Τι είναι ευτυχία; Από τον Αριστοτέλη στον Νίτσε

 
Η πολυδιάστατη έννοια της ευτυχίας, η οποία έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών και διαφορετικών επιστημονικών κλάδων όπως και μελέτη χιλιάδων έιδικών, έχουν οδηγήσει στην αδυναμία υιοθέτησης ενός κοινού ορισμού ή έστω ενός κοινού κώδικα επικοινωνίας αναφορικά με αυτό το ζήτημα, γεγονός που δίνει μια γοητεία στο εγχείρημα προσδιορισμού τι είναι ευτυχία. Της Νίκης Παπασταύρου
Η δυσκολία του ορισμού της έννοιας ευτυχία αποτυπώνεται στην προσπάθεια σκιαγράφησής της στο κλασικό «Λεξικό της Φιλοσοφίας» του Andre Lalande (1955), όπου η ετυμολογική έννοια συμπληρώνεται από δύο ακόμη επεξηγήσεις και εν τέλει απαιτεί και μια κριτική επί των όρων, ώστε ο αναγνώστης να μπορεί να θεωρήσει ότι έχει κάπως κατανοήσει τις εννοιολογικές παραμέτρους του όρου. Η ετυμολογική σημασία αναφέρεται στην ευνοϊκή τύχη, από το ελληνικό πρόθεμα ευ και τύχη, από τη ρίζα τυγχάνω, που παρουσιάζει αντιστοιχία και με τον αγγλοσαξονικό όρο happiness από το happen με την έννοια του γεγονότος που συμβαίνει κατά τύχη καθώς και το γερμανικό gluck από τη γερμανική ρίζα gelingen που σημαίνει επιτυγχάνω.

"Ευτυχία είναι όταν αυτά που σκέφτεσαι, αυτά που λες και αυτά που πράττεις βρίσκονται σε αρμονία"
Μαχάτμα Γκάντι

Με μια ευρύτερα φιλοσοφική θεώρηση, ευτυχία, σύμφωνα πάντα με το Λεξικό του Lalande, είναι «η κατάσταση της πλήρους ικανοποιήσεως που γεμίζει όλη τη συνείδηση». Προτείνεται παράλληλα ο αναλυτικότερος και διεισδυτικότερος ορισμός που δίνει ο Καντ στο έργο του Κριτική του Καθαρού Λόγου, σύμφωνα με τον οποίο η ευτυχία ταυτίζεται με την «ικανοποίηση όλων των κλίσεων μας τόσο σε έκταση, δηλαδή σε πολλαπλότητα, όσο και σε ένταση, δηλαδή σε διάρκεια».
Ο Μάρκος Τερέντιος Βάρρο και αργότερα ο Αυγουστίνος κατέγραψαν 289 απόψεις για το τι σημαίνει ευτυχία, αυτή η έννοια που αποτελεί την έγνοια όλων, ενώ παράλληλα γεννά απορίες και ερωτήματα ως προς τη φύση, τις ιδιότητες και κυρίως την επίτευξη ή απόκτησή της. Η ευτυχία είναι συναίσθημα, διάθεση ή βίωμα; Είναι στόχος, πορεία ή ουτοπία; Είναι διαρκής ή εξαντλείται σε στιγμές; Και τι καθορίζει την ευτυχία μας ή την έλλειψή της; Ποιες μορφές μπορεί να πάρει και σε ποιο βαθμό και με ποιο τρόπο επηρεάζει την επικοινωνία μας με τους άλλους;
Τι μπορεί να είναι σήμερα ή πώς μπορεί να βιώνεται σήμερα η ευτυχία
Ερωτήματα αναφορικά με την ευτυχία έχουν απασχολήσει τη φιλοσοφία, τη θεολογία και την ψυχολογία, όπως είναι μάλλον αυτονόητο και αναμενόμενο, αλλά προσφάτως και μάλλον αναπάντεχα και την οικονομική επιστήμη, η οποία αποφάσισε να εμπλακεί στη μελέτη των παραμέτρων που εξασφαλίζουν την ευτυχία και, κάνοντας ένα βήμα ακόμη πιο πέρα, να την αποτιμήσει και να κοστολογήσει την απώλειά της.
Το 1984 εμφανίζεται για πρώτη φορά στο πεδίο της οικονομικής θεωρίας το σχήμα της «ηδονικής αξίας της ζωής», το οποίο αναφέρεται στην ευχαρίστηση και την απόλαυση που προσφέρει στο άτομο η ζωή του, εξαιρουμένων των οικονομικών απολαβών. Σύντομα προσαρμόστηκε στις πρακτικές της νομικής επιστήμης και τέθηκε στην υπηρεσία των λειτουργών της προς όφελος πελατών τους που είχαν πέσει θύματα «ηδονικών απωλειών».
Σύμφωνα με τους υπολογισμούς αυτούς ο γάμος, για παράδειγμα, ισοδυναμεί με ένα ποσό της τάξης των 70.000 αγγλικών λιρών ετησίως.
Ένα άλλο παράδειγμα αυτού του όψιμου ενδιαφέροντος για τη διαχείριση της ανθρώπινης ευτυχίας αποτελεί το Ινστιτούτο της Ευτυχίας (The Happiness Institute), το οποίο εδρεύει στην Αυστραλία και χρησιμοποιεί τις αρχές και τις μεθόδους της Θετικής Ψυχολογίας (Positive Psychology) για να βοηθήσει τους πελάτες του «να απολαύσουν και πάλι τη ζωή, να νιώθουν καλά και να είναι αισιόδοξοι, να βελτιώσουν τις σχέσεις τους, να αναπτύξουν το αίσθημα ελέγχου και να ζήσουν μια υγιή και ισορροπημένη ζωή». Οι ειδικοί επιστήμονες του Ινστιτούτου είναι πρόθυμοι να μοιραστούν μαζί μας – με το αζημίωτο πάντα – το μυστικό της ευτυχίας και διαδικτυακά
Η εγκυρότητα της διαπίστωσης του Φρόυντ στα 1930 ότι από τη συμπεριφορά των ανθρώπων συνάγεται πως σκοπός της ζωής τους είναι η επιδίωξη και η διατήρηση της ευτυχίας δύσκολα μπορεί να αμφισβητηθεί. Το πρόγραμμα της ‘αρχής της ηδονής’ ορίζει και επιβάλλει τόσο την αποφυγή του πόνου όσο και την αποκόμιση ευχαρίστησης.
Εντούτοις, «δεν υπάρχει καμιά συμβουλή που να κάνει για όλους· ο καθένας πρέπει να δοκιμάσει μόνος του με ποιον ιδιαίτερο τρόπο μπορεί να γίνει ευτυχισμένος» (Φρόυντ),  καθώς εκτός από την ιδιοσυγκρασία διαφέρουν και οι συνθήκες μέσα στις οποίες οι άνθρωποι αναπτύσσονται και λειτουργούν. Έχοντας παραχωρήσει για χάρη της ασφάλειάς  του ένα μέρος της δυνατότητάς του για ευτυχία μέσω της ικανοποίησης των ορμών του, ο πολιτισμένος άνθρωπος καλείται να εκμεταλλευτεί την εναπομείνασα ικανότητά του για να πετύχει τον υπέρτατο στόχο.
Ο υπέρτατος αυτός στόχος, η ευτυχία, αποτελεί μια έννοια καθημερινή, αλλά δυσνόητη. Δεν επιτρέπει έναν μονοδιάστατο ορισμό, δεν προσφέρεται για πειραματικές διαπιστώσεις. Εντούτοις, είναι ενδιαφέρον να διερευνηθεί κατά πόσο υπάρχουν συγκεκριμένοι, μετρήσιμοι παράγοντες που οδηγούν σε αυτήν και κατά πόσο πρόκειται για μια κατάσταση που υπόκειται σε τεκμηρίωση και ποσοτικοποίηση. Θεωρώντας ως αυθεντική πηγή για τις διαπιστώσεις αυτές τον αβίαστο λόγο των ίδιων των υποκειμένων, θα επιχειρήσουμε μια διαδρομή μέσα από αναπαραστάσεις, βιώματα και σημασίες της ευτυχίας για να προσεγγίσουμε τη βαθύτατα προσωπική εμπειρία της, όπως αποτυπώνεται στον κοινωνικό εαυτό των υποκειμένων. Ελπίδα και επιδίωξή μας είναι να μας δοθεί η δυνατότητα να αγγίξουμε έστω φευγαλέα μια πτυχή της ανθρώπινης κατάστασης που δύσκολα μπορεί κανείς να μοιραστεί με τον Άλλο.
Από τους Αλχημιστές στον Αριστοτέλη

Δεν υπάρχει στη ζωή πιο μεγάλη απόλαυση ούτε πιο μεγάλη ευτυχία από το να μην έχεις συνείδηση ότι ζεις.
Giacomo Leopardi, Η Θεωρία της Ηδονής

Η ευτυχισμένη ζωή, ως έννοια αλλά και ως βίωμα, δεν θα μπορούσε να αφήσει ασυγκίνητους τους εργάτες του πνεύματος όλων των εποχών και όλων των ρευμάτων. Ακόμη και οι πιο «σκοτεινοί» των φιλοσόφων, σε κατάσταση οι ίδιοι μελαγχολίας έως και κατάθλιψης, πάντοτε θέτουν το ερώτημα για την ευτυχία τού ανθρώπου και αναζητούν την οδό που οδηγεί σε αυτήν. Έφτασαν, μάλιστα, κατά την εποχή της Αναγέννησης να αναζητούν τη φιλοσοφική λίθο, η οποία θα σήμαινε την εξασφάλιση της διαρκούς και αδιάκοπης ευτυχίας μέσω της αιώνιας νεότητας και των απεριόριστων υλικών αγαθών.
Οι αλχημιστές της Αναγέννησης, επομένως, ονειρεύτηκαν να προσφέρουν στον άνθρωπο τις, κατά την άποψή τους, βασικές προϋποθέσεις της καλής ζωής: ευρωστία και πλούτο. Παρέλειψαν, όμως, να συμπεριλάβουν σε αυτές τη θεωρητική όψη της ευδαιμονίας ως διαρκούς και αυτάρκους ενέργειας, όπως την προσδιόρισε ο Αριστοτέλης. Για τον μεγάλο φιλόσοφο της ελληνικής αρχαιότητας «η πιο ωραία και ευχάριστη ζωή» οφείλει να εναρμονίζεται με τον νου, το κύριο χαρακτηριστικό του ανθρώπου (Αριστοτέλης). Η ευδαιμονία είναι μια ενέργεια που διαρκεί καθ’ όλη τη ζωή του ανθρώπου και κατατάσσεται μεταξύ των καθαυτών επιθυμητών ενεργειών, αφού δεν στερείται τίποτα και ο άνθρωπος δεν την επιδιώκει έχοντας κατά νου έναν απώτερο σκοπό αλλά την ίδια την απόκτησή της, η οποία αποτελεί το μεγαλύτερο από τα εξωτερικά καλά.
Για τον Αριστοτέλη η ευδαιμονία συνδέεται με την ύπαρξη ελεύθερου χρόνου, ο οποίος διακρίνεται με σαφήνεια από τον εργάσιμο, καθώς, όπως τονίζει, «εργαζόμαστε για να σχολάσουμε, όπως κάνουμε πόλεμο για να εξασφαλίσουμε ειρήνη» (Αριστοτέλης, ό.π., σελ. 181). Σε αυτό τον χρόνο της περισυλλογής και της ανάπτυξης δραστηριοτήτων που ανταποκρίνονται στις επιθυμίες του κάθε ατόμου συγκαταλέγεται και η επικοινωνία με ευχάριστους φίλους, καθώς μόνο τέτοιου είδους φίλους έχει νόημα να συναναστρέφεται ο ευτυχισμένος άνθρωπος. Όποιος στοχεύει στην ύψιστη ευδαιμονία, τη μακαριότητα, θα πρέπει να προσαρμόσει τη συμπεριφορά του σύμφωνα με τη θεϊκή θέληση και να γνωρίζει ότι θα οδηγηθεί σε αυτήν μόνο μέσω της ανθρώπινης ενέργειας της συναφέστερης προς την ενέργεια του θεού.
Συνεχίζοντας την ανάλυσή του για την ευδαιμονία, ο Αριστοτέλης την ορίζει ως κάποιο είδος θεωρίας, με συνέπεια να μπορεί να καταστεί αυτή αντικείμενο απόλαυσης του θεωρητικού ανθρώπου, χωρίς όμως να παραλείπει μια αναφορά στην αναγκαιότητα των εξωτερικών αγαθών για μια ομαλή διαβίωση. Οι άνθρωποι επιδιώκουν να αποκτήσουν αυτό που τους λείπει, θεωρώντας ότι έτσι θα ολοκληρωθεί η ευτυχία τους, επενδύοντας αυτή την προσμονή με τις ελπίδες τους. Άλλωστε, οι άνθρωποι είναι τα μόνα όντα που ασχολούνται, διερωτώνται, συλλογίζονται για την ευτυχία τους, καθιστώντας αυτό το στοιχείο καταστατικό της συστατικό (Lear).
Η Επικούρεια αταραξία και η ποιότητα ζωής κατά Σενέκα
Την ίδια περίπου εποχή, ο Επίκουρος προτείνει τη δική του εκδοχή για το περιεχόμενο και την απόκτηση της ευτυχίας, ταυτίζοντάς την με την εξασφάλιση της σωματικής υγείας, παράλληλα με εκείνη της ψυχικής ηρεμίας (Επίκουρος). Για τον Επίκουρο ο ορισμός είναι αποφατικός: ευτυχία είναι το να μην πονάμε στο σώμα και το να μην ταρασσόμαστε στην ψυχή, μια θεωρία που θα επιβιώσει μέχρι τις μέρες μας, μετρώντας πολυπληθείς οπαδούς.
Αυτός ο διπλός στόχος της ευτυχίας επιτυγχάνεται με οδηγό τη φρόνηση, η οποία είναι εκείνη που μας αποκαλύπτει «τις αιτίες για τις οποίες μας αρέσει ή δεν μας αρέσει κάτι και που διώχνει όλες αυτές τις αντιλήψεις από τις οποίες ταλαιπωρείται η ψυχή μας» (Επίκουρος). Το χαρακτηριστικότερο, όμως, στοιχείο της θεωρίας του Επίκουρου είναι εκείνο της αναγνώρισης και της εξύψωσης της ηδονής ως βάσης «κάθε προτίμησης και κάθε αποφυγής», ως κριτηρίου και μέτρου για να εκτιμήσουμε την ευτυχισμένη ζωή.
Το υπέρτατο αγαθό που είναι η ευτυχία, την οποία, σύμφωνα πάλι με τον Επίκουρο, όταν την έχουμε, έχουμε το παν κι όταν δεν την έχουμε κάνουμε το παν για να την αποκτήσουμε, απασχόλησε και τον Σενέκα, ο οποίος ενδιαφερόταν πολύ για την ποιότητα του καθημερινού βίου. Μπορεί η δική του ζωή να τον διέψευσε, εντούτοις πρέσβευε ότι οι μόνοι πραγματικά ευτυχισμένοι άνθρωποι είναι όσοι αφιερώνονται στο πνεύμα και μόνο τότε ζουν πραγματικά, καθώς με τη μελέτη προσθέτουν στον χρόνο της ζωής τους και εκείνον που έχει προϋπάρξει, ερχόμενοι σε επαφή με τη σοφία των προγενέστερων τους (Σενέκας).
Ο Επίκτητος πάλι, συμπυκνώνει την άποψή του για την ευτυχία σε μια μόνη φράση, υπό τη μορφή συμβουλής:
«Μη ζητάς να γίνονται τα πράγματα όπως τα θέλεις εσύ, αλλά να τα δέχεσαι όπως έρχονται και τότε θα είσαι ευτυχισμένος»
Οι μικροί καθημερινοί στόχοι του Giacomo Leopardi
Με τον Επίκτητο πιθανώς να μην συμφωνούσε ο Ιταλός  Giacomo Leopardi (1798-1837 )  – στοχαστής, φιλόσοφος και ποιητής που το έργο του διακρίνεται από βαθιά απαισιοδοξία. Ο Giacomo Leopardi θεωρούσε ότι ο άνθρωπος μπορεί να βιώσει την ευτυχία ζώντας μια ειρηνική στιγμή, ελπίζοντας, όμως, ταυτόχρονα στην έλευση καλύτερων ημερών. Ο ίδιος εξομολογείται:
Τη θεία αυτή κατάσταση την αισθάνθηκα κατά διαστήματα επί πολλούς μήνες στην ηλικία μεταξύ 16 και 17 ετών, όταν ακριβώς ήμουν απερίσπαστα απασχολημένος με τις σπουδές μου, χωρίς καμιάν άλλην έγνοια, έχοντας την ήρεμη και σταθερή ελπίδα για ένα μέλλον γεμάτο ευχαρίστηση. Όμως αυτό το αίσθημα δεν θα το ξαναδοκιμάσω ποτέ πια, διότι μια παρόμοια ελπίδα, που μόνο αυτή μπορεί να μας ικανοποιήσει στο παρόν, δεν θα μπορούσε να γεννηθεί παρά μόνο σε ένα νέον άνθρωπο της ηλικίας εκείνης ή, τουλάχιστον, τόσο λίγο έμπειρο. (…) Όταν όμως έχουμε γνωρίσει, και χάσει, την ευτυχία, οι ελπίδες δεν μπορούν πια να μας ικανοποιήσουν και η δυστυχία έχει κιόλας εγκατασταθεί στον άνθρωπο.
Για τον Leopardi η ευτυχία πηγάζει από τη ζωηρή φαντασία που δεν αφήνεται να περιοριστεί από τη γνώση ορίων, αλλά τροφοδοτείται από ένα είδος άγνοιας ή παραγνώρισης της πραγματικότητας. Πιστεύει ότι τόσο η ευτυχία όσο και η δυστυχία υπόκεινται στην κρίση του καθενός και, εντέλει, «ο άνθρωπος είναι τόσο δυστυχισμένος όσο ακριβώς φαντάζεται πως είναι… και το ίδιο ισχύει και για το πόσο ευτυχισμένος είναι». Οι ασχολίες, ακόμη και αν δεν προκαλούν ισχυρές συγκινήσεις, μαζί με την επίτευξη των μικρών καθημερινών μας στόχων είναι τα συστατικά της ευτυχίας, που μας επιτρέπουν να ξεπεράσουμε τη ματαιότητα της ανθρώπινης κατάστασης.
Η απόσταση του χρόνου, θεωρεί ο Leopardi, καθιστά γλυκές τις αναμνήσεις των ευτυχισμένων στιγμών, ισχυρότερα και από την ίδια τη στιγμή της απόλαυσής τους, με την ελπίδα της μελλοντικής επανάληψής τους. Καταλήγει, όμως, στο συμπέρασμα ότι ο σκοπός της ζωής του ανθρώπου, η ευτυχία, δεν υπάρχει, αφού την αναζητά χωρίς ουσιαστικά να γνωρίζει τη φύση της, σε τι δηλαδή συνίσταται.
Ο Νίτσε και η ευτυχία
Ο Νίτσε, στο έργο του Η Χαρούμενη Γνώση (1886) εκτός από τις αναλύσεις του για τη γνώση, την τέχνη, την ηθική και την αλήθεια, αναφέρεται, επίσης, στην έννοια της ευτυχίας ακολουθώντας τη Στωική παράδοση, που θέλει την ευχαρίστηση και την απαρέσκεια άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους με έναν τρόπο που για να γευτεί κανείς την ευχαρίστηση θα πρέπει να είναι προετοιμασμένος να υπομείνει αντίστοιχες ποσότητες δυσαρέσκειας. Πιστεύει ο Νίτσε ότι η ευτυχία είναι εν πολλοίς μια ανθρώπινη κατασκευή, καθώς εξαρτάται από την κρίση των ανθρώπων για τα κίνητρα των πράξεων και των σκέψεων, κρίση που πολύ απέχει από τα πραγματικά κίνητρα.
Υπογραμμίζει, επίσης, τη σημασία της υστεροφημίας και της γνώμης των άλλων στη διαμόρφωση της ευτυχίας μας. Θεωρεί ότι ανεξάρτητα με ό,τι γνωρίζουμε εμείς στο πεδίο των πράξεων ή των σκέψεών μας, όταν κάποια στιγμή αποκαλύπτεται ότι οι άλλοι έχουν διαμορφώσει μια διαφορετική άποψη για εμάς η ευτυχία μας κινδυνεύει με κατάρρευση. Σε αντίθεση με τη θλίψη και την κακοκεφιά που έχουν τη δύναμη να επηρεάσουν μια ολόκληρη κοινωνική οργάνωση, κρίνει πως η ευτυχία «δεν είναι καθόλου μεταδοτική αρρώστια». Εντούτοις, δεν παραλείπει να τονίσει τη σημασία του μοιράσματος της χαράς με τους άλλους, γιατί μόνο έτσι μπορεί κανείς να γίνει «μεγάλος».
Η ποιητική περιγραφή του ευτυχισμένου ανθρώπου που έχει να μας προσφέρει είναι η εξής:
Ο κίνδυνος του πιο ευτυχισμένου – να ‘χεις εκλεπτυσμένες αισθήσεις και λεπτό γούστο· να ‘σαι συνηθισμένος σ’ ό,τι πιο εκλεκτό και εξαίσιο έχει το πνεύμα, σα να ‘ταν αυτό απλώς η πιο σωστή και κατάλληλη τροφή· να χαίρεσαι μια δυνατή, θαρραλέα, παράτολμη ψυχή· να περνάς μέσα από τη ζωή με ήρεμα μάτια και σταθερό βήμα, έτοιμος πάντα για τις πιο ακραίες καταστάσεις όπως σε μια γιορτή και γεμάτος από τον πόθο για κόσμους και θάλασσες, ανθρώπους και θεούς που δεν έχουν ανακαλυφθεί ακόμα· να ακούς κάθε ευδιάθετη μουσική σαν να ‘ταν σημάδι ότι παράτολμοι άνθρωποι, στρατιώτες, ποντοπόροι χαρίζουν στον εαυτό τους εκεί μια βραχύχρονη ανάπαυση και ευχαρίστηση και ξαφνικά, μέσα στη βαθύτατη απόλαυση της στιγμής, νικιούνται από τα κλάματα κι απ’ όλη τη βυσσινιά μελαγχολία του ευτυχισμένου: ποιος δεν θα ‘θελε να ‘ναι όλα αυτά κατοχή του, κατάστασή του!
anthologion

Διαβάστε περισσότερα

Πεδίο μάχης κατά του καπιταλισμού το Αμβούργο.

Φωτιές, πέτρες, καδρόνια, μολότοφ, βρισιές από τη μια πλευρά και γκλοπ, αντλίες νερού, υδροφόρες, δακρυγόνα, χειροβομβίδες κρότου λάμψης και χειροπέδες από την άλλη. Ακτιβιστές που με πάθος τάσσονται κατά του Τραμπ, της παγκοσμιοποίησης, του καπιταλιστικού συστήματος και υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των λιγότερων προνομιούχων αυτής της γης αλλά και οργανωμένες ομάδες αντιεξουσιαστών συγκρούονται ξανά με τις δυνάμεις της αστυνομίας σε πλατείες, δρόμους και πάρκα του Αμβούργου όπου διεξάγεται η η σύνοδος των ηγετών των 20 ισχυρότερων οικονομιών του πλανήτη, η G20.

Η κατάσταση στην πόλη που βιώνει για τρίτο συνεχές 24ωρο πρωτοφανείς ταραχές που θυμίζουν κάτι από τη Γένοβα του 2001 κινδύνεψε αρκετές φορές να φύγει τελείως από τον έλεγχο της αστυνομίας που έφτασε στο σημείο να ζητήσει τελικά ενισχύσεις και από άλλα αστυνομικές αρχές της χώρας. Υπήρξαν δε αναφορές και για τεθωρακισμένα οχήματα αλλά και για συμβολή του στρατού για την καταστολή των διαδηλωτών αλλά η γερμανική αστυνομία το διέψευσε.

Οι τραυματίες που μετρούν και οι δύο πλευρές εκτιμάται πως είναι πολλοί αλλά δεν υπάρχει ακριβής αριθμός ενώ πολλοί επικρίνουν την αστυνομία για τη χρήση υπερβολικής βίας ενώ ο μεγαλύτερος φόβος των αρχών πως όσο περνούν οι ώρες αυξάνει η ανησυχία πως μπορεί ακόμη και να υπάρξει κάποιος θανατηφόρος τραυματισμός.
Είναι χαρακτηριστικό πως ένας αστυνομικός, σύμφωνα με το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων, έριξε «προειδοποιητική βολή» προκειμένου να ξεφύγει από διαδηλωτές που του επιτέθηκαν. «Ένας αστυνομικός δέχθηκε επίθεση από πρόσωπα με βίαιες διαθέσεις στη συνοικία Σαντσενφέρτελ και έριξε μια προειδοποιητική βολή» ανέφερε η αστυνομία του Αμβούργου στον λογαριασμό της στο Twitter.

Ο αστυνομικός «κατάφερε τελικά να ξεφύγει μπαίνοντας σε ένα κατάστημα και να βρεθεί σε ασφάλεια» σύμφωνα με την ίδια πηγή.
Στο μεταξύ στην πόλη, υπάρχουν πολλές εστίες φωτιάς, κατεστραμμένα οχήματα και σπασμένες τζαμαρίες καταστημάτων ενώ ακόμη και η πλάκες από δρόμους έχουν ξηλωθεί. Η κυκλοφορία συρμών έχει διακοπεί σε αρκετά σημεία στο κέντρο του Αμβούργου.
Μέχρι αργά το βράδυ της Παρασκευής είχαν γίνει 49 προσαγωγές.
Θύματα της εμπόλεμης κατάστασης που έχει δημιουργηθεί είναι όμως και όσοι διαδηλώνουν ειρηνικά αφού στα μέσα κοινωνικά δίκτυα έχουν αναρτηθεί φωτογραφίες που δείχνουν την αστυνομία να απομακρύνει σηκωτούς ακόμη και όσους κάνουν καθιστικές διαμαρτυρίες.
Ακόμη και η σύζυγος του Ντόνταλντ Τραμπ, Μελάνια αποκλείστηκε για κάποια ώρα στο ξενοδοχείο όπου διαμένει αφού η αστυνομία έκρινε πως δεν ήταν ασφαλές να μετακινηθεί. Επίσης το πρόγραμμα των συζύγων των ηγετών της G20 άλλαξε για λόγους ασφαλείας και ενώ αρχικά θα επισκέπτονταν ίδρυμα για την κλιματική αλλαγή οι παρουσίαση από το επιστημονικό προσωπικό θα γίνει σε κλειστό ξενοδοχειακό χώρο).

• Fabrizio Bensch / Reuters
• Hannibal Hanschke / Reuters
• Leon Neal via Getty Images
• Fabian Bimmer / Reuters
• Pawel Kopczynski / Reuters
• Kai Pfaffenbach / Reuters
• Hannibal Hanschke / Reuters
• BORIS ROESSLER via Getty Images
• Hannibal Hanschke / Reute
• Leon Neal via Getty Images
•   Fabrizio Bensch / Reuters
• Fabrizio Bensch / Reuters
• Kai Pfaffenbach / Reuters
• Fabrizio Bensch / Reuters
• Fabrizio Bensch / Reuters
• RONNY HARTMANN via Getty Images
• CHRISTOF STACHE via Getty Images
• Hannibal Hanschke / Reuters
• BORIS ROESSLER via Getty Images
• Hannibal Hanschke / Reuters
• Hannibal Hanschke / Reuters
• Hannibal Hanschke / Reuters
• Kai Pfaffenbach / Reuters
• ODD ANDERSEN via Getty Images
• ODD ANDERSEN via Getty Images
• Fabian Bimmer / Reuters
•   Pawel Kopczynski / Reuters
•   RONNY HARTMANN via Getty Images
• CHRISTOF STACHE via Getty Images
• Fabrizio Bensch / Reuters
•   Fabrizio Bensch / Reuters
• Hannibal Hanschke / Reuters
• Kai Pfaffenbach / Reuters
• Kai Pfaffenbach / Reuters
• Hannibal Hanschke / Reuters
• Kai Pfaffenbach / Reuters
• ODD ANDERSEN via Getty Images
• CHRISTOF STACHE via Getty Images
• Fabrizio Bensch / Reuters
• Kai Pfaffenbach / Reuters
• Fabian Bimmer / Reuters
• Pawel Kopczynski / Reuters
• Kai Pfaffenbach / Reuters
• Hannibal Hanschke / Reuters
• Kai Pfaffenbach / Reuters
• Fabrizio Bensch / Reuters
• Fabrizio Bensch / Reuters
• Fabian Bimmer / Reuters
• Thomas Lohnes via Getty Images

Πηγές: Guardian, BBC, AFP, ΑΠΕ-ΜΠΕ

Διαβάστε περισσότερα

Η τελευταία «Σοβιετία» της Ευρώπης

του Δημήτρη Κούλαλη - nostimonimar.gr

«Η τελευταία κομμουνιστική χώρα της Ευρώπης… είναι η Ελλάδα! Δεν το πιστεύετε; Ρίξτε μια ματιά στους πίνακες που ακολουθούν και θα το ξανασκεφθείτε»….

Τάδε έφη Αριστείδης Χατζής, Αν. Καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου & Θεωρίας Θεσμών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Σκεφτήκαμε να ακολουθήσουμε την προτροπή του κ. Καθηγητή  και να… ρίξουμε μια ματιά, όχι στους πίνακές του, μα στα επίσημα στοιχεία.

Βρισκόμαστε στην Ελλάδα, λοιπόν, του κομμουνιστικού ολέθρου.

Τι συμβαίνει σ’ αυτή την τάλαινα χώρα;

• Τα μεσαία και χαμηλά εισοδήματα συρρικνώθηκαν κατά 70% από τα πρώτα μνημονιακά μέτρα, το 2010, ενώ η φορολογική επιβάρυνση μισθωτών, συνταξιούχων και ελεύθερων επαγγελματιών εξακοντίστηκε πάνω από 500%.
• Σύμφωνα με την έρευνα των Οικογενειακών Προϋπολογισμών της ΕΛΣΤΑΤ, η μέση μηνιαία δαπάνη των νοικοκυριών για την αγορά ειδών διατροφής περιορίστηκε σε 293,3€(<356 span="">
• Σύμφωνα με την Έκθεση του ΙΕΛΚΑ, ενώ το 2009 η μέση μηνιαία δαπάνη για διατροφή και εστίαση ανερχόταν σε 646,28€, το 2015 υποχώρησε στα 495,36€, ήγουν 23,4% μείωση.
• Το 4,7% του πληθυσμού παραδέχεται ότι πάσχει από κατάθλιψη.
• Στο ερώτημα «αν θα ήταν καλύτερα να μη ζει κάποιος ή να βλάψει τον εαυτό του;» το 3,3% των συμμετεχόντων απάντησε θετικά.

Aκόμη, βάσει των στοιχείων της Έρευνας Εισοδήµατος και Συνθηκών ∆ιαβίωσης των Νοικοκυριών 2016 που διενήργησε η ΕΛΣΤΑΤ και δόθηκαν στην δημοσιότητα στις 23/6/2017:

• Το ποσοστό του πληθυσμού που βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας ή και κοινωνικού αποκλεισμού ανέρχεται σε 35,6% του συνόλου της χώρας.
• Ο κίνδυνος φτώχειας ή και κοινωνικού αποκλεισµού είναι υψηλότερος στην περίπτωση των ατόµων ηλικίας 18-64 ετών (39,7%) .
• Τα άτομα ηλικίας 18-64 ετών που βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας ή και κοινωνικού αποκλεισµού εκτιµάται ότι αγγίζουν για τους ημεδαπούς το 38,0% και για τους αλλοδαπούς που διαµένουν στην Ελλάδα το 59,7%.
• Το ποσοστό του πληθυσµού, που ενώ δε βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας, διαβιεί σε νοικοκυριά µε υλική στέρηση, αλλά χωρίς χαµηλή ένταση εργασίας ανέρχεται σε 8,4% .
• Το ποσοστό του πληθυσμού, που δε βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας και διαβιεί σε νοικοκυριά χωρίς υλική στέρηση, αλλά µε χαµηλή ένταση εργασίας ανέρχεται σε 4,9%.
• Το ποσοστό του πληθυσµού που βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας αλλά διαβιεί σε νοικοκυριά χωρίς υλική στέρηση και χωρίς χαµηλή ένταση εργασίας ανέρχεται σε 6,7% .
• Το 21,2% του πληθυσµού βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας (έπειτα από τις κοινωνικές µεταβιβάσεις), το 22,4% σε υλική στέρηση και το 17,2% του πληθυσµού ηλικίας 0-59 ετών διαβιεί σε νοικοκυριά µε χαµηλή ένταση εργασίας.
• Το 2016, το 21,2% του συνολικού πληθυσµού της χώρας βρισκόταν σε κίνδυνο φτώχειας.
• Τα νοικοκυριά που βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας ανέρχονται σε 832.065 σε σύνολο 4.168.784 νοικοκυριών και τα µέλη τους σε 2.262.808 στο σύνολο των 10.651.929 ατόµων του πληθυσµού της χώρας.
• Ο κίνδυνος φτώχειας για τα παιδιά ηλικίας 0-17 ετών (παιδική φτώχεια) ανέρχεται σε 26,3% .
• Ο κίνδυνος φτώχειας για τους πολίτες άνω των 65 ετών ανέρχεται σε 12,4% .
• «Για το 2016, το χάσµα κινδύνου φτώχειας ανήλθε σε 31,9% του κατωφλιού του κινδύνου φτώχειας, σηµειώνοντας αύξηση σε σχέση µε το προηγούµενο έτος. Με βάση το ποσοστό αυτό, εκτιµάται ότι το 50% των φτωχών κατέχουν εισόδηµα µικρότερο από το 68,1% του κατωφλιού του κινδύνου φτώχειας (το οποίο ανέρχεται σε 4.500 ευρώ), δηλαδή κάτω από 3.064 ευρώ, ετησίως, ανά άτοµο». Ποσοστό αυξημένο σε σχέση με το 2005 που ήταν 23,9%.
• Το βάθος κινδύνου φτώχειας για τα παιδιά ηλικίας 0-17 ετών εκτιµάται ότι φτάνει το 33,3%, ενώ για τα άτοµα ηλικίας 65 ετών και άνω ανέρχεται σε 18,7%, παρουσιάζοντας αύξηση της τάξεως του 1,4% σε σχέση µε το 2015 .

Είναι, επίσης, στην «κομμουνιστική» Ελλάδα, (εκεί που δεν υπάρχει αστική τάξη), όπου, σύμφωνα με την Ελληνική Εθνική Επιτροπή της UNICEF, η οποία  παρουσίασε πρόσφατα την ετήσια Έκθεση «Η Κατάσταση των Παιδιών στην Ελλάδα 2017 – Τα παιδιά της κρίσης»:

• Ο κίνδυνος σχετικής φτώχειας των παιδιών, από το 23% που ήταν το 2009 έφτασε στο 26,6% το 2014. Αυτό σημαίνει ότι μισό εκατομμύριο παιδιά στη χώρα ζουν σε φτωχές οικογένειες.
• «Με βάση το όριο φτώχειας του 2007 (έρευνα 2008) το ποσοστό παιδικής φτώχειας από 22,6% το 2008 μειώνεται στο 20,7% το 2009. Στη συνέχεια όμως αυξάνεται με δραματικά γρήγορους ρυθμούς και ανέρχεται στο 55,1% το 2014. Ενώ, το 2015 σχεδόν ένα στα δύο παιδιά στην Ελλάδα ζουν σε συνθήκες υλικής αποστέρησης. Με ποσοστό 45% η Ελλάδα με μεγάλη διαφορά είναι η χώρα όπου τα παιδιά αντιμετωπίζουν την υψηλότερη υλική αποστέρηση μεταξύ των 14 παλαιοτέρων χωρών-μελών της ΕΕ» (η υπογράμμιση δική μας).

Κι επειδή, η UNICEF δεν μασάει τα λόγια της απέναντι στο εγχώριο αιμοσταγές, ολοκληρωτικό καθεστώς  που έφτασε μάλιστα «στο ανώτατο στάδιο του σοσιαλισμού, δηλαδή στη διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ» ας ακούσουμε μερικά από τα συμπεράσματα και τις προτάσεις της που απορρέουν από την Έκθεσή της:

«Την περίοδο της κρίσης», λέει η UNICEF, «και της εφαρμογής των πολιτικών λιτότητας στην Ελλάδα, επιδεινώνεται σημαντικά το ποσοστό των παιδιών που ζουν σε συνθήκες “φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού”. Επιπρόσθετα την περίοδο αυτή διαφοροποιείται σημαντικά ο κίνδυνος «φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού» που αντιμετωπίζουν τα παιδιά στην Ελλάδα από τον αντίστοιχο μέσο όρο του συνόλου της  ΕΕ-27. (…) Η βίωση της φτώχειας κατά την παιδική ηλικία οδηγεί σε συσσώρευση μειονεκτημάτων που θα επηρεάσουν αρνητικά τα μελλοντικά τους επιτεύγματα κατά την ενήλικη ζωή, συμβάλλοντaς έτσι στην αναπαραγωγή της φτώχειας και των ανισοτήτων. Το γεγονός αυτό θα έχει σημαντικές επιπτώσεις και στην οικονομία της χώρας μέσω της επίδρασης στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του εργατικού της δυναμικού. Η επιδείνωση της φτώχειας και της αποστέρησης κάνει επιτακτική την ανάγκη σχεδιασμού και εφαρμογής κατάλληλων πολιτικών για την υποστήριξη και ενίσχυση των οικογενειών με παιδιά».

Τώρα, βέβαια, που το σκεφτόμαστε ξανά, μήπως ρέπει επικινδύνως προς τον κομμουνισμό η UNICEF μ’ αυτές τις αντιπαραγωγικές προτροπές;…

***

Να φανταστούμε, λοιπόν, ότι όλοι όσοι σήμερα- από τις Βρυξέλλες μέχρι την Ουάσινγκτον- επιχαίρουν την ελληνική κυβέρνηση (ναι, την σοσιαλιστική κυβέρνηση του κ. Τσίπρα) διακατέχονται από κάποιο είδος κομμουνιστικής επαναστατικότητας που προσπαθεί να διαβρώσει και, εν τέλει, να κατατροπώσει τον καπιταλισμό «από μέσα».

Γιατί, δεν γίνεται από τη μία να βαφτίζουμε «μπολσεβίκους» τους κ.κ. Τσακαλώτο και Καμμένο κι απ’ την άλλη εκείνους που τους συγχαίρουν για τις «μεταρρυθμίσεις» να μην τους αγγίζουμε.

***

Κάτι τελευταίο.

Στο κείμενο που προκάλεσε τόσο ντόρο, γράφεται ότι: «Αφού σύγκρινα την Ελλάδα με τις πρώην κομμουνιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, σκέφτηκα να τη συγκρίνω και με το άντρο του νεοφιλελευθερισμού: τη Σκανδιναβία. Όπως βλέπετε εκεί ο νεοφιλελευθερισμός τους έχει διαβρώσει απολύτως. Υποθέτω ότι η ζωή τους θα είναι μια σκέτη κόλαση».

Κομματάκι ειρωνικό μάς κάνει το τελευταίο. Θα ήταν, όμως, τρομερά ενδιαφέρον, αν μπορούσε να μας απαντήσει κάποιος, πώς, ο «καλός» νεοφιλελευθερισμός, οδήγησε, με βάση τα στοιχεία της Εurostat :

• Το 2015, 119εκ. ανθρώπους, ήτοι το 23,7%(> 23,3% -2009) του πληθυσμού της ΕΕ, στο όριο της φτώχειας ή και του κοινωνικού αποκλεισμού;
• Το 17,3% των Ευρωπαίων πολιτών το 2015 στο κατώφλι της φτώχειας εξαιτίας των κοινωνικών μεταβιβάσεων, πράγμα που σημαίνει ότι το διαθέσιμο εισόδημά τους ήταν κάτω από το συνολικό όριο της φτώχειας;
• Έναν στους δώδεκα Ευρωπαίους πολίτες στη στέρηση σοβαρών υλικών μέσων (κατάσταση ένδειας) για την εκπλήρωση των υποχρεώσεών του;
• Τέλος, ένα στα δέκα νοικοκυριά στην Ευρώπη να παρουσιάζει χαμηλή εργασιακή ένταση; (Για να είμαστε ακριβείς: το 10,5% του πληθυσμού ηλικίας 0-59 ετών στην ΕΕ ζουν σε νοικοκυριά στα οποία οι ενήλικοι εργάστηκαν 20% λιγότερο από την περασμένη χρονιά).

Επιπλέον, τη στιγμή που ο Κόκκινος Στρατός παρελαύνει στους ελλαδικούς δρόμους:

• Πώς γίνεται, ενώ οι εργαζόμενοι και οι άνεργοι συμπιέζονται από την μνημονιακή μέγγενη, οι 500 πιο κερδοφόρες ελληνικές εταιρείες να βελτιώνουν εντυπωσιακά την κερδοφορία τους το 2015;
• Πώς είναι δυνατόν , την ώρα που η δαμόκλειος σπάθη του ΕΝΦΙΑ βαραίνει τα κεφάλια των φορολογουμένων, να επιτρέπεται, με βάση την ΠΟΛ 1138/30-6-2015, σε αλλοδαπές εταιρείες-κατόχους ακινήτων στην Ελλάδα να εντάσσουν τα εισοδήματα από την εκμίσθωση ή την ιδιόχρηση των ακινήτων αυτών σε ευμενέστερο φορολογικό καθεστώς έχοντας  έτσι τη δυνατότητα οι εμφανιζόμενες δαπάνες για τα ακίνητα να εκπίπτουν από το φορολογητέο εισόδημα και ως εκ τούτου να μην φορολογούνται;
• Πώς γίνεται, ενώ κόβονται οι δαπάνες από την Παιδεία και την Υγεία, το ελληνικό κράτος να συνεχίζει να καταβάλλει το 2,32% του ΑΕΠ( κατά κεφαλήν δαπάνη $457) στο ταμείο του ΝΑΤΟ;
• Πώς γίνεται να ζητείται πάλι από το λαό, που επιβαρύνεται με επιπρόσθετους φόρους επί ήδη δηλωθέντων εισοδημάτων, να βάλει το χέρι βαθιά στην τσέπη, όταν στις λίστες των ελβετικών τραπεζών φιγουράρουν τα ονόματα 576 συμπατριωτών μας ,η συνολική περιουσία των οποίων ξεπερνά τα 80δις $;

Αλήθεια, πώς γίνονται όλα αυτά;

«Αν οι Ευρωπαίοι φορολογούμενοι», γράφει στο τελευταίο του βιβλίο ο Πρέσβης Βασίλης Κασκαρέλης, «γνώριζαν τα σχετικά ακριβή οικονομικά στοιχεία, θα είχαμε επαναστάσεις που μπροστά της η Σοβιετική θα ωχριούσε»*.

Ίσως αυτή, είναι μια καλή απάντηση.

*Η Τελευταία καταιγίδα, Μεταίχμιο, 2017

Πηγή: nostimonimar.gr

Διαβάστε περισσότερα

Δείτε τα ονόματα των νέων αγροτών της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας

 

Αποτελέσματα της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας

Αναρτήθηκαν τα αποτελέσματα αξιολόγησης για το Υπομέτρο 6.1 «Εγκατάσταση Νέων Γεωργών» του ΠΑΑ 2014-2020 και από την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος.
Ειδικότερα, δημοσιεύεται ο πίνακας με τους 1210 δικαιούχους, με συνολικό ποσό δαπάνης τα 23,8 εκ. ευρώ. Οι εν δυνάμει δικαιούχοι είναι 43, για τους οποίους απαιτείται η προσκόμιση επιπλέον δικαιολογητικών. Παράλληλα, αναρτήθηκε ο πίνακας με τους 428 επιλαχόντες και ο πίνακας με τους 140 απορριπτόμενους.

Δείτε αναλυτικά τα αποτελέσματα όπως δημιοσιεύτηκαν στην Διαύγεια 

Όσοι κρίνονται εν δυνάμει δικαιούχοι πρέπει να προσκομίσουν επιπλέον δικαιολογητικών σε διάστημα ενός μήνα από την ημερομηνία της παρούσας απόφασης τα οποία κατά περίπτωση αφορούν:

α. Τη διακοπή της μόνιμης εξωγεωργικής απασχόλησης.

β. Την αναστολή του επιδόματος ανεργίας.

γ. Την απόδειξη της ιδιοκτησίας των αγροτεμαχίων που έχουν δηλωθεί στο ΟΣ∆Ε του έτους 2016 ως μισθωμένα και των οποίων την ιδιοκτησία ο υποψήφιος απέκτησε στη συνέχεια.

Η υποβολή των δικαιολογητικών γίνεται από τους ενδιαφερομένους στη ΔΑΟΚ του τόπου μόνιμης κατοικίας τους. Τα δικαιολογητικά υποβάλλονται σε δύο αντίγραφα. Μη υποβολή ή ελλιπής υποβολή των απαιτούμενων δικαιολογητικών στο προβλεπόμενο διάστημα για τις περιπτώσεις α. και β. καθιστά τον υποψήφιο απορριπτόμενο. Για την περίπτωση γ. θα απαιτηθεί αναβαθμολόγηση.

Ενστάσεις

Όταν εκδίδονται οι πίνακες, ανοίγουν αυτόματα και οι διαδικασίες ενστάσεων που θα έχουν διάρκεια 15 ημερών. Μετά θα ακολουθήσει η πληρωμή της 1ης δόσης που είναι ίση με το 70% του συνολικού ποσού.

Συγκεκριμένα:

Σε ενδεχόμενη ένσταση ο υποψήφιος πρέπει να προσβάλει το σύνολο των στοιχείων της αξιολόγησης με τα οποία διαφωνεί (επιλεξιμότητα, βαθμολογία, ποσό ενίσχυσης). Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο στις καταστάσεις επιλαχόντων και απορριπτόμενων εμφανίζονται βαθμολογία και ποσό ενίσχυσης. Συνεπώς η εμφάνιση αυτών των στοιχείων (βαθμολογία – ποσό στήριξης) στις καταστάσεις επιλαχόντων και απορριπτόμενων δεν δημιουργεί υποχρέωση καταβολής της οικονομικής ενίσχυσης.

Διαβάστε περισσότερα

Το δίλημμα της μαριονέτας: η ελεύθερη βούληση και τα δεινά της

Πόσο ελεύθερες και συνειδητές είναι οι καθημερινές επιλογές μας; Από τη φιλοσοφία μέχρι την κβαντική φυσική και από τη βιοκυβερνητική μέχρι τη νευροψυχολογία, η σύγχρονη επιστημονική έρευνα απεργάζεται μια ιδιαίτερα περίεργη και ανοίκεια εικόνα του ανθρώπου: όχι ως ενός ενσυνείδητου δράστη ικανού να επιλέγει ελεύθερα αυτό που επιθυμεί, αλλά ως μιας θλιβερής βιολογικής μαριονέτας η οποία κινείται από τα αόρατα νήματα των γονιδίων και των ασυνείδητων εγκεφαλικών επιταγών.

Για να καταλήξω στον τίτλο και στην οριστική δομή του σημερινού άρθρου έπρεπε να διαλέξω ανάμεσα σε πολλές εναλλακτικές «λύσεις» οι οποίες, ενώ αναδείκνυαν ορισμένες πληροφορίες, απέκρυπταν κάποιες άλλες. Έπρεπε δηλαδή να κάνω μια σειρά από επιλογές.

Ορισμένες από αυτές τις επιλογές ήταν συνειδητές αφού, κατά τη γνώμη του γράφοντος, εξυπηρετούσαν καλύτερα τις νοηματικές και τις αισθητικές ανάγκες του κειμένου. Πολλές όμως από τις λεκτικές, συντακτικές ή σημασιολογικές επιλογές ήταν ημιαυτόματες και, εν πολλοίς, μη συνειδητές. Και ευτυχώς! Διότι αν έπρεπε να δικαιολογηθεί πλήρως κάθε μία από αυτές τις επιλογές, τότε το κείμενο δεν θα τελείωνε ποτέ.

Μέχρι πρόσφατα διαθέταμε μόνο υπερφυσικές και μεταφυσικές απαντήσεις στο πανάρχαιο αλλά θεμελιώδες ερώτημα: από τι εξαρτάται η τυπικά ανθρώπινη ικανότητά μας να επιλέγουμε συνειδητά και να δρούμε ελεύθερα; Κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, ωστόσο, άρχισαν να εμφανίζονται δειλά δειλά ορισμένες πιο ρεαλιστικές και κυρίως εμπειρικά ελέγξιμες επιστημονικές εξηγήσεις σχετικά με το πώς αναδύεται η «ελεύθερη βούληση».

Ανατέμνοντας τη βουλητική μηχανή

Πιο πρόσφατα, μάλιστα, η εντυπωσιακή ανάπτυξη των τεχνικών απεικόνισης των δομών και των λειτουργιών του εγκεφάλου φαίνεται να ανοίγει τον δρόμο για μια αμιγώς φυσιοκρατική προσέγγιση: οι εκδηλώσεις της ανθρώπινης ελευθερίας βουλήσεως εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό και ίσως καθορίζονται από τη λειτουργία του εγκεφάλου μας!

Πράγματι, ολοένα και συχνότερα οι έρευνες των νευροεπιστημόνων και των γνωσιακών ψυχολόγων αποκαλύπτουν ότι πίσω και κάτω από τις συνειδητές και φαινομενικά προσωπικές επιλογές μας κρύβονται κάποιες αδιαφανείς -και άρα μη συνειδητές- εγκεφαλικές διεργασίες οι οποίες προκαθορίζουν αυτό που εμείς, εκ των υστέρων, θεωρούμε ότι έχουμε επιλέξει.

Αν όμως ορισμένες εγκεφαλικές δομές επιλέγουν πράγματι για μας και πριν από εμάς, τότε η ανθρώπινη ελευθερία βουλήσεως δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια ψευδαίσθηση που δημιουργεί ο νους μας: ένα καθησυχαστικό κατασκεύασμα που διασφαλίζει και επιβεβαιώνει την ενότητα του «εαυτού» μας.

Οι πρώτες σαφείς νευροψυχολογικές ενδείξεις υπέρ αυτής της μάλλον δυσάρεστης υποψίας προέκυψαν από τα περίφημα πειράματα του Benjamin Libet στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στις αρχές της δεκαετίας του 1980.

Με σειρά πειραμάτων, που θεωρούνται πλέον κλασικά, ο B. Libet παρακολούθησε μέσω ενός ηλεκτροεγκεφαλογράφου την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου πολλών εθελοντών, το κρανίο των οποίων είχε συνδέσει μέσω ηλεκτροδίων στον ηλεκτροεγκεφαλογράφο (EEG). Ζήτησε λοιπόν από τους εθελοντές να κουνήσουν, όποτε αυτοί το αποφάσιζαν, τα δάκτυλα ενός χεριού, τους μυς των οποίων παρακολουθούσε ταυτόχρονα μέσω ενός ηλεκτρομυογράφου (EMG).

Ετσι κατάφερε να δείξει ότι η εγκεφαλική δραστηριότητα, που καταγραφόταν από τον EEG, προηγείτο σαφώς από την εσκεμμένη κίνηση του χεριού, που καταγραφόταν από τον EMG. Για την ακρίβεια, τα εγκεφαλικά κέντρα που αποφασίζουν την κίνηση του χεριού ενεργοποιούνται μισό δευτερόλεπτο (550 χιλιοστά του δευτερολέπτου) προτού ο εθελοντής αποφασίσει «συνειδητά» αυτήν την κίνηση. Με άλλα λόγια, οι δομές του εγκεφάλου μας που είναι υπεύθυνες για την οποιαδήποτε σωματική κίνηση ενεργοποιούνται προτού εμείς το «αποφασίσουμε» συνειδητά και δώσουμε εντολή γι’ αυτήν την εκούσια κίνηση!

Μετέπειτα εντοπιστικές μελέτες, τόσο σε φυσιολογικά άτομα όσο και σε άτομα που έπασχαν από κάποια νευρολογική κινητική διαταραχή, έδειξαν ότι το εγκεφαλικό υπόστρωμα των διεργασιών της ελεύθερης βούλησης, μολονότι είναι αρκετά ευρύ, εντοπίζεται κυρίως στον κατώτερο βρεγματικό φλοιό των εγκεφαλικών ημισφαιρίων, ενώ περιλαμβάνει και βαθύτερες προκινητικές δομές. Αυτές οι εγκεφαλικές δομές προάγουν τις μη συνειδητές διεργασίες που καθορίζουν, κατόπιν εορτής, τις συνειδητές «επιλογές» ή τις κινητικές «αποφάσεις» μας.

Βέβαια, αυτά τα νέα πειραματικά δεδομένα δεν είναι άμοιρα κριτικής. Πολλοί ειδικοί είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικοί στο να αποδεχτούν ως απλή «ψευδαίσθηση» όλες τις εκδηλώσεις της ελεύθερης βούλησης. Ακόμη και ο πρωτοπόρος νευροψυχολόγος B. Libet, σε ένα δοκίμιο που δημοσίευσε το 1999, κάνει λόγο για μια «ημι-ελεύθερη βούληση», όπου οι μη συνειδητές εγκεφαλικές δομές προτείνουν ενώ ο ανθρώπινος νους, στο σύνολό του, καθιστά επιλογές μας ορισμένες αποφάσεις του.

Πανανθρώπινη νοητική ικανότητα ή ψευδαίσθηση;

Πάντως οι περισσότερες από τις πιο πρόσφατες μελέτες σχετικά με το εγκεφαλικό υπόστρωμα και τους βιοψυχολογικούς μηχανισμούς της ανθρώπινης «ελεύθερης βούλησης» βασίστηκαν κυρίως στις απεικονιστικές τεχνικές της λειτουργικής Μαγνητικής Τομογραφίας (fMRI). Στο πεδίο αυτό πρωτοποριακές είναι οι μελέτες του Jon-Dylan Haynes και των συνεργατών του, στο Κέντρο Μπερνστάιν για την υπολογιστική νευροεπιστήμη στο Βερολίνο.

Σε μια έρευνα του 2014, ο Haynes ζήτησε από αρκετούς εθελοντές να επιλέξουν συνειδητά είτε να προσθέσουν είτε να αφαιρέσουν δύο αριθμούς, ενώ όλες οι εγκεφαλικές διεργασίες της επιλογής τους καταγράφονταν από έναν ισχυρό λειτουργικό τομογράφο. Ετσι, διαπίστωσε ότι στον εγκέφαλο των εθελοντών εμφανίζονταν πρότυπα ενεργοποίησης νευρωνικών κυκλωμάτων, τα οποία του επέτρεπαν να προβλέπει επακριβώς αν οι εθελοντές θα επέλεγαν να κάνουν πρόσθεση ή αφαίρεση. Αυτά τα πρότυπα νευρωνικής ενεργοποίησης εμφανίζονταν απαρέγκλιτα 4 δευτερόλεπτα πριν οι εθελοντές επιλέξουν συνειδητά τη μαθηματική πράξη που θα εκτελούσαν!

Σχολιάζοντας αυτά τα εντυπωσιακά δεδομένα, ο Haynes γράφει σε σχετικό άρθρο του στο επιστημονικό περιοδικό «New Scientist»: «Οι αποφάσεις μας καθορίζονται σε ένα υποσυνείδητο επίπεδο πολύ πριν μπει στο παιχνίδι η συνείδηση». Και καταλήγει: «Απ’ ό,τι φαίνεται, τις αποφάσεις τις παίρνει ο εγκέφαλος πριν από το πρόσωπο».

Ωστόσο, ορισμένοι επιστήμονες, βασιζόμενοι σε αυτές τις μελέτες, οδηγήθηκαν σε ακόμη πιο ακραίες θέσεις. Για παράδειγμα, ο εξελικτικός βιολόγος Jerry Coyne υποστήριξε ότι «το ίδιο ισχύει για όλες τις επιλογές μας· ούτε μία από αυτές δεν προκύπτει από μια ελεύθερη και συνειδητή επιλογή από μέρους μας». Ενώ ένας άλλος επιφανής νευροεπιστήμονας, ο Sam Harris, θεωρεί πως αυτές οι ανακαλύψεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι δεν είμαστε τίποτε περισσότερο από «βιοχημικές μαριονέτες».

Στις πιο ακραίες περιπτώσεις, οι οπαδοί του βιολογικού ντετερμινισμού θεωρούν ότι η οποιαδήποτε δυνατότητα για ελευθερία βουλήσεως είναι όχι απλώς απίθανη, αλλά κυριολεκτικά αδιανόητη μέσα σε ένα νομοκρατούμενο και αιτιοκρατικό Σύμπαν. Ετσι, όμως, οι πιο φανατικοί ντετερμινιστές αποδεικνύονται εξίσου απλοϊκοί και δογματικοί με τους δυϊστές και τους οπαδούς της δημιουργίας, οι οποίοι, προκειμένου να δικαιολογήσουν την παρουσία της ανθρώπινης ελεύθερης βούλησης, καταφεύγουν στο «θαύμα» της θεϊκής δημιουργίας μιας άυλης και ασώματης ψυχής, η οποία είναι εκ φύσεως ελεύθερη.

Αραγε, οι έρευνες που αναφέραμε αποδεικνύουν ότι όλες ανεξαιρέτως οι συνειδητές επιλογές ή οι αποφάσεις μας είναι απλώς τα «υποπροϊόντα» μιας μη συνειδητής και εντελώς ανόητης εγκεφαλικής διεργασίας;

Ασφαλώς όχι. Αυτό που συχνά παραβλέπεται είναι οι εγγενείς γνωσιακοί περιορισμοί τόσο των πειραματικών δεδομένων όσο και των επιστημονικών τους εξηγήσεων: τα νοητικά φαινόμενα είναι εξαιρετικά πολύπλοκα για να μπορεί να ελπίζει κανείς ότι θα μπορούσαν να εξηγηθούν από ένα απλοϊκό -δηλαδή γραμμικό και αιτιοκρατικό- εξηγητικό σχήμα.

Επιπλέον, υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο να ισχυρίζεται κανείς ότι υπάρχουν κάποια εγγενή νευροβιολογικά ή και κοινωνικά όρια στις εκάστοτε επιλογές μας και στο να πιστεύει ακράδαντα στην ανυπαρξία της ανθρώπινης βούλησης.

Σε ό,τι αφορά την ύπαρξη ή όχι της ελευθερίας βουλήσεως, η σύγχρονη επιστημονική έρευνα, εστιάζοντας στις νευροβιολογικές και άρα τις φυσικές προϋποθέσεις της, φαίνεται να επιβεβαιώνει τον ορισμό της ελευθερίας που έδωσε (ήδη από το 1677!) ο Σπινόζα στην περίφημη «Ηθική» του: «Ελεύθερο λέγεται το πράγμα που υπάρχει από μόνη την αναγκαιότητα της φύσης του και καθορίζεται να ενεργεί από μόνο τον εαυτό του» (μετάφραση Ε. Βανταράκης, εκδ. «Εκκρεμές»).

Τρεις παρανοήσεις σχετικά με το πανανθρώπινο δικαίωμα στην ψευδαίσθηση

Η ελεύθερη βούληση είναι άραγε συμβατή -και σε ποιο βαθμό- με τα όσα γνωρίζουμε μέχρι σήμερα για τη Φύση; Όλες οι μέχρι στιγμής παρατηρήσιμες φυσικές διεργασίες είναι είτε αιτιοκρατικές είτε τυχαίες. Και σε ό,τι αφορά τα πιο πολύπλοκα φυσικά συστήματα, όπως π.χ. ο ανθρώπινος εγκέφαλος, αυτά προκύπτουν και συντηρούνται από έναν «ευτυχή» συνδυασμό τύχης και αναγκαιότητας, από ένα δημιουργικό μείγμα αιτιοκρατίας και τυχαιότητας.

Και η ελεύθερη βούληση, αν όντως υπάρχει, θα πρέπει αναμφίβολα να είναι μια πολύπλοκη λειτουργία του εγκεφάλου μας. Από αυτές τις βασικές επιστημονικές παραδοχές προκύπτουν μια σειρά από παρανοήσεις σχετικά με την ελευθερία βουλήσεως:

1. Ελεύθερη βούληση δεν μπορεί να υπάρχει σε ένα νομοκρατούμενο και αιτιοκρατικό Σύμπαν. Κάθε άλλο παρά απαραίτητο (και νόμιμο!) είναι αυτό το συμπέρασμα. Μπορεί κάλλιστα να σκεφτεί κανείς απολύτως φυσικούς νόμους που όχι μόνον επιτρέπουν αλλά και επιβάλλουν στα επαρκώς πολύπλοκα συστήματα την ανάδυση και την ύπαρξη μη γραμμικών αιτιοκρατικών διεργασιών και πολλαπλών «επιλογών» όσον αφορά τις μελλοντικές τους καταστάσεις.

2. Αν δεν διαθέτουμε ελεύθερη βούληση, τότε οι πράξεις μας είναι πάντοτε προβλέψιμες. Δυστυχώς ή ευτυχώς, ακόμη κι αν οι περισσότερες εγκεφαλικές διεργασίες ήταν θεωρητικά προβλέψιμες (κάτι που θα πρέπει να αποδειχθεί) είναι εξαιρετικά απίθανο να καταφέρναμε κάποτε να τις προβλέπουμε εξαρχής.

Επιπλέον, σε όλες ανεξαιρέτως τις εγκεφαλικές διεργασίες υπεισέρχεται μια σημαντική, μη ντετερμινιστική ή και τυχαία μεταβλητή, η οποία λειτουργεί απαγορευτικά σε κάθε προσπάθεια πρόβλεψης και προκαθορισμού των μελλοντικών καταστάσεων και επιλογών του συστήματος.

3. Αν δεν υπάρχει ελευθερία βουλήσεως, τότε δεν έχουμε καμία προσωπική ευθύνη για τις πράξεις μας. Πρόκειται για την αρχαιότερη και πιο ανησυχαστική κοινωνικά και ηθικά παρανόηση. Η άρρητη παραδοχή που υπάρχει σε αυτό το επιχείρημα είναι ότι αποδέχεται κανείς ως πρόδηλη τη δυϊστική διάκριση της ψυχής από το σώμα ή του νου από τον εγκέφαλο. Μόνο αν οι συνειδητές επιλογές ή οι πράξεις σου δεν λαμβάνουν χώρα εντός του εαυτού σου δεν έχεις την παραμικρή ευθύνη γι’ αυτές. Και το ίδιο ασφαλώς ισχύει και για τους άλλους ανθρώπους. Σε αυτή την περίπτωση, η κοινωνικότητα θα ήταν αδύνατη και στις πολιτείες μας θα επικρατούσε μόνο το δίκαιο του ισχυρότερου. Μήπως αυτό σας θυμίζει αυτό που συμβαίνει τα τελευταία χρόνια στις σχέσεις της χώρας μας με τους «εταίρους» της;

***

 Σπύρος Μανουσέλης 
 Πηγή: efsyn

Διαβάστε περισσότερα