Το βιολογικό σύστημα που ελέγχει τις επιθυμίες του ανθρώπου βρίσκεται
σε υποφλοιώδεις περιοχές στον υποθάλαμο, που αντιστοιχεί στον «εγκέφαλο
των ερπετών».
Πρόκειται για το σύστημα της ντοπαμίνης, ενός νευροδιαβιβαστή που παράγεται και εκκρίνεται από τα νευρικά κύτταρα της υποφλοιώδους περιοχής της μέλαινας ουσίας, με στόχο την πρόσληψή της από τους υποδοχείς ντοπαμίνης στην επιφάνεια των νευρικών κυττάρων μιας άλλης υποφλοιώδους περιοχής, του ραβδωτού σώματος. Η μεγάλη ποσότητα ντοπαμίνης προκαλεί την διέγερση αυτής της περιοχής του εγκεφάλου και αυτό αποτελεί μια απομίμηση της επίδρασης μιας απολαυστικής πράξης. Ο μηχανισμός αυτός είναι αρκετός για να προκαλέσει σε ένα ερπετό την επιθυμία να ικανοποιήσει τις ενστικτώδεις ανάγκες του.
Όμως, το σύστημα της ντοπαμίνης (της επιθυμίας) αλληλεπιδρά και με άλλες εμπειρίες, που προέρχονται από το φλοιό, μέσω της αμυγδαλής στον «εγκέφαλο των θηλαστικών», μεγεθύνοντας την ευχαρίστηση συναισθηματικά. Σε αυτή την περίπτωση, ο εγκέφαλος εμβαπτίζεται σε ένα λουτρό ενδορφίνης, που αποτελεί την βιολογική βάση της ηδονής. Η ενδορφίνη είναι ένα οπιοειδές πεπτίδιο που παράγεται από την υπόφυση όταν υπάρχει συναισθηματική ηδονή. Ο μηχανισμός αυτός δημιουργήθηκε κατά την εξέλιξη για να προκαλεί συγκεκριμένες συμπεριφορές στα συναισθηματικά θηλαστικά.
Το σημαντικό σημείο είναι ότι τα συστήματα επιθυμίας και ηδονής έχουν διαφορετικό βιολογικό υπόβαθρο και, κατά συνέπεια, ο διαχωρισμός τους στον άνθρωπο αποτελεί σημαντικό παράγοντα ψυχολογικών προβλημάτων.
Ο μέσος άνθρωπος δεν είναι ικανός να προβλέψει το πόσο θα επιδράσει στην ευδαιμονία του η εκπλήρωση των επιθυμιών του, αλλά φαντάζεται ότι θα συμβούν εξωπραγματικά μεγάλες αλλαγές προς το καλύτερο, όταν πραγματοποιήσει αυτό που διακαώς αποζητά. Αυτό συμβαίνει επειδή ο μέσος άνθρωπος συγχέει το γεγονός ότι επιθυμεί κάτι με την πεποίθηση ότι θα ευτυχήσει αποκτώντας το.
Ο διαχωρισμός των συστημάτων επιθυμίας και ηδονής στον ανθρώπινο εγκέφαλο φαίνεται και από το γεγονός ότι οι ουσίες που διεγείρουν το σύστημα ντοπαμίνης είναι εξαιρετικά εθιστικές, αλλά όχι ιδιαίτερα απολαυστικές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η νικοτίνη, που ενεργοποιεί το σύστημα επιθυμίας, αλλά στην πραγματικότητα προσφέρει ελάχιστη ευχαρίστηση.
Αντίθετα, όταν διεγείρεται το σύστημα ηδονής από την ενδορφίνη ή άλλα οπιοειδή, υπάρχει πραγματική ευφορία. Αυτή η κατάσταση ευδαιμονίας, που είναι αληθινά η κορυφαία στην ανθρώπινη ζωή, μάς κάνει να αγνοούμε άλλα ταυτόχρονα ερεθίσματα του περιβάλλοντος, που ζητούν να μάς αποσπάσουν την προσοχή. Για το λόγο αυτό, συνθετικά οπιοειδή και οπιούχα (όπως η μορφίνη) είναι εξαιρετικά ισχυρά αναλγητικά.
Ο Επίκουρος είχε δίκιο: η ηδονή και ο πόνος είναι αντίθετα και ανταγωνιστικά μεγέθη!
Ο διορατικός Αθηναίος φιλόσοφος είχε κατανοήσει πλήρως την ανθρώπινη φύση. Ο Επίκουρος όχι μόνο διαχώρισε την επιθυμία από την ηδονή, αλλά και έστρεψε την προσοχή του προς το σημαντικότερο, δηλαδή την διαρκή κατάσταση ευδαιμονίας, ενώ ταυτόχρονα επισήμανε τον κίνδυνο να γίνει ο άνθρωπος άφρων κυνηγό, επιθυμιών «σαν κάποιον που πίνει πολύ αλλά πάντα διψάει».
Για να βοηθήσει στη συνετή επιλογή των επιθυμιών, τις διέκρινε σε εκείνες για φυσικά και αναγκαία αγαθά, όπως το νερό, και σε εκείνες που δεν έχουν περιεχόμενο, όπως την ματαιοδοξία.
Προέτρεψε τους ανθρώπους να επιλέγουν την ικανοποίηση των φυσικών αναγκών, ώστε να αισθάνονται ηδονή εξαλείφοντας τον πόνο. Υπογράμμισε ότι «δεν πρέπει να καταστρέφουμε αυτά που έχουμε τώρα, επειδή επιθυμούμε αυτά που δεν έχουμε, αλλά να αναλογιζόμαστε ότι και αυτά που έχουμε τώρα κάποτε τα επιθυμούσαμε».
Ο Επίκουρος συνέστησε την χρήση της φρόνησης αφενός για τον έλεγχο του συστήματος των επιθυμιών, που βασίζεται στα ένστικτα, και αφετέρου για την συνεχή διέγερση του συστήματος ηδονής, που έχει την βάση του στα συναισθήματα, με στόχο την βίωση της ευδαιμονίας. Υποστήριξε ότι με την συνεχή ανάκληση ευχάριστων αναμνήσεων, που είναι βαθιά χαραγμένες στη μνήμη μας, δεν θα έχουμε ανάγκη την ατελείωτη αναζήτηση μη αναγκαίων ηδονών.
Χρήστος Γιαπιτζάκης – Φιλόδημος: Περί παρρησίας. Επικούρεια Ψυχοθεραπεία. Εκδόσεις Θύραθεν
O Χρήστος Γιαπιτζάκης, Επίκουρος Καθηγητής Νευρογενετικής στο Τμήμα Ιατρικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, με σπουδές στην Βιολογία, Οδοντιατρική και Ιατρική Γενετική και με ερευνητικό έργο στα κληρονομικά νοσήματα και σύνδρομα της κεφαλής.
Πηγή: antikleidi.gr
Πρόκειται για το σύστημα της ντοπαμίνης, ενός νευροδιαβιβαστή που παράγεται και εκκρίνεται από τα νευρικά κύτταρα της υποφλοιώδους περιοχής της μέλαινας ουσίας, με στόχο την πρόσληψή της από τους υποδοχείς ντοπαμίνης στην επιφάνεια των νευρικών κυττάρων μιας άλλης υποφλοιώδους περιοχής, του ραβδωτού σώματος. Η μεγάλη ποσότητα ντοπαμίνης προκαλεί την διέγερση αυτής της περιοχής του εγκεφάλου και αυτό αποτελεί μια απομίμηση της επίδρασης μιας απολαυστικής πράξης. Ο μηχανισμός αυτός είναι αρκετός για να προκαλέσει σε ένα ερπετό την επιθυμία να ικανοποιήσει τις ενστικτώδεις ανάγκες του.
Όμως, το σύστημα της ντοπαμίνης (της επιθυμίας) αλληλεπιδρά και με άλλες εμπειρίες, που προέρχονται από το φλοιό, μέσω της αμυγδαλής στον «εγκέφαλο των θηλαστικών», μεγεθύνοντας την ευχαρίστηση συναισθηματικά. Σε αυτή την περίπτωση, ο εγκέφαλος εμβαπτίζεται σε ένα λουτρό ενδορφίνης, που αποτελεί την βιολογική βάση της ηδονής. Η ενδορφίνη είναι ένα οπιοειδές πεπτίδιο που παράγεται από την υπόφυση όταν υπάρχει συναισθηματική ηδονή. Ο μηχανισμός αυτός δημιουργήθηκε κατά την εξέλιξη για να προκαλεί συγκεκριμένες συμπεριφορές στα συναισθηματικά θηλαστικά.
Το σημαντικό σημείο είναι ότι τα συστήματα επιθυμίας και ηδονής έχουν διαφορετικό βιολογικό υπόβαθρο και, κατά συνέπεια, ο διαχωρισμός τους στον άνθρωπο αποτελεί σημαντικό παράγοντα ψυχολογικών προβλημάτων.
Ο μέσος άνθρωπος δεν είναι ικανός να προβλέψει το πόσο θα επιδράσει στην ευδαιμονία του η εκπλήρωση των επιθυμιών του, αλλά φαντάζεται ότι θα συμβούν εξωπραγματικά μεγάλες αλλαγές προς το καλύτερο, όταν πραγματοποιήσει αυτό που διακαώς αποζητά. Αυτό συμβαίνει επειδή ο μέσος άνθρωπος συγχέει το γεγονός ότι επιθυμεί κάτι με την πεποίθηση ότι θα ευτυχήσει αποκτώντας το.
Ο διαχωρισμός των συστημάτων επιθυμίας και ηδονής στον ανθρώπινο εγκέφαλο φαίνεται και από το γεγονός ότι οι ουσίες που διεγείρουν το σύστημα ντοπαμίνης είναι εξαιρετικά εθιστικές, αλλά όχι ιδιαίτερα απολαυστικές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η νικοτίνη, που ενεργοποιεί το σύστημα επιθυμίας, αλλά στην πραγματικότητα προσφέρει ελάχιστη ευχαρίστηση.
Αντίθετα, όταν διεγείρεται το σύστημα ηδονής από την ενδορφίνη ή άλλα οπιοειδή, υπάρχει πραγματική ευφορία. Αυτή η κατάσταση ευδαιμονίας, που είναι αληθινά η κορυφαία στην ανθρώπινη ζωή, μάς κάνει να αγνοούμε άλλα ταυτόχρονα ερεθίσματα του περιβάλλοντος, που ζητούν να μάς αποσπάσουν την προσοχή. Για το λόγο αυτό, συνθετικά οπιοειδή και οπιούχα (όπως η μορφίνη) είναι εξαιρετικά ισχυρά αναλγητικά.
Ο διορατικός Αθηναίος φιλόσοφος είχε κατανοήσει πλήρως την ανθρώπινη φύση. Ο Επίκουρος όχι μόνο διαχώρισε την επιθυμία από την ηδονή, αλλά και έστρεψε την προσοχή του προς το σημαντικότερο, δηλαδή την διαρκή κατάσταση ευδαιμονίας, ενώ ταυτόχρονα επισήμανε τον κίνδυνο να γίνει ο άνθρωπος άφρων κυνηγό, επιθυμιών «σαν κάποιον που πίνει πολύ αλλά πάντα διψάει».
Για να βοηθήσει στη συνετή επιλογή των επιθυμιών, τις διέκρινε σε εκείνες για φυσικά και αναγκαία αγαθά, όπως το νερό, και σε εκείνες που δεν έχουν περιεχόμενο, όπως την ματαιοδοξία.
Προέτρεψε τους ανθρώπους να επιλέγουν την ικανοποίηση των φυσικών αναγκών, ώστε να αισθάνονται ηδονή εξαλείφοντας τον πόνο. Υπογράμμισε ότι «δεν πρέπει να καταστρέφουμε αυτά που έχουμε τώρα, επειδή επιθυμούμε αυτά που δεν έχουμε, αλλά να αναλογιζόμαστε ότι και αυτά που έχουμε τώρα κάποτε τα επιθυμούσαμε».
Ο Επίκουρος συνέστησε την χρήση της φρόνησης αφενός για τον έλεγχο του συστήματος των επιθυμιών, που βασίζεται στα ένστικτα, και αφετέρου για την συνεχή διέγερση του συστήματος ηδονής, που έχει την βάση του στα συναισθήματα, με στόχο την βίωση της ευδαιμονίας. Υποστήριξε ότι με την συνεχή ανάκληση ευχάριστων αναμνήσεων, που είναι βαθιά χαραγμένες στη μνήμη μας, δεν θα έχουμε ανάγκη την ατελείωτη αναζήτηση μη αναγκαίων ηδονών.
Χρήστος Γιαπιτζάκης – Φιλόδημος: Περί παρρησίας. Επικούρεια Ψυχοθεραπεία. Εκδόσεις Θύραθεν
O Χρήστος Γιαπιτζάκης, Επίκουρος Καθηγητής Νευρογενετικής στο Τμήμα Ιατρικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, με σπουδές στην Βιολογία, Οδοντιατρική και Ιατρική Γενετική και με ερευνητικό έργο στα κληρονομικά νοσήματα και σύνδρομα της κεφαλής.
Πηγή: antikleidi.gr
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου