Τα μυστικά του καλού μπουζουκιού

Ο οργανοποιός Χρήστος Σπουρδαλάκης απαντά.

Είναι γνωστό πως η ποιότητα κάποιου εγχόρδου φυσικού, όχι ηλεκτρικού, εξαρτάται -όπως γράψατε στο τεύχος του Ιουλίου- από την ποιότητα του καπακιού του.

Είναι αλήθεια, λοιπόν, πως μπορούμε να αξιολογήσουμε ένα όργανο ελέγχοντας την πυκνότητα των νερών του εφόσον αυτό είναι και το σημαντικότερο κριτήριο ενός καπακιού;
Στο ερώτημα αυτό δεν μπορεί και δεν πρέπει να δοθεί μονολεκτική απάντηση.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Κατ’ αρχάς, πράγματι η ποιότητα του καπακιού συνδέεται αμεσότατα με το τελικό ηχητικό αποτέλεσμα. Ωστόσο, πώς και με ποια κριτήρια επιλέγουμε ένα καπάκι και ανάμεσα σε ποια ήδη ξύλου κινούμεθα για την κατασκευή του και του οπλισμού του είναι πραγματικά τόσο ευρύ θέμα που θα μπορούσε να καλύψει από μόνο του ένα εγχειρίδιο, χωρίς να καταφέρουμε να το εξαντλήσουμε. Τα είδη, η ποιότητα των συγκεκριμένων δέντρων, οι συνθήκες ανάπτυξής τους, η μακροσκοπική αναγνώριση της ποιότητας του καπακιού, οι
συνθήκες φύλαξης, το ποσοστό υγρασίας καθώς και η παλαιότητά του είναι κάποιες παράμετροι που καθορίζουν την τελική του ποιότητα. Επειδή πολλά ακούγονται για τα πυκνά ή αραιά νερά σε ένα καπάκι, για το χρώμα του, για το είδος του ξύλου που πρέπει να χρησιμοποιείται για τη χρυσαλίδα, για τον βαθμό υγρασίας, για τον τρόπο παλαίωσης και πλήθος άλλα γνωρίσματα που πρέπει να έχει ένα καπάκι για να είναι κατάλληλο για το όργανό μας, νομίζω είναι χρήσιμο να ξεδιαλύνουμε κάποια πράγματα ανάμεσα στον μύθο και στην πραγματικότητα.
Θα ήταν λάθος να απομονώσουμε άλλες σημαντικές παραμέτρους στο κυνήγι του καλού καπακιού, όπως είναι ο τρόπος κατασκευής, το είδος του σκάφους, τα βερνίκια, και πλήθος άλλες «λεπτομέρειες» οι οποίες πρέπει να συν-εργαστούν με το καπάκι για να δείξουν την ποιότητά του. Αλλά και πάλι, αν θεωρήσουμε σταθερές τις υπόλοιπες μεταβλητές και επικεντρωθούμε στην ποιότητα του καπακιού, τότε ως πρώτο κριτήριο δεν θα έλεγα πως είναι η πυκνότητα των νερών. Η ποιότητα του καπακιού -πριν φτάσουμε στην πυκνότητα των νερών- προσδιορίζεται από άλλες μεταβλητές οι οποίες πάνω-κάτω είναι:

i. Το είδος του συγκεκριμένου δέντρου
Το έλατο είναι η δημοφιλέστερη επιλογή διεθνώς για καπάκι. Ανάμεσα στα περίπου 200 είδη που υπάρχουν στον πλανήτη προτιμότερο είναι το ευρωπαϊκό έλατο (Picea excelsa). Φύεται σε διάφορες χώρες που έχουν μορφολογία εδάφους ορεινή και αλπικό κλίμα. Ωστόσο, το υψόμετρο, το περιβάλλον, το κλίμα της περιοχής, και η χημική σύσταση του εδάφους είναι παράγοντες που διαφοροποιούν αποφασιστικά την ποιότητα.

ii. Η πρίση του ξύλου
Η μετατροπή του κυλινδρικού κορμού σε διαμήκη τμήματα (σανίδες, δοκούς, κυλινδρικούς τομείς και άλλα) λέγεται πρίση. Η σωστή πρίση έχει κεφαλαιώδη σημασία για την αξιοποίηση στο έπακρο των ηχητικών αρετών του ξύλου. 
Το καπάκι πρέπει να προέρχεται από απολύτως ακτινική κοπή. Κάτι τέτοιο μπορεί να ελεγχθεί με αρκετή προσέγγιση παρατηρώντας τα σόκορα του ελάτου. Δηλαδή τα σημεία του καπακιού που αντιστοιχούν στην εγκάρσια τομή του δέντρου. Στην εικόνα Α βλέπουμε μια περίπτωση ιδεώδους ακτινικής πρίσης. Από τον κορμό αποσπάμε μέσω σφηνών έναν κυκλικό τομέα όπως βλέπουμε στο μεσαίο τμήμα της εικόνας, από το οποίο προκύπτουν τα δύο επάλληλα ξυλόφυλλα που δίνουν το ζεύγος του καπακιού (τελευταίο σχήμα εικόνας). Είναι σημειωμένη η καθετότητα των νερών του καπακιού, που έχει μεγαλύτερη σημασία από την πυκνότητα.

iii. Το ποσοστό της υγρασίας
Δεν θα πρέπει να ξεπερνά το 10%-12%. Αυτή η μέτρηση γίνεται σχετικώς εύκολα σήμερα με ψηφιακά υγρόμετρα.

iv. Παλαιότητα
Άλλο επιθυμητό χαρακτηριστικό, αλλά εξαιρετικά δυσεύρετο, είναι η παλαιότητα, και τούτο όχι μόνο διότι εγγυάται τη χαμηλή υγρασία του ξύλου αλλά και διότι ο χρόνος εξουδετερώνει τις ανεπιθύμητες στρεψογενείς τάσεις του ξύλου. Για όλους του παραπάνω λόγους το σοφότερο που συχνά εφαρμόζει ο μεθοδικός οργανοποιός είναι να αποθηκεύει μεγάλη ποσότητα ξυλείας, την οποία ανανεώνει ανάλογα με τις ανάγκες του έτσι ώστε να χρησιμοποιεί καπάκια βεβαιωμένης από τον ίδιο παλαιότητας. Άλλωστε, με αυτό τον τρόπο γνωρίζεται με το υλικό του ώστε να αντλεί τα καλύτερα αποτελέσματα. Το να γνωρίζει καλά το υλικό με το οποίο δουλεύει είναι πολλαπλά ωφέλιμο, αφού έτσι μπορεί να εξελίξει τον ήχο του. Μάλιστα, στην ισπανική παράδοση της κλασικής κιθάρας λέγεται πως οι μεγάλες γνωστές οικογένειες οργανοποιών φρόντιζαν ώστε ο προπάππους να φυτεύει τα έλατα για τον δισέγγονό του. Ήταν μια παράδοση που συνδέει μέσω μακρού χρόνου την ίδια οικογένεια, αλλά και την εξέλιξη του ήχου της στα όργανα που υπέγραφε.

v. Πυκνότητα νερών
Επιτέλους φτάσαμε και στην πυκνότητα των νερών. Το υλικό μας, ως το μελλοντικό μέρος του οργάνου και μάλιστα το σημαντικότερο, η καρδιά του ήχου, πρέπει να δονείται όσο γίνεται πιο ομοιόμορφα σε όλο του το εύρος ώστε να αναδεικνύει ισομερώς όλες τις δυναμικές περιοχές που θα παραγάγουν τον ήχο. Άρα, σημαντικό χαρακτηριστικό είναι η ομοιογένεια στα μακροσκοπικά γνωρίσματα. Δηλαδή η γράμμωση των νερών καλό είναι να εμφανίζεται όσο το δυνατόν πιο ομοιόμορφα στο μάτι και να μην εμφανίζονται χοντροί ρητινοφόροι αγωγοί ή, ακόμη χειρότερα, ρητινοθήλακες. Ωστόσο, εάν υπάρχουν τέτοια ελαττώματα, το καλύτερο είναι συναντιόνται μακριά από το κέντρο του καπακιού, το οποίο είναι το σημείο ένωσης των δύο φύλλων που το αποτελούν.
Πράγματι, η εμπειρία της αλλαγής καπακιού σε κάποιο όργανο οδηγεί στη διαπίστωση της τέλειας μεταβολής του ήχου. Άρα, όντως πρόκειται για την καρδιά του ήχου, όμως αυτή θα πρέπει να συνεργάζεται -ως καρδιά που είναι- και με τον υπόλοιπο οργανισμό που λέγεται μουσικό όργανο. Κλείνοντας, θα λέγαμε ότι σπάνια κάποια ιδιότητά του μπορεί να χαρακτηριστεί επουσιώδης• όλα του τα γνωρίσματα παίζουν τον ρόλο τους.
link: http://www.oasisfm.gr/03,158,01,00.aspx

Posted in: ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ-ΤΕΧΝΕΣ