«Ήταν ρατσιστής ο Τσε Γκεβάρα;» – Διαλύοντας μια αισχρή συκοφαντία

Ο Τσε κρατάει στην αγκαλιά του ένα μικρό αφρικανάκι, Κονγκό, 1965 (ή 1966).

“Η ζωή του Τσε αποτελεί έμπνευση για όλους τους ανθρώπους που επιθυμούν την λευτεριά.

Θα τιμάμε πάντα τη μνήμη του”.

- Νέλσον Μαντέλα, κατά την επίσκεψη του στην Κούβα, 1991.

Μια συνηθισμένη κατηγορία που απευθύνουν πληθώρα αντεπαναστατικών, ακροδεξιών, αντικομμουνιστικών στοιχείων ενάντια στον Τσε, είναι πως ο αργεντίνος επαναστάτης ήταν “ρατσιστής” απέναντι στους μαύρους. Πρόκειται για ένα επιχείρημα σαθρό που βασίζεται στην σκόπιμα διαστρεβλωμένη ανάγνωση επί μέρους πηγών. Ποιά είναι η πηγή που όλοι αυτοί χρησιμοποιούν για να αμαυρώσουν την εικόνα του Γκεβάρα; Πρόκειται για ένα εδάφιο ενός εκ των πρώτων ημερολογιών του νεαρού Ερνέστο Γκεβάρα που γράφτηκε το 1952. Η συγκεκριμένη σημείωση του Τσε γράφτηκε κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του σε μια φτωχογειτονιά στη Βενεζουέλα των αρχών της δεκαετίας του 1950 και στην οποία ο 24χρονος τότε Γκεβάρα αναφέρεται σε έγχρωμους που συνάντησε στην περιοχή. 

Αναφερόμενος σε κατοίκους της περιοχής ο Ερνέστο τους χαρακτηρίζει “νωχελικούς και τεμπέληδες” οι οποίοι σκορπούν τα χρήματα τους σε μεθύσια – σε αντιδιαστολή με τους ευρωπαϊκής καταγωγής κατοίκους που κάνουν οικονομίες. Ταυτόχρονα, συγκρίνει την “φυλετική καθαρότητα” των μαύρων του Καράκας με την αντίστοιχη των πορτογάλων. Πρόκειται, δηλαδή, για μια διαπίστωση που κάνει ο 24χρονος Ερνέστο σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή, χρησιμοποιώντας φράσεις που βγαίνουν απ’ τον αυθορμητισμό του νεολαίου ταξιδιώτη εκείνης της εποχής.
Οι συκοφάντες, στην προσπάθεια τους να αμαυρώσουν την προσωπικότητα του Γκεβάρα, απομονώνουν αυτές τις φράσεις, παρακάμπτουν το νεαρό της ηλικίας του συγγραφέα και, ασφαλώς, “ξεχνάνε” τα διδάγματα της μετέπειτα επαναστατικής ζωής του αργεντίνου. Την εποχή που γράφτηκαν οι γραμμές του ταξιδιωτικού ημερολογίου του (“Ημερολόγια Μοτοσυκλέτας”), ο Ερνέστο έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με έγχρωμους. Ως εκ τούτου, οι φράσεις του νέου Γκεβάρα εντάσσονται σε αυτό που περιγράφει ένας εκ των βασικών του βιογράφων, ο Τζον Λι Άντερσον: “Το στερεότυπο της αλαζονείας των λευκών αργεντίνων”. Απόλυτα λογικό αν σκεφτούμε ότι ο 24χρονος Ερνέστο ήταν κι’ αυτός προϊόν του περιβάλλοντος του – ενός μεσοαστικού περιβάλλοντος μιας αργεντίνικης οικογένειας. Κάποιους μήνες αφότου ολοκληρώθηκε το ταξίδι του στη μεγάλη αμερικανική ήπειρο, ο ίδιος ο Γκεβάρα αναφέρει πως οι εμπειρίες του ταξιδιού “τον άλλαξαν”, τον έκαναν ένα νέο άνθρωπο, με νέες ιδέες. Στο Μαϊάμι, απ’ το οποίο πέρασε μετά το τέλος του ταξιδιού του, είχε την ευκαιρία να δει παραδείγματα φυλετικών διακρίσεων τα οποία κατέκρινε στις σημειώσεις του.

Η συνέχεια της ζωής του Ερνέστο, που σταδιακά έγινε ο επαναστάτης “Τσε”, αποδεικνύει τις στέρεες αντιρατσιστικές του πεποιθήσεις. Ωριμάζοντας μέσα από τη μαρξιστική-λενινιστική φιλοσοφία, το κριτήριο με το οποίο ο Τσε διέκρινε τους ανθρώπους και τις συμπεριφορές τους ήταν ταξικό – όχι εθνοφυλετικό όπως ψευδέστατα διαδίδουν ορισμένοι. Αξίζει να δούμε ορισμένα παραδείγματα που αποκρυσταλλώνουν την ιστορική πραγματικότητα:

• Την επομένη χρονιά του μεγάλου ταξιδιού του στη νότια Αμερική, το 1953, ταξιδεύοντας στη Βολιβία με τον φίλο του Κάρλος Φερέρ (“Καλίκα”) ο Γκεβάρα εξοργίζεται βλέποντας όλους τους σκουρόχρωμους ντόπιους ινδιάνους να γίνονται αντικείμενο ψεκασμού με DDT (για ψείρες) προτού τους επιτραπεί η είσοδος στο Υπουργείο Αγροτικών Υποθέσεων.

• Ένας εκ των πρώτων “μαθητών” του Τσε το 1957 στην Σιέρρα Μαέστρα (ο Γκεβάρα είχε αναλάβει να παραδώσει μαθήματα γραφής και ανάγνωσης σε αντάρτες) ήταν ένας 45χρονος αμόρφωτος μαύρος χωρικός που πολεμούσε στα βουνά – ο Χούλιο Ζενόν Ακόστα. Στον Ακόστα ο Τσε ανέλαβε να μάθει το αλφάβητο. Αργότερα, όταν ο Ακόστα σκοτώθηκε σε ενέδρα του δικτατορικού στρατού, ο Τσε τον μνημόνευσε ως “τον πρώτο μαθητή μου” και ένα είδος “ευγενούς χωρικού” που αποτέλεσε – όπως τόσοι άλλοι – την καρδιά της κουβανικής επανάστασης.

• Κατά τη διάρκεια του αντάρτικου αγώνα στην Κούβα, ο Τσε συνδέθηκε ερωτικά στο πρώτο μισό του 1958 με μια έγχρωμη/μουλάτη κουβανή, την Ζοιλά Ροντρίγκες Γκαρσία. Και πριν την περιπέτεια του αντάρτικου ωστόσο, η πρώτη σύζυγος του Τσε (παντρεύτηκαν το 1955) ήταν η σκουρόχρωμη περουβιανή Ίλντα Γκαδέα, με καταγωγή απ’ τους ιθαγενείς πληθυσμούς του Περού.

• Το 1959, μετά την επικράτηση της Επανάστασης, ο Τσε υπήρξε εκ των πρωτοπόρων μιας προσπάθειας να ενταχθούν στα σχολεία και τα πανεπιστήμια της χώρας παιδιά και νέοι απ’ τον μαύρο πληθυσμό της Κούβας. Σε ομιλία του στο Κεντρικό Πανεπιστήμιο του Λας Βίγιας, όπου ανακυρήχθηκε επίτιμος διδάκτωρ, έλεγε: “(Το Πανεπιστήμιο) θα πρέπει να βαφτεί με τα χρώματα των μαύρων, των μιγάδων, των εργατών, των αγροτών, ή αλλιώς θα βρεθεί χωρίς πόρτες. Γιατί τότε ο λαός θα τις σπάσει με ορμή, θα μπει μέσα και θα το βάψει με τα χρώματα που θεωρεί κατάλληλα”. Σε άλλο σημείο της ομιλίας του αναφέρει επίσης: “Και στους καθηγητές, τους συναδέλφους μου, έχω κάτι παρόμοιο να πω: θα πρέπει να πάρετε το χρώμα των μαύρων, των μιγάδων, των εργατών και αγροτών. Θα πρέπει να πάτε στον λαό. Θα πρέπει να ζείτε και αναπνέετε ως ένα σώμα με τον λαό, δηλαδή θα πρέπει να νιώσετε στο πετσί σας τις ανάγκες ολόκληρης της Κούβας”.

• Το 1959, προωθήθηκε από την Επαναστατική εξουσία ο λεγόμενος “Νόμος 270”, σύμφωνα με τον οποίο όλες οι παραλίες και άλλοι δημόσιοι χώροι ήταν προσβάσιμοι σε όλες τις φυλές, ανεξαρτήτως καταγωγής ή χρώματος δέρματος. Αυτό συνέβαινε για πρώτη φορά στην κουβανική ιστορία. Κέντρα διασκέδασης, επιχειρήσεις και άλλοι χώροι που προηγουμένως απαγόρευαν την είσοδο στους μαύρους πολίτες έκλεισαν.

• Ο Τσε Γκεβάρα ήταν φανατικός επικριτής των φυλετικών διακρίσεων που επικρατούσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τον Αύγουστο του 1961 ο Τσε επιτέθηκε δημόσια στις ΗΠΑ για τις διακρίσεις ενάντια στους έγχρωμους πολίτες και την ανοχή απέναντι στη δράση της ρατσιστικής εγκληματικής οργάνωσης Κου Κουξ Κλαν. Τρία χρόνια αργότερα, από το βήμα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, ο Τσε κατηγόρησε τις ΗΠΑ για διακρίσεις ενάντια στους μαύρους πολίτες, μίλησε υπέρ του διωκόμενου έγχρωμου κομμουνιστή μουσικού Πωλ Ρόμπεσον και μνημόνευσε τον Κονγκολέζο ηγέτη Πατρίς Λουμούμπα. Στην ίδια ομιλία στον ΟΗΕ, πολλά χρόνια πριν “ξυπνήσει” η “ευαίσθητη” Δύση, ο Γκεβάρα άσκησε δημόσια σφοδρή κριτική στο ρατσιστικό άπαρτχαιντ της Νότιας Αφρικής. Χρόνια αργότερα, ο Νέλσον Μαντέλα θα δήλωνε ότι ο λόγος του Τσε “έσπασε” την λογοκρισία των νοτιοαφρικανικών φυλακών, δίνοντας θάρρος στους φυλακισμένους επαναστάτες του αφρικανικού κονγκρέσου.

Ο Βιγιέγας με τον Τσε στη Βολιβία, 1966.

• Φίλος και άνθρωπος που συνόδευε τον Τσε σε κάθε του βήμα, απ’ το 1959 έως τη δολοφονία του το 1967, υπήρξε ο αφροκουβανός Χάρυ Βιγιέγας, γνωστός με το ψευδώνυμο “Πόμπο”. Ο Πόμπο ήταν μαζί με τον Γκεβάρα τόσο στον αντάρτικο αγώνα στο Κονγκό όσο και αργότερα στη Βολιβία. Ο Βιγιέγας επέζησε στη Βολιβία και κατάφερε να επιστρέψει στην Κούβα όπου και διαμένει μέχρι σήμερα. Στις συνεντεύξεις του μιλάει με τα καλύτερα λόγια για τον παλιό του σύντροφο και φίλο ενώ έχει καταθέσει τη μαρτυρία του από εκείνη την εποχή στο βιβλίο “Pompo: A Man of Che’s Guerrilla, With Che Guevara in Bolivia 1966-68”.

• To 1965, εκπροσωπώντας την κουβανική κυβέρνηση, ο Τσε Γκεβάρα συνάντησε πλήθος αντι-ιμπεριαλιστών ηγετών της Αφρικής, στην Αλγερία (Μπεν Μπελά), την Αίγυπτο (Νάσερ), στη Γκάνα, την Τανζανία, το Κονγκό και τη Μπενίν. Ο Γκεβάρα συνδέθηκε φιλικά με τον ηγέτη του αγώνα για την ανεξαρτησία της Ανγκόλα Αγκοστίνο Νέτο, τους ηγέτες για την απελευθέρωση της Γκάνα, της Τανζανίας, ενώ πρωτοστάτησε στην συνεργασία της Κούβας με απελευθερωτικές δυνάμεις της Αφρικής (π.χ. με το κίνημα FRELIMO της Μοζαμβίκης, τον Ντεσιρέ Καμπιλά στο Κονγκό κλπ.).

• Η συμμετοχή και οργάνωση αντάρτικου αγώνα στο Κονγκό το 1965 αποτέλεσε κορυφαίο σταθμό της αντι-ιμπεριαλιστικής δράσης του Γκεβάρα στην Αφρική, αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά τη διεθνιστική του αλληλεγγύη. Οργάνωσε αντάρτικη δύναμη 130 αφροκουβανών που πολέμησαν μαζί με κονγκολέζους αντάρτες, οι οποίοι αργότερα αντιμετώπισαν την πανίσχυρη στρατιωτική μηχανή νοτιοαφρικανών μισθοφόρων. Αξίζει να σημειωθεί πως, κατα τη διάρκεια της παρουσίας του στο Κονγκό, ο μεταφραστής του Τσε (απ΄τα γαλλικά στα σουαχίλι) ήταν ο έφηβος μαύρος αφρικανός Freddy Ilanga – Το 2005 μιλώντας στο BBC o Ilanga δήλωνε πως ο Τσε “έδειχνε στους μαύρους τον ίδιο σεβασμό που έδειχνε στους λευκούς”. Τελευταία δε επιθυμία του F.Ilanga ήταν να χτίσει ένα μεγάλο φάρο στην Αφρική, στη μνήμη του Τσε.

Επιπλέον, ήταν ο Ερνέστο Τσε Γκεβάρα που σε δημόσιες παρεμβάσεις του δήλωνε τα ακόλουθα:

“Η Δημοκρατία δεν είναι συμβατή με την οικονομική ολιγαρχία, με την διάκριση ενάντια στους μαύρους και κατατρεγμένους απ΄την Κου Κουξ Κλαν”.

- Ομιλία στον Οργανισμό Αμερικανικών Κρατών, 8 Αυγούστου 1961.

Πώς είναι δυνατό να παραστάνει το φρουρό της ελευθερίας εκείνος που σκοτώνει τα ίδια του τα παιδιά και καθημερινά τα ταπεινώνει για το χρώμα που έχει το δέρμα τους; Πως μπορεί να ποζάρει για φρουρός της ελευθερίας εκείνος που αφήνει ελεύθερους τους δολοφόνους των νέγρων και μάλιστα τους προστατεύει και τιμωρεί το νέγρικο πληθυσμό επειδή απαιτεί να γίνουν σεβαστά τα δικαιώματα του ως ελεύθερων ανθρώπων;”.

- Ομιλία στη Γ.Σ. του ΟΗΕ, 11 Δεκέμβρη 1964.

“Υψώνουμε τη φωνή μας για να θέσουμε σε επιφυλακή τον κόσμο ενάντια σε αυτό που συντελείται στη Νότια Αφρική. Η βάναυση πολιτική του άπαρτχάιντ εφαρμόζεται μπροστά στα μάτια των εθνών του κόσμου. Οι λαοί της Αφρικής εξωθούνται να αποδεχθούν το γεγονός ότι στην αφρικανική ήπειρο η (φυλετική) ανωτερότητα μιας φυλής παραμένει επίσημη πολιτική και πως στο όνομα αυτής της φυλετικής ανωτερότητας δολοφονίες αντιμετωπίζονται με ατιμωρισία. Μπορούν τα Ηνωμένα Έθνη να κάνουν κάτι για να το σταματήσουν αυτό;

- Ομιλία στη Γ.Σ. του ΟΗΕ, 11 Δεκέμβρη 1964.

“Πρέπει να προχωράμε μπροστά, χτυπώντας ακούραστα τον ιμπεριαλισμό. Απ’ όλο τον κόσμο πρέπει να πάρουμε μαθήματα απ’ τα γεγονότα. Η δολοφονία του Λουμούμπα θα έπρεπε να γίνει μάθημα σε όλους μας”.

- Ομιλία, 1964.

Ήταν λοιπόν ρατσιστής ο Τσε Γκεβάρα; Προκύπτει αυτό απο οποιοδήποτε στοιχείο της σύντομης αλλά μεγαλειώδους επαναστατικής πορείας του; Η απάντηση είναι ασφαλώς όχι. Ο Γκεβάρα υπήρξε το αντίθετο του ρατσιστή – ήταν πιστός στον προλεταριακό διεθνισμό και την ταξική προσέγγιση της ανθρώπινης ιστορίας. Οι κατήγοροι και οι συκοφάντες του επιχειρούν, μέσα από ψέματα και διαστρεβλώσεις, να φέρουν τον Τσε “στα μέτρα τους”. Να μικρύνουν το επαναστατικό του ανάστημα το οποίο, ως δειλοί αντεπαναστάτες, φοβούνται. Μάταιος κόπος. Ο Γκεβάρα συνεχίζει να αποτελεί πρότυπο μαρξιστή-λενινιστή της εποχής του, με τα όποια λάθη και τις αδυναμίες που κάθε ανθρώπινο πλάσμα μπορεί να έχει, αλλά με άσβηστη τη φλόγα της ταξικής αλληλεγγύης και της βαθιάς αγάπης για τον άνθρωπο, ανεξαρτήτως φυλής, δέρματος, γλώσσας ή θρησκείας.

Ελληνικό Αρχείο Τσε Γκεβάρα, Μάρτης 2014.

Στη Γκάνα, 1964.

Posted in: ΙΣΤΟΡΙΑ-ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ,ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ