Ελληνική έρευνα έδειξε ότι η υπεριώδης ακτινοβολία Β αρχίζει να μειώνεται καθώς ανακάμπτει το στρώμα του όζοντος
Η έκθεση στον ήλιο είναι πάντα ευεργετική αλλά και επικίνδυνη, γι’ αυτό και απαιτεί... μέτρο και προσοχή
«Επιτέλους, ένα καλό νέο από την Ελλάδα!». Το σχόλιο, το οποίο προέρχεται από έναν διακεκριμένο γερμανό επιστήμονα, έχει πολλαπλή σημασία. Εκτός του ότι τα καλά νέα από τη χώρα μας σπανίζουν τελευταία, οι θετικές εξελίξεις που αφορούν την κατάσταση του πλανήτη μας είναι ακόμη σπανιότερες. Μια επιστημονική έρευνα ελληνικής προέλευσης διαπιστώνει όμως ότι δεν είναι απίθανες. Και αποδεικνύει ότι, όταν αποφασίζουμε, συλλογικά και σε παγκόσμιο επίπεδο, να λάβουμε τα σωστά μέτρα και να τα τηρήσουμε, μπορούμε να κάνουμε τη διαφορά.
Οι έλληνες ερευνητές με επικεφαλής τον ακαδημαϊκό Χρήστο Ζερεφό έδειξαν, για πρώτη φορά ύστερα από δεκαετίες, ότι η αποκατάσταση του στρώματος του όζοντος στην ατμόσφαιρα η οποία παρατηρείται τα τελευταία χρόνια άρχισε επιτέλους να συνοδεύεται από το επιθυμητό αποτέλεσμα: τη μείωση της καρκινογόνου υπεριώδους ακτινοβολίας Β (UVB).
Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να βγάλετε το βραχιολάκι του Μάρτη από το χέρι σας και να τρέξετε να «ψηθείτε» στον ανοιξιάτικο ήλιο. Αφενός, αν και η μείωση είναι αισθητή και φαίνεται ότι θα συνεχιστεί τις επόμενες δεκαετίες, δεν έχει φθάσει ακόμη στα επιθυμητά επίπεδα. Αφετέρου, όπως προειδοποιεί ο κ. Ζερεφός μιλώντας στο «Βήμα», η ηλιακή ακτινοβολία πάντα κρύβει κινδύνους για την υγεία μας. «Αυτά τα καλά νέα δεν πρέπει να μας καθησυχάζουν» τονίζει. «Μπορούμε να χαιρόμαστε τον ήλιο αλλά με προσοχή. Να μην εξαντλούμε την “τράπεζα” υπεριώδους ακτινοβολίας με την οποία γεννηθήκαμε. Κάθε έγκαυμα από τον ήλιο, όσο μικρό και αν είναι, δημιουργεί ένα έλλειμμα σε αυτή την τράπεζα, ιδιαίτερα όταν συμβαίνει σε μικρές ηλικίες».
Θεαματική μείωση της ακτινοβολίας
Από το 2007 η UVB έχει μειωθεί κατά 2%. «Αυτό είναι τεράστιο ποσοστό για τόσο μικρό χρονικό διάστημα. Το τεστάραμε με μετρήσεις ακριβείας στον Καναδά, στην Ευρώπη και στην Ιαπωνία» λέει ο ακαδημαϊκός. Αντίθετα, η υπεριώδης ακτινοβολία Α (UVA), η οποία δεν απορροφάται από το στρώμα του όζοντος, συνεχίζει να αυξάνεται επειδή ο ήλιος γίνεται φωτεινότερος. Η UVB προκαλεί εγκαύματα και διάφορες μορφές καρκίνου του δέρματος ενώ η UVA επιδρά στον υποδόριο ιστό και μπορεί να αλλάξει τη δομή του κολλαγόνου και των ινών ελαστίνης του δέρματος, επιταχύνοντας έτσι τη γήρανσή του.
Αν και πρέπει να είμαστε προσεκτικοί απέναντι σε αυτούς τους κινδύνους, ο κ. Ζερεφός επισημαίνει ότι δεν θα πρέπει να χάνουμε το μέτρο. «Η υπερπροστασία και η… UVBφοβία που έχουν πιάσει τον κόσμο έχουν οδηγήσει σε υπερβολές. Δεν πρέπει να κρυβόμαστε από τις ευεργετικές ακτίνες του ήλιου, η έκθεση στις οποίες παράγει και τη βιταμίνη D» λέει. «Δυστυχώς, το έλλειμμα βιταμίνης D που παρατηρείται στους λαούς των βορείων χωρών της Ευρώπης άρχισε να διαφαίνεται και στην Ελλάδα. Είναι ένα σημαντικό πρόβλημα και οφείλεται στη χρήση αντηλιακών υπερβολικά μεγάλου δείκτη προστασίας».
Η επιτυχία της παγκόσμιας δράσης
Η αραίωση του στρώματος του όζοντος στη στρατόσφαιρα εξαιτίας της χρήσης των χλωροφθορανθράκων (CFC) στα σπρέι και στα ψυγεία έγινε αντιληπτή από τους επιστήμονες στη δεκαετία του 1970. Η επίσημη αντίδραση άργησε σχετικά να έρθει, κυρίως λόγω της αντίστασης των βιομηχανιών. Το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, το οποίο απαγορεύει τη χρήση CFC και άλλων ουσιών που βλάπτουν το όζον, υιοθετήθηκε τελικά το 1987, αρχικά δειλά-δειλά. Γρήγορα όμως εξασφάλισε αθρόα συμμετοχή (έχει υπογραφεί απ’ όλα τα κράτη-μέλη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και όχι μόνο) και θεωρείται ιδιαίτερα επιτυχημένο.
«Αν δεν είχε εφαρμοστεί το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ θα έπρεπε να κάνουμε τις υπαίθριες εργασίες νύχτα και να κοιμόμαστε την ημέρα» σημειώνει ο κ. Ζερεφός. «Αυτό είχε συμβεί παροδικά στο Πούντα Αρένας της Χιλής. Εκεί παρατήρησαν ότι στα διαλείμματα των μαθημάτων το δέρμα των παιδιών κοκκίνιζε μέσα σε λίγα λεπτά. Τότε ο δήμαρχος έκλεισε τα σχολεία μέχρις ότου η “τρύπα” του όζοντος απομακρυνθεί από την περιοχή, ενώ οι πολίτες απέφευγαν να κυκλοφορούν στους δρόμους την ημέρα».
Ο ρόλος των σωματιδίων
Η εικόνα του όζοντος από δορυφόρο. Τα τελευταία χρόνια οι επιστήμονες διαπιστώνουν ότι η περίφημη «τρύπα» βαίνει προς αποκατάσταση
Τώρα, όπως φαίνεται, το Πρωτόκολλο αρχίζει να αποδίδει τους καρπούς του. Αυτό μέχρι πρότινος δεν ήταν ωστόσο απόλυτα σαφές. Αν και οι επιστήμονες διεπίστωναν κάποια αποκατάσταση στο στρώμα του όζοντος, αυτή δεν συνοδευόταν από θετικά αποτελέσματα στην υπεριώδη ακτινοβολία Β. Αντιθέτως, η UVB φαινόταν να αυξάνεται, γεγονός το οποίο τους προβλημάτιζε. Ο κ. Ζερεφός και οι συνεργάτες του κατόρθωσαν να εντοπίσουν την αιτία, εισάγοντας έναν παραμελημένο ως τώρα παράγοντα στο «παιχνίδι»: τα αιωρούμενα σωματίδια – ή αερολύματα – στην ατμόσφαιρα και το φαινόμενο της σκίασης του ήλιου που αυτά προκαλούν.
«Ο ρόλος των αιωρούμενων σωματιδίων και του φαινομένου της σκίασης στην υπεριώδη ακτινοβολία Β δεν ήταν γνωστός, όπως δεν ήταν μέχρι πρότινος και στο φαινόμενο του θερμοκηπίου» λέει ο ακαδημαϊκός. «Δηλαδή από τις αρχές του 2000, όταν είδαμε τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης του όζοντος στο βόρειο ημισφαίριο, περιμέναμε ότι θα βλέπαμε μείωση της UVB. Αντιθέτως όμως βλέπαμε ως το 2007 αύξησή της. Εφόσον τα σύννεφα δεν άλλαξαν σημαντικά, εμείς αποδώσαμε το γεγονός στο ότι θα πρέπει να οφείλεται στην αύξηση της φωτεινότητας του ήλιου εξαιτίας της μείωσης των αιωρούμενων σωματιδίων από τα μέτρα που έχουν ληφθεί για την αέρια ρύπανση».
Για να ελέγξουν την υπόθεσή τους οι έλληνες ερευνητές (εκτός από τον κ. Ζερεφό στη μελέτη συμμετείχαν οι Κλαίρη Τουρπάλη, Κώστας Ελευθεράτος, Στέλιος Καζαντζής, Χαρίκλεια Μελέτη, Ούβε Φάιστερ, Ταπάνι Κόσκελα και Α. Χεϊκίλα) ανέλυσαν δεδομένα από διάφορες περιοχές του βόρειου ημισφαιρίου, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, με μετρήσεις από τον σταθμό της Θεσσαλονίκης. Οπως περιγράφουν στη μελέτη τους, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Atmospheric Chemistry and Physics», τα στοιχεία τους «χωρίζονται» σε τρεις περιόδους.
Τρεις καθοριστικές φάσεις
Η πρώτη, από το 1990 ως το 1995, χαρακτηριζόταν από μεγάλη συγκέντρωση αιωρούμενων σωματιδίων εξαιτίας της έκρηξης του ηφαιστείου Πινατούμπο στις Φιλιππίνες το 1991. Από το 1995 και μετά η συγκέντρωση των αερολυμάτων μειώθηκε σημαντικά, όχι μόνον επειδή οι συνέπειες της ηφαιστειακής έκρηξης υποχώρησαν αλλά και εξαιτίας της μείωσης των ρύπων από τις εκπομπές των αυτοκινήτων και των άλλων μέτρων που άρχισαν να λαμβάνονται σε παγκόσμιο επίπεδο για την αντιμετώπιση του «φαινομένου του θερμοκηπίου». Η «αραίωση» των αιωρούμενων σωματιδίων οδήγησε σε αύξηση της φωτεινότητας, με αποτέλεσμα, όπως διεπίστωσαν οι ειδικοί, η υπεριώδης ακτινοβολία Β να αυξηθεί και αυτή. «Συνέβη το αντίθετο του ρητού – “ουδέν καλόν αμιγές κακού”» λέει αστειευόμενος ο κ. Ζερεφός.
Σημαίνει αυτό ότι θα πρέπει να μετανιώνουμε για την απορρύπανση; Σε καμία περίπτωση, είναι η απάντηση των ειδικών, και τη στηρίζουν με δεδομένα. Αν και η συγκέντρωση των αιωρούμενων σωματιδίων μειώνεται και θα εξακολουθήσει να μειώνεται για κάποια χρόνια μέχρις ότου σταθεροποιηθεί, η ανάκαμψη του όζοντος έρχεται να μας σώσει. Οπως διεπίστωσαν οι έλληνες ερευνητές στην τρίτη περίοδο, από το 2007 και μετά, όταν το στρώμα του όζοντος άρχισε να γίνεται πιο «εύρωστο», ανέλαβε και πάλι τον προστατευτικό ρόλο του αντισταθμίζοντας τον αρνητικό παράγοντα της αύξησης της φωτεινότητας. «Ως το 2006-2007 δεν μπορούσε να το αντισταθμίσει» εξηγεί ο κ. Ζερεφός. «Μετά όμως η επίδραση του όζοντος ξεπέρασε τη δράση των αερολυμάτων. Και αυτό ήταν που έκανε μεγάλη εντύπωση στους κριτές της μελέτης μας».
Σαντορίνη: «χάθηκε» για χρόνια ο ήλιος
Ενα άλλο σημείο πρωτοτυπίας της έρευνας βρίσκεται στην «πρώτη περίοδό» της, η οποία για πρώτη φορά δείχνει την επίδραση των αερολυμάτων ενός ηφαιστείου. Αυτό είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον για τους επιστήμονες που μελετούν την ατμόσφαιρα και το κλίμα, γιατί αποτελεί ένα δείγμα τού τι θα μπορούσε να είχε συμβεί – και να ξανασυμβεί στο μέλλον – στις εκρήξεις μεγάλων ηφαιστείων ή υπερ-ηφαιστείων, όπως τα αποκαλούν. «Ας πούμε στη Σαντορίνη» λέει ο κ. Ζερεφός. «Στη Σαντορίνη το ηφαίστειο ήταν δέκα φορές πιο ισχυρό από το Κρακατόα, το οποίο επίσης ήταν πολύ πιο ισχυρό από το Πινατούμπο. Επομένως μπορεί κανείς να υπολογίσει ότι μετά την έκρηξη της Σαντορίνης το 1600 π.Χ. θα ήταν τουλάχιστον δέκα φορές μεγαλύτερη η σκίαση. Πολύ εντυπωσιακό φαινόμενο, πρακτικά οι άνθρωποι δεν θα πρέπει να είχαν καθόλου ήλιο για χρόνια».
Οζον και κλιματική αλλαγή
Το άλλο καλό νέο από τις μελέτες του κ. Ζερεφού και των συνεργατών του είναι ότι η πορεία προς την αποκατάσταση του στρώματος του όζοντος βαίνει καλώς. Η αναστροφή, όπως μας εξηγεί, είχε αρχίσει να γίνεται ορατή από το 2000, όμως οι ειδικοί δεν ήξεραν ως πρόσφατα αν θα συνεχιζόταν. Πέρυσι μάλιστα η επιστημονική κοινότητα είχε θορυβηθεί όταν μια μελέτη – πάλι από τον ακαδημαϊκό και συνεργάτες του – είχε διαπιστώσει ότι τον χειμώνα του 2011 σημειώθηκε σημαντική αραίωση του όζοντος (της τάξεως του 20%-25%) σε ολόκληρο το βόρειο ημισφαίριο, από τον Καναδά ως τη Σιβηρία. Οι έλληνες ερευνητές ανακάλυψαν ότι επρόκειτο για μια συνέπεια του φαινομένου του θερμοκηπίου, το οποίο «φυλακίζει» τη θερμότητα στα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας κάνοντας τα ανώτερα στρώματα να ψύχονται, με καταστρεπτικές συνέπειες για το όζον. «Αυτό ήταν ένα μεμονωμένο γεγονός, ένας χειμώνας ανώμαλος μέσα σε άλλους χειμώνες» επισημαίνει ο ακαδημαϊκός. «Δείχνει όμως ότι το στρώμα του όζοντος είναι ευάλωτο και στην κλιματική αλλαγή».
Αυτός είναι ο αστάθμητος παράγοντας που «σκιάζει» πλέον το κατά τα άλλα ευοίωνο μέλλον που διαγράφεται για το όζον. Με βάση τα σημερινά δεδομένα και αν οι παρούσες τάσεις συνεχιστούν, εκτιμάται ότι μέσα σε περίπου τρεις δεκαετίες το στρώμα του όζοντος – και μαζί με αυτό και η υπεριώδης ακτινοβολία Β – θα έχει επανέλθει στα ικανοποιητικά επίπεδα της δεκαετίας του 1980. «Πάμε προς αποκατάσταση, αλλά με όλους τους κινδύνους που προκύπτουν από την κλιματική αλλαγή» τονίζει ο κ. Ζερεφός. «Ο φόβος είναι μήπως έχουμε με το εξελισσόμενο φαινόμενο του θερμοκηπίου πιο συχνά φαινόμενα όπως αυτό που είδαμε τον χειμώνα του 2011 στο βόρειο ημισφαίριο. Η κλιματική αλλαγή είναι ο βασικός κίνδυνος και βεβαίως οι άνθρωποι θα πρέπει να ξέρουν ότι μπορεί μεν να αρχίζει να ανακάμπτει το στρώμα του όζοντος αλλά ο ήλιος είναι πάντα επικίνδυνος. Ιδίως γι’ αυτούς που εργάζονται στο ύπαιθρο».
ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΡΟΣ ΛΟΥΟΜΕΝΟΥΣ
Ηλιοθεραπεία με ασφάλεια
Ο δείκτης UV εκφράζει την επικινδυνότητα της ηλιακής υπεριώδους ακτινοβολίας. Μετρήσεις του – και προγνώσεις – για διάφορες περιοχές της Ελλάδας γίνονται από το Εθνικό Δίκτυο Μέτρησης της Υπεριώδους Ηλιακής Ακτινοβολίας (http://www.uvnet.gr). Σε ορισμένες εποχές και ώρες η τιμή του δείκτη UV στην Ελλάδα μπορεί να αυξηθεί πολύ, οπότε συνιστάται ιδιαίτερη προσοχή. Οσο ο ήλιος πλησιάζει στον ορίζοντα τόσο μειώνονται οι τιμές του και κατά συνέπεια και ο κίνδυνος από την υπεριώδη ακτινοβολία.
Η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου μπορεί να οδηγήσει σε άμεσα και χρόνια προβλήματα υγείας του δέρματος, των ματιών και του ανοσοποιητικού συστήματος. Τα άμεσα αποτελέσματά της είναι η πρόκληση εγκαύματος στο δέρμα και φωτοκερατίτιδας στα μάτια. Χρόνια αποτελέσματα είναι ο καρκίνος και η πρόωρη γήρανση του δέρματος, ο καταρράκτης, το πτερύγιο και η κερατοπάθεια στα μάτια. Αντίθετα με το δέρμα, που αφομοιώνει την υπεριώδη ακτινοβολία παράγοντας μελανίνη, τα μάτια δεν έχουν ικανότητα αφομοίωσής της.
Για να προστατεύσετε το δέρμα σας, χρησιμοποιήστε αντηλιακό με φίλτρα ακτινοβολίας UVB και UVA. Στις πρώτες ηλιοθεραπείες συνιστάται αντηλιακό με δείκτη προστασίας περίπου 15 για τους ενηλίκους και 20 για τα παιδιά, με ιδιαίτερη φροντίδα στα πολύ μικρά παιδιά και τα βρέφη. «Θα συνιστούσε κανείς μια προστασία λελογισμένη. Οχι δείκτη προστασίας 50. Ακόμη και στα παιδιά. Μπορούν να χαρούν τον ήλιο πριν τις 11 το πρωί και μετά τις 4 το απόγευμα με έναν λογικό δείκτη προστασίας» λέει ο κ. Ζερεφός.
Στους ενηλίκους, για να επιτυγχάνεται το αποτέλεσμα που καθορίζει ο δείκτης προστασίας, η σωστή ποσότητα του αντηλιακού είναι περίπου 30-40 gr (δηλαδή μια γεμάτη παλάμη!). Πρέπει να εφαρμόζεται καλά πριν από την έκθεση στον ήλιο και να επαναλαμβάνεται μετά την κολύμβηση.
Για να προστατεύσετε τα μάτια σας, προτιμήστε γυαλιά με φίλτρα για τη UVB και τη UVA. Η χρήση γυαλιών είναι ιδιαίτερα σημαντική για τα παιδιά επειδή η διαπερατότητα της υπεριώδους ακτινοβολίας μέσα από το μάτι είναι υψηλότερη σε αυτά απ’ ό,τι στους ενηλίκους.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου