Ο αρχετυπικός αναγεννησιακός άνθρωπος που άλλαξε την ιστορία της τέχνης!
Ζωγράφος, γλύπτης, αρχιτέκτονας και ποιητής, ο Μιχαήλ Άγγελος ήταν η σύνοψη του αναγεννησιακού, ένα δαιμόνιο πνεύμα δηλαδή που ασχολήθηκε με την τέχνη σε όλες της τις εκφάνσεις.Στην ασύλληπτη καριέρα του στα χρόνια της ιταλικής Αναγέννησης ευτύχησε να δει φήμη και να γνωρίσει δόξα και πλούτο, αφού το ταλέντο του αναγνωρίστηκε πολύ νωρίς στη ζωή του.
Στα έργα του περιλαμβάνονται τα εμβληματικά αγάλματα «Πιετά» και «Δαυίδ», που άλλαξαν την πορεία της γλυπτικής τέχνης, ενώ εξίσου μνημειώδεις είναι και οι παραστάσεις του στον θόλο του παρεκκλησιού της Καπέλα Σιξτίνα, έργα που δεν χρειάζονται φυσικά καμία περιγραφή, αφού παραμένουν ορόσημα στην ιστορία της τέχνης.
Η συνεισφορά του στην οικοδόμηση της δυτικής τέχνης λογίζεται κολοσσιαία, με τον μεγάλο δάσκαλο να έχει αφήσει ανεξίτηλο σημάδι σε ό,τι κι αν μπήκε ποτέ στο δημιουργικό του στόχαστρο: γλυπτική, ζωγραφική, αρχιτεκτονική και ποίηση!
Πρώτα χρόνια
Ο Μιχαήλ Άγγελος γεννιέται ως Μικελάντζελο ντι Λοντοβίκο Μπουοναρότι Σιμόνι στις 6 Μαρτίου 1474 στο Καπρέζε της Ιταλίας. Ο πατέρας του, Λεονάρντο, υπηρετούσε ως δημοτικός αξιωματούχος στο μικρό χωριό όταν σημειώθηκε ο ερχομός του δεύτερου αυτού από τα 5 παιδιά που θα αποκτούσε τελικά με τη γυναίκα του, Φραντσέσκα Νέρι, με την οικογένεια να μετακινείται στη Φλωρεντία όταν ο Μιχαήλ Άγγελος ήταν ακόμα βρέφος.
Ο θάνατος της μητέρας του ωστόσο αναγκάζει τον πατέρα να εμπιστευτεί τον μικρό Μιχαήλ Άγγελο σε παραμάνα, με τα οικονομικά της φαμίλιας να μην είναι πια καθόλου καλά. Μέσα στο πλαίσιο αυτό, ο Μιχαήλ Άγγελος ενδιαφερόταν περισσότερο να παρακολουθεί τους ζωγράφους που εργάζονταν σε γειτονικές εκκλησίες και να απολαμβάνει τα σχέδιά τους παρά να πηγαίνει στο σχολείο.
Με τον έφηβο Μιχαήλ Άγγελο να μην επιδεικνύει κανένα ενδιαφέρον τόσο για τα γράμματα όσο και την οικογενειακή επιχείρηση, ο πατέρας του συμφωνεί να μαθητεύσει ο νεαρός στο εργαστήριο γνωστού τοπικού ζωγράφου, για να μάθει έτσι μια τέχνη. Ήταν στα 13 του χρόνια λοιπόν όταν θα έρθει για πρώτη φορά σε επαφή με τη ζωγραφική και θα εκτεθεί στην τεχνική της νωπογραφίας.
Μόλις έναν χρόνο μετά την έναρξη της μαθητείας του, μια τεράστια ευκαιρία παρουσιάζεται στον νεαρό μαθητευόμενο: με τις συστάσεις του ζωγράφου-δασκάλου του Τζιρλαντάγιο, γίνεται δεκτός στο παλάτι του φλωρεντινού ηγεμόνα Λορέντζο του Μεγαλοπρεπή, της πανίσχυρης οικογένειας των Μεδίκων, για να σπουδάσει κλασική γλυπτική στους κήπους των Μεδίκων.
Η εποχή είναι ιδιαιτέρως γόνιμη για τον ζωγράφο: στα χρόνια που πέρασε στον οίκο των Μεδίκων (1489-1492) απέκτησε πρόσβαση στην κοινωνική ελίτ της Φλωρεντίας, έμαθε την τέχνη κάτω από τις διδαχές του γνωστού γλύπτη Μπερτόλντο ντι Τζιοβάνι, αλλά ήρθε και σε επαφή με τον κύκλο των ποιητών και των ακαδημαϊκών που ονομάστηκαν «ανθρωπιστές» (ουμανιστές, νεοπλατωνικοί κ.λπ.). Με τη βοήθεια των Μεδίκων, μέχρι και ειδική άδεια πήρε από την Καθολική Εκκλησία να μπορεί να μελετά ανατομία, διερεύνηση που θα άφηνε βέβαια το στίγμα της στην υγεία του.
Οι επιδράσεις αυτές και η βοήθεια της ηγεμονικής οικογένειας θα έστρωναν το έδαφος για την ανάπτυξη του χαρακτηριστικού στιλ του Μιχαήλ Άγγελου: η μυώδης ακρίβεια και ο ρεαλισμός στη σύνθεση δηλαδή έτσι όπως αναμειγνύονταν ιδανικά με την ομορφιά των λυρικών διαστάσεων! Δύο ανάγλυφα που σώζονται από την πρώτη αυτή περίοδο του ζωγράφου, η «Μάχη των Κενταύρων» και η «Παναγία της Σκάλας», αποτελούν διαθήκες του πρώιμου ταλέντου του 16χρονου αγοριού...
Πρώτες επιτυχίες και επιδράσεις
Οι πολιτικές περιπέτειες στις οποίες μπήκε η Φλωρεντία μετά τον θάνατο του μονάρχη Λορέντζο του Μεγαλοπρεπή αναγκάζουν τον νεαρό Μιχαήλ Άγγελο να εγκαταλείψει τη Φλωρεντία για χάρη της Μπολόνια. Εκεί συνεχίζει τη μαθητεία στο πλευρό ζωγράφων και αρχιτεκτόνων, επιστρέφοντας τελικά στη Φλωρεντία το 1495 για να ξεκινήσει την καριέρα του ως γλύπτης: αισθητικό του παράδειγμα δεν ήταν άλλο από τα αριστουργήματα της κλασικής αρχαιότητας, η οποία γνώριζε μια πρωτόγνωρη αναβίωση την εποχή της Αναγέννησης.
Γνωστότερο άγαλμα της εποχής αυτής, που έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις στους κόλπους της ιστορίας της τέχνης, είναι ο ερωτιδέας του Μιχαήλ Αγγέλου, που υπέστη επεξεργασία από τον γλύπτη για να φαίνεται αντίκα. Ο καρδινάλιος Ραφαέλε Ριάριο αγόρασε μάλιστα τον «Έρωτα» πιστεύοντας ότι ανήκε στην εποχή της κλασικής αρχαιότητας και απαίτησε από τον Μιχαήλ Άγγελο τα χρήματά του πίσω μόλις πληροφορήθηκε την αλήθεια! Αν και στο τέλος, θαμπωμένος από τις ικανότητες του νεαρού γλύπτη, αποφάσισε να το κρατήσει, λειτουργώντας ταυτοχρόνως ως μαικήνας για τον Μιχαήλ Άγγελο: αυτός προσκάλεσε τον ζωγράφο στη Ρώμη, όπου θα ζήσει και εργαστεί το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του...
Η «Πιετά» και ο «Δαυίδ»
Με το που μετακομίζει στη Ρώμη το 1498, η συνεχώς ανοδική καριέρα του Μιχαήλ Άγγελου θα δεχθεί άλλη μια ώθηση: έτερος καρδινάλιος, ο Jean Bilhères de Lagraulas, αντιπρόσωπος του γάλλου βασιλιά Καρόλου Η' στον πάπα, μαγεύεται από το ταλέντο του και του αναθέτει την «Πιετά»: ένα άγαλμα με την Παναγία να κρατά στα χέρια της το άψυχο σώμα του Ιησού.
Η «Πιετά» (Αποκαθήλωση) ολοκληρώθηκε από τον Μιχαήλ Άγγελο σε λιγότερο από έναν χρόνο και τοποθετήθηκε τελικά στη βασιλική του Αγίου Πέτρου στο Βατικανό, έπειτα από περιπέτειες όπου άλλαξε τοποθεσία τουλάχιστον 5 φορές. Το άγαλμα συνέβαλε καθοριστικά στην καταξίωση του καλλιτέχνη, την ίδια στιγμή που αποτελεί και το μοναδικό έργο που φέρει την υπογραφή του Μιχαήλ Άγγελου: ο θρύλος τον θέλει να σκαλίζει βράδυ στη σύνθεση τις λέξεις «MICHEL ANGELUS BONAROTUS FLORENT FACIBAT» όταν άκουσε εκείνο το πρωινό τον κόσμο να το αποδίδει στον Λεονάρντο Ντα Βίντσι! Η «Πιετά» παραμένει ένα από τα παγκόσμια αριστουργήματα της γλυπτικής τέχνης, το οποίο ο Μιχαήλ Άγγελος φιλοτέχνησε σε ηλικία 25 ετών...
Μέχρι να επιστρέψει ο ζωγράφος στη Φλωρεντία, έπειτα από 5 χρόνια παραμονής στη Ρώμη, είχε ήδη μετατραπεί σε αστέρα της τέχνης! Η φήμη του ήταν τέτοια που ήταν λογικό να του ανατεθεί η παραγγελία για τη φιλοτέχνηση του «Δαυίδ», έργου που ήδη δύο γλύπτες είχαν αποπειραθεί και εγκατέλειψαν τελικά: το να δώσεις στο μονοκόμματο μάρμαρο των μεγάλων διαστάσεων τη μνημειώδη μορφή που έφερε στο φως ο Μιχαήλ Άγγελος μόνο εύκολο δεν ήταν.
Η δύναμη της σύνθεσης, η γύμνια που τον κάνει τρωτό, η ανθρώπινη έκφραση και το συνολικό «θάρρος» του αγάλματος έκανε τον «Δαυίδ» (1504) σύμβολο της πόλης της Φλωρεντίας και εκπρόσωπο της νεοσύστατης δημοκρατίας της...
Ζωγραφική και αρχιτεκτονική
Οι παραγγελίες έπεφταν πλέον βροχή στον γλύπτη και μέχρι και ο πάπας Ιούλιος Β' του ανέθεσε ένα φιλόδοξο πρότζεκτ για το μαυσωλείο του, έργο που θα εγκαταλείψει ο Μιχαήλ Άγγελος στη στιγμή όταν του ζητήθηκε να ζωγραφίσει τον θόλο του παρεκκλησίου της Καπέλα Σιξτίνα.
Το έργο πυροδότησε τη δημιουργική φαντασία του ζωγράφου κι έτσι το αρχικό σχέδιο της φιλοτέχνησης των 12 αποστόλων μορφοποιήθηκε με περισσότερες από 300 θρησκευτικές φιγούρες και παραστάσεις! Στα τέσσερα χρόνια που πήρε η ολοκλήρωση του μνημειώδους έργου (1508-1512), ο Μιχαήλ Άγγελος κλείστηκε στο εκκλησάκι, απέλυσε όλους τους βοηθούς του και ολοκλήρωσε τη σύνθεση μόνος, δημιουργώντας ασύλληπτο ενδιαφέρον για το μυστικό πρότζεκτ...
Και βέβαια ο ζωγράφος κατέληξε σε μια νέα μορφή αναπαράστασης, με την τεχνοτροπία του να παραμορφώνει τις φιγούρες για να φαίνονται σωστά κοιτώντας τες κάτω από τον ψηλό θόλο. Κι όταν στις 31 Οκτωβρίου 1512 έγιναν τα αποκαλυπτήρια του εμβληματικού έργου με τα καλειδοσκοπικά εφέ και την κορυφαία στην ιστορία της τέχνης «Δημιουργία του Αδάμ», όλοι έμειναν με το στόμα ανοιχτό. Μέχρι και ο Ραφαήλ, το αντίπαλον δέος του Μιχαήλ Άγγελου, αναγκάστηκε να αλλάξει την τεχνοτροπία του βλέποντας τη μνημειώδη σύνθεση του μεγάλου δασκάλου.
Παρά το γεγονός ότι συνέχισε να φιλοτεχνεί ζωγραφικά και γλυπτικά έργα σε όλο το υπόλοιπο της ζωής του, ο φυσικός κάματος της διακόσμησης της Καπέλα Σιξτίνα άφησε το χνάρι του βαθιά στην υγεία του Μιχαήλ Άγγελου. Κανένα πρόβλημα για τον αεικίνητο πολυκαλλιτέχνη, που σύντομα θα στρεφόταν στην αρχιτεκτονική!
Ο Μιχαήλ Άγγελος συνέχισε να εργάζεται σε θρησκευτικού τύπου διακοσμήσεις για παπικά παρεκκλήσια (Μαυσωλείο Ιουλίου Β') και άλλα μνημεία στις επόμενες δεκαετίες, αν και με διαλείμματα, λόγω των πολεμικών και κοινωνικών συγκρούσεων της εποχής. Στα αρχιτεκτονικά του «διαμάντια» περιλαμβάνονται το Παρεκκλήσι των Μεδίκων και η Λαυρεντιανή Βιβλιοθήκη της Φλωρεντίας, που στήθηκε για να στεγάσει τη συλλογή βιβλίων του βασιλικού οίκου.
Τα κτίρια αυτά, που συνδυάζουν την αρχιτεκτονική και τη γλυπτική (το μεγάλο όραμα του Μιχαήλ Άγγελου), αποτελούν σημεία καμπής στην ιστορία της αρχιτεκτονικής. Πέρα από τις αναρίθμητες αρχιτεκτονικές παραγγελίες που ανέλαβε στα κατοπινά αυτά χρόνια, ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνονται ακόμα και οχυρωματικά έργα, του ανατέθηκε και η αρχιτεκτονική ολοκλήρωση της βασιλικής του Αγίου Πέτρου (1546), στον αρχικό σχεδιασμό του Μπραμάντε, γεγονός που αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο της δημιουργικής του πένας...
Διαμάχες
Ο Μιχαήλ Άγγελος αποκαλύπτει το 1541 τη νέα του τοιχογραφία στην Καπέλα Σιξτίνα. Ο σάλος που ακολούθησε δεν είχε προηγούμενο!
Οι γυμνές φιγούρες θεωρήθηκαν ανάρμοστες για την ιερότητα του χώρου και σύντομα παπική επιστολή καλούσε σε καταστροφή της μεγαλύτερης τοιχογραφίας της Αναγέννησης. Ο ζωγράφος ανταπάντησε «ντύνοντας» τις μορφές και προσθέτοντας στη σύνθεση νέες φιγούρες: ένας από τους σφοδρότερους επικριτές του απαθανατίστηκε ως Σατανάς, ενώ εμφανίστηκε και η αυτοπροσωπογραφία του Μιχαήλ Άγγελου ως Άγιος Βαρθολομαίος.
Παρά το γεγονός ότι ο δημιουργικός νους και τα ασύλληπτα ταλέντα του του είχαν εξασφαλίσει την εύνοια των αρχόντων και των ευγενών της Ιταλίας, δεν έλειπαν φυσικά οι εχθροί. Η φιλόνικη προσωπικότητά του και το ευερέθιστο του χαρακτήρα του κατέληγαν σε τεταμένες σχέσεις, συχνά με τους εντελώς λάθος ανθρώπους.
Η στάση του αυτή όχι μόνο έφερε στον ζωγράφο περιπέτειες, αλλά δημιούργησε μια ολοένα και αυξανόμενη δυσαρέσκεια για τον τελειομανή Μιχαήλ Άγγελο, που δεν φαινόταν διατεθειμένος να συμβιβαστεί ποτέ. Ταυτοχρόνως, η υγεία του είχε χειροτερεύσει, εξαιτίας του γεγονότος ότι περνούσε άπειρες ώρες σε περίεργες στάσεις σώματος για να φιλοτεχνεί τις μνημειώδεις συνθέσεις του. Σε ποίημά του καταγράφει την τεράστια σωματική καταπόνηση που υπέστη όταν ζωγράφιζε τον θόλο της Καπέλα Σιξτίνα.
Η ζωή του μαστίστηκε επίσης από τις πολιτικές διαμάχες και τις αλλαγές ηγεσίας στην πολυαγαπημένη του Φλωρεντία, καθώς και από την αντιπαλότητά του με τον άλλο μεγάλο δάσκαλο της εποχής, τον επίσης Φλωρεντινό Λεονάρντο Ντα Βίντσι, ο οποίος ήταν περισσότερο από 20 χρόνια μεγαλύτερός του...
Λογοτεχνικά έργα και τελευταίες συνθέσεις
Η ποιητική φλέβα του Μιχαήλ Άγγελου, που είχε βρει δημιουργική διέξοδο πρωτύτερα σε γλυπτική, ζωγραφική και αρχιτεκτονική, άρχισε πλέον να τον απασχολεί και στη λογοτεχνική της βάση. Παρά το γεγονός ότι δεν παντρεύτηκε ποτέ, ο μεγάλος μετρ της τέχνης ήταν σταθερά προσηλωμένος στη χήρα ευγενούς καταγωγής Vittoria Colonna, η οποία αποτέλεσε τόσο τη μούσα όσο και τον παραλήπτη των περισσότερων από τα 300 ποιήματα και σονέτα που συνέταξε ο δάσκαλος.
Η φιλία τους και το ερωτικό σκίρτημα ήταν μεγάλη παρηγοριά για τον ζωγράφο, μέχρι τον θάνατο της Colonna το 1547.
Και βέβαια από το 1532 ο ζωγράφος ανέπτυξε σφοδρή σχέση με νεαρό ευγενή, τον Tommaso de Cavalieri, με τους ακαδημαϊκούς και τους ερευνητές να ερίζουν ακόμα για το αν επρόκειτο για ερωτικό δεσμό ή πατρική στοργή που έδειχνε ο ζωγράφος στον νεαρό του φίλο...
Θάνατος και κληρονομιά
Έπειτα από σύντομο χρονικό διάστημα ασθένειας, ο μεγάλος δάσκαλος της τέχνης πέθανε στις 18 Φεβρουαρίου 1564, λίγες μόλις εβδομάδες πριν από τα 89α γενέθλιά του, στο σπίτι του στη Ρώμη. Ο ανιψιός του μετέφερε τη σορό στη Φλωρεντία για να ενταφιαστεί εκεί, με το κοινό και τους αξιωματούχους της πόλης να τον δέχονται ως «πατέρα και δάσκαλο όλων των τεχνών»!
Αντίθετα από πολλούς μεγάλους καλλιτέχνες, ο Μιχαήλ Άγγελος γνώρισε δόξα, φήμη και πλούτο κατά τη διάρκεια της ζωής του. Επίσης, διαθέτει την περίεργη διάκριση να έχει γίνει μάρτυρας των δύο βιογραφιών που κυκλοφόρησαν για τη ζωή του (η μία από τον περίφημο Βασάρι μάλιστα).
Η εκτίμηση που απολαμβάνει το όνομα του Μιχαήλ Άγγελου τόσο στην ιστορία όσο και τη θεωρία της τέχνης με λίγα ονόματα μπορεί να συγκριθεί. Η δεξιοτεχνία του στη σύνθεση τόσο στη ζωγραφική και τη γλυπτική όσο και την αρχιτεκτονική παραμένει αξεπέραστη, με το έργο του να εκτιμάται εδώ και αιώνες. Όσο για τον ίδιο, αποτελεί συνώνυμο των μεγαλύτερων στιγμών της ιταλικής Αναγέννησης, ενσαρκώνοντας στην πράξη τον λεγόμενο αναγεννησιακό άνθρωπο...
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου