Περί ανάγνωσης και βιβλίων, του Arthur Schopenhauer

Η αμάθεια υποβιβάζει τον άνθρωπο μόνο όταν συνοδεύεται από υλικά πλούτη. Η ένδεια και η ανέχεια καθυποτάσσουν τους φτωχούς. Η εργασία υποκαθιστά στη ζωή τους τη μάθηση και απασχολεί τη σκέψη τους. Αντίθετα, όσοι πλούσιοι είναι αμαθείς, ζουν μόνο για τις απολαύσεις και δεν διαφέρουν από τα μοσχάρια. Ακόμη πιο αξιόμεμπτο είναι ότι δεν χρησιμοποιούν τα πλούτη και τον ελεύθερο χρόνο τους για να τους προσδώσουν ύψιστη αξία […]

Όποιος ρίχνεται με τα μούτρα στο διάβασμα και διαβάζει σχεδόν ολόκληρη την ημέρα αλλά περνά τον ενδιάμεσο χρόνο του χωρίς διόλου να στοχάζεται, χάνει με τον καιρό την ικανότητα να σκέφτεται μόνος του - όπως κάποιος που, κυκλοφορώντας μονίμως καβάλα στο άλογο, ξεχνά στο τέλος πως να βαδίζει. Τέτοια είναι, όμως, η περίπτωση ουκ ολίγων λογίων: από το πολύ διάβασμα έχουν αποβλακωθεί. [...] Όπως η πολυφαγία καταστρέφει το στομάχι και βλάπτει ολόκληρο το σώμα μας, έτσι και το πνεύμα φράζει ασφυκτικά από την υπερβολική πρόσληψη πνευματικής τροφής. [...]

Στη λογοτεχνία, τα πράγματα δεν είναι διαφορετικά απ’ ότι στη ζωή. Όπου και να στρέψουμε το βλέμμα, ερχόμαστε ευθύς αντιμέτωποι με τον αδιόρθωτο όχλο της ανθρωπότητας, που ξεχύνεται λεφούσι στους δρόμους, συρρέοντας από παντού κι λερώνοντας τα πάντα, σαν τις μύγες το καλοκαίρι. Εξού και το αναρίθμητο πλήθος κακών βιβλίων, τούτο το θρασεμένο ζιζάνιο της λογοτεχνίας, που απομυζά το σιτάρι από τις θρεπτικές ουσίες και το πνίγει. Τέτοιου είδους βιβλίου ληστεύουν από το αναγνωστικό κοινό τον χρόνο, το χρήμα και την προσοχή - όλα όσα ανήκουν δικαιωματικά στα καλά βιβλία και στους ευγενείς σκοπούς τους, μιας και τα κακά βιβλία έχουν γραφτεί με μοναδική πρόθεση να αποκομίσουν κέρδη ή να αποκτήσουν δόξα. Επομένως, δεν είναι μόνο άχρηστα αλλά και σαφώς βλαβερά. Τα εννέα δέκατα της σύγχρονης λογοτεχνίας μας δεν έχουν άλλο σκοπό παρά να αποσπάσουν επιτήδεια μερικά σελίνια από τις τσέπες του βιβλιόφιλου κοινού. Συγγραφείς, εκδότες και βιβλιοκριτικοί έχουν συνωμοτήσει για την επίτευξη αυτού του στόχου.

[...] Όσον αφορά τα αναγνώσματά μας, πρωταρχική σημασία έχει η τέχνη της αποχής από την ανάγνωση. Η άσκηση αυτής της τέχνης προϋποθέτει από εμάς να μην αγγίζουμε οποιοδήποτε βιβλίο απασχολεί κάθε φορά το ευρύ κοινό, μόνο και μόνο επειδή τη συγκεκριμένη εποχή τυχαίνει να κάνει πάταγο ή να επανεκδίδεται ξανά και ξανά κατά το πρώτο και τελευταίο έτος της ύπαρξής του."

[…] Θα ήταν ευχής έργον αν μια μέρα βρισκόταν κάποιος να γράψει την τραγική ιστορία της λογοτεχνίας, όπου θα αποκαλύπτει πώς τα διάφορα έθνη, που δεν χορταίνουν να υπερηφανεύονται για τους μεγάλους συγγραφείς και καλλιτέχνες που έχουν να επιδείξουν, αντιμετώπισαν τους ίδιους κατά τη διάρκεια της ζωής τους.

Ένα τέτοιο πόνημα θα έφερνε στο φως εκείνη την αδιάκοπη μάχη που δίνουν τα καλά και γνήσια έργα, σε όλες τις εποχές και σε όλες τις χώρες, στην προσπάθεια να επικρατήσουν απέναντι στην κυριαρχία του εκάστοτε ευτελούς και διεστραμμένου εγχειρήματος΄

Θα περιέγραφε το μαρτύριο σχεδόν όλων των γνήσιων φωστήρων της ανθρωπότητας, σχεδόν όλων των μεγάλων δασκάλων κάθε κλάδου και κάθε τέχνης΄ θα μας αποκάλυπτε ότι, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, έζησαν βασανισμένοι μες στη φτώχεια και στην εξαθλίωση, χωρίς αναγνώριση, χωρίς μερίδιο, χωρίς μαθητές, ενώ οι κάθε λογής ανάξιοι εκπρόσωποι του κλάδου τους απολάμβαναν όλη τη δόξα, την τιμή και τα πλούτη΄ θα μας έδινε να καταλάβουμε ότι είχαν την τύχη του Ησαύ, ο οποίος είχε πάει να κυνηγήσει για τον πατέρα του, ενώ ο Ιακώβ, έχοντας μείνει στο σπίτι, μεταμφιέστηκε και, παριστάνοντας τον αδερφό του, απέσπασε τεχνηέντως την ευλογία του πατέρα.

Και τέλος, θα καταδείκνυε ότι, παρ΄όλες αυτές τις αντιξοότητες, έμειναν όρθιοι χάρη στην αγάπη τους για τον σκοπό που υπηρετούσαν, ώσπου ο σκληρός αγώνας ενός από τους μέγιστους παιδαγωγούς του ανθρώπινου γένους να στεφθεί επιτέλους από επιτυχία, να του γνέψουν οι δάφνες της αθανασίας και να σημάνει η ώρα να ειπωθεί και για τον ίδιο ότι:

Η βαριά πανοπλία γίνεται φτερωτός μανδύας
Σύντομος ο πόνος και αιώνια η χαρά. (1)
(1) Friedrich Schiller, Die Jungfrau von Orleans [Η παρθένος της Ορλεάνης], Πράξη Ε΄, Σκηνή 14. (Σ.τ.μ.)

Αποσπάσματα από το βιβλίο του Arthur Schopenhauer, Περί ανάγνωσης και βιβλίων. Η τέχνη της αποχής από την ανάγνωση. Μετάφραση: Γιάννης Καλιφατίδης, Εκδ. Άγρα

   ~ Κρυσταλία Πατούλη

Posted in: ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ-ΤΕΧΝΕΣ