Τι είναι ο πολιτισμός της παρακμής;

 ΗΛΙΑΣ ΜΙΧΑΛΑΡΕΑΣ* 

Τι μπορεί να σημαίνει ο όρος πολιτισμός της παρακμής και πως μπορεί, σήμερα, να εκφράζεται, μέσα από τις διαρκείς αναδιαρθρώσεις του καπιταλισμού; Ποια είναι, η παρακμιακή καθημερινότητα που καλούμεθα να υποστούμε ως μια αναγκαιότητα ; Μπορούμε να αντισταθούμε σε αυτή την πραγματικότητα;

Αυτά, είναι ορισμένα από τα πολλά ερωτήματα , που ο σημερινός άνθρωπος, καλείται να απαντήσει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

Η κοινωνική πραγματικότητα που μας περιβάλλει, καθορίζεται από τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής. Αυτές οι σχέσεις, χαρακτηρίζουν την εργασία, την σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό του, με τους άλλους, με το περιβάλλον, την υγεία, τον πολιτισμό, τις τέχνες, την επιστήμη, την παιδεία…

Άμεσο αποτέλεσμα των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, είναι η υιοθέτηση ενός τρόπου ζωής, που τον χαρακτηρίζει η εμπορευματοποίηση των ανθρωπίνων σχέσεων, ο ατομικισμός, η βία, η αλλοτρίωση…

Διαπλοκή, διαφθορά, παραοικονομία, είναι η άλλη όψη της καπιταλιστικής οικονομίας και οδηγούν στην ματαίωση, στην απαξίωση, στην εξαγορά των συνειδήσεων, στην υποταγή, στην αδιαφορία, στην παρακμή, σε τελευταία ανάλυση.

Ο άνθρωπος γίνεται εμπόρευμα, η χειρωνακτική εργασία διαχωρίζεται από την πνευματική, και η διαρκής αποξένωση από το παραγόμενο προϊόν, οδηγεί στην αλλοτρίωση. Τα εμπορεύματα, γίνονται ομοιώματα των αλλοτριωμένων δυνάμεων του ανθρώπου και υποκατάστατα των σχέσεων του. Εξαιτίας του νόμου προσφοράς και ζήτησης, οι ανθρώπινες ανάγκες μπορούν να ικανοποιηθούν μόνο, εάν συμβάλλουν στην συσσώρευση πλούτου. Η δημιουργία νέων αναγκών, που οδηγεί τον άλλο σε μια νέα εξάρτηση, διαμορφώνει τον καταναλωτισμό και ο φετιχισμός του εμπορεύματος κυριαρχεί. Καταναλωτισμός σημαίνει, πως ακόμη και εάν οι εργαζόμενοι αμείβονται καλά, δεν μπορούν να έχουν παρά μόνο με την αύξηση της έλλειψης του Είναι. Έτσι, λιγότερο είμαστε, λιγότερο εκφράζουμε την ζωή μας, περισσότερο έχουμε, περισσότερο η ζωή μας είναι αλλοτριωμένη. Τα εμπορεύματα, γίνονται υποκατάστατα χαμένων ανθρωπίνων σχέσεων, χαμένων ανθρωπίνων συναισθημάτων και το ερώτημα – σύνθημα στους τοίχους των Εξαρχείων προς τον αλλοτριωμένο και εύκολα χειραγωγούμενο άνθρωπο αποκρυσταλλώνει το πρόβλημα : ΕΙΣΑΙ ΟΤΙ ΦΟΡΑΣ ;

Η εργασία, παίζει ένα κεφαλαιώδη ρόλο στην πραγμάτωση του ανθρωπίνου δημιουργικού δυναμικού, και αυτό ανεξάρτητα από την εντατικοποίηση της και τον απάνθρωπο καταμερισμό της μέσα στα εργοστάσια. Ο νέος άνθρωπος σήμερα, βρίσκεται αντιμέτωπος με την εξής αντίφαση: για να πραγματώσει το δημιουργικό του δυναμικό, για να είναι αποδοτικός, πρέπει να εμπλακεί μέσα στην εργασία με τέτοιον τρόπο, ώστε να αφήσει εκεί ένα κομμάτι του εαυτού του, αλλά ταυτόχρονα, για να μπορέσει να επιβιώσει, πρέπει να είναι εύκαμπτος, ευέλικτος, απασχολήσιμος και όχι εργαζόμενος. Για τον απασχολήσιμο άνθρωπο, η εργασία καθ΄όλη την διάρκεια της ζωής του έχει πια τελειώσει. Ο απασχολήσιμος άνθρωπος, δεν μπορεί να πραγματώσει την ανθρώπινη ουσία του μακριά και έξω από την εργασία. Η απασχόληση όχι μόνο δεν επαρκεί, αλλά μακροπρόθεσμα, συσσωρεύει αδιέξοδα που οδηγούν σε υπαρξιακούς συγκλονισμούς. Το εισόδημα, το επίδομα, δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την εργασία.

Οι ανάγκες της καπιταλιστικής παραγωγής, εξανάγκασαν τα εκπαιδευτικά συστήματα, να κάνουν δομικές αλλαγές. Η διαδικασία της γνώσης, αντικαταστάθηκε από την διαδικασία της πληροφόρησης και η διαδικασία της εκπαίδευσης, από την διαδικασία της κατάρτισης. Αφού, η εργασία και τα επαγγέλματα που συνδέονται με αυτήν, δεν μπορούν να υπάρχουν δια βίου, τότε ένας εργαζόμενος, θα πρέπει να μπορεί να αλλάζει διαρκώς απασχόληση. Εισάγεται έτσι, η έννοια της διαρκούς επιμόρφωσης, και της δια βίου κατάρτισης. Τα εκπαιδευτικά συστήματα, υποστηρίζουν πλέον την αναγκαιότητα του καταρτίσιμου ανθρώπου. Αυτό που ενδιαφέρει το κεφάλαιο, δεν είναι η προσωπικότητα του εργαζόμενου, αλλά, οι επιμέρους ικανότητες – δεξιότητες, που μπορούν να αλλάζουν από περιοχή σε περιοχή και από στιγμή σε στιγμή. Τα κέντρα επαγγελματικής κατάρτισης, διασφαλίζουν ότι, κάποιος μπορεί να απασχοληθεί σε μια συγκεκριμένη περιοχή και για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα σε μια απασχόληση Α, σε ένα δεύτερο χώρο και χρόνο σε μια απασχόληση Β κ.λπ.

Οδηγούμαστε λοιπόν, σε έναν τεχνητό διαχωρισμό της ικανότητας από την προσωπικότητα, με τέτοιον τρόπο, που ο καταρτίσιμος άνθρωπος, είναι ένας κατακερματισμένος άνθρωπος που δεν έχει κανένα μέλλον. Η ικανότητα, δεν είναι πλέον στοιχείο της προσωπικότητας. Σε μια πρώτη φάση, τίθεται σαν το προϊόν της αλληλεπίδρασης μεταξύ υποκειμένου και αντικειμένου και όχι σαν μια ποιότητα του υποκειμένου. Είναι τοπική, προσδιορισμένη χρονικά και μπορεί να πάρει έναν λειτουργικό και όχι προσωπικό ορισμό. Η έννοια των γιάπηδων αυτό ακριβώς αναδεικνύει. Άριστη ανάπτυξη συγκεκριμένων ικανοτήτων, αλλά, αδιαφορία ως προς την προσωπικότητα.

Για να αποδεχτεί το άτομο αυτή την πραγματικότητα, πρέπει να πεισθεί ότι, η ουσία της ζωής βρίσκεται έξω και μακριά από την εργασία, πως η υπερεμπλοκή και η υπερκινητοποίηση δημιουργούν προβλήματα. Το Clubbing, αυτό ακριβώς εκφράζει. Όλη αυτή η απάνθρωπη διαδικασία, της βίαιης απομάκρυνσης του ανθρώπου από την εργασία, επιχειρήθηκε να νομιμοποιηθεί ιδεολογικά με το Life Style. Έγινε, και γίνεται προσπάθεια, να αντικατασταθεί η ιδεολογία από το Life Style ( που σημειωτέον είναι ιδεολογία ) με την προβολή δήθεν apolitiques και αποιδεολογικοποιημένων personnages που δεν ασχολούνται με ιδέες, αλλά, με πρόσωπα, με γεγονότα, με το κουτσομπολιό. Τα εις …ing, clubbing, rafting, επιχειρούν να αντικαταστήσουν τα εις …ισμος, μαρξισμός, υπαρξισμός κ.λπ.. Επιχειρούν, δηλαδή, να αντικαταστήσουν την φιλοσοφία και να νομιμοποιήσουν την φυγή και τον αναχωρητισμό ως στάση ζωής. Τίτλοι περιοδικών, εκπομπών, δημιουργήθηκαν πάνω στην έννοια του Escape ( διαφυγή, απόδραση, φυγή ).

Με αυτό τον τρόπο, η κοινωνική παθολογία, εκφράζεται σε ατομικό επίπεδο ως ατομική ψυχοπαθολογία. Ένα τέτοιο παράδειγμα, είναι η φυγή από μια πραγματικότητα που είναι έτοιμη να συνθλίψει τον νέο άνθρωπο, προς την αυταπάτη των ναρκωτικών. Εκεί, που η αδυναμία ουσιαστικών, ξεκάθαρων, προσωπικών σχέσεων, διαμεσολαβείτε από τις εξαρτησιογόνες ουσίες.

Αδυνατώντας, ο αλλοτριωμένος άνθρωπος, ο νέος άνθρωπος ιδιαίτερα, να εμπλακεί προσωπικά στο κοινωνικό γίγνεσθαι, ανάγει την ψυχαγωγία σε διασκέδαση, την διασκέδαση σε χυδαία διασκέδαση, που την εκφράζουμε και με τον όρο σκυλάδικο. Το σκυλάδικο, δεν είναι τίποτα άλλο, παρά η αδυναμία του ανθρώπου να εμπλακεί με προσωπικό τρόπο με την τέχνη με την μουσική… Η ψυχαγωγία, προϋποθέτει την προσωπική εμπλοκή με τέτοιον τρόπο, ώστε, μέσα στο αντικείμενο της τέχνης να ανακαλύψει ένα κομμάτι του εαυτού του. Η χυδαία διασκέδαση, αντίθετα, συσκοτίζει τις πλευρές του ανθρώπου, που αναζητώντας διέξοδο, βγαίνουν ενίοτε στην επιφάνεια, με ακραίες και αυτοκαταστροφικές παρορμητικές συμπεριφορές που ‘’ ανακουφίζουν ‘’ από έναν αφόρητο ψυχικό πόνο.

Το ίδιο συμβαίνει και με τον έρωτα. Ο έρωτας, προϋποθέτει μια ισχυρή προσωπική σχέση. Στο βαθμό που κάτι τέτοιο δεν υπάρχει και η ζωή του αλλοτριωμένου ανθρώπου είναι γεμάτη από υποκατάστατα χαμένων ανθρωπίνων σχέσεων, σε αυτό το βαθμό, ο έρωτας μετατρέπεται σε σεξ και το σεξ στην χυδαία του μορφή σε πορνεία. Δηλαδή, σε εξαγορά χαμένων ανθρωπίνων σχέσεων και συναισθημάτων.

Μέσα στο πλαίσιο της φετιχοποίησης της ζωής, τα πράγματα την υποκαθιστούν και αποκτούν ταυτόχρονα ανθρώπινες ιδιότητες. Έτσι, το φαντασιακό , υποκαθιστά το πραγματικό, με τέτοιον τρόπο, που – σύμφωνα με τον Leontief – οι διάφορες σχέσεις των ανθρώπων με την πραγματικότητα είναι αντικειμενικά αντιφατικές.

Οι αντιφάσεις τους γεννάνε έριδες που, μέσα σε ορισμένες συνθήκες, σταθεροποιούνται και μπαίνουν στην δομή της προσωπικότητας. Έτσι, το ιστορικό γεγονός του αποχωρισμού της αφαιρεμένης εσωτερικής δραστηριότητας από την πραγματική δραστηριότητα δεν γεννάει μονάχα μονόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας, αλλά, μπορεί να οδηγήσει σε ψυχολογική δυσαρμονία, σε χωρισμό της προσωπικότητας σε ξένες η μία στην άλλη σφαίρες τη σφαίρα των εκδηλώσεων στην πραγματική ζωή και την σφαίρα των εκδηλώσεων μέσα σε μία ζωή που δεν είναι παρά φανταστική ύπαρξη, μόνο για αυτήν.

Κάτω από τις ίδιες διαδικασίες, ο κυβερνοχώρος υποκαθιστά τον πραγματικό φυσικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, ιδεολογικό κ.λπ. χώρο και μέσα από την μόδα, επιχειρείται μία πρόταση ζωής, για μία ζωή, που διαμεσολαβείτε από τους Η/Υ. Το άτομο, κάνει έρωτα, φίλους στο διαδίκτυο, πεθαίνει στο διαδίκτυο κ.λπ. Ένα τέτοιο άτομο, κυριαρχείται από την έλλειψη τόπου, χώρου ελευθερίας λόγων και έργων και βιώνει την τραυματική αίσθηση της έλλειψης του κοινωνικού του ‘’Είναι’’ και της αίσθησης του μη ανήκειν. Σε αυτές τις συνθήκες, οι άνθρωποι μπαίνουν στην υπηρεσία των ρόλων και όχι οι ρόλοι στην υπηρεσία των ανθρώπων. Σημασία δεν έχει ποιος είσαι, αλλά τι δηλώνεις ότι είσαι. Έτσι, η ανθρώπινη ύπαρξη, συμπυκνώνεται στα στενά όρια μιας κάρτας σε τίτλο, επάγγελμα, αριθμό τηλεφώνου, διεύθυνση και χάνεται στους λαβύρινθους της κατάθλιψης, της ατομικής ψυχοπαθολογίας, που όπως είπαμε ενσωματώνει την κοινωνική παθολογία.

Αρκετές φορές, η ρήξη των κοινωνικών σχέσεων, η δυσλειτουργία του συλλογικού, οδηγεί στην ανάγκη συμμετοχής σε μια ομάδα ανθρώπων με κοινά χαρακτηριστικά. Το φαινόμενο των groups ( χούλιγκαν, συμμορίες νέων κ.λπ. ) είναι η ρήξη του κοινωνικού και ταυτόχρονα η ανάγκη των νέων να λειτουργήσουν σε σχέση με τον άλλο, γιατί μέσα στα groups οι ρόλοι αποκτούν υπόσταση, ενισχύονται και υποστηρίζουν τις διαδικασίες ανάδειξης κοινωνικής ταυτότητας. Παράλληλα, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για αρνητικές ταυτίσεις. Έτσι, έχουμε ταύτιση με την βία, με αντικοινωνικές συμπεριφορές, με την μοναχικότητα, με τον επιτιθέμενο, με τον φασισμό, με την περιθωριοποίηση. Σε αρκετές από αυτές τις περιπτώσεις, έχουμε ένα θυμό προς τα κακώς κείμενα, που μη βρίσκοντας προοδευτική διέξοδο, στρέφεται με την μορφή επιθετικότητας προς τα μέσα, προς τον ‘’Εαυτό’’ και γίνεται υποταγή, αυτοκαταστροφική συμπεριφορά.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα, είναι τα φαινόμενα της μεταφυσικής σκέψης, των δεισιδαιμονιών ενασχολήσεων των ανθρώπων και ιδιαίτερα ο σατανισμός. Ένας τρόπος για να ξεπεράσει το άτομο τους φόβους του, είναι να ταυτιστεί με αυτούς. Ταυτίζομαι με το απόλυτο κακό, με τους φόβους μου, σημαίνει ότι γίνομαι ένα με αυτούς. Αφού, αυτό είμαι εγώ, τότε δεν υπάρχει λόγος να φοβάμαι.

Γίνεται αντιληπτό, πως θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε την παράθεση παραδειγμάτων για πολύ ακόμη. Όμως, ο σκοπός είναι να αναδείξουμε την διαδικασία που ο καπιταλισμός αποδομεί την ανθρώπινη προσωπικότητα, οδηγώντας την ανθρωπότητα στην βαρβαρότητα. Απέναντι λοιπόν, στον πολιτισμό της σήψης και της παρακμής, οφείλουμε να αντιπαραθέσουμε τον πολιτισμό της ανθρωπιάς, της προόδου, της κοινωνικής δικαιοσύνης, της ειρήνης, του σοσιαλισμού.

Posted in: πολιτική