Όσοι μελετούν την βία των μαζών, αργά ή γρήγορα θα βρεθούν αντιμέτωποι με το φαινόμενο της απανθρωποποίησης. Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τη λέξη «απανθρωποποίηση» με μια χαοτική και ευρεία γκάμα τρόπων, ωστόσο, οι ψυχολόγοι τη χρησιμοποιούν για να αναφερθούν στην πεποίθηση ότι κάποιες ομάδες ανθρώπων είναι υπάνθρωποι.
Είναι γνωστό ότι οι Ναζί θεωρούσαν τους Εβραίους ως υπάνθρωπους (Untermenschen) και ότι τους άξιζε να εξοντωθούν, ενώ πολλοί λευκοί Αμερικανοί θεωρούσαν τους έγχρωμους Αμερικανούς ως «αρπακτικά». Είναι λιγότερο γνωστές οι βίαιες επιθέσεις κατά της μουσουλμανικής μειονότητας στη Μιανμάρ από μαχητές βουδιστές καθώς και οι διώξεις των Ρομά στην Κεντρική Ευρώπη, οι οποίες επίσης τροφοδοτούνται από μια δηλητηριώδη και απάνθρωπη ρητορική.
Η απανθρωποποίηση είναι στενά συνδεδεμένη με τις χειρότερες θηριωδίες που έχουν διαπράξει οι άνθρωποι μεταξύ τους. Στοιχειώνει τις σκηνές γενοκτονίας, πολέμου και φυλετικής καταπίεσης που απειλούν την ιστορία μας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο όρος απανθρωποποίηση πρέπει επειγόντως να γίνει κατανοητός.
Κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαετής περιόδου που μελετώ αυτό τον όρο, έχω καταλήξει σε ορισμένα συμπεράσματα σχετικά με το τι ακριβώς είναι η απανθρωποποίηση, πώς αυτή λειτουργεί και ποια είναι η λειτουργικότητά της.
Πρώτον, η απανθρωποποίηση δεν είναι ούτε μια εντελώς ψυχολογική ούτε μια απόλυτη πολιτική έννοια. Είναι μια ψυχολογική απόκριση στις πολιτικές δυνάμεις. Οι απάνθρωπες πεποιθήσεις δεν προκύπτουν αυθόρμητα στο ανθρώπινο μυαλό. Ενθαρρύνονται μέσα από την προπαγάνδα.
Επομένως, οποιαδήποτε επαρκής θεωρία για την απανθρωποποίηση πρέπει να περιλαμβάνει τόσο τις ψυχολογικές όσο και τις πολιτικές διαστάσεις της. Μια καθαρά πολιτική θεωρία δεν μπορεί να εξηγήσει τον τρόπο με τον οποίο η προπαγάνδα απανθρωποποίησης επηρεάζει την ανθρώπινη συμπεριφορά ενώ μια καθαρά ψυχολογική θεωρία δεν μπορεί να εξηγήσει από πού προέρχονται οι απάνθρωπες πεποιθήσεις.
Δεύτερον, η απανθρωποποίηση συνδέεται με τον ρατσισμό. Κάποιες ομάδες ανθρώπων πάντα θεωρούνταν ως διαφορετικές φυλές, ως ένα θεμελιωδώς διαφορετικό και εγγενώς κατώτερο είδος ανθρώπου, οδηγώντας σε ένα προμήνυμα της απανθρωποποίησης. Η απανθρωποποίηση, στη συνέχεια, επεκτείνει αυτή την υποτίμηση, επιμένοντας ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι πραγματικοί άνθρωποι.
Τρίτον, η προπαγάνδα της απανθρωποποίησης εκμεταλλεύεται κάποιες από τις γνωστικές μας προκαταλήψεις για να μας κάνει να αντιληφθούμε τους άλλους ως κατώτερους ανθρώπους. Μία από αυτές είναι γνωστή ως «ψυχολογική ουσιοκρατία», η οποία βασικά είναι η τάση μας να σκεφτόμαστε ότι αυτό που καθιστά ένα ζωντανό ον, είναι αυτό που βρίσκεται βαθιά μέσα του και όχι η εξωτερική του εμφάνιση.
Η ψυχολογική ουσιοκρατία είναι ζωτικής σημασίας για την νοηματοδότηση της απανθρωποποίησης, επειδή παραδέχεται ότι η εμφάνιση ενός πράγματος μπορεί να έρχεται σε αντίθεση με την ουσία του. Από την ουσιοκρατική προοπτική, η εμφάνιση μιας οντότητας μπορεί να μας παραπλανήσει για την πραγματική της φύση.
Ένα άτομο μπορεί να θεωρείται ανθρώπινο εξωτερικά, καθώς μπορεί να περπατήσει, να μιλήσει και να ενεργήσει ως άνθρωπος, αλλά να θεωρείται υπάνθρωπο εσωτερικά. Βλέπουμε μια επαναλαμβανόμενη αντίληψη ότι ενώ τα μέλη μιας περιθωριοποιημένης ομάδας μοιάζουν με ανθρώπινα όντα, μπορεί να θεωρούνται απομιμήσεις τους.
Μια άλλη προκατάληψη, η οποία ενισχύει την απανθρωποποίηση, είναι η τάση για ιεραρχική σκέψη, δηλαδή η διάθεση να σκεφτόμαστε κάποια είδη ύπαρξης ως «ανώτερα», και ως εκ τούτου να έχουν μεγαλύτερη εγγενή αξία από άλλα είδη ύπαρξης. Αυτός ο τρόπος σκέψης καθιστά δυνατές τις έννοιες της ανωτερότητας και της κατωτερότητας και βρίσκεται πίσω από τον ρατσισμό (βλέποντας τους άλλους ως κατώτερους ανθρώπους) και την απανθρωποποίηση (βλέποντας τους άλλους ως λιγότερο ανθρώπους).
Τέταρτον, η απανθρωποποίηση λειτουργεί ως απενεργοποίηση των αναστολών κατά της βίας. Υπάρχει ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο χρειαζόμαστε την απανθρωποποίηση (και άλλες επίσης μεθόδους) για να μας βοηθήσουν να κάνουμε απαίσια πράγματα ο ένας στον άλλο. Οι Homo sapiens είναι υπερκοινωνικά όντα. Δεν υπάρχει άλλο θηλαστικό που να πλησιάζει τόσο πολύ στην έντονη κοινωνικότητά μας.
Όπως όλα τα κοινωνικά ζώα, πρέπει να αναστείλουμε την επιθετικότητα εναντίον των μελών της κοινότητάς μας, γιατί διαφορετικά, η κοινωνική ζωή δεν θα είναι δυνατή. Για τα μη ανθρώπινα όντα, αυτοί οι ενστικτώδεις περιορισμοί περιορίζονται κυρίως στην τοπική ομάδα αναπαραγωγής. Αλλά στο είδος μας, χάρη στην υπερβολική κοινωνικότητα μας, αγκαλιάζουν και τα μέλη εκτός της κοινότητας.
Αυτοί οι αυτοπεριορισμοί ενάντια σε πράξεις βίας δημιουργούν ένα πρόβλημα για εμάς τα ανθρώπινα όντα, γιατί κάποιες φορές, μπορεί να πιστεύουμε ότι είναι επωφελές για εμάς να ασκήσουμε βία στους γείτονές μας: να τους υποδουλώσουμε, να τους εξοντώσουμε, να τους καταπιέσουμε και ούτω καθεξής.
Κατά συνέπεια, εδώ και χιλιετίες, έχουμε αναπτύξει πολιτιστικές τεχνολογίες για την απενεργοποίηση και την υπέρβαση των αναστολών ενάντια σε πράξεις βίας. Η χρήση της προπαγάνδας της απανθρωποποίησης είναι μία από αυτές τις μεθόδους.
Τέλος, παρά τη δύναμη της ρητορικής της απανθρωποποίησης, είναι πολύ δύσκολο για εμάς να αμφισβητήσουμε εντελώς την ιδέα ότι οι άλλοι είναι ανθρώπινα όντα. Λόγω της υπερβολικά κοινωνικής φύσης μας, η εξέλιξη μάς έκανε να «αναγνωρίζουμε» αυτόματα τον άνθρωπο όταν συναντάμε άλλα μέλη του δικού μας είδους.
Είμαστε εξαιρετικά εξοικειωμένοι με την ανθρώπινη όψη των άλλων. Ωστόσο, εκεί έγκειται ένα πρόβλημα. Παραδόξως, είναι η αδυναμία μας να κλείσουμε τα μάτια μας στην ανθρώπινη φύση των άλλων, που οδηγεί στις πιο καταστροφικές μορφές απανθρωποποίησης.
Οι οπαδοί της απανθρωποποίησης υποστηρίζουν ότι μια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων, είτε οι Εβραίοι, είτε οι έγχρωμοι, είτε Ρομά ή άλλες, είναι υπάνθρωποι και δεν μπορούν να τους δουν ως συνανθρώπους τους. Αυτό δημιουργεί μια πολύ επικίνδυνη ένταση στον απάνθρωπο νου, επειδή οι «άλλοι» θεωρούνται ταυτόχρονα ως άνθρωποι αλλά και ως υπάνθρωποι.
Απόδοση: Γεωργιάννα Βιολάτου - Φοιτήτρια Ψυχολογίας
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
Πηγή
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου