Aυτό το σταφύλι περιέχει 7 διαφορετικά φυτοφάρμακα

Οι αναλύσεις φέρνουν στο προσκήνιο το ανεξέλεγκτο «πάρτι» χημικών που γίνεται στα χωράφια, αλλά και τα κενά της νομοθεσίας. Ακόμα κι αν κάθε δραστική ουσία ξεχωριστά βρέθηκε κάτω από τα ανώτατα επιτρεπτά όρια, για το μείγμα δύο ή περισσότερων κανείς δεν εγγυάται. Οπως λένε επιστήμονες στο ΟΙΚΟ, η συνεργιστική δράση διαφορετικών ουσιών είναι στην πραγματικότητα ένας τομέας ανεξερεύνητος.
Κατά έναν τρόπο είμαστε όλοι μας πειραματόζωα...

Ιωάννα Ηλιοπούλου-Γεωργουδάκη, οικοτοξικολόγος και καθηγήτρια Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών

H αλήθεια είναι πως, όταν ξεκινούσαμε αυτή την έρευνα, κανείς μας δεν φανταζόταν αυτά τα αποτελέσματα. Η ύπαρξη υπολειμμάτων στα αγροτικά προϊόντα είναι κοινό μυστικό, αλλά 10 στα 10 και με τέτοια κοκτέιλ ουσιών; «Εχουμε καταφέρει την ποσότητα, αλλά έχουμε τεράστιο έλλειμμα στην ποιότητα των αγροτικών μας προϊόντων», ήταν το πρώτο σχόλιο της Ιωάννας Ηλιοπούλου-Γεωργουδάκη, οικοτοξικολόγου και καθηγήτριας Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών, στην οποία προστρέξαμε μεταξύ άλλων επιστημόνων για να μας σχολιάσει τα ευρήματα. «Εγώ ως επιστήμονας δεν πιστεύω στα όρια και όσο περνάει ο καιρός επιβεβαιώνομαι. Γιατί κι αν υποθέσουμε ότι για κάθε δραστική ουσία ξεχωριστά έχουμε ένα ανώτατο επιτρεπτό όριο που μπορούμε να εμπιστευθούμε, τι γίνεται με τα κοκτέιλ όπως αυτά που βρήκατε, που φαίνεται πως είναι σύνηθες φαινόμενο; Τι συνεργιστική δράση έχουν μεταξύ τους; Οταν μιλάμε για ουσίες που έχουν η καθεμιά διαφορετική δράση δεν μπορούμε να μετράμε την τοξικότητα αθροιστικά, αφού μεταξύ τους μπορεί να γίνονται ενώσεις πολύ πιο επικίνδυνες. Στην πραγματικότητα δεν είμαστε σε θέση να αξιολογήσουμε κάτι τέτοιο, παρά μόνο να υποθέσουμε, διότι δεν δουλεύει κανείς συστηματικά προς αυτό το σκοπό. Αυτά τα όρια είναι κάλυψη στους εκάστοτε θεσμικούς φορείς. Κι αν θέλετε τη γνώμη μου δεν είναι διόλου τυχαία η έξαρση που έχουμε τις τελευταίες δεκαετίες στα αυτοάνοσα ή τα τεράστια προβλήματα στη γονιμότητα των ζευγαριών. Αυτές οι ουσίες είναι συνηθέστερα ενδοκρινικοί διαταράκτες, που μιμούνται τα οιστρογόνα με αποτέλεσμα να προκαλούν διαταραχές στα χαρακτηριστικά των δύο φύλων και να επιδρούν στη γονιμότητα των ειδών».
ΠΩΣ ΔΙΑΛΕΞΑΜΕ ΠΡΟΪΟΝ ΚΑΙ ΔΕΙΓΜΑΤΑ
Το 10 στα 10 δεν είναι αποτέλεσμα κάποιου στοιχήματος. Πρόκειται για ποσοστό ανίχνευσης φυτοφαρμάκων μετά την εργαστηριακή ανάλυση που διενήργησε το ΟΙΚΟ σε επιτραπέζιο σταφύλι (σουλτανίνα και φράουλα) - ένα προϊόν ευρείας κατανάλωσης. Τα δέκα δείγματα που ελήφθησαν και εστάλησαν προς ανάλυση βρέθηκαν όλα θετικά! Παρότι ο αριθμός των δειγμάτων ήταν μικρός και δεν μπορεί να έχει μεγάλη στατιστική αξία, εντούτοις ουδέποτε μέχρι σήμερα πρόγραμμα δειγματοληψιών από οποιοδήποτε φορέα δεν είχε 100% θετικά αποτελέσματα. Αυτό είναι ένα ερώτημα που κάποια δημόσια αρχή θα πρέπει να μας απαντήσει. Το ίδιο πρέπει να γίνει και για τα πρωτοφανή κοκτέιλ δραστικών ουσιών που βρέθηκαν στα δείγματα με αποκορύφωμα το σταφύλι με τα επτά φυτοφάρμακα.
Η λογική για την επιλογή του επιτραπέζιου σταφυλιού ήταν ότι πρόκειται για ένα ελληνικό προϊόν με μεγάλη κατανάλωση στην εσωτερική αγορά, αλλά και με μεγάλες εξαγωγές στο εξωτερικό. Η εποχή της δειγματοληψίας (29/09/2008) έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε να συμπέσει με το τέλος της καλλιέργειας, ώστε πιθανές αντικανονικές και παράνομες χρήσεις φυτοπροστατευτικών προϊόντων που γίνονται κυρίως στην πλήρη εξέλιξή της από κάποιους «ασυνείδητους» να επηρεάσουν όσο το δυνατόν λιγότερο τα αποτελέσματα. Αυτό φυσικά σημαίνει πως αν η δειγματοληψία είχε γίνει 20 ημέρες νωρίτερα τα υπολείμματα που θα είχαν βρεθεί θα ήταν υψηλότερα.
Εξαιρέθηκαν από τις αναλύσεις οι φωτορρυθμιστικές ουσίες -ορμόνες- καθώς ακόμα και χωρίς κάποιος να είναι ειδικός, μπορεί εύκολα να καταλάβει ότι η χρήση αυτών των ουσιών στις επιτραπέζιες ποικιλίες σταφυλιού είναι σχεδόν καθολική. Η διαφορά βρίσκεται πια στο πόσες επεμβάσεις έχουν γίνει (3-5) και όχι αν έχουν γίνει...
Σε αυτό όμως φταίει και ο καταναλωτής. Αυτό βγήκε και από την έρευνα που έγινε κατά τη διάρκεια των δειγματοληψιών. Σταφίδα με μικρές ρώγες (πιθανόν λόγω ελλιπούς ή λανθασμένης εφαρμογής των ορμονών) έμενε αδιάθετη, παρότι η τιμή της στη λαϊκή αγορά του Ν. Ψυχικού πριν από τις 12 είχε πέσει στα 0,75 ευρώ. Αντίθετα, η καλά «ορμονιασμένη» και η παρά φύση ανεπτυγμένη σταφίδα, παρότι η τιμή της ήταν μεταξύ 1-2 ευρώ, γινόταν ανάρπαστη!
ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΜΕ ΤΑ ΚΟΚΤΕΪΛ
Το πιο σημαντικό και συνάμα ανησυχητικό εύρημα της έρευνας αυτής είναι η παρουσία στο ίδιο προϊόν περισσότερα του ενός φυτοφαρμάκων. Αυτό αναδεικνύει για άλλη μια φορά το κενό της ισχύουσας νομοθεσίας, το οποίο έχει θέσει ανώτατα επιτρεπτά όρια ανά δραστική ουσία αλλά όχι για το σύνολο αυτών που πιθανόν ποσοτικοποιούνται στο ίδιο αγροτικό προϊόν. Σκεφτείτε το κοκτέιλ φυτοφαρμάκων που ένας καταναλωτής «μεσογειακής διατροφής» λαμβάνει καταναλώνοντας εποχικά προϊόντα όπως σταφύλια, μήλα, πατάτες, κρεμμύδια, καρότα, σέλινα, πράσα, μπρόκολα, κουνουπίδια κ.λπ.
«Κοκτέιλ φυτοφαρμάκων δεν έχουμε μόνο σε φρούτα, αλλά και σε επεξεργασμένα προϊόντα όπως το λάδι», σημειώνει ο κ. Κωνσταντίνου, επίκουρος καθηγητής Ρύπανσης και Τεχνολογίας Προστασίας Περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. «Για το μείγμα δύο ή περισσότερων δραστικών ουσιών δεν έχουν θεσπιστεί ανώτατα επιτρεπτά όρια. Κανονικά θα έπρεπε, προτού δοθεί άδεια, να υπολογίζεται το σύνολο της επιμόλυνσης», λέει ο Λάμπρος Συντώσης, καθηγητής στο Χαροκόπειο.
«Οταν δυο, τρεις ουσίες ανήκουν στην ίδια χημική κατηγορία και προσδιορίζονται στο ίδιο τρόφιμο και έχουν την ίδια δράση είναι ένα πρόβλημα», προσθέτει ο κ. Κωνσταντίνου, «όμως η ανώτερη επιτρεπόμενη ημερήσια πρόσληψη μπορεί να υπολογιστεί βάσει του αθροίσματός τους. Δυστυχώς για ενώσεις με άλλη δράση δεν έχουμε αρκετά στοιχεία, γιατί είναι χιλιάδες. Ουσιαστικά υπάρχει αδυναμία ελέγχου και πρόληψης, γιατί πρόκειται εν πολλοίς για έναν τομέα ανεξερεύνητο.»
«Δύο κρίσιμα ζητήματα προκύπτουν», επισημαίνει η υπεύθυνη για το θέμα στο ελληνικό γραφείο της Greenpeace, Ελενα Δανάλη. «Το κενό της ισχύουσας νομοθεσίας που θέτει ανώτατα επιτρεπτά όρια ανά δραστική ουσία και όχι για το σύνολο των ουσιών που χρησιμοποιήθηκαν στο τελικό προϊόν, και το ερώτημα κατά πόσο τελικά μας προστατεύει ο θεσμός της επιτρεπτής βλάβης, δηλαδή των ορίων, αντί για την αρχή της πρόληψης και τον κανόνα της μηδενικής καταστροφής». Οπως λέει άλλωστε ο κ. Κωνσταντίνου, «το mrl δεν είναι τοξικολογικό όριο, αλλά τοξικολογικά αποδεκτό. Αν ένα προϊόν είναι κάτω από τα όρια και καταναλωθεί, ο καταναλωτής δεν θα υποστεί οξεία επίπτωση -σύμφωνα με τα όσα μέχρι σήμερα ξέρουμε. Θεωρείται αποδεκτή η επίπτωση που θα έχει».
Ετσι κι αλλιώς οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις από την κατανάλωση προϊόντων με υπολείμματα φυτοφαρμάκων είναι ακόμα ασαφείς. «Δεν έχουμε επαρκή στοιχεία», λέει ο κ. Συντώσης. «Πολλές από τις επιδράσεις των ουσιών αυτών συγχέονται με την επιρροή άλλων παραγόντων στην υγεία (άγχος, επιμόλυνση νερού, συντηρητικά τροφίμων, ρύπανση περιβάλλοντος). Αυτές οι παράμετροι δεν άγουν τον καταναλωτή προς θάνατον, αλλά συμβάλλουν στη σταδιακή γήρανση του οργανισμού».
Υπάρχει συμβουλή; «Να πλένετε καλά τα λαχανικά και τα φρούτα, να επιλέγετε φρούτα εντός εποχής, να έχετε ποικιλία στη διατροφή σας και όσο το δυνατόν περισσότερα πιστοποιημένα βιολογικά προϊόντα».
Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
Η λήψη των δειγμάτων έγινε από λαϊκές αγορές, αφού από εκεί προμηθεύεται αγροτικά προϊόντα το μεγαλύτερο μέρος των καταναλωτών. Ετσι επελέγησαν δύο λαϊκές αγορές, μια στα βόρεια προάστια (Δ' Λαϊκή Αθηνών στο Ν. Ψυχικό) και μια στα όρια του Δήμου Αθηναίων με τα δυτικά προάστια (ΣΤ' Λαϊκή Αθηνών στην περιοχή Κολοκυνθούς). Η δειγματοληψία ήταν σχεδόν καθολική: στη Δ' Λαϊκή υπήρχαν 6 παραγωγοί/πωλητές με επιτραπέζια σταφύλια και ελήφθησαν 5 δείγματα από τους 4, ενώ στη ΣΤ' Λαϊκή υπήρχαν 5 παραγωγοί/πωλητές και ελήφθησαν πάλι 5 δείγματα από τους 4.
Μετά τη λήψη τους, τα δείγματα προωθήθηκαν αυθημερόν σε διαπιστευμένο ελληνικό εργαστήριο για τις αναγκαίες εργαστηριακές αναλύσεις. Διερευνήθηκαν περίπου 350 δραστικές ουσίες μαζί με κάποιους μεταβολίτες τους.

ΠΙΝΑΚΑΣ: ΤΙ ΒΡΕΘΗΚΕ ΣΤΑ ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΠΟΥ ΕΣΤΕΙΛΕ ΓΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟ ΟΙΚΟ

•   Ολα τα δείγματα ήταν θετικά στην ύπαρξη υπολειμμάτων.•   Και στα 10 δείγματα που αναλύθηκαν, τα υπολείμματα ήταν κάτω από τα νέα ανώτατα επιτρεπτά όρια (mrl) που έχει θεσπίσει η Ε.Ε. Η χρονική περίοδος που ελήφθησαν, όμως, (προς το τέλος της καλλιέργειας) αλλά και η φύση των δραστικών ουσιών (εντομοκτόνα που χρησιμοποιούνται αρκετά νωρίτερα), αφήνουν πολλά ερωτήματα για τα αποτελέσματα που θα είχαμε αν τα δείγματα είχαν ληφθεί νωρίτερα.•   Από τα δέκα δείγματα που αναλύθηκαν βρέθηκαν δύο με ένα υπόλειμμα φυτοφαρμάκου, δύο με δύο φυτοφάρμακα, τρία με τέσσερα, δύο με πέντε και ένα με επτά.•   Το δείγμα 03 έχει υπολείμματα του Captan, δραστική ουσία που από το 2007 δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο σταφύλι. Δηλαδή, έχουμε ένα προϊόν που δεν μπορεί να κυκλοφορεί νομίμως για ανθρώπινη κατανάλωση.•   Το δείγμα 01 έχει υπολείμματα του Malathion, δραστική ουσία που από το τέλος του 2007 έχει απαγορευτεί η χρήση της και τα υπάρχοντα αποθέματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν μέχρι το τέλος του 2008. Χωρίς το τελικό προϊόν να είναι παράνομο για κατανάλωση, εντούτοις για μία ακόμη φορά στην ελληνική γεωργική παραγωγή χρησιμοποιούνται «ύποπτα σκευάσματα» μέχρι την οριστική ανάκλησή τους.•   Το δείγμα 10 περιέχει μεταξύ άλλων και το Fenhexamide, το οποίο δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για σταφύλια που προορίζονται για σταφίδα. Ποιός ήλεγξε ότι ο συγκεκριμένος παραγωγός διέθεσε όλη την ποσότητα της σταφίδας του ως νωπό προϊόν και δεν μεταποίησε μέρος αυτής σε αποξηραμένο;

---

Η ΑΠΟΨΗ ΤΗΣ GREENPEACE
Νόμιμα ναι, ασφαλή όχι!
Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία (κανονισμός 396/2005), η προστασία των καταναλωτών από τα φυτοφάρμακα εξασφαλίζεται από τον καθορισμό ανώτατων «επιτρεπτών» ορίων υπολειμμάτων για περίπου 1.100 φυτοφάρμακα στο κρέας, το γάλα, τα φρούτα, τα λαχανικά, τα μπαχαρικά και τις ζωοτροφές.
Ο καθορισμός όμως των νόμιμων «επιτρεπτών» ορίων υπολειμμάτων δεν μετατρέπει τα τρόφιμα σε προϊόντα ασφαλή για την υγεία και το περιβάλλον. Στην ουσία, ο θεσμός των ορίων δεν απαγορεύει πρακτικές που ενέχουν κινδύνους για την υγεία και το περιβάλλον, αντίθετα καθορίζει το «επιτρεπτό» όριο των επιπτώσεων των φυτοφαρμάκων στον άνθρωπο και το περιβάλλον.
Επιπλέον, η νομοθεσία για τα «επιτρεπτά» όρια στηρίζεται στην υπόθεση ότι οι κίνδυνοι για τον άνθρωπο και το περιβάλλον μπορούν να εκτιμηθούν με βάση τα συμπεράσματα της επιστήμης. Πολυάριθμα όμως ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα, όπως: Σε ποιες επιστημονικές έρευνες στηρίζονται οι πολιτικές αποφάσεις που καθορίζουν τα επιτρεπτά όρια; Τι γίνεται με τις νέες χημικές ουσίες, των οποίων οι επιπτώσεις χρειάζονται χρόνια για να εκδηλωθούν ή να γίνουν αντικείμενο επιστημονικής ανησυχίας ή έρευνας; Και, τελικά, ποιος εγγυάται ότι τα φυτοφάρμακα στα σημερινά επίπεδα μπορούν να θεωρηθούν ακίνδυνα για την υγεία και το περιβάλλον;
Η Ε.Ε., οι εθνικές κυβερνήσεις και η βιομηχανία έχουν πείσει τους καταναλωτές ότι οι καταστροφικές επιπτώσεις μπορούν να έχουν «αποδεκτές» τιμές, αρκεί να είναι συμφωνημένες.
Ο θεσμός της επιτρεπόμενης βλάβης πρέπει να αντικατασταθεί από τον κανόνα της μηδενικής καταστροφικής βλάβης και οι πολιτικές αποφάσεις που αφορούν θέματα που σχετίζονται με την προστασία της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος πρέπει να βασίζονται στην αρχή της πρόληψης, η οποία προβλέπει πριν από την εκδήλωση των αρνητικών συνεπειών.
Φωτογραφίες: ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΖΑΒΟΣ, ΑΚΗΣ ΟΡΦΑΝΙΔΗΣ
Σκίτσα: ΝΙΚΟΣ ΚΟΥΡΤΗΣ

Posted in: ΕΠΙΣΤΗΜΗ-ΕΡΕΥΝΕΣ