Στις συνόδους κορυφής της Ευρωζώνης του Ιούλη και του Οκτώβρη 2011 αποφασίστηκε το ‘κούρεμα’ του ελληνικού χρέους ώστε να σωθεί το Ευρώ. Η απόφαση αυτή προβλήθηκε ως γενναιόδωρο δώρο των τραπεζιτών ώστε να ‘σωθεί η Ελλάδα’. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για ‘διορθωτική κίνηση’ των ίδιων των τραπεζών ώστε να αποφύγουν την κατάρρευση ενός συγκεκριμένου τύπου χρηματοπιστωτικού συστήματος για τη δημιουργία του οποίου οι ίδιες πίεσαν, αλλά και προσπάθεια να μετατοπίσουν τα βάρη των κλυδωνισμών στα κράτη. Και τα δύο αυτά πράγματα επιδιώκουν να τα κάνουν φυσικά με το αζημίωτο.
Του Γιώργου Βασσάλου
Το χρονικό ενός «κουρέματος» με τραπεζίτη για κουρέα
Ενώ οι διαπραγματεύσεις για τις τεχνικές λεπτομέρειες του ‘κουρέματος’ ή αλλιώς PSI είναι στην τελική ευθεία το παρόν άρθρο ανατρέχει στον χρόνο και τον τόπο της γεννήσεως του.
Το καλοκαίρι του 2011, η ΕΕ είχε πλέον υποχρεωθεί από τα πράγματα να σταματήσει να παριστάνει ότι το ελληνικό χρέος μπορούσε να αποπληρωθεί. Ενεπλάκη λοιπόν σε διαπραγματεύσεις με ένα λόμπι που εκπροσωπεί τις μεγαλύτερες τράπεζες διεθνώς, το In¬sti¬tute of In¬ter¬na¬tional Fi¬nance (IIF), ωστέ να ‘αναδιαρθρωθεί’ το χρέος. Το IIF δημιουργήθηκε το 1983 όταν η κρίση χρέους στη Λατινική Αμερική οδηγούσε στις πρώτες επεμβάσεις του ΔΝΤ[1] και σήμερα έχει συγκροτήσει ειδική ομάδα πoυ αποτελείται από τις τράπεζες – πιστωτές της Ελλάδας, συμπεριλαμβανομένων και των ελληνικών.[2]
Πολλοί ανταποκριτές στις Βρυξέλλες εντυπωσιάστηκαν από την εικόνα των εκπροσώπων του IIF να εισέρχονται στο κτίριο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τις ημέρες των Συνόδων του. Το Παρατηρητήριο της Ευρώπης των Πολυεθνικών (Corporate Europe Observatory), κάνοντας χρήση του δικαιώματος όλων των πολιτών να ζητήσουν έγγραφα από τους οργανισμούς της ΕΕ, ζήτησε να δει τα πρακτικά των συναντήσεων των κυβερνήσεων της Ευρωζώνης με το IIF. ¬[3]
H επίσημη εκδοχή
Στην απάντηση του το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ισχυρίστηκε ότι ‘πριν, κατά τη διάρκεια, κι έπειτα’ από τις συνόδους ‘υπήρξαν συζητήσεις μόνο μεταξύ ενός κράτους μέλους, της Ελλάδας και ιδιωτικών επενδυτών σε ελληνικά ομόλογα στο βαθμό που εκπροσωπούνται από το IIF’. Οι συζητήσεις αυτές παρακαλούθηθηκαν – διευκρινίσε το Συμβούλιο - από εκπροσώπους της Τρόικας (δηλαδή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του ΔΝΤ).
Ο εκπρόσωπος της Οικονομικής και Χρηματοπιστωτικής Επιτροπώς Vittorio Grilli – ενός σώματος που συνδέει την Επιτροπή με τους υπουργούς οικονομικών[4] - παρακολουθησε επίσης ωστέ να μεταφέρει στη Σύνοδο της Ευρωζώνης τα συμπεράσματα της συζήτησης. Το Συμβούλιο υποστηρίζει όμως ότι κανένας εκπρόσωπος άλλης κυβένρησης ή της ηγεσίας του δεν είχε συζητήσεις με το IIF εκείνες τις μέρες. [5]
Οι περί του αντιθέτου αποδείξεις
Μία τέτοια εκδοχή των πραγμάτων είναι σε αντίθεση με τα νέα που για μήνες διέδιδαν τα δημοσιογραφικά πρακτορεία σχετικά με τις διαπραγματεύσεις για το ‘κούρεμα’ αλλά και με άλλα έγγραφα. Για τους λόγους αυτούς το Corporate Europe Observatory (CEO) ζήτησε επίσημη αναθεώρηση της απάντησης του Συμβουλίου. Ας δούμε όμως τα στοιχεία.
Το Reuters μετέδωσε ότι έγγραφο του IIF με ημερομηνία 10 Ιουλίου κατατέθηκε στους ‘Ευρωπαίους υπουργούς οικονομικών’.[6] Με αυτό το έγγραφο το ΙΙF ήθελε να δείξει στις χώρες της Ευρωζώνης και το ΔΝΤ ότι ήταν διατεθιμένο να συμβάλει σε ένα σχέδιο επίλυσης του προβλήματος του ελληνικού χρέους.
Το έγγραφο δε μπορεί παρά να είχε σχέση με την τελική ‘προσφορά για την Ελλάδα’[7] που δημοσίευσε το IIF στην ιστοσελίδα του την ημέρα που αυτή έγινε αποδεκτή από τη Σύνοδο της Ευρωζώνης. To κείμενο της ‘προσφοράς’ αναφέρει ότι αντικατοπτρίζει ‘το ευρύ σύνολο των συνενοήσεων που ευρέθησαν με την Ευρωπαϊκή Ένωση’.
Το Οκτωβρη του 2011, όταν ρωτήθηκε από τη γερμανική ΜΚΟ Lob¬by¬Con¬trol το IIF είπε ότι το ίδιο ‘διευκόλυνε τις συζητήσεις ανάμεσα σε ένα ευρύ φάσμα ιδιωτικών επενδυτών, συμπεριλαμβανομένων μη μελών του και επισήμους από την ΕΕ, την ΕΚΤ και το ΔΝΤ, αλλά και μεταξύ των ιδιωτικών και κρατικών δανειστών της Ελλάδας. Οι επαφές αυτές έλαβαν χώρα εν πλήρη γνώση της ελληνικής κυβέρνησης’. [8]
Η δήλωση αυτή ξεκαθαρίζει ότι το IIF συναντήθηκε και με τα κράτη – πιστωτές της Ελλάδας που δεν είναι άλλα από τα κράτη της Ευρωζώνης. Αλλά το IIF το λέει ακόμα πιο ξεκάθαρα: ‘ο κ. Νταλάρα και ομάδα του IIF είχαν επί μάκρου συναντήσεις με υψηλούς αξιωματούχους ευρωπαϊκών κυβερνήσεων για πολλές βδομάδες’. [9] Η άλλη πλευρά του τραπεζιού όμως ισχυρίζεται – στην απάντηση της στο CEO ότι μόνο η ελληνική πλευρά συνοδεία της Τρόικας συνάντησε το IIF.
Στην απάντηση του στο LobbyControl το IIF λέει ότι τρεις εκπροσώποι του (Joseph Ack¬er-man, Charles Dal¬lara και Bau¬douin Prot) είχαν τη μέρα της συνόδου πολλές συναντήσεις με εκπροσώπους της ΕΕ αλλά διευκρινίζει ότι ‘δε συμμετείχαν άμεσα στην συνάντηση των αρχηγών κρατών’. Ηλεκτρονικά μέσα όπως το Euractiv / EuxTV ανέφεραν ότι ο τότε πρόεδρος του IIF κι επικεφαλής της Deutsche Bank Joseph Ack¬er¬man εισήλθε στο κτίριο του Συμβουλίου την 21η Ιουλίου.[10] Το συμπέρασμα έιναι ότι οι εκπρόσωποι του IIF ήταν όχι στην ολομέλεια των αρχηγών κρατών αλλά σε κάποιο άλλο δωμάτιο του κτιρίου, όπου οι αρχηγοί πήγαιναν με τη σειρά κατά ομάδες (;) να τους επισκεφτούν.
Ένα κείμενο που δημοσιεύτηκε από το IIF το Σεπτέμβρη λέει ότι ‘τα στοχεία μιας πιθανής προσέγγισης για συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα αναπτύχθηκαν και συμφωνήθηκαν με αξιωματούχους της Ευρωζώνης και της Ελλάδας και τελικά και με τους επικεφαλείς των κυβερνήσεων, τους ευρωπαϊκούς οργανισμούς και το ΔΝΤ στη συνάντηση τους στις 21 Ιουλίου, μετά από διαπραγματεύσεις υπό τον πρόεδρο του IIF Josef Ackermann’.[11]
Οι επαφές συνεχίστηκαν και μετά τη σύνοδο του Ιούλη. Ο Τύπος ανέφερε μια τηλε-διάσκεψη μεταξύ του προέδρου του Eu¬rogroup Jean-Claude Juncker , του Επιτρόπου Όλι Ρεν, του Ευάγγελου Βενιζέλου και του Τσαρλς Νταλάρα του IIF για να συζητηθεί η εφαρμογή της απόφασης της Συνόδου. Η ιστοσελίδα του προξενείου της Νέας Υόρκης αναπαρήγαγε την ειδήση άρα λοιπόν η κυβέρνηση δε φαίνεται να την αμφισβητεί.[12]
Ο διεθνής τύπος έκανε εκτενή αναφορά και στην παρουσία του IIF στη δεύτερη σύνοδο για το ‘ελληνικό κούρεμα’ εκείνη της 26ης Οκτώβρη. Η ‘Ελ Παις’ έγραψε ότι το IIF συναντήθηκε δύο φορές με τους Βαν Ρόμπει, Μέρκελ και Σαρκοζί μέσα στο γραφείο του πρώτου κι ότι οι συναντήσεις αυτές ήταν κρίσιμες για την κατάληξη της συνόδου. [13]
Το πρακτορείο Bloomberg ανέφερε για τη σύνοδο του Οκτώβρη: ‘οι Ευρωπαίοι ηγέτες έλαβαν την ασυνήθιστη πρωτοβουλία να συγκαλέσουν τον εκπρόσωπο των τραπεζών Τσαρλς Νταλάρα του In¬sti¬tute of In¬ter¬na¬tional Fi¬nance μέσα στη Σύνοδο ωστέ να σπάσουν το αδιέξοδο σχετικά με το πώς να κόψουν το χρέος της Ελλάδας. Ο Νταλάρα διαβουλεύτηκε με μια ομάδα υπό τους Μέρκελ και Σαρκοζί γύρω στα μεσάνυχτα αφού είχε εκδοθεί μια ανακοίνωση που έλεγε ότι δεν υπάρχει κανένα στοιχείο συμφωνίας’. Σύμφωνα με το Bloomberg, ο Σαρκοζί είπε ότι δε συνόδευσαν τους τραπεζίτες μέσα στη σύνοδο ‘για να διαπραγματευτούν αλλά για να ενημερωθούν για τις αποφάσεις των 17 χωρών της Ευρωζώνης’.[14]
Μετά από τη Σύνοδο, η ελληνική κυβέρνηση υπό το άγρυπνο βλέμα της Τρόικας φυσικά έπρεπε να διαπραγματευτεί τις ‘τεχνικές λεπτομέρειες’ της ‘συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα’ (PSI) στο κούρεμα ωστέ να εκταμιευτεί το επόμενο πακέτο χρηματοδότησης από τις χώρες της Ευρωζώνης. Στις 15 Νοέμβρη έλαβε χώρα τηλεδιάσκεψη μεταξύ του Ευάγγελου Βενιζέλου, του Όλι Ρεν και του Νταλάρα.[15]
Ποιον σώζει το κούρεμα;
Οι τραπεζίτες κατάφεραν να επιβάλουν τις ‘λύσεις’ τους στη σύνοδο του Ιούλη, παρά το γεγονός ότι οι ειδήμονες του γερμανικού υπουργείου οικονομικών ζητούσαν από τότε ένα κούρεμα 50%.[16]
Οι ‘λύσεις’ αυτές γρήγορα κατέρευσαν και οι τράπεζες αναγκάστηκαν να δεχτούν το 50%. Είναι όμως το ‘κούρεμα’ μια ‘θυσία’ των τραπεζιτών για το ‘κοινό ευρωπαϊκό καλό’ όπως θέλουν να το παρουσιάσουν;
Η τιμή των ελληνικών ομολόγων στη δευτερογενή αγορά (εκεί που δηλαδή που μπορούν να τα εμπορευτούν οι τράπεζες για να έχουν κέρδη) έχει πέσει στο 36%. [17] Οι τράπεζες φέρνουν μεγάλη ευθύνη για την εξέλιξη αυτή γιατί τα τελευταία λίγα χρόνια έχουν χρησιμοποιήσει το προνομιακό επιτόκιο με το οποίο τις δανείζει η ΕΚΤ όχι πχ. δίνοντας παραγωγικά δάνεια αλλά κερδοσκοπώντας δανείζοντας κράτη σα την Ελλάδα μέχρι να μπουν στο μηχανισμό ‘σωτηρίας’, αλλά και επενδύοντας σε αγορές όπως τα hedges funds και τα παράγωγα που αποστεθαροποιούσαν την αξία των ελληνικών (και όχι μόνο) ομολόγων.
Με βάση την απόφαση της Συνόδου, η ‘διαπραγμάτευση’ που αναμένεται να κλείσει σύντομα θα δώσει στις τράπεζες το 35% της αξίας των ομολόγων τους σε νέα ομόλογα 20ετίας και 30ετίας. Με αυτό τον τρόπο οι τράπεζες θα ανταλάξουν τα τωρινά ‘σκουπιδο-ομόλογα’ τους (όπως οναμάζονται από τους οίκους αξιολόγησης) με ομόλογα που αξιολογούνται ΑΑΑ (εγγυημένα από την Ευρωζώνη), στην τωρινή τους αξία (70 δισ.)[18] που σε περίπτωση μη κουρέματος θα έπεφτε κι άλλο. Σε πραγματικούς όρους δε χάνουν λοιπόν φράγκο τσακιστό. Σε προσδοκίες κέρδους ίσως. Για να φτάσουμε το 50% όμως θέλουμε άλλο 15% οίτη 30 δισ. που θα δοθεί στις ξένες τράπεζες σε μετρητά.
Τα υπόλοιπα 30 δις. του νέου πακέτου (130 δισ. σύνολο) θα πάνε στις ελληνικές τράπεζες.[19] Το σύνολο λοιπόν των χρημάτων των φορολογούμενων πολιτών των κρατών της Ευρωζώνης θα πάει στις τράπεζες. Και μη ξεχνάμε ότι ο κύριος λόγος που γίνεται αυτό είναι ότι αν η Ελλάδα χρεοκοπήσει ‘άτακτα’ υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες να πάρει μαζί μία μεγάλη ευρωπαϊκή τράπεζα ή ασφαλιστική. Να προκαλέσει δηλαδή ένα φαινόμενο Lehman Brothers στην Ευρώπη. Το ελληνικό κράτος θα παραμείνει φυσικά υπερχεωμένο αλλά αυτή τη φορά προς τα άλλα κράτη μέλη.
Για ποιου το λογαριασμό διαπραγματεύονται οι κκ. Χαρδούβελης και Χριστοδούλου;
Οι λεπτομέρειες του σχεδίου αυτού καθορίζονται σε ‘διαπραγματεύσεις’ ανάμεσα στο IIF και την ελληνική κυβέρνηση. Ποιοι άνθρωποι όμως συγκεκριμένα διαπρατεύονται με τους ξένους και Έλληνες τραπεζίτες που εκπροσωπούνται στο IIF;
Η εκλεγμένη κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου κατέρρευσε όταν διαπίστωσε ότι δε μπορούσε να επιβάλει τη συμφωνία της συνόδου στον ελληνικό λαό, καθώς αυτή εκτός από το ‘κούρεματάκι’ περιείχε και στοιχεία παραπέρα περιοριορισμού της εθνικής κυριαρχίας, όπως η μόνιμη επίβλεψη της πορείας των (αντιλαϊκών) μεταρρυθμίσεων και της ανακεφαλοποίησης των ελληνικών τραπεζών από την Τρόικα.
Επικεφαλής της νέας τρικομματικής κυβέρνησης μπήκε, ο πρώην αντιπρόεδρος της ΕΚΤ Λουκάς Παπαδήμπς που ήταν από την πλευρά της Τρόικας όταν συμφωνήθηκε το πρώτο Μνημόνιο, το Μάη του 2010. Από τη θητεία του στην ΕΚΤ αλλά και στην Τριμερή ο κ. Παπαδήμος είχε πολλαπλές επαφές με τα τραπεζικά λόμπι. Κύριος σύμβουλος του όμως αυτή τη στιγμή στη διαπραγμάτεση του PSI είναι ο κ. Γκίκας Χαρδούβελης ο οποίος μέχρι το Νοέμβρη του 2011 ήταν ο βασικός οικονομικός σύμβουλος της Eurobank EFG[20] από την οποία έχει απλά πάρει άδεια άνευ αποδοχών. [21] Η Εurobank είναι μέλος της ομάδας της ΙΙF που ασχολείται με το ελληνικό χρέος. Το ίδιο και η Εθνική Τράπεζα στην οποία εργαζόταν για δώδεκα χρόνια, ο τωρινός διευθυντης του Οργανισμού Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους (ΟΔΔΗΧ) Πέτρος Χριστοδούλου που επίσης έχει ηγετικό ρόλο στις ‘διαπραγμετεύσεις’.[22]
Εξυπηρετούν αυτοί οι κύριοι τα συμφέροντα της πλειοψηφίας των πολιτών της Ελλάδας ή το να σωθούν με το αζημείωτο οι τράπεζες τους στις οποίες και θα γυρίσουν να δουλέψουν όταν η κυβέρνηση Παπαδήμου τελειώσει τη ‘μοναδική αποστολή της’ που είναι η υπογραφή του PSI[23]; Είναι φυσικά δύσκολο να φανταστούμε ποιος άλλος στην Ελλάδα πέρα από τους τραπεζίτες θα συμφωνούσε στη μεταφορά των ομολόγων από το ελληνικό στο βρετανικό δίκαιο.
Η εισβολή των τραπεζιτών στις κυβερνήσεις
Το φαινόμενο της εισχώρησης τραπεζικών στελεχών στις κυβερνήσεις δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Η ισπανική εφημερίδα El Publico κατάρτισε λίστα 16 ακόμα στελεχών που από το Μάη του 2010 πέρασαν σε υπεύθυνα πόστα σε κυβερνήσεις. [24] Ακόμα και ο τωρινός πρόεδρος της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι εργαζόταν στην Goldman Sachs και συμμετέχει ακόμα στο τραπεζικό λόμπι ‘ομάδα των τριάντα’. [25]
Οι λαοί πληρώνουν τα σπασμένα των τραπεζιτών
Οι τράπεζες δεν μπορούν να παριστάνουν τις αθώες περιστέρες σχετικά με την κρίση. Η κρίση του οικονομικού συστήματος εκφράζεται κυρίως σε τραπεζικό επίπεδο και στην έλλειψη εμπιστοσύνης ανάμεσα τους που παγώνει το διατραπεζικό εμπόριο και καλεί μετά τους πολίτες να παρέχουν ρευστό στις τράπεζες.
Οι τράπεζες είχαν πλήρη συνείδηση των ανισοτήτων που θα προκαλούσε η νομισματική ένωση όταν πίεζαν για τη δημιουργία της. Γνώριζαν επίσης ότι ο δανεισμός θα γίνει ο μόνος τρόπος χρηματοδότησης των ελλειμάτων των κρατών μέσα σε μια νομισματική ένωση και βάσισαν την κερδοφορία τους πάνω στο δανεισμό αυτόν. Τα τελευταία χρόνια, συνέχισαν να διοχετεύουν το ρευστό που έπαιρναν από τα κράτη στις αγορές παραγώγων και hedge funds που στη συνέχεια έριχναν τις τιμές των ομολόγων.
Η παρούσα διαχείριση της κρίσης στοχεύει αποκλειστικά και μόνο στο σώσιμο των τραπεζών γι’αυτό και οι τελευταίες καλούνται να λάβουν μέρος σε συνόδους κορυφής και κυβερνήσεις. Η λύση για την πλειοψηφία των πολιτών όμως δεν είναι το PSI αλλά η κοινωνικοποίηση των τραπεζών.
Σημειώσεις
[1] See IIF΄s web¬site: www.?iif.?com/?about/?
[2] Annex 2 IIF Financing Offer, 21/07/2011 http://www.iif.com/press/press+198.php
[3] Σύμφωνα με την κανονισμό 1049/2001
[4] http://europa.eu/efc http://europa.eu/efc
[5] Όλη η αλληλογραφία εδώ http://www.asktheeu.org/en/request/the_role_of_the_institute_of_int#incoming-68
[6] O΄Donnell, John, “Europe, IMF need to act soon to avoid contagion: IIF”, in Reuters, 12/07/2011 http://mobile.reuters.com/article/topNews/idUSTRE76B41O20110712?irpc=932
[7] IIF Financing Offer, 21/07/2011 http://www.iif.com/press/press+198.php
[8] Response to LobbyControl via email, 10 October 2011 from IIF press advisor, Frank Vogl as seen by CEO.
[9] IIF, “The July 21, 2011 Support Package for Greece: Key Elements, Likely Impact and Benefits for Debt Sustainability”, 22/09/2011
[10] EurActiv and Eux TV, “In Greek rescue, Euro leaders take cue from Deutsche Bank chief”, 22/07/2011 http://www.youtube.com/watch?v=62Su_BSr69c
[11] IIF, “The July 21, 2011 Support Package for Greece: Key Elements, Likely Impact and Benefits for Debt Sustainability”, 22/09/2011
[12]http://www.greekembassy.org/embassy/content/en/Article.aspx?office=2&folder=1038&article=25426http://www.greekembassy.org/embassy/content/en/Article.aspx?office=2&folder=1038&article=25426
[13] Missé, Andreu, “Asuman la quita del 50% o prepárense”, en El País, 30/10/2011 http://www.elpais.com/articulo/economia/Asuman/quita/preparense/elpepiec...
[14] Neuger, James G. and Bodoni, Stephani, “EU Sets 50% Greek Writedown, $1.4T in Crisis Fight”, Bloomberg, 27/10/2011 http://www.bloomberg.com/news/2011-10-27/europe-leaders-set-50-greek-wri... See also:Brühl, Jannis, “Wie die Finanzlobby Politik macht”, Süddeutsche.de, 26/10/2011 http://www.sueddeutsche.de/geld/bankenregulierung-wie-die-finanzlobby-po...
[15] TVXS, “Ξεκινούν οι διαπραγματεύσεις για το PSI”, 16/11/2011 http://translate.google.com/translate?hl=en&sl=el&tl=en&u=http%3A%2F%2Ft...
[16] Wolf¬gang Franz cited in “ The power of Financial Lobby in the EU”, a video report by Stephan Stuchlik, Kim Otto and Andreas Orth, for Monitor. http://vimeo.com/34021633
[17] Landon Thomas Jr., “Anticipating a Brutal Fallout: Banks in Europe Slowly Face Prospect Of Huge Losses From Greek Bonds”, The New York Times, 5/10/2011 http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9A07E4D71730F936A35753C1A...
[18] Kontogiannis, Dimitri, "ECB’s role in the PSI+ process “, Ekathimerini, 15/01/2012 http://www.ekathimerini.com/4dcgi/_w_articles_wsite2_1_15/01/2012_422752
[19] Global Finance Blog, “Greek banks 26.5 billion emergency loan to bail out”, 20/11/2011 http://www.globalfinanceblog.com/2011/11/20/greek-banks-26-5-billion-eme...
[20] Σύμφωνα με την προσωπική του ιστοσελίδα ο κ. Χαρδούβελης είναι ‘Διευθυντής του Οικονομικού Γραφείου του Πρωθυπουργού’ Πρωθυπουργού http://www.hardouvelis.gr/GET.asp?lng=GR&id=SCV& Σύμφωνα με το βιογραφικό του ήταν μέχρι τις 11 Νοέμβρη ήταν Οικονομικός Σύμβουλος και Επικεφαλής Οικονομικών Ερευνών του Ομίλου Eurobank EFG http://www.hardouvelis.gr/files/cv_hardouvelis_gr.pdf
[21] http://www.protothema.gr/economy/article/?aid=160654 http://www.protothema.gr/economy/article/?aid=160654
[22]http://www.bloomberglink.com/gatherings_participants_bio.php?gathering=34&Id=634http://www.pdma.gr/%28S%28mweukh554woq2crg4ivq1gil%29%29/ODDHX/StaticPage1.aspx?pagenb=420
[23] Π. Καψής: «Αποκλειστικό μέλημα του Παπαδήμου το PSI» http://www.newsbomb.gr/politikh/story/109525/p-kapsis-apokleistiko-melima-toy-papadimoy-to-psi
[24] http://www.publico.es/detalle-imagen/410414/?c=http://www.publico.es/dinero/410414/el-poder-financiero-toma-los-gobiernos-de-la-ue http://www.publico.es/detalle-imagen/410414/?c=http://www.publico.es/dinero/410414/el-poder-financiero-toma-los-gobiernos-de-la-ue
[25] http://www.corporateeurope.org/publications/lobby-take-presidency-ecb-again http://www.corporateeurope.org/publications/lobby-take-presidency-ecb-again
Του Γιώργου Βασσάλου
Το χρονικό ενός «κουρέματος» με τραπεζίτη για κουρέα
Ενώ οι διαπραγματεύσεις για τις τεχνικές λεπτομέρειες του ‘κουρέματος’ ή αλλιώς PSI είναι στην τελική ευθεία το παρόν άρθρο ανατρέχει στον χρόνο και τον τόπο της γεννήσεως του.
Το καλοκαίρι του 2011, η ΕΕ είχε πλέον υποχρεωθεί από τα πράγματα να σταματήσει να παριστάνει ότι το ελληνικό χρέος μπορούσε να αποπληρωθεί. Ενεπλάκη λοιπόν σε διαπραγματεύσεις με ένα λόμπι που εκπροσωπεί τις μεγαλύτερες τράπεζες διεθνώς, το In¬sti¬tute of In¬ter¬na¬tional Fi¬nance (IIF), ωστέ να ‘αναδιαρθρωθεί’ το χρέος. Το IIF δημιουργήθηκε το 1983 όταν η κρίση χρέους στη Λατινική Αμερική οδηγούσε στις πρώτες επεμβάσεις του ΔΝΤ[1] και σήμερα έχει συγκροτήσει ειδική ομάδα πoυ αποτελείται από τις τράπεζες – πιστωτές της Ελλάδας, συμπεριλαμβανομένων και των ελληνικών.[2]
Πολλοί ανταποκριτές στις Βρυξέλλες εντυπωσιάστηκαν από την εικόνα των εκπροσώπων του IIF να εισέρχονται στο κτίριο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τις ημέρες των Συνόδων του. Το Παρατηρητήριο της Ευρώπης των Πολυεθνικών (Corporate Europe Observatory), κάνοντας χρήση του δικαιώματος όλων των πολιτών να ζητήσουν έγγραφα από τους οργανισμούς της ΕΕ, ζήτησε να δει τα πρακτικά των συναντήσεων των κυβερνήσεων της Ευρωζώνης με το IIF. ¬[3]
H επίσημη εκδοχή
Στην απάντηση του το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ισχυρίστηκε ότι ‘πριν, κατά τη διάρκεια, κι έπειτα’ από τις συνόδους ‘υπήρξαν συζητήσεις μόνο μεταξύ ενός κράτους μέλους, της Ελλάδας και ιδιωτικών επενδυτών σε ελληνικά ομόλογα στο βαθμό που εκπροσωπούνται από το IIF’. Οι συζητήσεις αυτές παρακαλούθηθηκαν – διευκρινίσε το Συμβούλιο - από εκπροσώπους της Τρόικας (δηλαδή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του ΔΝΤ).
Ο εκπρόσωπος της Οικονομικής και Χρηματοπιστωτικής Επιτροπώς Vittorio Grilli – ενός σώματος που συνδέει την Επιτροπή με τους υπουργούς οικονομικών[4] - παρακολουθησε επίσης ωστέ να μεταφέρει στη Σύνοδο της Ευρωζώνης τα συμπεράσματα της συζήτησης. Το Συμβούλιο υποστηρίζει όμως ότι κανένας εκπρόσωπος άλλης κυβένρησης ή της ηγεσίας του δεν είχε συζητήσεις με το IIF εκείνες τις μέρες. [5]
Οι περί του αντιθέτου αποδείξεις
Μία τέτοια εκδοχή των πραγμάτων είναι σε αντίθεση με τα νέα που για μήνες διέδιδαν τα δημοσιογραφικά πρακτορεία σχετικά με τις διαπραγματεύσεις για το ‘κούρεμα’ αλλά και με άλλα έγγραφα. Για τους λόγους αυτούς το Corporate Europe Observatory (CEO) ζήτησε επίσημη αναθεώρηση της απάντησης του Συμβουλίου. Ας δούμε όμως τα στοιχεία.
Το Reuters μετέδωσε ότι έγγραφο του IIF με ημερομηνία 10 Ιουλίου κατατέθηκε στους ‘Ευρωπαίους υπουργούς οικονομικών’.[6] Με αυτό το έγγραφο το ΙΙF ήθελε να δείξει στις χώρες της Ευρωζώνης και το ΔΝΤ ότι ήταν διατεθιμένο να συμβάλει σε ένα σχέδιο επίλυσης του προβλήματος του ελληνικού χρέους.
Το έγγραφο δε μπορεί παρά να είχε σχέση με την τελική ‘προσφορά για την Ελλάδα’[7] που δημοσίευσε το IIF στην ιστοσελίδα του την ημέρα που αυτή έγινε αποδεκτή από τη Σύνοδο της Ευρωζώνης. To κείμενο της ‘προσφοράς’ αναφέρει ότι αντικατοπτρίζει ‘το ευρύ σύνολο των συνενοήσεων που ευρέθησαν με την Ευρωπαϊκή Ένωση’.
Το Οκτωβρη του 2011, όταν ρωτήθηκε από τη γερμανική ΜΚΟ Lob¬by¬Con¬trol το IIF είπε ότι το ίδιο ‘διευκόλυνε τις συζητήσεις ανάμεσα σε ένα ευρύ φάσμα ιδιωτικών επενδυτών, συμπεριλαμβανομένων μη μελών του και επισήμους από την ΕΕ, την ΕΚΤ και το ΔΝΤ, αλλά και μεταξύ των ιδιωτικών και κρατικών δανειστών της Ελλάδας. Οι επαφές αυτές έλαβαν χώρα εν πλήρη γνώση της ελληνικής κυβέρνησης’. [8]
Η δήλωση αυτή ξεκαθαρίζει ότι το IIF συναντήθηκε και με τα κράτη – πιστωτές της Ελλάδας που δεν είναι άλλα από τα κράτη της Ευρωζώνης. Αλλά το IIF το λέει ακόμα πιο ξεκάθαρα: ‘ο κ. Νταλάρα και ομάδα του IIF είχαν επί μάκρου συναντήσεις με υψηλούς αξιωματούχους ευρωπαϊκών κυβερνήσεων για πολλές βδομάδες’. [9] Η άλλη πλευρά του τραπεζιού όμως ισχυρίζεται – στην απάντηση της στο CEO ότι μόνο η ελληνική πλευρά συνοδεία της Τρόικας συνάντησε το IIF.
Στην απάντηση του στο LobbyControl το IIF λέει ότι τρεις εκπροσώποι του (Joseph Ack¬er-man, Charles Dal¬lara και Bau¬douin Prot) είχαν τη μέρα της συνόδου πολλές συναντήσεις με εκπροσώπους της ΕΕ αλλά διευκρινίζει ότι ‘δε συμμετείχαν άμεσα στην συνάντηση των αρχηγών κρατών’. Ηλεκτρονικά μέσα όπως το Euractiv / EuxTV ανέφεραν ότι ο τότε πρόεδρος του IIF κι επικεφαλής της Deutsche Bank Joseph Ack¬er¬man εισήλθε στο κτίριο του Συμβουλίου την 21η Ιουλίου.[10] Το συμπέρασμα έιναι ότι οι εκπρόσωποι του IIF ήταν όχι στην ολομέλεια των αρχηγών κρατών αλλά σε κάποιο άλλο δωμάτιο του κτιρίου, όπου οι αρχηγοί πήγαιναν με τη σειρά κατά ομάδες (;) να τους επισκεφτούν.
Ένα κείμενο που δημοσιεύτηκε από το IIF το Σεπτέμβρη λέει ότι ‘τα στοχεία μιας πιθανής προσέγγισης για συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα αναπτύχθηκαν και συμφωνήθηκαν με αξιωματούχους της Ευρωζώνης και της Ελλάδας και τελικά και με τους επικεφαλείς των κυβερνήσεων, τους ευρωπαϊκούς οργανισμούς και το ΔΝΤ στη συνάντηση τους στις 21 Ιουλίου, μετά από διαπραγματεύσεις υπό τον πρόεδρο του IIF Josef Ackermann’.[11]
Οι επαφές συνεχίστηκαν και μετά τη σύνοδο του Ιούλη. Ο Τύπος ανέφερε μια τηλε-διάσκεψη μεταξύ του προέδρου του Eu¬rogroup Jean-Claude Juncker , του Επιτρόπου Όλι Ρεν, του Ευάγγελου Βενιζέλου και του Τσαρλς Νταλάρα του IIF για να συζητηθεί η εφαρμογή της απόφασης της Συνόδου. Η ιστοσελίδα του προξενείου της Νέας Υόρκης αναπαρήγαγε την ειδήση άρα λοιπόν η κυβέρνηση δε φαίνεται να την αμφισβητεί.[12]
Ο διεθνής τύπος έκανε εκτενή αναφορά και στην παρουσία του IIF στη δεύτερη σύνοδο για το ‘ελληνικό κούρεμα’ εκείνη της 26ης Οκτώβρη. Η ‘Ελ Παις’ έγραψε ότι το IIF συναντήθηκε δύο φορές με τους Βαν Ρόμπει, Μέρκελ και Σαρκοζί μέσα στο γραφείο του πρώτου κι ότι οι συναντήσεις αυτές ήταν κρίσιμες για την κατάληξη της συνόδου. [13]
Το πρακτορείο Bloomberg ανέφερε για τη σύνοδο του Οκτώβρη: ‘οι Ευρωπαίοι ηγέτες έλαβαν την ασυνήθιστη πρωτοβουλία να συγκαλέσουν τον εκπρόσωπο των τραπεζών Τσαρλς Νταλάρα του In¬sti¬tute of In¬ter¬na¬tional Fi¬nance μέσα στη Σύνοδο ωστέ να σπάσουν το αδιέξοδο σχετικά με το πώς να κόψουν το χρέος της Ελλάδας. Ο Νταλάρα διαβουλεύτηκε με μια ομάδα υπό τους Μέρκελ και Σαρκοζί γύρω στα μεσάνυχτα αφού είχε εκδοθεί μια ανακοίνωση που έλεγε ότι δεν υπάρχει κανένα στοιχείο συμφωνίας’. Σύμφωνα με το Bloomberg, ο Σαρκοζί είπε ότι δε συνόδευσαν τους τραπεζίτες μέσα στη σύνοδο ‘για να διαπραγματευτούν αλλά για να ενημερωθούν για τις αποφάσεις των 17 χωρών της Ευρωζώνης’.[14]
Μετά από τη Σύνοδο, η ελληνική κυβέρνηση υπό το άγρυπνο βλέμα της Τρόικας φυσικά έπρεπε να διαπραγματευτεί τις ‘τεχνικές λεπτομέρειες’ της ‘συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα’ (PSI) στο κούρεμα ωστέ να εκταμιευτεί το επόμενο πακέτο χρηματοδότησης από τις χώρες της Ευρωζώνης. Στις 15 Νοέμβρη έλαβε χώρα τηλεδιάσκεψη μεταξύ του Ευάγγελου Βενιζέλου, του Όλι Ρεν και του Νταλάρα.[15]
Ποιον σώζει το κούρεμα;
Οι τραπεζίτες κατάφεραν να επιβάλουν τις ‘λύσεις’ τους στη σύνοδο του Ιούλη, παρά το γεγονός ότι οι ειδήμονες του γερμανικού υπουργείου οικονομικών ζητούσαν από τότε ένα κούρεμα 50%.[16]
Οι ‘λύσεις’ αυτές γρήγορα κατέρευσαν και οι τράπεζες αναγκάστηκαν να δεχτούν το 50%. Είναι όμως το ‘κούρεμα’ μια ‘θυσία’ των τραπεζιτών για το ‘κοινό ευρωπαϊκό καλό’ όπως θέλουν να το παρουσιάσουν;
Η τιμή των ελληνικών ομολόγων στη δευτερογενή αγορά (εκεί που δηλαδή που μπορούν να τα εμπορευτούν οι τράπεζες για να έχουν κέρδη) έχει πέσει στο 36%. [17] Οι τράπεζες φέρνουν μεγάλη ευθύνη για την εξέλιξη αυτή γιατί τα τελευταία λίγα χρόνια έχουν χρησιμοποιήσει το προνομιακό επιτόκιο με το οποίο τις δανείζει η ΕΚΤ όχι πχ. δίνοντας παραγωγικά δάνεια αλλά κερδοσκοπώντας δανείζοντας κράτη σα την Ελλάδα μέχρι να μπουν στο μηχανισμό ‘σωτηρίας’, αλλά και επενδύοντας σε αγορές όπως τα hedges funds και τα παράγωγα που αποστεθαροποιούσαν την αξία των ελληνικών (και όχι μόνο) ομολόγων.
Με βάση την απόφαση της Συνόδου, η ‘διαπραγμάτευση’ που αναμένεται να κλείσει σύντομα θα δώσει στις τράπεζες το 35% της αξίας των ομολόγων τους σε νέα ομόλογα 20ετίας και 30ετίας. Με αυτό τον τρόπο οι τράπεζες θα ανταλάξουν τα τωρινά ‘σκουπιδο-ομόλογα’ τους (όπως οναμάζονται από τους οίκους αξιολόγησης) με ομόλογα που αξιολογούνται ΑΑΑ (εγγυημένα από την Ευρωζώνη), στην τωρινή τους αξία (70 δισ.)[18] που σε περίπτωση μη κουρέματος θα έπεφτε κι άλλο. Σε πραγματικούς όρους δε χάνουν λοιπόν φράγκο τσακιστό. Σε προσδοκίες κέρδους ίσως. Για να φτάσουμε το 50% όμως θέλουμε άλλο 15% οίτη 30 δισ. που θα δοθεί στις ξένες τράπεζες σε μετρητά.
Τα υπόλοιπα 30 δις. του νέου πακέτου (130 δισ. σύνολο) θα πάνε στις ελληνικές τράπεζες.[19] Το σύνολο λοιπόν των χρημάτων των φορολογούμενων πολιτών των κρατών της Ευρωζώνης θα πάει στις τράπεζες. Και μη ξεχνάμε ότι ο κύριος λόγος που γίνεται αυτό είναι ότι αν η Ελλάδα χρεοκοπήσει ‘άτακτα’ υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες να πάρει μαζί μία μεγάλη ευρωπαϊκή τράπεζα ή ασφαλιστική. Να προκαλέσει δηλαδή ένα φαινόμενο Lehman Brothers στην Ευρώπη. Το ελληνικό κράτος θα παραμείνει φυσικά υπερχεωμένο αλλά αυτή τη φορά προς τα άλλα κράτη μέλη.
Για ποιου το λογαριασμό διαπραγματεύονται οι κκ. Χαρδούβελης και Χριστοδούλου;
Οι λεπτομέρειες του σχεδίου αυτού καθορίζονται σε ‘διαπραγματεύσεις’ ανάμεσα στο IIF και την ελληνική κυβέρνηση. Ποιοι άνθρωποι όμως συγκεκριμένα διαπρατεύονται με τους ξένους και Έλληνες τραπεζίτες που εκπροσωπούνται στο IIF;
Η εκλεγμένη κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου κατέρρευσε όταν διαπίστωσε ότι δε μπορούσε να επιβάλει τη συμφωνία της συνόδου στον ελληνικό λαό, καθώς αυτή εκτός από το ‘κούρεματάκι’ περιείχε και στοιχεία παραπέρα περιοριορισμού της εθνικής κυριαρχίας, όπως η μόνιμη επίβλεψη της πορείας των (αντιλαϊκών) μεταρρυθμίσεων και της ανακεφαλοποίησης των ελληνικών τραπεζών από την Τρόικα.
Επικεφαλής της νέας τρικομματικής κυβέρνησης μπήκε, ο πρώην αντιπρόεδρος της ΕΚΤ Λουκάς Παπαδήμπς που ήταν από την πλευρά της Τρόικας όταν συμφωνήθηκε το πρώτο Μνημόνιο, το Μάη του 2010. Από τη θητεία του στην ΕΚΤ αλλά και στην Τριμερή ο κ. Παπαδήμος είχε πολλαπλές επαφές με τα τραπεζικά λόμπι. Κύριος σύμβουλος του όμως αυτή τη στιγμή στη διαπραγμάτεση του PSI είναι ο κ. Γκίκας Χαρδούβελης ο οποίος μέχρι το Νοέμβρη του 2011 ήταν ο βασικός οικονομικός σύμβουλος της Eurobank EFG[20] από την οποία έχει απλά πάρει άδεια άνευ αποδοχών. [21] Η Εurobank είναι μέλος της ομάδας της ΙΙF που ασχολείται με το ελληνικό χρέος. Το ίδιο και η Εθνική Τράπεζα στην οποία εργαζόταν για δώδεκα χρόνια, ο τωρινός διευθυντης του Οργανισμού Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους (ΟΔΔΗΧ) Πέτρος Χριστοδούλου που επίσης έχει ηγετικό ρόλο στις ‘διαπραγμετεύσεις’.[22]
Εξυπηρετούν αυτοί οι κύριοι τα συμφέροντα της πλειοψηφίας των πολιτών της Ελλάδας ή το να σωθούν με το αζημείωτο οι τράπεζες τους στις οποίες και θα γυρίσουν να δουλέψουν όταν η κυβέρνηση Παπαδήμου τελειώσει τη ‘μοναδική αποστολή της’ που είναι η υπογραφή του PSI[23]; Είναι φυσικά δύσκολο να φανταστούμε ποιος άλλος στην Ελλάδα πέρα από τους τραπεζίτες θα συμφωνούσε στη μεταφορά των ομολόγων από το ελληνικό στο βρετανικό δίκαιο.
Η εισβολή των τραπεζιτών στις κυβερνήσεις
Το φαινόμενο της εισχώρησης τραπεζικών στελεχών στις κυβερνήσεις δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Η ισπανική εφημερίδα El Publico κατάρτισε λίστα 16 ακόμα στελεχών που από το Μάη του 2010 πέρασαν σε υπεύθυνα πόστα σε κυβερνήσεις. [24] Ακόμα και ο τωρινός πρόεδρος της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι εργαζόταν στην Goldman Sachs και συμμετέχει ακόμα στο τραπεζικό λόμπι ‘ομάδα των τριάντα’. [25]
Οι λαοί πληρώνουν τα σπασμένα των τραπεζιτών
Οι τράπεζες δεν μπορούν να παριστάνουν τις αθώες περιστέρες σχετικά με την κρίση. Η κρίση του οικονομικού συστήματος εκφράζεται κυρίως σε τραπεζικό επίπεδο και στην έλλειψη εμπιστοσύνης ανάμεσα τους που παγώνει το διατραπεζικό εμπόριο και καλεί μετά τους πολίτες να παρέχουν ρευστό στις τράπεζες.
Οι τράπεζες είχαν πλήρη συνείδηση των ανισοτήτων που θα προκαλούσε η νομισματική ένωση όταν πίεζαν για τη δημιουργία της. Γνώριζαν επίσης ότι ο δανεισμός θα γίνει ο μόνος τρόπος χρηματοδότησης των ελλειμάτων των κρατών μέσα σε μια νομισματική ένωση και βάσισαν την κερδοφορία τους πάνω στο δανεισμό αυτόν. Τα τελευταία χρόνια, συνέχισαν να διοχετεύουν το ρευστό που έπαιρναν από τα κράτη στις αγορές παραγώγων και hedge funds που στη συνέχεια έριχναν τις τιμές των ομολόγων.
Η παρούσα διαχείριση της κρίσης στοχεύει αποκλειστικά και μόνο στο σώσιμο των τραπεζών γι’αυτό και οι τελευταίες καλούνται να λάβουν μέρος σε συνόδους κορυφής και κυβερνήσεις. Η λύση για την πλειοψηφία των πολιτών όμως δεν είναι το PSI αλλά η κοινωνικοποίηση των τραπεζών.
Σημειώσεις
[1] See IIF΄s web¬site: www.?iif.?com/?about/?
[2] Annex 2 IIF Financing Offer, 21/07/2011 http://www.iif.com/press/press+198.php
[3] Σύμφωνα με την κανονισμό 1049/2001
[4] http://europa.eu/efc http://europa.eu/efc
[5] Όλη η αλληλογραφία εδώ http://www.asktheeu.org/en/request/the_role_of_the_institute_of_int#incoming-68
[6] O΄Donnell, John, “Europe, IMF need to act soon to avoid contagion: IIF”, in Reuters, 12/07/2011 http://mobile.reuters.com/article/topNews/idUSTRE76B41O20110712?irpc=932
[7] IIF Financing Offer, 21/07/2011 http://www.iif.com/press/press+198.php
[8] Response to LobbyControl via email, 10 October 2011 from IIF press advisor, Frank Vogl as seen by CEO.
[9] IIF, “The July 21, 2011 Support Package for Greece: Key Elements, Likely Impact and Benefits for Debt Sustainability”, 22/09/2011
[10] EurActiv and Eux TV, “In Greek rescue, Euro leaders take cue from Deutsche Bank chief”, 22/07/2011 http://www.youtube.com/watch?v=62Su_BSr69c
[11] IIF, “The July 21, 2011 Support Package for Greece: Key Elements, Likely Impact and Benefits for Debt Sustainability”, 22/09/2011
[12]http://www.greekembassy.org/embassy/content/en/Article.aspx?office=2&folder=1038&article=25426http://www.greekembassy.org/embassy/content/en/Article.aspx?office=2&folder=1038&article=25426
[13] Missé, Andreu, “Asuman la quita del 50% o prepárense”, en El País, 30/10/2011 http://www.elpais.com/articulo/economia/Asuman/quita/preparense/elpepiec...
[14] Neuger, James G. and Bodoni, Stephani, “EU Sets 50% Greek Writedown, $1.4T in Crisis Fight”, Bloomberg, 27/10/2011 http://www.bloomberg.com/news/2011-10-27/europe-leaders-set-50-greek-wri... See also:Brühl, Jannis, “Wie die Finanzlobby Politik macht”, Süddeutsche.de, 26/10/2011 http://www.sueddeutsche.de/geld/bankenregulierung-wie-die-finanzlobby-po...
[15] TVXS, “Ξεκινούν οι διαπραγματεύσεις για το PSI”, 16/11/2011 http://translate.google.com/translate?hl=en&sl=el&tl=en&u=http%3A%2F%2Ft...
[16] Wolf¬gang Franz cited in “ The power of Financial Lobby in the EU”, a video report by Stephan Stuchlik, Kim Otto and Andreas Orth, for Monitor. http://vimeo.com/34021633
[17] Landon Thomas Jr., “Anticipating a Brutal Fallout: Banks in Europe Slowly Face Prospect Of Huge Losses From Greek Bonds”, The New York Times, 5/10/2011 http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9A07E4D71730F936A35753C1A...
[18] Kontogiannis, Dimitri, "ECB’s role in the PSI+ process “, Ekathimerini, 15/01/2012 http://www.ekathimerini.com/4dcgi/_w_articles_wsite2_1_15/01/2012_422752
[19] Global Finance Blog, “Greek banks 26.5 billion emergency loan to bail out”, 20/11/2011 http://www.globalfinanceblog.com/2011/11/20/greek-banks-26-5-billion-eme...
[20] Σύμφωνα με την προσωπική του ιστοσελίδα ο κ. Χαρδούβελης είναι ‘Διευθυντής του Οικονομικού Γραφείου του Πρωθυπουργού’ Πρωθυπουργού http://www.hardouvelis.gr/GET.asp?lng=GR&id=SCV& Σύμφωνα με το βιογραφικό του ήταν μέχρι τις 11 Νοέμβρη ήταν Οικονομικός Σύμβουλος και Επικεφαλής Οικονομικών Ερευνών του Ομίλου Eurobank EFG http://www.hardouvelis.gr/files/cv_hardouvelis_gr.pdf
[21] http://www.protothema.gr/economy/article/?aid=160654 http://www.protothema.gr/economy/article/?aid=160654
[22]http://www.bloomberglink.com/gatherings_participants_bio.php?gathering=34&Id=634http://www.pdma.gr/%28S%28mweukh554woq2crg4ivq1gil%29%29/ODDHX/StaticPage1.aspx?pagenb=420
[23] Π. Καψής: «Αποκλειστικό μέλημα του Παπαδήμου το PSI» http://www.newsbomb.gr/politikh/story/109525/p-kapsis-apokleistiko-melima-toy-papadimoy-to-psi
[24] http://www.publico.es/detalle-imagen/410414/?c=http://www.publico.es/dinero/410414/el-poder-financiero-toma-los-gobiernos-de-la-ue http://www.publico.es/detalle-imagen/410414/?c=http://www.publico.es/dinero/410414/el-poder-financiero-toma-los-gobiernos-de-la-ue
[25] http://www.corporateeurope.org/publications/lobby-take-presidency-ecb-again http://www.corporateeurope.org/publications/lobby-take-presidency-ecb-again
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου