Η ψυχή της ελιάς

Τρύφων Λιώτας

H «Ελιά» (El Olivo, Ισπανία-2016) είναι η έβδομη ταινία της Iciar Bollain και η τρίτη που σκηνοθετεί σε συνεργασία με τον εξαιρετικό σεναριογράφο και σύζυγό της Paul Laverty. Από αυτήν εδώ τη στήλη του Τοίχου σας έχουμε ήδη παρουσιάσει την πρώτη τους συνεργασία: «Ακόμη και τη Βροχή» (2010). Ο Laverty είναι περισσότερο γνωστός για την πολυετή συνεργασία του – ως σεναριογράφος και ειδικός συνεργάτης – με τον Άγγλο σκηνοθέτη Ken Loach, με τον οποίο μαζί έχουν κερδίσει δεκάδες βραβεία και μνείες.

Η Άλμα (ψυχή στα ισπανικά) είναι ένα άγριο, 20χρονο κορίτσι με ανεξέλεγκτη συμπεριφορά, συναισθηματικά προβλήματα, αλλά ιδιαίτερα δεμένη με τον παππού της, έναν γέρο επαρχιώτη που υποφέρει από κατάθλιψη. Τα τελευταία 12 χρόνια, μετά την πώληση μιας ελιάς ηλικίας 2.000 χρόνων από το κτήμα τους, σε μια μορφή σιωπηλής διαμαρτυρίας, δεν μιλάει. Κυριαρχούμενος από συναισθήματα λύπης και μελαγχολίας για το χαμό του αγαπημένου του δέντρου περνά τις ημέρες του στο μέρος όπου κάποτε ήταν φυτεμένη η ελιά. Η Άλμα που τότε ήταν παιδί θα συνδυάσει τη κατάθλιψη του παππού της με το ξερίζωμα της ελιάς και θα ξεκινήσει ένα παράλογο ταξίδι για την ανεύρεσή της, πιστεύοντας ότι μόνο η επιστροφή της θα μπορούσε να ξαναδώσει τη ζωή πίσω στον παππού της.

Θα ανακαλύψει ότι αυτή είχε πουληθεί για να μπορέσουν τα παιδιά του παππού της (ο πατέρας και ο θείος της) να δωροδοκήσουν το δήμαρχο της περιοχής ώστε να μπορέσουν να ανοίξουν ένα εστιατόριο σε παραλία της περιοχής με σκοπό το εύκολο κέρδος. Η εργασία στη γη ήταν δύσκολη και δεν άφηνε αρκετά κέρδη για μια «γλυκιά» ζωή. Όμως η καφετέρια θα ρημάξει και τα χρέη θα πνίξουν την οικογένεια που θα στραφεί σε πάλι στη σκληρή εργασία όμως αυτή τη φορά για να ξεπληρώσει χρέη. Όταν βρει ότι η ελιά έχει πουληθεί σε ένα γερμανικό κολοσσό παραγωγής ενέργειας, που την έχει κάνει και σύμβολο της, θα ξεκινήσει, χωρίς σκέψη, οπλισμένη μόνο με το συναίσθημα, ένα ανέλπιδο ταξίδι για την ανάκτησή της. Αρωγοί στην προσπάθειά της ο θείος της και ένας φίλος της. Θα ακολουθήσει ένας τραγέλαφος καταστάσεων με απρόβλεπτες συνέπειες για όλους.

Η ταινία διαθέτει ένα όμορφα δεμένο, απλό σενάριο με σαφείς μομφές έναντι στις υπερβολές του καπιταλισμού. Η εταιρία που καταστρέφει τη φύση με αποψιλώσεις δασών και αλλοίωση των τοπίων με τεραστίων διαστάσεων εξορύξεις έχει ως λογότυπο την ελιά για να υποκρίνεται το ενδιαφέρον της για τη φύση. Η κρίση που έχει χτυπήσει την Ισπανία έχει δημιουργήσει ανεργία, έχει καταστρέψει ανθρώπους και έχει δημιουργήσει χρέη που δεν μπορούν να αποπληρωθούν. Ο θείος της είναι ένας από τους κατεστραμμένους. Η ταινία θα ξεκινήσει με μια πλάκα της Άλμα σε αυτόν: θα προσποιηθεί ότι τηλεφωνεί από τράπεζα για τη διευθέτηση του χρέους και θα τον φέρει σχεδόν σε κατάσταση καρδιακής προσβολής. Ένας σαφής υπαινιγμός στα γεγονότα των καιρών μας. Τέλος κεντρικό ρόλο παίζουν και οι αξίες της οικογένειας: το μακρύ ταξίδι και η προσπάθεια που θα καταβάλουν μαζί, θα βοηθήσουν στο να τις κατανοήσουν όλοι καλύτερα.

Όσο για το μήνυμα της ταινίας; Διαυγές και πέρα από κάθε αμφισβήτηση. Η κληρονομιά εργασίας και αγάπης ολόκληρων γενιών χάθηκε ξαφνικά γιατί βρέθηκε μια γενιά που θόλωσε την κρίση της από μια επίπλαστη ευδαιμονία. Θεώρησε ότι το βιοτικό επίπεδο αυξάνεται με την συσσώρευση «αγαθών» πέφτοντας στην παγίδα που μερικοί επιτήδειοι έστησαν με σκοπό την αύξηση του προσωπικού τους κέρδους βάζοντας σε όλα τα πράγματα ταμπέλες με τιμή. Την αξία όμως των πραγμάτων την δίνει ο άνθρωπος με τη δουλειά του και τη συνείδηση του που στρέφει την προσοχή της στα πράγματα. Πράγματα που δεν ανήκουν σε κανένα ή μάλλον ανήκουν το ίδιο σε όλους. Όπως η γη, ο αέρας, το νερό. Είναι αδιαπραγμάτευτη η υποχρέωση του καθένα μας να τα περάσουμε αλώβητα στις επόμενες γενιές, στα παιδιά μας. Η καταστροφή που συντελείται εδώ και δεκαετίες και που συνεχώς αυξάνεται γεωμετρικά λόγω του υπερπληθυσμού, θα χρειαστεί πολλές γενιές που θα διαθέτουν κρίση, υπευθυνότητα, σωστή διαπαιδαγώγηση και όρεξη για δουλειά για να διορθωθεί. 

Η ελιά αποτελεί απλά το σύμβολο αυτής της ιστορίας και του χρόνου: χρειάστηκε χιλιάδες χρόνια με αγάπη και φροντίδα για να γίνει και μόνο μια στιγμή για να ξεριζωθεί.

Posted in: ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ-ΙΣΤΟΡΙΑ