ΜΑΡΚΟΣ ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ : ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ «ΟΡΦΑΝΕΨΕ» ΤΟ ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ!

ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΡΟ ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ

Ο Μάρκος Βαμβακάρης γεννήθηκε στη Σύρο και συγκεκριμένα στο Σκαλί της ¶ νω Χώρας, στις 10 Μαΐου του 1905, ημέρα Τετάρτη, στις τρεις η ώρα το πρωί. Ήταν ο πρώτος από τα έξι παιδιά του Δομένικου και της Ελπίδας Βαμβακάρη. Τα άλλα παιδιά ήτανε με τη σειρά ο Λεονάρδος, ο Φραγκίσκος, η Γκράτσια, ο Αργύρης και η Ρόζα.


Ο Δομένικος, ο πατέρας του Μάρκου, ήταν γιος του Μάρκου του Ρόκου και είχε άλλα δύο αδέρφια, τον Αντώνη και το Μορφίνη. Και τα τρία αδέρφια έπαιζαν γκάιντα. Ο Δομένικος έκανε διάφορες δουλειές για να ζήσει την οικογένειά του. ¶ λλοτε δούλευε καρβουνιάρης, άλλοτε έπλεκε καλάθια, πότε-πότε πήγαινε στα χωράφια ως σκαφτιάς. Η Ελπίδα Βαμβακάρη, ήταν ένα από τα έξη παιδιά του Λεονάρδου Προβελέγγιου, ο οποίος ήταν ράφτης στο επάγγελμα. Όπως θυμάται ο Μάρκος:

«Η μάνα ήτανε όμορφη και χαρούμενη. Αστειευόταν, τραγουδούσε όμορφα, όλο ζωή ... ».

Το 1909 ο Μάρκος πρωτοπήγε στο σχολείο, ενώ το 1912, πριν να τελειώσει την τετάρτη δημοτικού, αναγκάστηκε να διακόψει διότι πήραν τον πατέρα του στο στρατό. Η μητέρα του Ελπίδα μαζί με το Μάρκο έπιασαν δουλειά στο κλωστήριο του Δεληγιάννη. Εκείνη την εποχή γεννήθηκε η Γκράτσια, η πρώτη αδερφή του Μάρκου. Ο Μάρκος όμως δεν μπορούσε να χωρέσει στο εργοστάσιο. Η μητέρα του είδε κι απόειδε και τον έδωσε παραγιό σ 'έναν ξάδερφό της με το παρατσούκλι ο Μούγιας, που διατηρούσε μπακάλικο στην πόλη της Σύρας. Κάτι όμως η θεία του η στρίγγλα, κάτι ο θείος του ο Μούγιας, έφυγε και από εκεί. Μετά από μία γερή πνευμονία κατέβηκε στην πόλη της Σύρου, όπου πήγε να δουλέψει ως χασάπης. Δούλεψε σε δύο χασάπικα και στη συνέχεια έπιασε δουλειά ως εφημεριδοπώλης. Η δουλειά αυτή τον έσπρωχνε προς την αλητεία και αποφάσισε να αλλάξει και να δουλέψει σε οπωροπωλείο. ¶ λλαξε δύο οπωροπωλεία, ώσπου κατέληξε και πάλι εφημεριδοπώλης στο πρακτορείο των Αθηναϊκών εφημερίδων, ενώ το βράδυ δούλευε ως λούστρος. Όλα αυτά μέχρι το 1917, δώδεκα χρονών στα δεκατρία, ώσπου μία μέρα κύλησε ένα μεγάλο βράχο σε μία κατηφόρα και αυτός πήγε και έπεσε μέσα σε ένα σπίτι. Τον έψαχνε η αστυνομία και ο Μάρκος από το φόβο του μπήκε λαθρεπιβάτης σε ένα καράβι για τον Πειραιά.
ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΤΗΣ ΚΙ ΕΡΗΜΟΣΠΙΤΗΣ
Τα πρώτα χρόνια στον Πειραιά ήτανε δύσκολα για το Μάρκο. Έμενε στα Ταμπούρια και αρχικά δούλεψε ως γαιανθρακεργάτης.
«... Πότε βγάζαμε το κάρβουνο όξω από τα φορτηγά που ξεφορτώναμε. Πότε πηγαίναμε κάτω στο λιμάνι, πιάναμε μια μαούνα εξήντα, εβδομήντα τόνους, δέκα νοματαίοι, δώδεκα, την οποία έπρεπε να την αδειάσουμε στον Κάνθαρο, μέσα εκεί που είχανε τις αποθήκες του κάρβουνου οι μεγάλοι εφοπλιστές ... ».
Ήρθε κάποια στιγμή και όλη η οικογένειά του στον Πειραιά και αυτός με τον πατέρα του ζούσαν την οικογένεια δουλεύοντας στο κάρβουνο. Αφού δούλεψε τέσσερα χρόνια στη σκληρή αυτή δουλειά, πήγε στη χαμαλίκα και ξεφόρτωνε εμπορεύματα στη Ζέα, στο τελωνείο του Μαργιολή, όπου έμεινε δύο-τρία χρόνια. Στην περίοδο αυτή παντρεύτηκε με τη Ζιγκοάλα, την πρώτη του γυναίκα, την οποία καθώς έλεγε μίσησε στο τέλος όσο καμία άλλη γυναίκα στον κόσμο. Ο έρωτας του Μάρκου με τη Ζιγκοάλα ήταν κεραυνοβόλος, αλλά η κατάληξη άσχημη.
«... Δεκαεννιά χρονών έγινα αγαπητικός στο μπορντέλο μιας Ειρήνης από τη Σύμη. Ήτανε στο δεύτερο διαμέρισμα των Βούρλων, η πρώτη μου ερωτική επαφή. Μεγαλύτερη είκοσι εφτά, είκοσι οκτώ χρονών, δινε και λεφτά και μου 'κουστούμια. Αγάπησα την άλλη, τη Μανιάτισσα, τη Ζιγκοάλα, και την απαράτησα ... ».
Εκείνη την περίοδο άρχισε να πηγαίνει στους τεκέδες. Δεκαοχτώ χρονών ξεκίνησε τη μαστούρα. Ήταν η εποχή που ο Μάρκος αλήτευε στους τεκέδες και άρχισε να έχει νταραβέρια με την αστυνομία. Το πρωί στη δουλειά, το βράδυ στον τεκέ. Για εννιά μήνες περίπου δούλεψε με τον πατέρα της Ζιγκοάλα, χαμαλίκι πάλι στο τελωνείο. Κατά το 1922-'23 έφυγε από λιμενεργάτης και πήγε εκδορέας στα σφαγεία του Πειραιά. Σιγά-σιγά έγινε δεινός εργάτης στα σφαγεία, άριστος εκδορέας. Περίπου ένα χρόνο μετά ο Μάρκος μυήθηκε στο μπουζούκι, το όργανο που του άλλαξε τη ζωή:
«... Λίγο πριν πάω στρατιώτης, το 1924 ή αρχή το '25, άκουσα κατά τύχη τον μπάρμπα Νίκο τον Αϊβαλιώτη να παίζει το μπουζούκι, το οποίον τόσο πολύ μου άρεσε, ώστε έκανα όρκο ότι αν δεν μάθω μπουζούκι θα κόψω τα χέρια μου με την τσατίρα που σπάνε τα κόκαλα στο μαγαζί ... ».
ΤΕΤΡΑΣ, Η ΞΑΚΟΥΣΤΗ, ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ
Φαντάρος πήγε για δεκατέσσερις μήνες, όταν έγινε είκοσι χρονών. Δεκατέσσερα χρόνια θα ήτανε μαζί με τις φυλακές που είχε φάει, αλλά τα κατάφερε και απολύθηκε. Γύρισε στο σπίτι του, αλλά λίγο-λίγο άρχισε να μην πηγαίνει στη δουλειά. Ο πατέρας του και η μάνα του μαραζώνανε γιατί τον βλέπανε να μη δουλεύει, να γυρίζει στους τεκέδες συνεχώς μαστούρης. Ο Μάρκος είχε συνεχώς στο μυαλό του το μπουζούκι, αυτό τον είχε συνεπάρει, αλλά είχε πέσει και στην αλήτικη ζωή με τους τεκέδες και τη μαστούρα σε καθημερινή βάση. Το 1930 ο Δομένικος, ο πατέρας του Μάρκου, πέθανε χωρίς να προφτάσει να δει το γιο του στα πάλκα και στα γραμμόφωνα.
Ο Μάρκος είχε αρχίσει να γράφει δικά του τραγούδια. Παιζε με το μπουζούκι του και τα θυμότανε χωρίς να πάει σε κάποιον μουσικό να του βάλει Μέχρι το '33 είχε γράψει περίπου 50 τραγούδια και τα «νότες.
Με το Γιώργο το Μπάτη, τον Ανέστη το Δελιά και το Στράτο τον Παγιουμτζή είχαν γνωριστεί στους τεκέδες και γυρνάγανε μαζί και παίζανε, τραγουδάγανε και πίνανε και διασκέδαζαν τους μάγκες για το κέφι τους.
Το 1934 ο Μάρκος, ο Μπάτης, ο Στράτος και ο Δελιάς φτιάξανε την ξακουστή τετράδα του Πειραιώς και άρχισαν να παίζουν στη μάντρα του Σαραντόπουλου στην Ανάσταση του Πειραιώς, κοντά στον ¶ γιο Διονύση. Ο Μάρκος ήτανε ακόμα εκδορεύς και όποτε πήγαινε για δουλειά πληρωνόταν καλά. Όμως το μπουζούκι τον τραβούσε περισσότερο. Στου Σαραντόπουλου έπαιξαν για πέντε-έξι μήνες. Στη συνέχεια ο Μάρκος άνοιξε το δικό του μαγαζί στα ¶ σπρα Χώματα. Στην κομπανία προστέθηκε και ο Σκαρβέλης, ο λεγόμενος Παστουρμάς. Η αστυνομία όμως δεν του άδεια έδωσε-αφού ο Μάρκος δε δέχτηκε να «πάει με τα νερά τους» - και έτσι αναγκάστηκε να το κλείσει. Μετά τα ¶ σπρα Χώματα αποφάσισε να ταξιδέψει στη Σύρα, για πρώτη φορά μετά από 20 χρόνια. Ένα μαγαζί της παραλίας για περίπου δύο Πήρε τον Μπάτη, τον αδερφό του το μικρό τον Αργύρη και το Ροβερτάκη και έπαιξε σ 'μήνες. Όταν γύρισε στον Πειραιά έγραψε τη Φραγκοσυριανή.
Η ΔΙΣΚΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ Η ΔΟΞΑ
Στη δισκογραφία μπήκε το 1933. Στην Odeon γραμμοφώνησε τον πρώτο δίσκο που από τη μία μεριά είχε το «Καραντουζένι» (Έπρεπε να 'ρχόσουνα μάγκα μες στον τεκέ μας) και από την άλλη μεριά το «» Αράπ (ένα σόλο ζεϊμπέκικο).
Ρχόσουνα μάγκα μες στον τεκέ μας «Μα έτσι, μα αλλιώς, επί τέλους με βάλανε και ετραγούδησα για πρώτη φορά το« Έπρεπε να ' ». Μόλις το ετραγούδησα εμείνανε άναυδοι. Εγώ δεν πίστευα ότι είχα καλή φωνή γιατί όταν επήγαινα σχολείο, στην ωδική με είχανε στη δεύτερη φωνή. Δεν ήμουνα στην πρώτη φωνή. Τέλος πάντων, δεν ήξερα ότι και η δεύτερη φωνή έχει αξία. Δεν το ήξερα. Και έβλεπα εδώ που ήταν οι τενόροι, ενώ η δική μου φωνή έπιανε μπάσα. Αλλά ήτανε αυτή η φωνή που ζητάγανε αυτοί ... ».
Τα τραγούδια έβγαιναν σε δίσκους και ο Μάρκος άρχισε να γίνεται περιζήτητος. Την εποχή εκείνη είχε βουίξει όλος ο ντουνιάς με τα νταραβέρια της Ζιγκοάλα με έναν φίλο του Μάρκου. Ο Μάρκος αγαπούσε πολύ τη γυναίκα του αλλά και ντρεπόταν συνάμα, γιατί όλοι οι μάγκες στους τεκέδες γνωρίζανε τα καμώματά της. Με τον αδερφό του, το Φραγκίσκο, αυτό είχανε μαλώσει άγρια γι 'το θέμα. Ο ένας φοβόταν τον άλλο, μίσος απερίγραπτο. Τελικά ο Μάρκος χώρισε τη Ζιγκοάλα και έφυγε από κοντά της. Η γυναίκα αυτή τον κυνήγησε και ζήτησε δικαιώματα από τα τραγούδια του αλλά ο Μάρκος δεν της έδωσε δεκάρα, γράφοντας τα τραγούδια του με το ψευδώνυμο Ρόκος, (το όνομα του παππού του). Με τη δισκογραφία άρχισαν και οι περιοδείες και η δόξα. Τρεις φορές πήγε στη Θεσσαλονίκη. Πήγε ακόμα στο Βόλο, στη Λάρισα, στα Τρίκαλα, σε πολλές πόλεις. Για κάθε πόλη που πήγαινε είχε και μία ιστορία για να διηγηθεί.
Μετά τις περιοδείες άρχισε να δουλεύει στου Αντώνη του Βλάχου, στο Βοτανικό που είχε ένα μαγαζί-μπαρ στις γραμμές του σιδηροδρόμου. Μαζί του είχε το Γιάννη τον Παπαιωάννου, τον Κώστα τον Καρίπη, το Στέλιο τον Κερομύτη και κάποιον Στέλιο με ένα σαντούρι. Αργότερα προστέθηκε στο σχήμα και η Στέλλα Χασκίλ καθώς και άλλες τραγουδίστριες. Τα σχήματα αυτά γνώρισαν μεγάλη επιτυχία μέχρι τη μέρα που κηρύχτηκε ο πόλεμος.
Ο ΑΦΟΡΙΣΜΟΣ
O Βοτανικός έκλεισε με την έναρξη του πολέμου. Ο Μάρκος άρχισε να παίζει στο μαγαζί του Μάριου Δαλέζιου στην οδό Ίωνος 6, μαζί με τον Κερομύτη, τον Παπαϊωάννου, τον Περιστέρη, τον Καρίπη και άλλους. Τα χρόνια ήταν δύσκολα και η Κατοχή σκληρή. Το '41 πέθανε ο αδερφός του ο Λεονάρδος και το '42 πέθανε και η μητέρα του Ελπίδα. Ο Μάρκος έμεινε με τα δύο μικρά του αδέρφια, τη Ρόζα και τον Αργύρη. Η Κατοχή κράταγε ακόμη. Εκείνη την εποχή, η μεγάλη του αδερφή, η Γκράτσια τον παρακίνησε να παντρευτεί με τη Βαγγελιώ, τη γυναίκα που έμελλε να είναι η τελευταία νόμιμη σύντροφός του. Ο Μάρκος μετά τη συμφορά που είχε πάθε με την πρώτη του γυναίκα, τη Ζιγκοάλα, δεν έπαιρνε την απόφαση. Τελικά μία Κυριακή του '42 έγιναν οι ορθόδοξοι γάμοι του Μάρκου με τη Βαγγελιώ. Για το γεγονός αυτό αφορίστηκε από την καθολική εκκλησία και μόλις το 1966 του δόθηκε και πάλι η κοινωνία των Καθολικών. Τα δύο πρώτα παιδιά του Μάρκου και της Βαγγελιώς χάθηκαν πρόωρα. Το 1944 η Βαγγελιώ γέννησε το Βασίλη και ακολούθησαν άλλα δύο αγόρια, ο Στέλιος το 1947 και ο Δομένικος το 1949. Μετά το Μάριο ο Μάρκος έπιασε δουλειά στην οδό Ίωνος σ 'ένα μαγαζί που το έλεγαν «¶ μφισσα». Μαζί του είχε και το μικρό του αδερφό τον Αργύρη, μέχρι που τελείωσε ο πόλεμος.
Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΝΑΛΑΜΠΗ ΚΑΙ Η ΛΗΣΜΟΝΙΑ
Μετά την «¶ μφισσα» δούλεψε επτά-λεγαν «Καρέ του ¶ σσου» και στη συνέχεια στου Βαγγέλα ένα οκτώ μήνες σ 'μαγαζί που το », στην οδό Πατησίων. Ένα μαγαζί στην παραλία του Από εκεί μετακόμισε στην Τρούμπα σ 'Λινάρη. Στις αρχές του '47 τον βρήκε ο Παπαϊωάννου και μαζί με τον Ροβερτάκη, τον Καρίπη, το Χατζηχρήστο, τον Κερομύτη, τον Περιστέρη και άλλους άρχισαν να παίζουν στου Καλαματιανού στις Τζιτζιφιές. Παράλληλα ο Μάρκος άρχισε να βγάζει ξανά δίσκους σε διάφορες εταιρίες και όλοι γίνονταν ανάρπαστοι. Στη συνέχεια έπιασε δουλειά ξανά στου Μάριου που ήταν συμπατριώτης του καθολικός και είχε μεταφέρει το μαγαζί του από την οδό Ίωνος στις Τζιτζιφιές. Μέχρι τις Τζιτζιφιές ο Μάρκος τα βόλευε καλά.
Το 1954 αρρώστησε με βαριά αρθρίτιδα και σταμάτησε να παίζει. Το '55, το '56 το '57 και το '58 ο Μάρκος είχε «σβήσει» από τα πάλκα (πάρκα όπως τα έλεγε). Ταξίδεψε στην Ικαρία, τη Σάμο, την ¶ ρτα, τα Γιάννενα, την Πρέβεζα, το Μεσολόγγι, το Βόλο, τη Λάρισα, σε πολλές πόλεις αλλά δουλειά σε πάλκο δεν υπήρχε για το Μάρκο. Στην Αθήνα δεν τον έπαιρνε κανένας σε κάποιο μαγαζί. Οι δισκογραφικές εταιρίες αλλά και οι «φίλοι», αυτούς που ευεργέτησε ο Μάρκος, όλοι τον είχανε ξεχάσει. Ακόμα και ο αδερφός του ο Αργύρης! Η ζωή ερχόταν βόλτα δύσκολα.
Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΚΑΡΙΕΡΑ ΚΑΙ Η ΑΠΟΘΕΩΣΗ
Μια μέρα του καλοκαιριού, το 1959 ο Γρηγόρης ο Μπιθικώτσης, που αγαπούσε πολύ το Μάρκο, του έφερε το καλό νέο. Η Κολούμπια θα έβγαζε όλα τα τραγούδια του τραγουδισμένα με τη φωνή του Γρηγόρη. Νέα αλλά και παλιά του τραγούδια ερμηνευμένα από το Γρηγόρη Μπιθικώτση έφεραν το Μάρκο στο προσκήνιο. Στις 19/5/1960 η δεύτερη δισκογραφική καριέρα του Μάρκου είχε ξεκινήσει. Μετά τη μεγάλη επιτυχία στη δισκογραφία, δίνεται η δυνατότητα στο Μάρκο να ξαναδουλέψει στα λαϊκά πάλκα, αλλά και να δώσει συναυλίες σε πρωτόγνωρους για τους ρεμπέτες χώρους. Το 1966 κάνει την εμφάνισή του σε μπουάτ στην Πλάκα, ενώ ακολουθεί η συναυλία στο θέατρο «Κεντρικόν» το χειμώνα της ίδιας χρονιάς και στη συνέχεια πολλές εμφανίσεις στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. Όλοι οι παραγωγοί των δισκογραφικών εταιρειών, που είχαν παραμερίσει το Μάρκο, συνωστίζονταν τώρα στην πόρτα του και τού ζητούσαν να ηχογραφήσει όποιο τραγούδι θέλει αυτός. Ο Μάρκος είχε πάρει την «εκδίκησή» του.
Οι πολλές αρρώστιες είχαν αρχίσει να λυγίζουν το γίγαντα από καιρό. Στις 8 Φλεβάρη του 1972, ο Μάρκος πέρασε στην ιστορία, αφήνοντας τεράστια παρακαταθήκη:
Το μπουζούκι, έγινε λαϊκό όργανο, και καταξιώθηκε ως τέτοιο, αυτόν χάρις σ'αυτόν.
Η λαϊκή ορχήστρα με κυρίαρχα τα μπουζούκια, που πρώτος εισήγαγε, ήταν πλέον θεσμός (ακόμα και σήμερα λέμε «πάμε στα μπουζούκια»).
Ο ίδιος, πέθανε αποθεωμένος, θρύλος του λαϊκού τραγουδιού, και αιώνιος πατριάρχης.
ΠΗΓΗ: http://www.musicheaven.gr / ... / modules.php? ...

Αφιέρωμα στην ιστορία του ρεμπέτικου (Στ’ μέρος) Η “Τετράς του Πειραιώς”, η ξακουστή

Η θρυλική “Tετράς του Πειραιώς” ήταν η πρώτη κομπανία με μπουζούκια, η πρώτη ρεμπέτικη κομπανία, που έθεσε τις βάσεις για τη μετέπειτα λαϊκή ορχήστρα. Αποτελούνταν από τους Μάρκο Βαμβακάρη (μπουζούκι), Γιώργο Τσωρό ή Μπάτη (μπαγλαμάς), Ανέστο Δελιά (μπουζούκι) και Στράτο Παγιουμτζή (τραγούδι, τζουράς). Οι τέσσερεις γνωρίστηκαν στον Πειραιά, με μεσολάβηση του Μπάτη το 1932 και εμφανίζονταν στα πειραιώτικα πάλκα μέχρι τον πόλεμο.

 Το καλοκαίρι του 1934, στη μάντρα του Σαραντόπουλου, μαγαζί στη Δραπετσώνα, έπαιζε μια μεγαλειώδης Σμυρναίικη κομπανία, με τους Σπύρο Περιστέρη, Κώστα Νούρο, Στελλάκη Περπινιάδη, Γιώργο Κάβουρα κι άλλους μεγάλους μουσικούς. Κάποια βραδιά, οι Σμυρνιοί μαέστροι κάλεσαν την τετράδα να συμπληρώσει το μουσικό τους πρόγραμμα. Αυτή ήταν και η πρώτη επίσημη εμφάνιση της τετράδας. Η ανταπόκριση του κόσμου ήταν πρωτόγνωρη. Μετά από μόλις μια βδομάδα συμβίωσης, οι μπουζουκομπαγλαμάδες επικρατούν απόλυτα, εκτοπίζοντας τους σαντουρόβιολια.

Η τετράδα συνεχίζει τις εμφανίσεις στου Σαραντόπουλου για άλλους έξι μήνες, με ανεπανάληπτη επιτυχία. Κόσμος συρρέει από Αθήνα και επαρχία να ακούσει τα τραγούδια του Βαμβακάρη και της υπόλοιπης παρέας, ορισμένα από τα οποία ήδη κυκλοφορούν σε δίσκους με μεγάλη εμπορικότητα. Το ρεμπέτικο, είχε κυριαρχήσει, συμβολικά και ουσιαστικά: το λαϊκό τραγούδι από τότε και στο εξής, παιζόνταν με μπουζούκι. Με την τετράδα, από το 1935, συνεργάζεται και ο Κωνσταντινουπολίτης μαέστρος Κώστας Σκαρβέλης, παίζοντας κιθάρα και η τραγουδίστρια Σοφία Καρίβαλη, αδελφή της Ρίτας Αμπατζή, οι οποίοι έχουν και συμμετοχή στις ξεχωριστές ηχογραφήσεις της Τετράδας. Δυστυχώς δεν έχουμε ηχογραφήσεις στις οποίες συμμετέχει ολόκληρη η Τετράδα, λόγω του ότι οι τέσσερεις, πλην Παγιουμτζή, δεσμεύονταν από συμβόλαια αποκλειστικότητας διαφορετικών εταιρειών. Στο προηγούμενο τεύχος, πραγματοποιήσαμε ένα εκτενές αφιέρωμα στη σημαντικότερη ίσως μορφή της Τετράδας, το Μάρκο Βαμβακάρη. Στο φύλλο αυτό, θα σταθούμε στην παρουσίαση της ζωής και του έργου των τριών ακόμα εκπροσώπων της “Πειραιώτικης παρέας”.

Γιώργος Τσωρός ή Μπάτης

(Μέθανα 1885 – Πειραιάς 1967) Από τις πιο έντονες προσωπικότητες του ρεμπέτικου. Ετοιμόλογος και πλακατζής, πάντα ντυμένος στην πένα με την τελευταία λέξη της μόδας, χρησιμοποιώντας καθαρευουσιάνικες και ξενικές εκφράσεις, χλευάζοντας την αισθητική της “υψηλής” κοινωνίας. Έπαιζε μπαγλαμά και μπουζούκι και ήταν βαθύς γνώστης της προφορικής μάγκικης παράδοσης του Πειραιά, κάτι που φαίνεται έντονα στο έργο του και το παίξιμό του. Από το 1893, περίπου, η οικογένειά του εγκαθίσταται στον Πειραιά. Αρχικά ζούσε ως γυρολόγος, μικροπωλητής, παλαιοπώλης κ.ά. Έμαθε μπαγλαμαδάκι στις φυλακές του στρατού, όπου υπηρέτησε από το 1908 έως το 1920. Μετά το 1915 έπαιζε μπαγλαμά σε διάφορα καφενεία του Πειραιά, ενώ το 1925 άνοιξε χοροδιδασκαλείο στη Δραπετσώνα όπου δίδασκε μπουζούκι. Από τις αρχές τις δεκαετίας του 1930 διατηρούσε διάφορους καφενέδες στα στενά του Καραϊσκάκη. Τα καφενεία του γεμάτα κρεμασμένα μπουζούκια, κιθάρες και μπαγλαμάδες, ήταν τόπος συνάντησης της “μάγκας” του Πειραιά και μουσικά “στέκια” της εποχής. Το γεγονός ότι ήταν “της πιάτσας”, τον κατέστησε συνδετικό κρίκο της τετράδας. Ήταν ο “αυτουργός” πίσω από τη δημιουργία της κομπανίας καθώς και της καθαρευουσιάνικης επωνυμίας της. Ήταν επίσης αυτός που έσμιξε τους τέσσερεις, το 1932. Γνωρίζοντας τους μαγαζάτορες του Πειραιά και τους Σμυρνιούς μαέστρους, κατάφερε να ανεβάσει την τετράδα στα πάλκα το 1934. Με τις γνωριμίες του με τους καλλιτεχνικούς διευθυντές των εταιρειών, υπήρξε κι ένας απ’ τους βασικούς μεσάζοντες στην είσοδο της τετράδας στην δισκογραφία. Μαζί με το Σπύρο Περιστέρη, παρακίνησε το Βαμβακάρη να ηχογραφήσει τα τραγούδια του, ενώ ο ίδιος ο Μπάτης μπήκε στη δισκογραφία λίγο πριν τον Βαμβακάρη, το 1932, με τα τραγούδια “Μπάτης ο δερβίσης” και “Σου ‘χει λάχει”. Όπως και μια σειρά από προπολεμικούς συνθέτες, συγκρουόμενος με τη Μεταξική λογοκρισία σταματάει κάθε ηχογράφηση το 1937. Με το τέλος της δισκογραφικής του πορείας είχε “χτυπήσει” στο όνομά του δεκαέξι τραγούδια, μάγκικα, εργατικά, αναφερόμενα σε επαγγέλματα. Μεταξύ αυτών, το 1934, γράφει το “Θερμαστή”, ένα από τα σημαντικότερα τραγούδια της εργατιάς που γράφτηκαν ποτέ. Από τον πόλεμο μέχρι και το τέλος της ζωής του παίζει σε ταβέρνες βγάζοντας πιατάκι για να ζήσει. Το 1947 γράφει ακόμη ένα τραγούδι, την “Αρχόντισσα”, όμως η παρακμή είχε ήδη παρέλθει πριν από τον πόλεμο. Πέθανε στον Πειραιά το 1967. Θάφτηκε με το καβουράκι του κι αγκαλιά με το μπαγλαμαδάκι του. Από τα τραγούδια του Μπάτη αντλούμε πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με το μάγκικο τραγούδι της προδισκογραφικής εποχής. Πέρα από το ιδιαίτερο παίξιμο του μπαγλαμά, σε αυτά βρίσκουμε χαρακτηριστικά όπως χρήση και συρραφή αδέσποτων μελωδιών, αδέσποτων μάγκικων στίχων, αλλά και στίχων από τη δημοτική παράδοση. Δικαίως αποκαλούνταν “δάσκαλος”, για την τεράστια προσφορά του. Τραγούδια του: “Μπάτης ο δερβίσης”, “Σου ‘χει λάχει”, “Η Ατσιγγάνα”, “Ζεϊμπεκάνο Σπανιόλο”, “Μάγκες καραβοτσακισμένοι”, “Ο θερμαστής”, “Καμηλιέρικο”, “Γυφτοπούλα”, κ.ά.

Στράτος Παγιουμτζής (Αϊβαλί 1904 – Νέα Υόρκη 1971) Ο Στράτος Παγιουμτζής ήταν ο σημαντικότερος τραγουδιστής του πειραιώτικου ρεμπέτικου, ένας από τους σημαντικότερους τραγουδιστές του λαϊκού μας τραγουδιού. Οι πολλές εκατοντάδες συμμετοχών του στη δισκογραφία, ξεπερνούν κάθε άλλου λαϊκού τραγουδιστή μέχρι σήμερα. Φωνή με τεράστιες δυνατότητες, τεράστια γκάμα και μοναδική ικανότητα στην ερμηνεία του αμανέ. Στα τέλη της δεκαετίας του ‘10 φτάνει με την οικογένειά του στον Πειραιά και μπαίνει από μικρή ηλικία στη βιοπάλη. Δουλεύει στο λιμάνι ως ψαράς, βαρκάρης κ.λπ. Το 1933 κάνει την παρθενική του εμφάνιση στη δισκογραφία με τα τραγούδια του Μπάτη “Ζεϊμπεκάνο Σπανιόλο” και “Μάγκες Καραβοτσακισμένοι”, μιμούμενος, μάλιστα, τη φωνή του Μπάτη, ο οποίος δεν ήταν σε θέση να τραγουδήσει. Από το 1934 ερμηνεύει τραγούδια του Δελιά, κι από το 1935 μπαίνει στην δισκογραφία του Βαμβακάρη, ο οποίος μέχρι τότε ερμήνευε μόνος του τα τραγούδια του. Από το 1934 ήταν ο αποκλειστικός τραγουδιστής της τετράδας στο πάλκο. Μέχρι το 1940 έχει τραγουδήσει όλους τους σημαντικούς συνθέτες, Σμυρνιούς και Πειραιωτες: Πάνο Τούντα, Βαγγέλη Παπάζογλου, Κώστα Σκαρβέλη μα και Δημήτρη Γκόγκο, Μανώλη Χιώτη και Βασίλη Τσιτσάνη. Μάλιστα, τραγουδάει κάτι λιγότερο από το μισό της προπολεμικής δισκογραφίας του Τσιτσάνη, περίπου σαράντα τραγούδια μέσα σε τέσσερα χρόνια! Μεταπολεμικά τραγουδάει συνθέσεις των Μανώλη Χιώτη, Γιάννη Παπαϊωάννου, Γιώργο Μητσάκη, Απόστολο Καλδάρα κ.ά., ενώ συνεχίζει την συνεργασία με τον Τσιτσάνη μέχρι τις αρχές του 1950. Όντας δύσκολος και ασυμβίβαστος χαρακτήρας, ήταν πάντα το μαύρο πρόβατο των εταιρειών. Δεν υποτασσόταν στους όρους που προσπαθούσαν να του επιβάλλουν κι έτσι στα μέσα της δεκαετίας του 1950 περιθωριοποιείται εντελώς από τη δισκογραφία, μαζί με μια σειρά από παλιούς συνθέτες του ρεμπέτικου, όπως τους Βαμβακάρη, Χατζηχρήστο κ.ά. Με αφορμή τη “δεύτερη καριέρα” του Βαμβακάρη το 1960, ο στενός φίλος του Παγιουμτζή, Γιώργος Ζαμπέτας, ο οποίος εκείνο τον καιρό “έλυνε κι έδενε”, επιβάλλεται στις εταιρείες και τον επαναφέρει στη δισκογραφία. Με την επίμονη παρέμβαση του Ζαμπέτα, επανεκτελεί μια σειρά από προπολεμικά ρεμπέτικα, καθώς και τραγούδια των Ζαμπέτα, ΆκηΠάνου κ.ά. Τραγουδάει μέχρι και αμανέ (“Το μινόρε του Στράτου”), πράγμα αδιανόητο για τη μεταπολεμική δισκογραφία! Ο Παγιουμτζής δεν ήταν συνθέτης, ωστόσο έχει λίγα τραγούδια στο όνομά του. Αυτά ήταν “δώρα” από άλλους συνθέτες, πρακτική μάλλον συνηθισμένη στα “νταλαβέρια” των μουσικών της εποχής. Οι μεγάλοι λαϊκοί δημιουργοί τον χαρακτήριζαν ως το μεγαλύτερο τραγουδιστή της κλασσικής εποχής του ρεμπέτικου, λέγοντας χαρακτηριστικά πως στο «λαιμό του είχε φωλιές από αηδόνια». Το 1971 ταξιδεύει στη Νέα Υόρκη, εκπληρώνοντας ένα όνειρο ζωής, για να τραγουδήσει στα λαϊκά κέντρα της ομογένειας. Μετά από δύο μήνες ιδιαίτερα φορτισμένων εμφανίσεων στο περίφημο μαγαζί “Σπηλιά”, αφήνει την τελευταία του πνοή πάνω στο πάλκο, έχοντας γνωρίσει την αποθέωση. Για την επιστροφή της σωρού του έγινε έρανος από συναδέλφους και φίλους, ενώ τα έξοδα της κηδείας του τα κάλυψε ο Ζαμπέτας.

Αναστάσης Δέλιος ή Ανέστος Δελιάς (Σμύρνη 1912 – Αθήνα 1944) Διάττοντας αστέρας της λαϊκής μας μουσικής. Παρά τη σύντομη πορεία του, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες και μπουζουξήδες της πειραιώτικης σχολής του ρεμπέτικου. Καταγόταν από οικογένεια μουσικών. Ο παππούς, o θείος και ο πατέρας του, ήταν ξακουστοί μουσικοί της Σμύρνης. Με την προσφυγιά του 1922 έρχεται στον Πειραιά με την οικογένειά του. Αμέσως αρχίζει το μεροκάματο για να συντηρήσει την οικογένεια, μιας και ο πατέρας του είχε σκοτωθεί στη Μικρασιατική καταστροφή. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1920 είναι πλέον φτασμένος κιθαρίστας και παίζει σε διάφορα ταβερνάκια. Το 1932 γνωρίζεται με την υπόλοιπη τετράδα, οπότε και ο Βαμβακάρης τον παροτρύνει να μάθει μπουζούκι. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα γίνεται τρανός δεξιοτέχνης κι από τότε αφήνει την κιθάρα. Το παίξιμο του Δελιά ήταν ιδιαίτερα γλυκό. Χαρακτηριζόταν από το μάγκικο, πειραιώτικο ύφος, αλλά ταυτόχρονα ήταν πολύ πιο περίτεχνο σε σχέση με σύγχρονούς του “Πειραιώτες”, Βαμβακάρη, Κηρομύτη, Ζουριδάκη κ.ά. Αυτό αντανακλούσε τα ακούσματά του από το πλούσιο, μουσικά, περιβάλλον του στη Σμύρνη. Ο Δελιάς ήταν σεμνός και συνεσταλμένος χαρακτήρας, κι όντας νεότερος, αγαπήθηκε αμέσως από όλη την Πειραιώτικη παρέα, ωστόσο σύντομα περιθωριοποιήθηκε από την υπόλοιπη τετράδα, λόγω της τοξικομανίας του, η οποία σύντομα τον οδήγησε στο θάνατο κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Η δισκογραφική του πορεία ξεκινάει το 1935 και διαρκεί μόλις δύο χρόνια, λόγω της σύγκρουσής του με τη Μεταξική λογοκρισία. Στο διάστημα αυτό γράφει αρκετά τραγούδια, ενώ στο όνομά του υπάρχουν μόλις 10. Κάθε ένα από τα λίγα τραγούδια που μας άφησε ο Δελιάς είναι ένα διαμάντι του ρεμπέτικου: “Χαρέμι στο χαμάμ”, “Το σακκάκι”, “Ο Νίκος ο Τρελλάκιας”, “Ουσάκ μανές”, “Τον άντρα σου και μένα”, κ.ά . Ο Δελιάς, αναμφισβήτητα, είχε πάρα πολλά να προσφέρει ακόμα στο μπουζούκι, στο λαϊκό τραγούδι συνολικά. Μεγάλοι μεταγενέστεροι δημιουργοί, όπως ο Βασίλης Τσιτσάνης, επηρεάστηκαν από το γλυκό του παίξιμο και τις μοναδικές συνθέσεις του.

Πάνος Καραγιώργος

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

Γεωργιάδης Νέαρχος. Ρεμπέτικο και πολιτική. Σύγχρονη Εποχή Γεωργιάδης Νέαρχος. Ο Ακρίτας που έγινε Ρεμπέτης. Σύγχρονη Εποχή Γεωργιάδης Νέαρχος. Από το Βυζάντιο στον Μάρκο Βαμβακάρη.  Σύγχρονη Εποχή Γεωργιάδης Νέαρχος. Ο Μάρκος όπως τον γνώρισα. Σύγχρονη Εποχή Στράτος Παγιουμτζής: ο τραγουδιστής του ρεμπέτικου. άρθρο του Aρη Νικολαΐδη. Ριζοσπάστης 4/01/2004

Σχορέλης Τάσος. Ρεμπέτικη ανθολογία. Πλέθρον

Μάρκος Βαμβακάρης: Αυτοβιογραφία. Επιμέλεια: Αγγελική Βέλλου-Κάιλ, Παπαζήσης

Posted in: ΜΟΥΣΙΚΗ,ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ-ΙΣΤΟΡΙΑ,ΠΡΟΣΩΠΑ