Ο ελληνικής καταγωγής διευθυντής ορχήστρας που έγινε σταρ!
Ο φον Κάραγιαν είναι αναμφισβήτητα ο πλέον φημισμένος μαέστρος που ξεπήδησε από την Ευρώπη στη μεταπολεμική περίοδο.Στην κριτική της μουσικής, αναφέρεται συχνά ως ο κορυφαίος διευθυντής ορχήστρας του 20ού αιώνα, καθώς αποτελούσε τον άνθρωπο με τη μεγαλύτερη επιρροή στον χώρο της κλασικής μουσικής.
Συνυφασμένος με τη Φιλαρμονική του Βερολίνου, την οποία διηύθυνε για 35 ολόκληρα χρόνια, ήταν η κυρίαρχη φιγούρα της ευρωπαϊκής συμφωνικής μουσικής από τη δεκαετία του 1960 μέχρι και τον θάνατό του.
Σε αυτό συνέβαλε τόσο ο τεράστιος αριθμός των ηχογραφήσεων που έκανε όσο και η φήμη που απολάμβανε στα μουσικά σαλόνια, με την προτίμηση του κοινού να αγγίζει επίπεδα δυσθεώρητα: σύμφωνα με εκτιμήσεις, ο Αυστριακός φον Κάραγιαν έχει πουλήσει πάνω από 200 εκατομμύρια δίσκους στη ζωή του, ποσό που τον εκτοξεύει στην πλέον πετυχημένη εμπορικά μορφή της κλασικής μουσικής!
Ήταν όμως και το καθεστώς διασημότητας που απολάμβανε, ασύλληπτο για μαέστρο κλασικής μουσικής: τα πλήθη που συνέρρεαν έξω από τη Φιλαρμονική του Βερολίνου παραληρούσαν όταν το εκάστοτε sports car του Generalmusikdirektor φον Κάραγιαν κατέφτανε και η ψιλόλιγνη φιγούρα του χανόταν στα βάθη της αίθουσας. Ήταν αστέρας πρώτου μεγέθους, με τη φήμη που απολάμβανε να μπορεί να συγκριθεί μόνο με την αντίστοιχη των κινηματογραφικών celebrities!
Ήταν ένα φαινόμενο της κλασικής μουσικής: ο Furtwängler ήταν διάσημος, ο Mengelberg ήταν διάσημος, ο Sutherland ήταν διάσημος, ο Κάραγιαν απολάμβανε όμως εκείνη την αναγνωρισιμότητα που υπερβαίνει τη μουσική σκηνή και προσιδιάζει συνήθως στο είδος της δημοσιότητας που παραχωρείται σε βασιλικά μέλη, κινηματογραφικούς πρωταγωνιστές και δισεκατομμυριούχους.
Όλοι γνώριζαν με τι supercar κυκλοφορούσε ο ελληνικής καταγωγής μαέστρος ανά πάσα στιγμή, με τη ζωή του να γίνεται είδηση στις σελίδες του σκανδαλοθηρικού Τύπου: ήταν το περίφημο μοντέλο από τη Γαλλία που έγινε γυναίκα του, ήταν η μανία του με τα αεροπλάνα και τα γρήγορα αυτοκίνητα, ήταν οι αθλητικές του επιδόσεις (πράγμα πρωτάκουστο για τους μετρημένους συνήθως διευθυντές ορχήστρας), ήταν το πολυτελές lifestyle του στα θέρετρα της Καζαμπλάνκα και του Côte d'Azur, ήταν το ωραίο παρουσιαστικό και οι σχέσεις του με τα μεγάλα ευρωπαϊκά τζάκια που τον έκαναν είδωλο στα μάτια του κοινού. Για τη φήμη και την αναγνωρισιμότητά του εξάλλου ο ίδιος διαμαρτυρόταν συχνά: «Φαίνεται να πιστεύουν ότι η δουλειά μου ως μαέστρος είναι μόνο ένα διάλειμμα από τα χόμπι μου!».
Παρά ταύτα, ο μαέστρος συνέχιζε να διευθύνει και να ηχογραφεί ακατάπαυστα, μένοντας σταθερά προσηλωμένος στη μουσική που τόσο λάτρευε. Το ιδιαίτερο στιλ του μάλιστα στις συμφωνικές ερμηνείες θα έμενε γνωστό ως «ήχος Κάραγιαν», ενώ στον ίδιο χρωστάμε την ανάδειξη κλασικών συνθετών του πρώτου μισού του 20ού αιώνα.
Μοναδικό μελανό σημείο σε μια ζωή που μοιάζει με κινηματογραφική ταινία είναι η συνεργασία του με το ναζιστικό καθεστώς, γεγονός που δεν θα του συγχωρήσει ποτέ το επαγγελματικό μουσικό συνδικάτο...
Πρώτα χρόνια
Ο Χέρμπερτ φον Κάραγιαν γεννιέται στις 5 Απριλίου 1908 στο Σάλτζμπουργκ της Αυστρίας μέσα σε πλούσια και καλλιεργημένη οικογένεια με ελληνικές ρίζες. Γόνος της ευκατάστατης φαμίλιας των Καραγιάννηδων -με καταγωγή από την Κοζάνη-, ο προπάππος του Γεώργιος-Ιωάννης Καραγιάννης ήταν βιομήχανος υφασμάτων στη Σαξονία. Για τις υπηρεσίες του στο παλάτι μάλιστα ο Φρειδερίκος Αύγουστος Α' απένειμε το 1792 στον γιο του, Θεόδωρο (παππού του Κάραγιαν), τον τίτλο ευγενείας «φον», με τον κοζανίτη επιχειρηματία να αλλάζει τότε το επώνυμό του από Καραγιάννης σε Κάραγιαν.
Ο Κάραγιαν μεγαλώνει λοιπόν μέσα στο μεγαλοαστικό και προστατευτικό αυτό περιβάλλον της αριστοκρατικής τάξης και δείχνει από νωρίς την κλίση του στη μουσική, με τις πρώτες του βιρτουοζιτέ στο πιάνο να απαθανατίζονται σε παραστάσεις πριν καν κλείσει τα 10 χρόνια ζωής!
Αφού σπούδασε μουσική και θεωρία στο φημισμένο ωδείο Mozarteum του Σάλτζμπουργκ (1916-1926), οι δάσκαλοι ωθούν το παιδί-θαύμα να ακολουθήσει καριέρα μαέστρου, κι έτσι το 1926 θα τον βρει στη Βιέννη, στην Ακαδημία Μουσικής, όπου θα συνεχίσει τις σπουδές του στο πιάνο αλλά και θα έρθει σε ακαδημαϊκή επαφή με τη διεύθυνση ορχήστρας.
Το ντεμπούτο του ως μαέστρου έλαβε χώρα στις 22 Ιανουαρίου 1929, διευθύνοντας την Ορχήστρα Mozarteum στη γενέτειρά του. Ακολουθώντας μια σειρά από εμφανίσεις ως διευθυντής ορχήστρας, ο Κάραγιαν ξεκινά τη συνεργασία του με τη συμφωνική της Ουλμ (Ulm Stadttheater), όπου θα γίνει ο κύριος μαέστρος μέχρι το 1934...
Εκτόξευση στη φήμη
Για τα επόμενα 14 χρόνια, η φήμη του νεαρού διευθυντή αυξανόταν σταθερά: αφού ανέλαβε τη μουσική διεύθυνση στην Όπερα του Άαχεν (Aachen Stadttheater) από το 1934-1942, που ήταν και η κύρια απασχόλησή του της εποχής, έκανε το ντεμπούτο του στη φημισμένη Όπερα της Βιέννης το 1937, ενώ τον επόμενο χρόνο εγκαινίασε την αποκλειστική συνεργασία του με τη δισκογραφική Deutsch Grammophon Gesellschaft (1938-1943).
Το 1939, ο Κάραγιαν ανέλαβε τη θέση που θα τον έκανε γνωστό στα πέρατα του κόσμου: διευθυντής ορχήστρας στην Όπερα του Βερολίνου. Η πρόσληψή του στο ναζιστοκρατούμενο Βερολίνο είχε αναμφίβολα να κάνει με την προσχώρησή του στο (απαγορευμένο) Ναζιστικό Κόμμα του Σάλτζμπουργκ ήδη από τον Απρίλιο του 1933.
Ο ίδιος δεν το δέχτηκε ποτέ αυτό και έστελνε πάντα τους ελβετούς δικηγόρους του στο κατόπι όποιου αποζητούσε αποδείξεις, ντοκουμέντα που ήρθαν όμως πρόσφατα στο φως αποδεικνύουν την πραγματικότητα του γεγονότος: από το 1933-1945 ήταν μέλος του ναζιστικού καθεστώτος, με πολλούς πάντως να κάνουν λόγο ότι ο μεγάλος μαέστρος προσχώρησε στον απολυταρχικό σχηματισμό μόνο και μόνο για να προωθήσει την καριέρα του. Ως έφηβος πάντως ήταν μέλος ακροδεξιού σχηματισμού στο Σάλτζμπουργκ, παρά την ελληνική καταγωγή του.
Το όνομά του αρχίζει πάντως να ακούγεται και εκτός γερμανικών συνόρων μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, με εμφανίσεις στο Παρίσι, το Άμστερνταμ, τη Στοκχόλμη και το Βουκουρέστι. Η πρώτη του μάλιστα μεταπολεμική συναυλία το 1946 στη Βιέννη (με τη Φιλαρμονική) σημαδεύτηκε από τις κατηγορίες για την εμπλοκή του στο ναζιστικό καθεστώς: οι σοβιετικές δυνάμεις κατοχής του απαγορεύουν να διευθύνει και έρευνες ξεκινούν σε βάρος του. Οι ανακρίσεις δεν έδειξαν ωστόσο τίποτα το μεμπτό και ο μαέστρος επέστρεψε άσπιλος στα καθήκοντά του.
Το 1948, αναγορεύεται ισόβιος διευθυντής της Chorale Society της Εταιρίας Φίλων της Μουσικής στη Βιέννη. Την ίδια χρονιά (1948), ο Χέρμπερτ φον Κάραγιαν εξασφαλίζει συμβόλαια τόσο στη Συμφωνική Ορχήστρα της Βιέννης και τη Philharmonia Orchestra όσο και τη La Scala του Μιλάνου, πριν διαδεχτεί τον Furtwängler ως μουσικός διευθυντής στη Φιλαρμονική του Βερολίνου, μια θέση που θα τον εγκαθιδρύσει ως έναν από τους μεγαλύτερους μαέστρους του κόσμου!
Το 1955, ο Κάραγιαν θα φέρει τη φημισμένη ορχήστρα του στις ΗΠΑ, εγκαινιάζοντας την πρώτη από τις αναρίθμητες παγκόσμιες περιοδείες του. Η επόμενη δεκαετία θα δει τον Κάραγιαν να αποδέχεται αρκετές νέες θέσεις και συνεργασίες, περιλαμβανομένων των εμφανίσεών του στο Φεστιβάλ του Σάλτζμπουργκ και την Κρατική Όπερα της Βιέννης.
Το 1967, ο Κάραγιαν θα κάνει το ντεμπούτο του στη νεοϋρκέζικη Metroplitan Opera και την ίδια χρονιά θα ιδρύσει το Πασχαλινό Φεστιβάλ του Σάλτζμπουργκ, που είναι σήμερα θεσμός της κλασικής μουσικής. Το 1968, ίδρυσε το Ίδρυμα Χέρμπερτ φον Κάραγιαν για την ανάπτυξη και προώθηση της μουσικής έρευνας...
Για το ταλέντο του στη διεύθυνση ορχήστρας ο Κάραγιαν έχει τιμηθεί εκτεταμένα από κάθε θεσμό και μουσική επιτροπή του κόσμου. Η απαρίθμηση των βραβείων και επαίνων που έχει λάβει θα χρειαζόταν ξεχωριστό άρθρο! Αναφέρουμε ενδεικτικά το Χρυσό Μετάλλιο της Βασιλικής Φιλαρμονικής Εταιρίας, το Διεθνές Μουσικό Βραβείο της UNESCO, το Βραβείο Τεχνών της Λουκέρνης, το Χρυσό Γραμμόφωνο και αναρίθμητα ακόμα.
Ταυτοχρόνως, τιμήθηκε με ισόβια θέση στη Σύγκλητο του Πανεπιστημίου του Σάλτζμπουργκ, αλλά και με πάμπολλες ακόμα πανεπιστημιακές διακρίσεις από επιφανή ιδρύματα του πλανήτη.
Άλλες δραστηριότητες
Ο Κάραγιαν, με τον Akio Morita και τον Norio Ohga (πρόεδρο και αντιπρόεδρο, αντίστοιχα, της Sony), συμμετείχε στην τελετή αποκάλυψης και παρουσίασης του Compact Disc Digital Audio System στο Τόκιο το 1981!
Το 1982, ο μαέστρος ίδρυσε το Telemondial S.A.M. (με τον Uli Markle), σε μια προσπάθεια να καταγραφεί η ένδοξη προσφορά του στη βιντεοκασέτα και το CD, αλλά και να διευρυνθούν οι ορίζοντες της μουσικής έκφρασης μέσα από τις ευκολίες της νέας τεχνολογίας.
Το 1984, ο Κάραγιαν ηχογράφησε το σύνολο των συμφωνιών του Μπετόβεν με ολοκληρωμένο οπτικό υλικό σε φιλμ, κάτι που έγινε μπορετό χάρη στο δικό του Telemondial.
Το 1988, η Deutsch Grammophone κυκλοφόρησε μια συλλογή από 100 ηχογραφήσεις που έκανε ο μαέστρος, σε ένα εντυπωσιακότατο σε όγκο και μουσική ρώμη έργο που αντέχει στον χρόνο και αποτελεί ένα θαυμάσιο δείγμα μουσικών «μεταφράσεων» του παγκόσμιου ρεπερτορίου...
Προσωπική ζωή
Στις γαμήλιες περιπέτειές του, ο φον Κάραγιαν παντρεύτηκε τον Ιούλιο του 1938 την πρώτη του σύζυγο, την οπερετική ερμηνεύτρια Elmy Holgerloef, με την οποία χώρισε οριστικά το 1942.
Τον Οκτώβριο του 1942, στον κολοφώνα του Β' Παγκοσμίου, παντρεύτηκε την Anna Maria «Anita» Sauest, η μακρινή εβραϊκή καταγωγή της οποίας θα του φέρει περιπέτειες με τον Χίτλερ προσωπικά και τη λοιπή ναζιστική ηγεσία, με τον μαέστρο να χάνει την εύνοια του καθεστώτος.
Παρά ταύτα, συνέχισε να διευθύνει τη Φιλαρμονική του Βερολίνου, αν και ήταν πια στο περιθώριο του κόμματος.
Στη λήξη του πολέμου, το ζευγάρι εγκατέλειψε το Βερολίνο και εγκαταστάθηκε στο Μιλάνο. Το ζευγάρι πήρε διαζύγιο το 1958 και την ίδια χρονιά ο Κάραγιαν παντρεύτηκε την τρίτη του σύζυγο, το μοντέλο από τη Γαλλία Eliette Mouret, με την οποία απέκτησαν δύο κόρες.
Ο κορυφαίος μαέστρος, ο «γενικός μουσικός διευθυντής της Ευρώπης», όπως έμεινε γνωστός, πέθανε από καρδιακό επεισόδιο στις 16 Ιουλίου 1989, σε ηλικία 81 ετών...
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου