεί άλλη (…). Το κέφι που δη­μιουρ­γού­σε η Νίνου στο πάλκο έφτια­χνε μια ατμό­σφαι­ρα που μπο­ρού­σε να χα­λά­σει ο κό­σμος στο μα­γα­ζί. Αυτό ήταν έμ­φυ­το. Ήταν γεν­νη­μέ­νη για το πάλκο».

Η με­γά­λη της επι­τυ­χία, γί­νε­ται αιτία να της δώ­σουν κι άλλοι συν­θέ­τες σπου­δαία τρα­γού­δια, όπως ο Μη­τσά­κης, «Στα μπου­ζού­κια να με πας», «Βα­λε­ντί­να», «Πα­λα­μά­κια» -ο Χιώ­της, «Πα­ρά­ξε­νη κο­πέ­λα», «Έχασα τα μάτια τα ωραία» -ο Χα­τζη­χρή­στος, «Η μικρή του κα­μη­λιέ­ρη», οι Ρι­τσιάρ­δης-Τραϊ­φό­ρος «Η τα­μπα­κιέ­ρα», ο Στέ­λιος Κη­ρο­μύ­της «Πες μου γιατί άλ­λα­ξες», ο Γιάν­νης Τα­τα­σό­που­λος «Το δέκα το καλό”, ο Σταύ­ρος Τζουα­νά­κος «Φτά­νει που θα μ’ αγα­πά­ει», ο Μι­χά­λης Σο­γιούλ «Ο μήνας έχει εννιά» κλπ. κλπ.

Ο Τσι­τσά­νης συ­νε­χί­ζει να της γρά­φει τρα­γού­δια που γί­νο­νται με­γά­λες επι­τυ­χί­ες όπως …«Σεράχ», «Είμαι μια δυ­στυ­χι­σμέ­νη», «Τα κα­βου­ρά­κια», «Ζαΐρα», «Απόψε κά­νεις μπαμ», «Παίξ­τε μπου­ζού­κια», «Στο Τού­νε­ζι, στη Μπαρ­μπα­ριά», «Γεια σου καΐκι μου Άη Νι­κό­λα», το συ­γκλο­νι­στι­κό σε στί­χους Κώστα Βίρ­βου, «Γεν­νή­θη­κα για να πονώ» το «Τι σή­με­ρα, τι αύριο, τι τώρα» και άλλα πολλά.

Στην Αμε­ρι­κή

Με υπο­ψία καρ­κί­νου, πρώτο τα­ξί­δι το ’54 – θα δου­λέ­ψει στο «Νέο Βυ­ζά­ντιο» στη Νέα Υόρκη, γυ­ρί­ζει στην Ελ­λά­δα σε άσχη­μη κα­τά­στα­ση, ξα­να­πη­γαί­νει στου «Τζίμη», ενώ ηχο­γρα­φεί το «Αγάπη που έγι­νες δί­κο­πο μα­χαί­ρι», τα­ξι­δεύ­ει πάλι Αμε­ρι­κή, όπου την υπο­στή­ρι­ξαν ο Κώ­στας Κα­πλά­νης και η Ρένα Ντάλ­λια, η οποία μαζί με την Εύα Στυλ έκα­ναν κάθε βράδυ έρανο με­τα­ξύ των θα­μώ­νων στα κέ­ντρα «Μπρι­τά­νια» και «Βυ­ζά­ντιο» για τα έξοδα του νο­σο­κο­μεί­ου.
Κα­τα­βε­βλη­μέ­νη γυ­ρί­ζει στην Ελ­λά­δα και ανα­γκά­ζε­ται να δου­λέ­ψει στου «Τζίμη» για να «ξε­χρε­ώ­σει» οφει­λή.

Πε­θαί­νει στις 23 Φλε­βά­ρη του 1957, ημέρα Σάβ­βα­το, στα 35 της μόλις χρό­νια.

Για τη (δια­προ­σω­πι­κή) σχέση Τσι­τσά­νη-Νί­νου (κλπ. ζη­τή­μα­τα «κλει­δα­ρό­τρυ­πας» θέ­μα­τα που δεν μας αφο­ρούν σαν «Ατέ­χνως» -αντί­θε­τα…)  πολλά γρά­φη­καν, με­τα­ξύ άλλων από τον (ολί­γον; «κου­τσο­μπό­λη») Λευ­τέ­ρη Πα­πα­δό­που­λο «γύ­ρι­σε άρ­ρω­στη (σσ. Από την Αμε­ρι­κή) –ο Τσι­τσά­νης δεν της ξα­να­μί­λη­σε. Δεν πήγε να τη δει στο νο­σο­κο­μείο. Ούτε στην κη­δεία της πήγε…» (no comment)

Ο Μάνος Χα­τζι­δά­κις της αφιέ­ρω­σε το δίσκο του «Τα πέριξ» (1974), με ερ­μη­νεύ­τρια τη Βούλα Σαβ­βί­δη, με τα λόγια: «Όλη η ερ­γα­σία αυτή χα­ρί­ζε­ται στη μνήμη της ανε­πα­νά­λη­πτης Μα­ρί­κας Νίνου, που δίχως να το ξέρει, με το μα­χαί­ρι της φωνής της, χά­ρα­ξε μέσα μας βαθιά τα ονό­μα­τα των θεών της τα­πει­νο­σύ­νης και της βυ­ζα­ντι­νής πα­ρακ­μής».

Το πέ­ρα­σμά της σύ­ντο­μο και φλο­γε­ρό από το πάλκο, από τη δι­σκο­γρα­φία και από τη ζωή.
Ο μύθος της αξε­πέ­ρα­στος μέχρι σή­με­ρα.

Κά­ποιοι την είπαν “πα­ρά­ξε­νη” …

Διαβάστε περισσότερα

Η ανοξείδωτη Βρετανική μοναρχία

• Lucie Elven
• Γιάννης Κυπαρισσιάδης (μετάφραση)

Μετά τη Σκωτία, τη Βόρεια Ιρλανδία και την Ουαλία, ο Βορράς της Αγγλίας είναι μάρτυρας, με τη σειρά του, ενός κινήματος υπέρ της ανεξαρτησίας. Εθνικιστικές εντάσεις, κοινοβουλευτικό χάος συνεπεία του Brexit, πλήρης αποτυχία στη μάχη ενάντια στην πανδημία: η καταιγίδα μοιάζει να παρασέρνει τα πάντα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Τα πάντα, εκτός από το Στέμμα, που εξακολουθεί να προσφέρει μια αίσθηση συνοχής στην πλειοψηφία των Βρετανών.

Έχοντας περιδιαβεί τους γεμάτους αγαλλίαση δρόμους του Λονδίνου την ημέρα της στέψης της βασίλισσας το 1953, οι κοινωνιολόγοι Μάικλ Γιανγκ και Έντουαρντ Σιλς αξιολογούσαν το γεγονός ως μια «μεγαλοπρεπή πράξη εθνικής μετάληψης». Αποκτούσε πλήρως το νόημά της, έγραφαν, ως «μια εμπειρία όχι ατομική, αλλά συλλογική», η οποία συνένωνε χιλιάδες οικογένειες σε μια λαϊκή έξαψη που θύμιζε τους εορτασμούς για τη νίκη επί της ναζιστικής Γερμανίας. Ο αέρας παλλόταν από λαϊκή θέρμη. Ακόμη και οι πορτοφολάδες είχαν σταματήσει τη δουλειά και βασίλευε ένα πνεύμα αδελφοσύνης που θα προξενούσε φρίκη σε «εκείνους που διακατέχονται από την ορθολογιστική προκατάληψη των μορφωμένων ανθρώπων της εποχής μας, κυρίως εκείνους που είναι πολιτικά ριζοσπαστικοί ή φιλελεύθεροι»¹.

Σήμερα, κι ενώ οι ανισότητες συνεχώς αμβλύνονται στο Ηνωμένο Βασίλειο, η μοναρχία φαίνεται πως έχει διατηρήσει τη δημοφιλία της. Σχεδόν δύο στους τρεις Βρετανούς εγκρίνουν την ύπαρξή της. Μόνο το 22% επιθυμεί την εξαφάνισή της, με πιο εχθρικούς τους Σκωτσέζους. Εκπληκτικό παράδοξο: όταν οι καιροί είναι δύσκολοι, η βασιλική οικογένεια φαίνεται πως λειτουργεί ως αντιπερισπασμός ή ως παρηγοριά. Στους βασιλικούς γάμους των δέκα τελευταίων χρόνων, πάντα βρισκόταν κάποιος περαστικός που θα διακήρυττε ότι το ηθικό του έθνους χρειαζόταν μια τόνωση. Όπως έγραφε ο Ουώλτερ Μπάτζετ το 1867 στο βιβλίο του Το Αγγλικό Σύνταγμα, ο λαός υποκλίνεται ενώπιον του «θεατρικού θεάματος της κοινωνίας», της οποίας η βασίλισσα είναι το «αποκορύφωμα».

Η λατρεία της παράδοσης

Η Ελισάβετ Β΄ οργώνει τη χώρα, φορώντας, χάριν ορατότητας, ρούχα σε χρώμα βερικοκί, βιολετί και κιτρινοπράσινο: 30% του πληθυσμού διαβεβαιώνει ότι ήδη την έχει δει είτε την έχει συναντήσει. Η ίδια θεωρεί πως το καθήκον να αναζωογονεί τον λαό εμπίπτει στις υποχρεώσεις της, ακόμη κι αν αυτή η αναζωογόνηση είναι σύντομη και περιορισμένη. «Είναι μάλλον ευχάριστο να αισθάνεσαι σαν ένα είδος σφουγγαριού», εκμυστηρευόταν το 1992 σε ένα ντοκιμαντέρ του BBC, αναφερόμενη στη σχέση της με τους υπηκόους της. To «σφουγγάρι» ήταν μεταφορικά η υπηρεσία που θεωρούσε πως όφειλε να τους παρέχει, συνδεδεμένη με την εικόνα ενός «καθημερινού» ηγεμόνα, κοντά στον λαό του². H συγγραφέας Ζέιντι Σμιθ, σ’ ένα άρθρο για τη «Vogue», σημειώνει πως «η Κυρία Ουίνδσορ» χαίρει ευρείας εκτίμησης εξαιτίας του γούστου της, μιας επιδεικτικής αντιγραφής στοιχείων που θεωρείται πως χαρακτηρίζουν το γούστο των μικρομεσαίων τάξεων: τους σκύλους Κόργκι, τις ιπποδρομίες και την τηλεοπτική σειρά EastEnders³.

Η βασίλισσα απονέμει τις τιμές: είναι μία από τις σπάνιες εξουσίες που της απομένουν. «Οι άνθρωποι έχουν ανάγκη να τους ενθαρρύνεις», είχε επισημάνει και πάλι το 1992. «Ο κόσμος θα ήταν πολύ σκοτεινός χωρίς αυτό.» Οι έπαινοι συνοδεύονται από τη βασιλική υποστήριξη στις αγαθοεργίες, η οποία δηλώνει μια προτίμηση για τη φιλανθρωπία εις βάρος των κοινωνικών υπηρεσιών. Από την ένδοξη επανάσταση του 1688-1689 και μετά, η μοναρχία υποτίθεται πως είναι αποστασιοποιημένη από την πολιτική. Τα δικαιώματά της, σύμφωνα με τη διατύπωση του Μπάτζετ, περιορίζονται «στην παροχή συμβουλών, στην ενθάρρυνση και στην προειδοποίηση». Το αποτέλεσμα είναι ότι τα ζητήματα στα οποία εμπλέκεται η βασιλική οικογένεια, όσο πολιτικά κι αν είναι, πρόθυμα θεωρούνται μη πολιτικής φύσης.

Όταν λόγου χάρη ο πρίγκιπας Γουίλιαμ προασπίζει τις αγαπημένες διεκδικήσεις των μιλένιαλ (εκείνων που έχουν γεννηθεί μεταξύ των αρχών της δεκαετίας του 1980 και του τέλους της δεκαετίας του 1990) σχετικά με την ψυχική υγεία ή την κλιματική αλλαγή, οι διεκδικήσεις αυτές γίνονται μεμιάς συναινετικές και εντάσσονται στην κατηγορία των υψηλών σκοπών, όπως η έρευνα κατά του καρκίνου ή η υποστήριξη στον Ερυθρό Σταυρό. Τον Οκτώβριο του 2020, στο πλαίσιο θυελλωδών συζητήσεων σχετικά με τα κληροδοτήματα της δουλείας και της Αυτοκρατορίας, ο πρίγκηπας Χάρι, που εκείνη τη χρονιά αποστασιοποιήθηκε από τη βασιλική οικογένεια, μίλησε από την πλευρά του για την «αφύπνιση» της συνείδησής του αναφορικά με το ζήτημα του συστημικού ρατσισμού. Ο πιο μαχητικός και συναισθηματικός τρόπος με τον οποίον η μητέρα του Νταϊάνα Σπένσερ, η διάσημη Λαίδη Ντι, οραματιζόταν το πώς θα εκπληρώσει τις ανθρωπιστικές υποχρεώσεις της –επισκεπτόμενη, για παράδειγμα, κάποιο νοσοκομείο προκειμένου να σφίξει το χέρι ενός ασθενή με Aids κάτω από τα φλας των φωτογράφων– προκαλούσε αποστροφή στα μεγαλύτερης ηλικίας μέλη του Οίκου του Ουίνδσορ.

Συχνά, ο θεσμός της βασιλικής οικογένειας χρησιμοποιείται για πολιτικούς σκοπούς στο μέτωπο των πολιτιστικών πολέμων. Ο τωρινός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον κατηγορήθηκε από τους αντιπάλους του ότι «είπε ψέματα στη βασίλισσα» όταν τον Αύγουστο του 2019 την κάλεσε να κηρύξει τη διάλυση του Κοινοβουλίου, προκειμένου εκείνος να έχει ελευθερία κινήσεων στις διαμάχες σχετικά με το Brexit⁴. Κατά τη διάρκεια της θητείας του ως επικεφαλής του Εργατικού Κόμματος, μεταξύ 2015 και 2020, ο Τζέρεμι Κόρμπιν κατηγορούνταν μονίμως για την έλλειψη σεβασμού προς τη βασίλισσα, εξαιτίας της άρνησής του να υποκλιθεί, να τραγουδήσει τον εθνικό ύμνο ή να παρακολουθήσει το τηλεοπτικό βασιλικό διάγγελμα των Χριστουγέννων –μια ανυπόφορη έλλειψη πατριωτισμού. Η παράξενη ασυλία που προστατεύει την οικογένεια της Ελισάβετ Β΄ ενάντια σε κάθε απόπειρα αναζήτησης ευθυνών εντάσσεται κι εκείνη στο πολιτικό πλαίσιο: ο Μπόρις Τζόνσον γέλασε με την ιδέα να συνδράμει τις αμερικανικές δικαστικές αρχές στις έρευνές τους σχετικά με τον πρίγκηπα Άντριου (ύποπτο για συνέργεια στους βιασμούς που διέπραξε ο αποβιώσας επιχειρηματίας Τζέφρι Έπσταϊν), κάτι που αποφεύγει προσεκτικά να κάνει όταν πρόκειται για τον Τζούλιαν Ασάνζ.

Ανεπιφύλακτα επικεντρωμένος στο ηρωικό νησάκι που απώθησε και νίκησε τους Γερμανούς κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο βρετανικός πατριωτικός μύθος περιπλέκεται υπό το φως διαφόρων δεσμών της βασιλικής οικογένειας με τους Ναζί, δεσμών που φαίνεται πως πηγαίνουν πέρα από μια πεποίθηση που συμμερίζονται οι δυναστικές ιεραρχίες. Οι εγκατεστημένες στη Γερμανία αδελφές του συζύγου της βασίλισσας, πρίγκηπα Φιλίππου, ήταν στενές σύμμαχοι του ναζιστικού κόμματος, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που μία εξ αυτών ονόμασε τον γιο της Αδόλφο. Αφού παραιτήθηκε από τον βασιλικό θρόνο προκειμένου να μπορέσει να παντρευτεί μια διαζευγμένη Αμερικανίδα, ο Εδουάρδος Η΄, θείος της Ελισάβετ, μετέβη στη Γερμανία το 1937, με πρόσκληση και έξοδα του Τρίτου Ράιχ. Συναντήθηκε αυτοπροσώπως με τον Φύρερ μπροστά σε ένα εργοστάσιο πυρομαχικών. Εικόνες τον δείχνουν στον πύργο του Μπαλμόραλ, στη Σκωτία, βασιλική κατοικία την οποία εκτιμά ιδιαιτέρως η οικογένειά του, να διδάσκει τον χιτλερικό χαιρετισμό στις ανηψιές του. Εγκατεστημένος αργότερα στις Μπαχάμες, προσπάθησε να πείσει τις ΗΠΑ να παραμείνουν ουδέτερες κατά τον πόλεμο εναντίον της Γερμανίας. Έτερος θαυμαστής του Αδόλφου Χίτλερ, ο πρώην δούκας της Σαξονίας-Κόμπουργκ, εξάδελφος του παππού της Ελισάβετ, παρευρέθηκε στην κηδεία του βασιλιά φορώντας στολή στρατηγού της οργάνωσης Sturmabteilung (SA, Τάγματα Εφόδου).

Η μακροβιότερη μονάρχης στην ιστορία της Αγγλίας ενσαρκώνει ένα είδος διαχρονικότητας. Από τη διάλυση της Αυτοκρατορίας έως το δημοψήφισμα για το Brexit (2016), περνώντας από το κίνημα του πανκ, το μόνο που άλλαξε ήταν η ηλικία της. Στις ημέρες μας, φορά συνθετικές γούνες, που είναι προτιμότερες από τις φυσικές, ωστόσο, κατά βάθος, η βασίλισσα είναι η ιστορία διατηρημένη στον πάγο. Εμφανίζεται από καιρού εις καιρόν, σε περιπτώσεις καταστροφών, προκειμένου να καθησυχάσει τον λαό της. Σε μια ομιλία που εκφώνησε τον Μάρτιο, στις αρχές του πρώτου εγκλεισμού λόγω της πανδημίας Covid-19, ανέφερε, με πρόσωπο ανέκφραστο, το πολεμικό τραγούδι της Βέρα Λιν We’ll Meet Again («Θα ξαναβρεθούμε»).

Η αδιάσπαστη συνέχεια αποτελεί μια πολύτιμη αξία για τους φιλομοναρχικούς. Στο πολιτικό φυλλάδιό του Reflections on the Revolution in France («Στοχασμοί για την Επανάσταση στη Γαλλία») του 1790, ο φιλόσοφος Έντμουντ Μπερκ αντιπαρέβαλε τον επαναστατικό πυρετό του στρατοπέδου των Διαφωτιστών με τις πιο μετρημένες διαθέσεις των συναδέλφων και των συμπατριωτών του. «Τέτοιες συνωμοτικές κλίκες δεν υπάρχουν στην Αγγλία», όπου το Σύνταγμα πηγάζει από την «απλότητα του εθνικού χαρακτήρα μας», διαβεβαίωνε, προσπερνώντας κάπως γρήγορα τον αναβρασμό που γνώρισε η χώρα έναν αιώνα νωρίτερα, ιδίως με την εκτέλεση του Καρόλου Α΄. «Είμαστε αποφασισμένοι να διατηρήσουμε μια σταθερή Εκκλησία, μια σταθερή μοναρχία, μια σταθερή αριστοκρατία και μια σταθερή δημοκρατία, την κάθε μία στον βαθμό που της αρμόζει. (…) Είναι το δυστύχημα (και όχι το μεγαλείο, όπως ισχυρίζονται αυτοί οι κύριοι) της εποχής μας ότι τα πάντα υποβάλλονται προς συζήτηση, ως εάν το Σύνταγμα της χώρας μας όφειλε να αποτελεί αντικείμενο διαμαχών και όχι εορτασμών.»

Η λατρεία για την παράδοση γίνεται εμφανής, για παράδειγμα, στη μονιμότητα της παράξενης νομικής έννοιας τού «βασιλικού προνομίου», δυνάμει του οποίου η κυβέρνηση έχει τη δυνατότητα να οικειοποιηθεί εξουσίες που κατείχε άλλοτε το Στέμμα και που της επιτρέπουν να δράσει εκτός των ορίων της νομοθεσίας. Σε αυτό το πλαίσιο, όπως υπογράμμιζε ο θεωρητικός της πολιτικής Χάρολντ Τζ. Λάσκι, «το Στέμμα είναι ένα ευγενές ιερογλυφικό»⁵, που επιτρέπει σε πολλούς επισήμους να απεκδυθούν τις ευθύνες τους κρυμμένοι πίσω από ένα πέπλο μυστηρίου. Οι απόπειρες να αναμορφωθούν αυτά τα προνόμια απέτυχαν, στο όνομα της αρχής που υπενθύμισε το 2009 η κυβέρνηση των Νέων Εργατικών του Γκόρντον Μπράουν: «Το Σύνταγμά μας εξελίχθηκε οργανικά με την πάροδο των αιώνων, με τρόπο που δεν υπάρχει λόγος αλλαγής του εξαιτίας κάποιας απλής επιθυμίας να αλλάξει»⁶.

Ωστόσο, σύμφωνα με τον ιστορικό Ντέιβιντ Καναντάιν, η συνέχεια μεταξύ των σημερινών τελετουργικών και εκείνων του μακρινού παρελθόντος μάλλον είναι «σε μεγάλο βαθμό απατηλή»⁷. Ο ιστορικός θεωρεί πως δεν είναι παρά ένα απομεινάρι των φανταχτερών παραδόσεων που αναπτύχθηκαν τον 19^ο αιώνα με σκοπό να αντισταθμίσουν την εξασθένηση των εξουσιών της βασιλικής οικογένειας και τον κατατεμαχισμό της αυτοκρατορίας της. Ακολουθώντας αυτή την υπόθεση, θα πρέπει να εγκαθιδρυθούν ακόμη πιο εξεζητημένες παραδόσεις κατά τη διάρκεια των επόμενων ετών εάν η μοναρχία θέλει να υπερβεί τις προκλήσεις που την περιμένουν. Ο πρίγκηπας Κάρολος, κληρονόμος του θρόνου, κατέκλυζε μέχρι πρότινος την κυβέρνηση με επιστολές σχετικές με την αρχιτεκτονική, την κλιματική αλλαγή και την κοινωνική δυστυχία, ωστόσο υστερεί οικτρά από πλευράς πολιτικής ευπρέπειας, για την οποία διακρίνεται η μητέρα του. Με ένα ποσοστό δημοφιλίας της τάξης του 47%, δεν φτάνει παρά στην έκτη θέση ανάμεσα στις βασιλικές προσωπικότητες που χαίρουν της μεγαλύτερης εκτίμησης. Ορισμένοι φοβούνται πως, με την αποχώρηση της Ελισάβετ, θα κλονιστεί ολόκληρη η μοναρχία. Άλλοι διαδίδουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εξωφρενικές θεωρίες σύμφωνα με τις οποίες είναι ήδη νεκρή, αναζωπυρώνοντας έτσι τη νοσηρή εμμονή των Βρετανών με το σώμα του μονάρχη τους ως προσωποποίηση του κράτους, είτε θεωρείται πως έχει προσβληθεί από σύφιλη (Ερρίκος Η΄) είτε ότι είναι παρθένα (Ελισάβετ Α΄) είτε ότι πάσχει από ποδάγρα (βασίλισσα Άννα). «Σήμερα, δεν αποκεφαλίζουμε πια τις βασιλικές κυρίες, εξακολουθούμε ωστόσο να τις θυσιάζουμε», παρατηρεί η μυθιστοριογράφος Χίλαρι Μαντέλ αναφορικά με την εμμονή των μέσων ενημέρωσης με το σώμα της Κέιτ Μίντλετον, συζύγου του πρίγκιπα Ουίλιαμ⁸.

Ένα από τα πλέον κερδοφόρα εμπορικά σήματα

Και στη διεθνή σκηνή, η βρετανική μοναρχία χάνει τη λάμψη της. Πριν από μερικά χρόνια, ακούστηκαν φωνές που ζητούσαν, μετά το πέρας της βασιλείας της Ελισάβετ Β΄, η ηγεσία της Κοινοπολιτείας⁹ είτε να αναλαμβάνεται εκ περιτροπής από καθένα από τα μέλη της είτε από μια αναγνωρισμένη πολιτική προσωπικότητα, προτού η βασίλισσα καταφέρει να επιβάλει τον Κάρολο ως διάδοχό της. Μόνο περίπου είκοσι χώρες και επικράτειες¹⁰ θα χρειαστεί κάποια στιγμή να αντικαταστήσουν τη μορφή της στα χαρτονομίσματά τους. Περισσότερα από τα μισά κράτη της Κοινοπολιτείας –31 από τα 54– είναι δημοκρατίες αυτή τη στιγμή. Τον περασμένο Σεπτέμβριο, η νήσος Μπαρμπάντος αποφάσισε να απομακρύνει τη βασίλισσα από τη θέση του αρχηγού του κράτους. Στην Αυστραλία, το 1999 διεξήχθη ένα δημοψήφισμα γι’ αυτό το θέμα, στο οποίο οι οπαδοί της αβασίλευτης δημοκρατίας έχασαν με μικρή διαφορά. Παρόμοιας φύσης ψηφοφορία πιθανώς θα ακολουθήσει στη Νέα Ζηλανδία, αν πιστέψουμε της πρωθυπουργό Τζασίντα Άρντερν, ενώ το 44% των Καναδών δηλώνουν υπέρ ενός «διαζυγίου» με το βρετανικό Στέμμα (έναντι του 29% το οποίο επιθυμεί το αντίθετο).

Ωστόσο, η νομική και οικονομική μηχανή του Οίκου του Ουίνδσορ –την οποία ο πρίγκηπας Φίλιππος βάφτισε «Εταιρεία» («The Firm»)– είναι απόλυτα προσαρμοσμένη στους σύγχρονους καιρούς. Παραμένει ένα από τα πιο κερδοφόρα εμπορικά σήματα του κόσμου. Μετά από τη φυγή τους στο Λος Άντζελες, ο Χάρι και η σύζυγός του Μέγκαν Μαρκλ μετέτρεψαν στην κυριολεξία την πριγκηπική ιδιότητά τους σε σήμα κατατεθέν, το «Sussex Royal», το οποίο χρησιμοποιούν τόσο ως μονόγραμμα επάνω σε αδιάβροχα όσο και για την παροχή χορηγιών. Μαγεμένη από αυτήν την παραμυθένια ιστορία, η βίβλος του επιχειρηματικού κόσμου, το «Economist», αντιστρέφει την έννοια της κατηγορηματικής φράσης του Καρλ Μαρξ, σύμφωνα με την οποία ο καπιταλισμός θα καταστρέψει τα κατάλοιπα της φεουδαρχίας, προκειμένου να εκφράσει την ικανοποίησή του για το γεγονός ότι η βρετανική μοναρχία «ενίσχυσε τον καπιταλισμό αντί να τον υπονομεύσει»¹¹. Η βασίλισσα αρέσκεται να παρουσιάζεται ως απολίτικη, εργατική και αφοσιωμένη. Είναι οι ίδιες ακριβώς αρετές που δεν θα απαρνούνταν το αφεντικό κάποιας νεοφυούς εταιρείας: «Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν μια δουλειά και ύστερα επιστρέφουν στο σπίτι τους, ενώ, στην περίπτωσή μου, η ζωή και η δουλειά είναι απολύτως ένα», έλεγε η βασίλισσα στο BBC το 1992. «Κάποιες φορές, μετανιώνω που δεν είχα περισσότερο χρόνο για τον εαυτό μου.»

Επιπλέον, τον 20^ό αιώνα, χάρη στην τηλεόραση και τους παπαράτσι, τα μέλη της βασιλικής οικογένειας έγιναν παγκόσμιες διασημότητες –τον 21^ο αιώνα, το σόι έχει χωριστεί σε εκείνους που προχωρούν σε κοινότυπες αποκαλύψεις σχετικά με τους ίδιους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και σε εκείνους που επιμένουν να διατηρούν το μυστήριο που διασφαλίζει την εξουσία τους. Ενώ η βασίλισσα ουδέποτε παραχώρησε συνέντευξη στον Τύπο και η μοναρχία παραμένει το μόνο κρατικό σώμα που είναι στεγανό απέναντι στην ελευθερία της πληροφόρησης, το Στέμμα αναγκάστηκε να υπερβεί κατά τι την επιθυμία του για εχεμύθεια μετά τον θάνατο της πριγκίπισσας Νταϊάνα στο Παρίσι, στις 31 Αυγούστου του 1997. Όπως υπογράμμιζε ο πρώην διευθυντής της «Monde diplomatique» Ιγνάσιο Ραμονέ, το δυστύχημα στη σήραγγα Αλμά ήταν μια καίρια στιγμή στην ιστορία του Τύπου, ένα «πλανητικό ψυχόδραμα», ενδεικτικό μιας «συγκινησιακής παγκοσμιοποίησης». Η συνεχής ροή, η οποία κατέστη δυνατή από το Διαδίκτυο, η μανιακή προσήλωση στη λεπτομέρεια που επέδειξαν τα ταμπλόιντ και η ογκώδης κάλυψη από τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης συνδυάστηκαν και πυροδότησαν μια κρίση άνευ προηγουμένου: «Η Νταϊάνα εγκατέλειψε τα περιορισμένα, φολκλορικά όρια του λαϊκού για να πατήσει για τα καλά το πόδι της στις σημαντικότερες, “ευγενείς” στήλες των πολιτικών εφημερίδων». Ο θάνατός της υπήρξε «το πρώτο επεισόδιο αυτής της νέας εποχής της παγκόσμιας ενημέρωσης»¹².

«Άραγε έχει καρδιά ο Οίκος του Ουίνδσορ;», «Δείξτε μας ότι μας υπολογίζετε», «Πού είναι η βασίλισσα; Πού είναι η σημαία;»: τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων¹³ βουίζουν από αγανάκτηση όταν το ανάκτορο του Μπάκιγχαμ παραλείπει απροκάλυπτα να υψώσει μεσίστια τη σημαία του Ηνωμένου Βασιλείου όπως θα απαιτούσε, σύμφωνα με εκείνα, η παράδοση στην περίπτωση θανάτου κάποιας βασιλικής προσωπικότητας. Εκείνον τον Σεπτέμβριο του 1997, η βασίλισσα υποχωρεί στη λαϊκή πίεση και καταδέχεται να εκδηλώσει συναισθήματα. Η έκρηξη παγκόσμιας θλίψης που προκάλεσε ο θάνατος της Λαίδης Ναϊάνα –τα δακρυσμένα πλήθη, η κηδεία την οποία παρακολούθησε ο μισός πληθυσμός της Γης, η γέφυρα Αλμά και ο δρόμος έξω από το ανάκτορο του Κένσινγκτον καλυμμένα με βουνά από λουλούδια– απαιτεί μια ανταπόκριση από την πλευρά της βασίλισσας. Στο απευθείας τηλεοπτικό διάγγελμά της, το πρώτο ύστερα από τριάντα οκτώ χρόνια, η Ελισάβετ υιοθετεί έναν προσωπικό, σχεδόν οικείο τόνο, στον οποίον δεν μας έχει συνηθίσει: «Αυτό που σας λέω αυτή τη στιγμή, ως βασίλισσα και ως γιαγιά, βγαίνει από καρδιάς», λέει, ταλαντευόμενη ελαφρώς και απαγγέλλοντας τα λόγια που γράφτηκαν για εκείνην από τον Άλιστερ Κάμπελ,spin doctor (σύμβουλο επικοινωνίας) του πρωθυπουργού Τόνι Μπλερ.

Το βασιλικό ριάλιτι σόου από το οποίο τρέφονται τα ταμπλόιντ –η βουλιμική νύφη, ο μοιχός γιος, το δύστροπο νόθο παιδί– τονίζει στο μυαλό του κοινού την ανθρώπινη διάσταση του προσωπικού αυτής της μυστικής οργάνωσης. Όπως σημειώνει και πάλι ο Μπάτζετ, «μια οικογένεια στον θρόνο αποτελεί μια ενδιαφέρουσα ιδέα. (…) Μια βασιλική οικογένεια γλυκαίνει την πολιτική ζωή, ενσωματώνοντας όμορφα εποχιακά γεγονότα». Όντως, τα βάσανα της οικογενειακής ζωής προσφέρουν έναν ευπρόσδεκτο περισπασμό μπροστά στην ολοφάνερα αδιασάλευτη εξουσία που ασκεί μια φατρία, της οποίας η εξαιρετικά ξεχωριστή θέση την κάνει άτρωτη σε κάθε μορφή δημοκρατίας.

Πρωταθλήτρια της φοροαποφυγής

Ο Οίκος του Ουίνδσορ κυριαρχεί σε μια κουλτούρα χάρη στην οποία οι πιο εξευγενισμένοι ταξικοί κώδικες, από εκείνους που αφορούν τους υπηρέτες έως την εθιμοτυπία των ομιλιών, έχουν γίνει εθνική ειδικότητα. Η βιομηχανία της βασιλικής κληρονομιάς, που μετατρέπει σε χρήμα το παρελθόν και επινοεί παραδόσεις, απασχολεί περισσότερους εργαζόμενους απ’ όσους η αλιεία και εξορυκτική βιομηχανία μαζί¹⁴. Είναι πηγή ποικίλων και προσοδοφόρων πολιτιστικών προϊόντων, όπως οι ταινίες «Η Βασίλισσα»(2006) και «Ο Λόγος του Βασιλιά» (2010) ή ακόμη και η σειρά του Netflix «Το Στέμμα» (πρώτος κύκλος το 2016). Κάθε φορά, οι ηθοποιοί που ενσαρκώνουν τoν μονάρχη δέχονται μια βροχή σημαντικών βραβείων, λες και το να υποδυθούν ένα βασιλικό πρόσωπο αποτελεί κατόρθωμα μεγαλύτερο από το να ενσαρκώσουν οποιονδήποτε άλλο ανθρώπινο ον, λες και θα αποδώσουν επιπλέον νόημα σε έναν θεσμό που, με έναν λίγο ή πολύ διφορούμενο τρόπο, ήδη διαθέτει πολύ.

Κάθε χρόνο, η βασιλική οικογένεια στοιχίζει στη χώρα 67 εκατομμύρια λίρες (75 εκατομμύρια ευρώ). Ασκεί φοροαποφυγή μέσω απαλλαγών¹⁵ και διοχέτευσης χρημάτων προς υπεράκτιες εταιρείες¹⁶. Η υπογεγραμμένη εγγύηση σε μια αριστοκρατική κλίκα που ελέγχει όλα τα χρηματοδοτικά κυκλώματα έκανε το Σίτυ του Λονδίνου ακόμη πιο ελκυστικό για τους φοροφυγάδες όλου του κόσμου, συμβάλλοντας στην ιλιγγιώδη αύξηση των τιμών και των ενοικίων στη βρετανική πρωτεύουσα. Θεωρητικά, η βασίλισσα κατέχει το ένα έκτο όλων των χερσαίων περιοχών του πλανήτη. Στη διάρκεια μιας πρόσφατης κοινοβουλευτικής συζήτησης με αντικείμενο τη βιομηχανία των θαλάσσιων ανεμογεννητριών, ο Μπόρις Τζόνσον αποκάλεσε το χαρτοφυλάκιο ακινήτων της μοναρχίας, το Crown Estate, «κυρίαρχο του θαλάσσιου βυθού» (14 Οκτωβρίου 2020). Η προσωρινή αναστολή στις εξώσεις ενοικιαστών με διάταγμα της κυβέρνησης προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κρίση της πανδημίας Covid-19 ήρθη τον Σεπτέμβριο, απειλώντας να πετάξει στον δρόμο 55.000 νοικοκυριά. Την ίδια εβδομάδα, έγινε γνωστό ότι κάθε φορολογούμενος θα κατέβαλλε στο Crown Estate μια γενναία προσαύξηση ως μερική αντιστάθμιση των 500 εκατομμυρίων στερλινών που ήταν το ύψος των καταγεγραμμένων απωλειών εσόδων λόγω της πανδημίας στη διαχείριση του χαρτοφυλακίου ακινήτων του.

Κι όμως, εν μέσω των τσακωμών που αναστάτωσαν τη χώρα τα τελευταία χρόνια, σχετικά με το Brexit και την ανεξαρτησία της Σκωτίας, θέματα τόσο στενά συνδεδεμένα με το ζήτημα της εθνικής κυριαρχίας της, η μοναρχία περνά απαρατήρητη.

1. Edward Shils και Michael Young, «The meaning of the coronation», «The Sociological Review», τόμος 1, τ. 2, Λονδίνο, 1η Δεκεμβρίου 1953.
2. Elizabeth R: A Year in the Life of the Queen, BBC, 1992.
3. Zadie Smith, «Mrs Windsor. The reassuring domesticity of our head of state», «Vogue», Λονδίνο, Δεκέμβριος 2017.
4. Severin Carrell και Owen Bowcott, «Did Johnson lie to the Queen? Key questions in supreme court verdict», «The Guardian», Λονδίνο, 24 Σεπτεμβρίου 2019.
5. Harold J. Laski, «The responsibility of the State in England», «Harvard Law Review», τόμος 32, τ. 5, Κέιμπριτζ (Μασαχουσέτη), Μάρτιος 1919.
6. «Review of the executive royal prerogative powers: Final report», Βρετανικό Υπουργείο Δικαιοσύνης, Λονδίνο, Οκτώβριος 2009.
7. David Cannadine, «The context, performance and meaning of ritual: The British monarchy and the “invention of tradition”, c. 1820-1977», σε Eric Hobsbawm και Terence Ranger (επιμ.), «The Invention of Tradition», Cambridge University Press, 1983 (στα Ελληνικά: «Η Επινόηση της Παράδοσης», Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα, Σεπτέμβριος 2004).
8. Hilary Mantel, «Royal bodies», «London Review of Books», τόμος 35, τ. 4, 21 Φεβρουαρίου 2013.
9. Σύνολο πενήντα τεσσάρων κρατών, πρώην βρετανικών εδαφών, που συνδέθηκαν το 1949 υπό τη μορφή μιας ένωσης «ελεύθερων και ισότιμων» χωρών. Η βασίλισσα αναγνωρίζεται ως κεφαλή της Κοινοπολιτείας.
10. Αγία Ελένη, Αγία Λουκία, Άγιος Βικέντιος και Γρεναδίνες, Άγιος Χριστόφορος και Νέβις, Ανγκίλα, Αντίγκουα και Μπαρμπούντα, Αυστραλία, Βερμούδες, Γιβραλτάρ, Γκέρνσεϊ, Γρενάδα, Δομινίκα, Καναδάς, Κύπρος, Μονσεράτ, Μπαχάμες, Μπελίζ, Νέα Ζηλανδία, Νήσοι Κέιμαν, Νήσοι Φώκλαντ, Νήσος του Μαν, Τζέρσεϊ, Τουβαλού.
11. «Harry, Meghan and Marx», «The Economist», Λονδίνο, 16 Ιανουαρίου 2020.
12. Ignacio Ramonet, «Contre le mimétisme», «Le Monde diplomatique», Οκτώβριος 1998.
13. «The Daily Mail», «The Express» και «The Sun», αντίστοιχα.
14. Sam Wetherell και Laura Gutiιrrez, «It just won’t die», «Jacobin», Νέα Υόρκη, 19 Μαΐου 2018.
15. John Harris, «“Essentially, the monarchy is corrupt” – will republicanism survive Harry and Meghan?», «The Guardian», 8 Μαΐου 2018.
16. Hilary Osborne, «Revealed: Queen’s private estate invested millions of pounds offshore», «The Guardian», 5 Νοεμβρίου 2017.

Διαβάστε περισσότερα

Έργα και ημέρες της ΟΝΝΕΔ και της ΔΑΠ-ΝΔΦΚ

 

Άντυ Κουκλάδα

Μια παράταξη, μια ιστορία γραμμένη με τα πιο μελανά χρώματα. Από τη δεκαετία του 1990 και τη δολοφονία του Νίκου Τεμπονέρα από τον επικεφαλής της ΟΝΝΕΔ μέχρι την υπεράσπιση του Νόμου Γιαννάκου και του Νόμου Διαμαντοπούλου, που κατήργησαν το αυτοδιοίκητο των ιδρυμάτων και το πανεπιστημιακό άσυλο, και την αποχή από τις μαζικές κινητοποιήσεις επί υπουργίας Αρβανιτόπουλου, που σημαδεύτηκε από διαθεσιμότητες εκπαιδευτικών για πρώτη φορά στα χρονικά, και ώς τα κυκλώματα με τις σημειώσεις, τους «τραμπουκισμούς» φοιτητών και τα σεξιστικά πάρτι, η ΔΑΠ συνεχίζει ακόμα και σήμερα να στηρίζει τις βαθιά αυταρχικές κυβερνητικές επιλογές και να απέχει από τα φοιτητικά κινήματα.

Παραγράφεται έτσι απλά η ιστορία της γαλάζιας νεολαίας και η δράση των Κενταύρων και των Rangers;

Η δολοφονική επίθεση της ΟΝΝΕΔ

Είναι φθινόπωρο του 1990. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη ανακοινώνει πολυνομοσχέδιο για την Παιδεία που προβλέπει μεταξύ άλλων κατάργηση της δωρεάν παροχής συγγραμμάτων, επιβολή χρονικού ορίου στις σπουδές, περικοπή φοιτητικής συμμετοχής στη διοίκηση των ΑΕΙ και κατάργηση του ασύλου.

Οι πρώτες καταλήψεις ξεκινούν στα τέλη Οκτωβρίου και αγγίζουν σχεδόν το σύνολο των σχολείων. Είναι 8 Ιανουαρίου του 1991. Στελέχη της ΟΝΝΕΔ στην Πάτρα επιτίθενται στο κτήριο της κατάληψης με σιδηρολοστούς, καδρόνια και αλυσίδες. Ο καθηγητής Μαθηματικών Νίκος Τεμπονέρας πέφτει νεκρός από τον σιδηρολοστό του Ι. Καλαμπόκα.

«Οι τοποθετήσεις των βουλευτών της κυβερνητικής πλειοψηφίας, στο πλαίσιο της συζήτησης του νομοσχεδίου του υπουργείου Παιδείας, ανέσυραν μνήμες της περιόδου 1990-1993» λέει στην «Α» ο Διονύσης Τεμπονέρας.

"Ενώ οι βουλευτές της Ν.Δ. μιλούσαν για 'αριστερόχρωμη' βία στα πανεπιστήμια, στην προσπάθειά τους να υπερασπιστούν την ίδρυση της πανεπιστημιακής αστυνομίας, η Ιστορία έχει γράψει κάτι τελείως διαφορετικό: Τις προηγούμενες ημέρες της 'δολοφονίας Τεμπονέρα', η ΟΝΝΕΔ αναλαμβάνει τη βρόμικη δουλειά να... καθαρίσει τα σχολεία της Πάτρας από τις καταλήψεις. Πραγματοποιούν σύσκεψη στα γραφεία της ΟΝΝΕΔ και, σε απόλυτη συνεργασία με τοπικά στελέχη και βουλευτές, κανονίζουν τις λεπτομέρειες της επίθεσης ανακατάληψης των σχολείων. Ρόπαλα, αλυσίδες, μαχαίρια και λοστάρια είναι τα όπλα της γνωστής τραμπούκικης συμμορίας των ΟΝΝΕΔιτών.

Επικεφαλής τους, ο δημοτικός σύμβουλος της Ν.Δ. Γιάννης Καλαμπόκας. Μαζί του οι Μαραγκός, Σπίνος, Γραμματίκας και άλλα γνωστά στελέχη της ΟΝΝΕΔίτικης συμμορίας» επισημαίνει ο ίδιος.

Η επιχείρηση των τραμπούκων -συνοδεία ασφαλιτών- ξεκινάει από το Πολυκλαδικό Πάτρας, όπου βρίσκονται και τα γραφεία της ΕΛΜΕ Αχαΐας, αλλά αποτυγχάνει.

Επόμενος στόχος ήταν το σχολικό συγκρότημα της πλατείας ΒΟΥΔ, σήμερα σχολεία Νίκου Τεμπονέρα. Κραδαίνοντας ρόπαλα, αλυσίδες και λοστάρια, εισβάλλουν στο σχολείο, ξυλοκοπούν τους μαθητές, ξυραφιάζουν τα χέρια του προέδρου του 15μελούς συμβουλίου Κώστα Σκρεμύδα. Μαθητές, γονείς και καθηγητές καλούν σε βοήθεια. Παρά τις συνεχόμενες εκκλήσεις, η Αστυνομία δεν εμφανίζεται. Σαν να υπάρχει μια συμφωνία μυστική, ώστε να ολοκληρώσει η ΟΝΝΕΔ το σχέδιο ανακατάληψης με όποιο κόστος!

«Στον χώρο του σχολείου φτάνουν μαθητές, γονείς, καθηγητές, εργαζόμενοι. Ο Νίκος Τεμπονέρας, που με άλλους καθηγητές έχει φτάσει στο σχολείο για να υπερασπιστεί τους μαθητές του, έρχεται πρόσωπο με πρόσωπο με τις παρακρατικές ΟΝΝΕΔίτικες ορδές και πέφτει νεκρός από χτυπήματα στο κεφάλι με σιδηρολοστό από τον δημοτικό σύμβουλο και πρόεδρο της τοπικής ΟΝΝΕΔ Αχαΐας Γιάννη Καλαμπόκα, ο οποίος, αφού χτυπάει την πρώτη φορά με το λοστάρι στο κεφάλι, δίνει στη συνέχεια και τη χαριστική βολή.

Έκτοτε, ουκ ολίγες φορές το μνημείο, αλλά και το μνήμα, βανδαλίζεται από στελέχη της ΔΑΠ-ΝΔΦΚ» επισημαίνει ο Διονύσης Τεμπονέρας.

Ο Νόμος Αρσένη

Το 1998 επιχειρείται η μεταρρύθμιση η οποία έφερε την υπογραφή του Γεράσιμου Αρσένη, που καταργούσε τον τύπο του Λυκείου που ίσχυε μέχρι τότε (γενικό, τεχνικό - επαγγελματικό, πολυκλαδικό) και προωθούσε την αντικατάστασή του από το λεγόμενο ενιαίο Λύκειο. Επιπλέον περιελάμβανε την αλλαγή του τρόπου εισαγωγής στα ΑΕΙ και ΤΕΙ με την κατάργηση του συστήματος των δεσμών και την αντικατάστασή τους με Πανελλαδικές εξετάσεις στις τρεις τάξεις του λυκείου. Οι αντιδράσεις των φοιτητών, θυελλώδεις.

Η ΔΑΠ, όμως, απέναντι στο κίνημα. «Τώρα που τα ιδιωτικά πανεπιστήμια νομιμοποιούνται, τώρα που ο Νόμος Αρσένη έρχεται να κάνει πραγματικότητα τους χειρότερούς μας εφιάλτες, η ΔΑΠ φανερώνει το αληθινό της πρόσωπο. Θα αντισταθούμε ή θα υποταχθούμε;» ανέφεραν τότε στις ανακοινώσεις τους οι φοιτητικές παρατάξεις.

Η γενιά του άρθρου 16

Το 2006 έρχεται ο Νόμος Γιαννάκου, που είχε ως πυξίδα τη σταδιακή υποχώρηση του δημόσιου χαρακτήρα των πανεπιστημίων. Με όχημα την αναθεώρηση του άρθρου 16, επιχείρησε την πλήρη διάλυση των δημοσίων πανεπιστήμιων προκειμένου να ανοίξουν η κερκόπορτα και το “πελατολόγιο” των ιδιωτικών που η τότε κυβέρνηση φιλοδοξούσε να ιδρυθούν.

Η αντίδραση της ακαδημαϊκής και φοιτητικής κοινότητας ήταν μαζική και όλα όσα ακολούθησαν έμελλε να δημιουργήσουν τη γενιά που θα έμενε στην Ιστορία ως η «γενιά του άρθρου 16».

Το κίνημα κέρδισε, το δημόσιο πανεπιστήμιο κατάφερε να κρατήσει σε μια δύσκολη μάχη οπισθοφυλακών. Ο νόμος ψηφίστηκε «κουτσουρεμένος» το 2007. Από αυτή τη γενιά, από τις συνεχείς συνελεύσεις και τα κινήματα, η ΔΑΠ ήταν για μία ακόμα φορά στην αντίπερα όχθη. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά υπερασπίστηκε με νύχια και με δόντια τον νόμο, ήταν υπέρ της ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων, ενώ δεν ήταν λίγες οι φορές που οι τραμπούκοι της ΟΝΝΕΔ επιστρατεύτηκαν για το σπάσιμο καταλήψεων σχολών και ξυλοδαρμούς φοιτητών.

Άλλωστε, η «δημοκρατία» της ΔΑΠ είναι γεμάτη με περιστατικά τραμπουκισμών, ξυλοδαρμών και διαπλοκής. Περιστατικά που δείχνουν την εχθρικότητά της προς το φοιτητικό κίνημα και προς ό,τι αμφισβητεί την κυρίαρχη πολιτική.

Μάλιστα, ήδη από εκείνη την περίοδο, έρχονται στο φως καταγγελίες από αριστερές παρατάξεις για εκβιασμούς και ρουσφέτια της ΔΑΠ με μερίδα πανεπιστημιακών κι άλλων φορέων των ιδρυμάτων, με απώτερο σκοπό την εξυπηρέτηση διαφόρων μικροκομματικών συμφερόντων. Αυτά τα περιστατικά οργιάζουν και στα Πανεπιστήμια της Θεσσαλονίκης.

 

Σύμφωνα με καταγγελίες της Πανσπουδαστικής, ο πρόεδρος της ΟΝΝΕΔ στο ΠΑΜΑΚ είχε πάει σε καθηγητή με λίστα 30 ατόμων για να τους περάσει στο μάθημα, στο Γεωπονικό οι ΔΑΠίτες δέσμευαν τους φοιτητές με διάφορα συμβόλαια για να τους δίνουν σημειώσεις και άλλες διευκολύνσεις, ενώ στη Δασολογία απείλησαν τηλεφωνικά δυο φοιτητές λέγοντάς τους κατά λέξη ότι «οι βαθμολογίες σας είναι στην Πρυτανεία, αν ξαναψηφίσετε τα κομμούνια δεν θα πάρετε πτυχίο».

Στη σχολή των Τοπογράφων, η ΔΑΠ το πήγε ένα βήμα παραπέρα, καθώς διοργάνωνε σεμινάρια και μοίραζε πιστοποιητικά στους φοιτητές, μαζί με υποσχέσεις ότι αυτά τα χαρτιά «θα τους ανοίξουν πόρτες για δουλειά».

Οι φουσκωτοί και ο Νόμος Διαμαντοπούλου

Το 2011, ψηφίζεται ο σαρωτικός Νόμος Διαμαντοπούλου, που καταργεί το άσυλο, δημιουργεί επιτροπές αξιολόγησης, καταργεί τον θεσμό της πρυτανείας και θέτει αυστηρό έλεγχο στα όρια φοίτησης.

«Σπούδασα στην Ξάνθη, στην Πολυτεχνική Σχολή του Δημοκριτείου Πανεπιστήμιου Θράκης. Στον Φοιτητικό Σύλλογο (Φ.Σ.), η δύναμη της ΔΑΠ δεν υπήρχε και τη θέση της είχε πάρει η ΠΑΣΠ. Ο Φ.Σ. της Ξάνθης ήταν πάντοτε πρωτοπόρος στις κινηματικές διεργασίες και τον Σεπτέμβριο του 2011 ήταν από τις πρώτες σχολές που έκλεισαν με αγωνιστικές αποφάσεις των φοιτητών/τριών, απέναντι στον αντιεκπαιδευτικό Νόμο Διαμαντοπούλου» λέει στην «Α» ο Σωτήρης Αλεξίου, που ήταν τότε φοιτητής και νυν γραμματέας της Νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ.

Τότε γινόταν αντίστοιχη προσπάθεια από τις αριστερές δυνάμεις και φοιτητές που αντιδρούσαν στον νόμο αυτόν και στις σχολές της Κομοτηνής. Εκεί κυριαρχούσε η ΔΑΠ, η οποία προσπαθούσε με κάθε μέσο να εμποδίσει τη διεξαγωγή των Γενικών Συνελεύσεων, υπό τον φόβο της λήψης αποφάσεων κατά του νομοσχεδίου. Αποκορύφωμα της προσπάθειάς της ήταν η διάλυση συνέλευσης της Νομικής Κομοτηνής με φουσκωτούς, που δούλευαν σε βραδινά μαγαζιά, όπως καταγγέλλουν φοιτητές εκείνης της εποχής.

Έτσι, οι φοιτητές της Κομοτηνής αναγκάστηκαν να προστρέξουν στον Φ.Σ. της Ξάνθης για να στείλει αντιπροσωπεία για στήριξη και περιφρούρηση της Γενικής Συνέλευσης. «Αυτό που αντικρίσαμε όταν φτάσαμε στον χώρο της Γενικής Συνέλευσης ήταν οι μπράβοι της ΔΑΠ να προσπαθούν να κρατήσουν κλειστές τις πόρτες του αμφιθεάτρου και να προσπαθούν να τρομοκρατήσουν τη φοιτητική κοινότητα. Όμως, οι εκατοντάδες φοιτητές και φοιτήτριες που κατέφθασαν δεν επέτρεψαν να εμποδιστεί η διεξαγωγή της διαδικασίας» λέει ο Σωτήρης Αλεξίου.

«Τα έργα και οι ημέρες της ΔΑΠ είναι γνωστή πραγματικότητα για όσους/ες σπούδασαν στα ελληνικά πανεπιστήμια. Πολλοί σύντροφοι και συντρόφισσες υπέστησαν στοχοποίηση και ξυλοδαρμό από τους πληρωμένους μπράβους της ΔΑΠ και φιμώθηκαν οι φωνές τους ή έδωσαν τεράστιες μάχες για να καταφέρουν να σπάσουν τον φόβο και τη βία που υφίσταντο και στην Κομοτηνή και σε πολλές άλλες πόλεις.

Όμως, το φοιτητικό κίνημα πάντα βρίσκει τρόπο, μέσα από τη συλλογικότητα και τη μαζικότητα, να προστατεύει τα μέλη του και να ορθώνει ανάστημα απέναντι στις εκάστοτε αυταρχικές κυβερνητικές πολιτικές, όπως γίνεται και σήμερα» επισημαίνει ο ίδιος.

«Αρμαγεδδών» στην Παιδεία

Είναι 2013. Η θητεία Αρβανιτόπουλου στο υπουργείο Παιδείας έρχεται σαν Αρμαγεδδών να σαρώσει τη δημόσια Παιδεία. Η περίοδος αυτή σημαδεύτηκε από κλείσιμο ή συγχωνεύσεις πανεπιστημιακών τμημάτων, διαθεσιμότητες εκπαιδευτικών για πρώτη φορά στα χρονικά, από μηδενικούς διορισμούς στα σχολεία και δυσμενή αλλαγή των εργασιακών σχέσεων των εκπαιδευτικών.

«Κατά τα έτη 2013 και 2014, η πανεπιστημιακή κοινότητα βίωσε μια πολύ σκληρή επίθεση από τις ιδεοληπτικές νεοφιλελεύθερες εμμονές τής τότε κυβέρνησης Σαμαρά» αναφέρει στην «Α» η Βίκυ Τσεφαλά, που τότε ήταν φοιτήτρια Νομικής.

«Αφενός ψηφίστηκε και εφαρμόστηκε το 'σχέδιο Αθηνά', το οποίο οδήγησε σε κλείσιμο και συγχωνεύσεις πανεπιστημιακών τμημάτων ανά την επικράτεια, ενώ 'ομογενοποίησε' και άσχετα μεταξύ τους γνωστικά αντικείμενα σε μία σχολή» επισημαίνει.

«Αφετέρου, εκείνο το διάστημα, ξεκίνησε το κύμα απολύσεων διοικητικών υπαλλήλων των πανεπιστημίων, στο πλαίσιο του δόγματος 'λιγότερο κράτος παντού', με αποτέλεσμα τα πανεπιστημιακά ιδρύματα να έχουν μείνει χωρίς προσωπικό καθαριότητας, φύλαξης, συντήρησης, γραμματειακής υποστήριξης κ.ο.κ. Οι αριστερές δυνάμεις του φοιτητικού κινήματος, μαζί με τη μερίδα εκείνη των καθηγητών και των διοικητικών υπαλλήλων που αντιδρούσαν στις παραπάνω επιλογές, αμέσως διαμορφώσαμε ένα κοινό μέτωπο διεκδικήσεων και αγώνα, στο οποίο σαφώς η ΔΑΠ- ΝΔΦΚ βρέθηκε απέναντι από την πρώτη στιγμή και το πολέμησε με όλες της τις δυνάμεις» λέει η Βίκυ.

Σύμφωνα με την ίδια, η ΔΑΠ πήρε θέση υπέρ του "σχεδίου Αθηνά" και των απολύσεων που υποβάθμιζαν ακόμα περισσότερο το δημόσιο πανεπιστήμιο και καθιστούσαν αδύνατη τη λειτουργία του.

Υπονόμευε τις μαζικές γενικές συνελεύσεις των φοιτητικών συλλόγων, των συλλόγων μελών ΔΕΠ και των διοικητικών υπαλλήλων, έβλεπε να περικυκλώνουν τις σχολές δυνάμεις των ΜΑΤ και σφύριζε αδιάφορα, ενώ συμμετείχε στις γενικές συνελεύσεις των φοιτητικών συλλόγων μόνο για να χλευάσει το κίνημα, να υφαρπάξει την ψήφο των φοιτητών και να εμποδίσει τις καταλήψεις και τις κινητοποιήσεις, με επιχειρήματα περί δήθεν ανομίας και καταστροφής των πανεπιστημίων από τις κινητοποιήσεις, στοχοποιώντας τους φοιτητές και τους εργαζόμενους που αγωνίζονταν.

«Ούτε μία λέξη δεν βρήκε να πει για τις απολύσεις και τις τραγικές ελλείψεις σε χρηματοδότηση και πόρους. Κοινός στόχος ΔΑΠ-ΝΔΦΚ και κυβέρνησης Σαμαρά ήταν να υπερκεραστεί το εμπόδιο της πλειοψηφίας της πανεπιστημιακής κοινότητας, που αντιδρούσε και αγωνιόνταν, ώστε να εφαρμοστούν τα παραπάνω καταστροφικά σχέδια, τα αποτελέσματα των οποίων πληρώνουμε, δυστυχώς, μέχρι σήμερα» καταλήγει.

 Πηγή: Η Αυγή

Διαβάστε περισσότερα