Οι Ζαπατίστας, οι ένοπλοι πολιτικοί αντάρτες στο Μεξικό που εδώ και δεκαετίες αποτελούν έμπνευση για κοινωνικά κινήματα ανά τον κόσμο, εγκαταλείπουν την ένοπλη δράση, αλλά όχι τον αγώνα τους. Από τον περασμένο Οκτώβριο είχαν ανακοινώσει πως θα κατεβάσουν υποψήφιο στις προεδρικές εκλογές και πριν από λίγο καιρό έκαναν πράξη όσα είχαν δηλώσει, παρουσιάζοντας επίσημα την πρώτη υποψήφια των Ζαπατίστας. Εκτός των άλλων πολιτικών λόγων και σκεπτικών, υπάρχει κι ένας βασικός κι απλός: το Μεξικό είναι τόσο γεμάτο βία, λένε, που η χώρα δεν μπορεί πλέον να αντέξει άλλη.
Η απόφαση για τη συμμετοχή τους στις προεδρικές εκλογές του 2018 στο Μεξικό, με υποψήφια μια γυναίκα ιθαγενή,  ανακοινώθηκε κατά την ολοκλήρωση του 5ου Εθνικού Συνεδρίου Ιθαγενών που έλαβε χώρα στην πόλη του San Cristobal. Έρχεται να σηματοδοτήσει μια νέα εποχή, μια σημαντική αλλαγή στην πολιτική και τη δράση της οργάνωσης. «Είθε η γη να τρανταχτεί συθέμελα», ανέφεραν τον περασμένο Οκτώβριο στον τίτλο της ανακοίνωσή τους, όταν δημοσιοποίησαν για πρώτη φορά τα σχέδια τους. Και όντως η συμμετοχή τους στις εκλογές προκαλεί σεισμό, όχι μόνο στο Μεξικό, αλλά διεθνώς, αλλάζοντας ριζικά την εικόνα των Ζαπατίστας.
Σημειώνεται πως οι προεδρικές εκλογές του 2018 αποτελούν και την πρώτη εκλογική διαδικασία στην οποία θα επιτραπεί η συμμετοχή ανεξάρτητων υποψηφίων. «Ο αγώνας μας δε γίνεται για την εξουσία, δεν την αποζητούμε. Αυτό που επιδιώκουμε είναι ένα κάλεσμα στους ιθαγενείς και στην κοινωνία των πολιτών να οργανωθούμε ώστε να σταματήσουμε αυτήν την καταστροφή, να ενδυναμώσουμε την αντίστασή μας και τις εξεγέρσεις μας για να υπερασπιστούμε τη ζωή κάθε ανθρώπου, ομάδας, κοινότητας ή γειτονιάς».
Η απόφαση είναι ένα σχόλιο για την κατάσταση του Μεξικού σήμερα, λένε πολλοί αναλυτές. Οι αντάρτες δεν έχουν επιτύχει ειρηνευτική συμφωνία με την κυβέρνηση, ούτε έχουν κερδίσει την μακρόχρονη διεκδίκησή τους για γη και ελευθερία, καθώς και για τα δικαιώματα των ιθαγενών, παρά μόνο στις περιορισμένες αυτόνομες κοινότητές τους. Αλλά οι δολοφονίες και η εγκληματικότητα στο Μεξικό, σε περιοχές που δεν ελέγχουν οι Ζαπατίστας, αυξάνονται τόσο γρήγορα, ώστε ακόμη και ένα κίνημα που έχει ριζωμένη ένοπλη πάλη αισθάνεται υποχρεωμένο να απομακρυνθεί από τη βία.

«Αυτό δείχνει το βαθμό στον οποίο οι Μεξικανοί κουράστηκαν από βία», δήλωσε ο Jesús Silva-Herzog, καθηγητής πολιτικών επιστημών στη σχολή του Tecnológico de Monterrey. «Ο πολιτικός ριζοσπαστισμός σήμερα πρέπει να είναι ειρηνικός επειδή η δημόσια, κοινωνική και οικονομική ζωή στο Μεξικό έχει «βαφτεί» με αίμα για πάρα πολύ καιρό». Είναι γεγονός πως η βία μαστίζει το Μεξικό, όπου περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί και πάνω από 30.000 έχουν εξαφανιστεί στον πόλεμο των ναρκωτικών τις τελευταίες δεκαετίες. Αλλά φέτος, η εγκληματικότητα και οι θάνατοι έχουν φτάσει σε νέα ύψη, σημειώνοντας 20ετή ρεκόρ.
«Ήρθε η ώρα της άνθισης των λαών»
Ο Subcomandante Marcos, ο ηγέτης των ανταρτών που έγινε παγκόσμιο σύμβολο το 1994, όταν ξεκίνησε η εξέγερση των Ζαπατίστας, πρόσφατα, μπροστά σε πλήθος μαχητών, προχώρησε σε μια ομιλία, αισθητά διαφορετική, από τις φλογερές ομιλίες του για την ανισότητα και την ένοπλη επανάσταση.Τώρα, λένε οι Ζαπατίστας, η ένοπλη πάλη, ανεξάρτητα από την αιτία, είναι το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται το Μεξικό. Αντ’ αυτής λοιπόν, μπαίνουν στην επίσημη πολιτική ζωή κι αποφάσισαν να συμμετέχουν στις επόμενες προεδρικές εκλογές.

Στις 6 Αυγούστου 2017, στην κοινή ανακοίνωση του Εθνικού Ιθαγενικού Κογκρέσου (CNI) και του Εθνικοαπελευθερωτικού Ζαπατίστικου Στρατού (EZLN) έγινε γνωστή η κίνηση «Ήρθε η ώρα της άνθισης των λαών», ενός νομικού και αναγκαίου βήματος για να επιτευχθεί η καταχώριση της υποψηφιότητας της εκπροσώπου του Ιθαγενικού Συβουλίου Διακυβέρνησης (CIG), της ιθαγενούς Μαρία Ντε Χεσούς Πατρίσιο Μαρτίνες (María de Jesús Patricio Martínez), για την προεδρία της Δημοκρατίας του Μεξικό 2018-2024. Είναι μία παραδοσιακή γιατρός στην κοινότητα, ιδρύτρια του κέντρου υγείας Calli Tecolhuacateca Tochan το 1992 και πρωτοπόρος του κινήματος των ιθαγενών.


Όπως λένε: «Απέναντι στον τρέχοντα πόλεμο, το στοίχημά μας είναι για πραγματική ειρήνη, δηλαδή για δημοκρατία, ελευθερία και δικαιοσύνη». Ο στόχος των Ζαπατίστας, λένε, δεν είναι να κερδίσουνε, αλλά να χρησιμοποιήσουνε τις εκλογές του 2018 ως πλατφόρμα για να εκφράσουμε τα πιο πιεστικά ζητήματα για τις αυτόχθονες κοινότητες του Μεξικού. «Αυτό που θέλουμε να κάνουμε είναι να συντρίψουμε το κυβερνών κόμμα και να το καταστρέψουμε», δήλωσε ο González, ως εκπρόσωπος.
Αρκετοί τους κατηγόρησαν για αυτήν την απόφασή τους, όπως ο ηγέτης της MORENA, του αριστερού κόμματος της Μεξικανικής αντιπολίτευσης, Andrés Manuel López Obrador (AMLO). Τους κατηγόρησε ότι «παίζουν το παιχνίδι τoυ PRI» του κυβερνώντος κόμματος, στοχεύοντας να διασπάσουν τις ψήφους της Αριστεράς στο Μεξικό.
Ας δούμε όμως και τι λένε οι ίδιοι οι Ζαπατίστας σχετικά με την απόφαση να κατέβουν και να μετέχουν στην κεντρική πολιτική σκηνή:
  • «θα μας ασκήσουν κριτική ως Ζαπατίστας που είμαστε, γιατί έχουμε πει ότι δεν αγωνιζόμαστε για την εξουσία, αλλά θέλουμε να έχουμε την εξουσία τώρα.
  • θα μας ασκήσουν κριτική γιατί προδίδουμε τα λεγόμενά μας, πως δε θέλουμε αξιώματα.
  • θα μας ασκήσουν κριτική, καθώς μιλάμε άσχημα για τα πολιτικά κόμματα, αλλά θα κάνουμε τα ίδια που κριτικάρουμε.
  • θα μας κατηγορήσουν ότι υποστηρίζουμε το PRI γιατί θα πάρουμε ψήφους από την αριστερά κι έτσι θα κερδίσει η δεξιά.
  • θα μας ασκήσουν κριτική ότι οι ιθαγενείς γυναίκες δεν έχουν μόρφωση και δεν ξέρουν να μιλούν ισπανικά.
  • θα μας απαξιώσουν ως ιθαγενείς, ότι δε διαθέτουμε καλή σκέψη για να κυβερνήσουμε.
  • θα μας κοροϊδέψουν πολύ και θα μας κακολογήσουν ως ιθαγενείς που είμαστε.»
Όμως…
  • είναι χρήσιμη γιατί η μεξικανική κοινωνία θα γυρίσει και θ’ ακούσει τους ιθαγενείς λαούς του Μεξικού, που πλέον ούτε καν τους αναφέρουν.
  • είναι χρήσιμη γιατί θα μπορούν να ακουστούν και να συνομιλήσουν με τους ιθαγενείς του Μεξικού που δεν είναι οργανωμένοι και τους καταστρέφουν οι βρωμοκαπιταλιστές.
  • είναι χρήσιμη για να ξαναποκτήσουν οι ιθαγενείς υπερηφάνεια και τιμή που είναι ιθαγενείς, για το χρώμα τους, τη γλώσσα, τον πολιτισμό, την τέχνη και την ιστορία τους.
  • είναι χρήσιμη για να ξεσηκωθούν οι ιθαγενείς γυναίκες με τη δική τους φωνή και να οργανωθούν, έτσι όπως ξεσηκώθηκαν και οργανώθηκαν οι γυναίκες Ζαπατίστας.
  • είναι χρήσιμη για να εξηγήσει στα παραγκωνισμένα κοινωνικά στρώματα όλη την καταστροφή και την κακοδαιμονία που διαπράττουν οι βρωμοκαπιταλιστές.
  • είναι χρήσιμη στο Εθνικό Ιθαγενικό Κογκρέσο για να αναγνωρίσει ποιος είναι ο τρόπος του ως CNI και να μπουν στο CNI κι άλλες ιθαγενικές κοινότητες, εθνότητες, φυλές και γειτονιές, να γνωριστούν μεταξύ τους ως ιθαγενείς και να δουν τις οδύνες και τις δυνάμεις τους.
  • είναι χρήσιμη για εμάς τους Ζαπατίστας, γιατί έτσι μπορούμε να στηρίξουμε τους ιθαγενείς αδερφούς και αδερφές μας σε άλλα μέρη, για να συνεχίσουν τον αγώνα τους και να μπορούν να ζουν με ελευθερία και αξιοπρέπεια.
  • είναι χρήσιμη για τις ιθαγενικές κοινότητες γιατί έτσι περισσότερος κόσμος αναγνωρίζει πώς είναι η ιστορία του αγώνα μας και πώς έχουμε οργανωθεί, και να εμπνευστούν.
  • είναι χρήσιμη για τις ζαπατιστικές κοινότητες γιατί έτσι μαθαίνουμε να οργανωνόμαστε πλέον όχι μόνο για να βοηθηθούμε αναμεταξύ μας, αλλά επίσης για να οργανωθούμε ώστε να στηρίξουμε και άλλους που αγωνίζονται, όπως κάναμε με τους δημοκρατικούς δασκάλους».

Σύμφωνα με κάποιους αναλυτές, είναι ότι από το 2006, οι Ζαπατίστας έχουν κλειστεί στις κοινότητές τους, χτίζοντας σταθερά την Ζαπατίστικη αυτονομία. Το γεγονός όμως αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να αποτραβηχτούν από την «πρώτη γραμμή» της πολιτικής στο Μεξικό και – σιγά σιγά – να ξεχαστούν. Τα μίντια και το καθεστώς δεν ασχολούνταν μαζί τους. Παρόλο που όλο αυτό έγινε ηθελημένα και με πολύ συγκεκριμένο και σημαντικό σκοπό, το να επικεντρωθούν δηλαδή στο χτίσιμο των Ζαπατίστικων αυτόνομων δομών, είχε σαν αποτέλεσμα και την απομάκρυνσή τους από την κεντρική πολιτική συζήτηση. Πλέον, εδώ και μερικά χρόνια, φαίνεται να έχουν αποφασίσει να επανέλθουν στο προσκήνιο.

«Βεβαιώνουμε πως στόχος μας δεν είναι η εξουσία. Δεν αναζητούμε αυτό. Αυτό που επιδιώκουμε είναι η συμπόρευση όλων των αυτοχθόνων πληθυσμών και της κοινωνίας των πολιτών, ώστε να οργανωθούμε και να αποτρέψουμε αυτή την καταστροφή. Να ενισχύσουμε την αντίσταση και την εξέγερσή μας για την υπεράσπιση της ζωής του κάθε ατόμου, της οικογένειας, της συλλογικότητας, της κοινότητας, της γειτονιάς», ανέφεραν σε ανακοίνωση τους.
Όπως είπε πριν από τρία χρόνια, ο υποδιοικητής Marcos: «Επιλέγουμε τη ζωή, όχι τον θάνατο. Αντί να κατασκευάζουμε στρατώνες και να βελτιώνουμε το οπλοστάσιό μας, κατασκευάσαμε σχολεία, νοσοκομεία και βελτιώσαμε τις συνθήκες διαβίωσης μας».