H ψυχολογία της μάζας

Συγγραφή: Παρασκευή Πάλμου*

Η ψυχολογία της μάζας ανήκει στον τομέα της κοινωνικής ψυχολογίας και προσπαθεί να προσεγγίσει και να εξηγήσει το πώς απλοί καθημερινοί άνθρωποι αποκτούν ιδιαίτερη δύναμη όταν λειτουργούν συλλογικά. Έχουν καταγράφει αρκετά παραδείγματα στο παρελθόν του ανθρώπινου είδους που αποδεικνύουν ότι ομάδες ανθρώπων με κοινές αντιλήψεις και στόχους έχουν φέρει δραματικές κοινωνικές αλλαγές οι οποίες έχουν αλλάξει την πορεία της ιστορίας. Οι αλλαγές αυτές μπορούν να χαρακτηριστούν ηρωικές οι καταστροφικές ανάλογα με το που στρέφεται η δυναμική της μάζας τη δεδομένη χρονική περίοδο. Βιώσαμε και από κοντά στη πρόσφατα στη χώρα μας ένα τέτοιο παράδειγμα “αγανακτισμένης συλλογικότητας”.

Κατά τον Gustave Le Bon η ιδιαιτερότητα αυτού του είδους της συλλογικής ψυχολογίας είναι ότι δεν απαιτείται πάντα η συγκέντρωση ενός μεγάλου αριθμού ατόμων στο ίδιο σημείο ώστε να γεννηθεί μια κοινή τάση και αντίληψη απέναντι σε κάποιο σημαντικό κοινωνικό γεγονός. Κάτω από την επήρεια αυτού του κοινωνικού γεγονότος χιλιάδες άτομα που δεν έχουν έρθει ποτέ σε επαφή και ζουν σε διαφορετικές περιοχές, μπορούν να αποκτήσουν τα χαρακτηριστικά του πλήθους. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να παρατηρηθεί ακόμα και σε ένα ολόκληρο έθνος το οποίο κάτω από της κατάλληλες συνθήκες μεταμορφώνεται σε “ψυχολογικό πλήθος”. Το χαρακτηριστικό αυτού του πλήθους είναι η εξαφάνιση της συνειδητής προσωπικότητας του ατόμου και η απότομη αλλαγή στη συμπεριφορά και τα συναισθήματα του. Παρόλο που το πλήθος αποτελείται από ετερογενή στοιχεία και μονάδες με ξεχωριστές προσωπικότητες, η επιρροή είναι τόσο μεγάλη που έχει ως αποτέλεσμα την ολοκληρωτική μετάλλαξη του ατόμου και την υιοθέτηση κοινών αντιλήψεων, απόψεων αλλά και αντιδράσεων. Το ετερογενές σκοτώνεται και απορροφάται από το ομογενές και ως αποτέλεσμα γεννάται το φαινόμενο της απεξατομίκευσης.

Η απεξατομίκευση χαρακτηρίζεται από περιορισμένη αίσθηση του εαυτού και της διαφορετικότητας ως μέρος ενός συνόλου και ως αποτέλεσμα έχει την μειωμένη αυτοσυγκράτηση και την ακραία αντίδραση στα ερεθίσματα. Ο όρος αυτός επεξηγεί την συλλογική συμπεριφορά και την μετάβαση της εξατομικευμένης ταυτότητας προς την συλλογική ταυτότητα. Όπου υπάρχει πλήθος κυριαρχεί η ανωνυμία και η ανωνυμία πολύ συχνά όπως υποστηρίζουν οι έρευνες, συνοδεύεται τις περισσότερες φορές από τη βία. Όπως αποδείχτηκε από το γνωστό πείραμα του Asch, υπάρχει ένας θετικός συσχετισμός ανάμεσα στην αναγνωρισιμοτητα, και στην υποταγή στους κοινωνικούς κανόνες. O Zimbardo προκείμενου να επιτύχει την απεξατομίκευση των συμμετεχόντων στο πείραμα του, χρησιμοποίησε ενδυμασίες που περιλάμβαναν κουκούλες και στολές οι οποίες ήταν πανομοιότυπες. Την ίδια ακριβώς ενδυματολογική τακτική χρησιμοποιεί η αστυνομία και ο στρατός ακόμα και σημερα.

Σκοπός αυτού του είδους της απεξατομίκευσης είναι ο απόλυτος έλεγχος της συμπεριφοράς, και η υποταγή σε διαταγές οι οποίες κάτω από άλλες συνθήκες θα απορρίπτονταν από το δεκτή. Τα αποτελέσματα περιλαμβάνουν ακραίες συμπεριφορές οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν σε ειδεχθή εγκλήματα ακόμη και στη γενοκτονία ενός ολόκληρου λαού, σε φυσικό αλλά και σε ψυχικό επίπεδο.

Εισαγωγική Φωτογραφία

• Welcome home parade, Tunbridge Wells, by Johny White

Η Παρασκευή Πάλμου (M.Sc. in Clinical Psychology) εργάζεται ως συνεργάτης της Διόδου
(κέντρο προσωπικής ανάπτυξης και θεραπείας) και στη διοργάνωση σεμιναρίων Ψυχολογίας.
(palmoup@hotmail.com)

Posted in: ΕΠΙΣΤΗΜΗ-ΕΡΕΥΝΕΣ