Οπως ο Περικλής...
Οι ιταλοί ερευνητές του Πανεπιστημίου της Κατάνια δημοσίευσαν τη μελέτη τους στον διαδικτυακό τόπο του Πανεπιστημίου Κορνέλ arXiv. org. Tο άρθρο τους ( arXiv: 1103.1224) αρχίζει θυμίζοντάς μας ότι «Στην αρχαία Ελλάδα, στο λίκνο της δημοκρατίας, κυβερνητικά σώματα επιλέγονταν εν πολλοίς με κλήρωση». Τι σχέση όμως μπορεί να έχει η άμεση δημοκρατία των αρχαίων Ελλήνων με τη σημερινή πραγματικότητα; Οι καθηγητές Αστροφυσικής Alessandro Pluchino και Αndrea Rapisarda καθώς και οι συνεργάτες τους Cesare Garofalo S. Spagano και M. Caserta καθηγητές Οικονομικών και Πολιτικής Οικονομίας που υπογράφουν το άρθρο, εκτιμούν ότι έστω και αν η άμεση δημοκρατία δεν είναι εφικτή στις ημέρες μας, η σοφία της εισαγωγής του τυχαίου στον κοινοβουλευτισμό είναι διαχρονική.
Για τη μοντελοποίηση της ιδέας τους οι ιταλοί επιστήμονες εμπνεύστηκαν από τον ιστορικό της Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ και συμπατριώτη τους Carlo Maria Cipolla (1922-2000). Στη διάσημη χιουμοριστική μονογραφία του «The basic laws of human stupidity» (οι βασικοί νόμοι της ανθρώπινης ηλιθιότητας) ο Cipolla χωρίζει τους ανθρώπους σε τέσσερις κατηγορίες οι οποίες προκύπτουν από τη θέση (διασπορά) τους σε έναν καρτεσιανό άξονα συντεταγμένων. Ετσι, με τον άξονα των χ να αντιπροσωπεύει το προσωπικό όφελος και τον άξονα των ψ το κοινό όφελος, τα άτομα που εμπίπτουν στο πάνω δεξιά τεταρτημόριο (δικό τους όφελος και κοινό όφελος) είναι τα έξυπνα άτομα, τα άτομα που εμπίπτουν στο πάνω αριστερά τεταρτημόριο (δικό τους κακό, κοινή ωφέλεια) είναι τα αφελή άτομα, τα άτομα που εμπίπτουν στο κάτω δεξιά τεταρτημόριο (δικό τους καλό, κοινό κακό) είναι οι ληστές και, τέλος, εκείνα που εμπίπτουν στο κάτω αριστερό τεταρτημόριο είναι οι ηλίθιοι (κακό δικό τους και του κοινού). Βάσει αυτής της κατηγοριοποίησης ο Cipolla δίνει τον ορισμό του ηλιθίου: «ένα άτομο είναι ηλίθιο αν μπορεί να προκαλέσει βλάβη σε ένα άλλο άτομο ή ομάδα ατόμων χωρίς να έχει κανένα προσωπικό όφελος ή ακόμη χειρότερα, να προκαλέσει και δική του βλάβη κατά τη διαδικασία».
Η κληρωτίς ή κληρωτήριον των αρχαίων ελλήνων. Σώζεται στο Μουσείο της Αρχαίας Αγοράς
Προσωπικά κίνητρα και κοινό καλό
Οι ιταλοί ερευνητές θεωρούν ότι το διάγραμμα του Cipolla μπορεί να έχει εφαρμογή σε ένα κοινοβούλιο όπου οι βουλευτές, ως είθισται, αναμένεται να προτείνουν σχέδια νόμου και να ψηφίζουν. Με δεδομένο ότι η ψήφος των βουλευτών μπορεί να καθορίζεται τόσο από την επιθυμία τους να προσφέρουν στο κοινό καλό όσο και από προσωπικά κίνητρα (όπως η επιθυμία επανεκλογής ή άλλα προσωπικά οφέλη) οι άξονες των χ και ψ αντιπροσωπεύουν και εδώ το κοινό όφελος (άξονας των Χ) προς το προσωπικό όφελος (άξονας των Ψ).
Για το μοντέλο τους, οι ιταλοί επιστήμονες αποδέχονται την ύπαρξη ενός κοινοβουλίου με 500 αντιπροσώπους οι οποίοι ανήκουν σε δύο κόμματα ή συμμαχίες και εξετάζουν την αποτελεσματικότητα αυτού του κοινοβουλίου με βάση το κοινωνικό όφελος όπως αυτό προκύπτει από τα σχέδια νόμου που ψηφίζονται και γίνονται αποδεκτά. Οπως δήλωσε ο Α. Pluchino μιλώντας στο BHMAScience «προφανώς δεν είχαμε κανέναν στόχο να χαρακτηρίσουμε τα κόμματα ηλίθια ή έξυπνα, μόνο να μετρήσουμε το κοινωνικό όφελος με βάση τις ενέργειές τους. Επίσης, αποδεχθήκαμε πως κανένας δεν φέρεται πάντοτε με τον ίδιο τρόπο. Ετσι, η κάθε κουκίδα στο διάγραμμά μας, η οποία αντιπροσωπεύει έναν βουλευτή, αποτελεί τον μέσο όρο των επιλογών του».
Στο διάγραμμα του Pluchino και των συνεργατών του οι βουλευτές απεικονίζονται ως κουκίδες και τα κόμματα ως κύκλοι. Σημαντικό στοιχείο αποτελεί η ακτίνα του κύκλου, η οποία αντιπροσωπεύει την ανοχή του κόμματος. Με άλλα λόγια, όσο πιο δημοκρατικό είναι ένα κόμμα τόσο πιο μεγάλη είναι η ακτίνα του κύκλου και τόσο περισσότερες δυνατότητες επιλογών έχουν οι βουλευτές του. Επίσης, οι ιταλοί ερευνητές αποδέχονται ότι όσο μεγαλύτερη είναι η κομματική πειθαρχία τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να περάσουν αντικοινωνικά μέτρα καθώς η ψήφος δεν θα ήταν κατά συνείδηση αλλά βάσει κομματικής γραμμής. Σύμφωνα με τον ιταλό επιστήμονα «στόχος της μελέτης μας ήταν να υπολογίσουμε τον αριθμό των τυχαίων ανεξάρτητων κληρωτών βουλευτών που θα χρειάζοταν για να εξασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα του κοινοβουλίου. Οι βουλευτές αυτοί αντιπροσωπεύονται από τις ελεύθερες (εκτός κύκλου) κουκίδες».
Καθοριστική η διαφορά των δύο κομμάτων
Η προσομοίωση του μοντέλου για τρία διαφορετικά κοινοβούλια όπου η αντιπροσώπευση των δύο κομμάτων ήταν: 51%-49%, 60%-40% και 80%-20%, οδήγησε την ιταλική ερευνητική ομάδα στο συμπέρασμα ότι «αν τα δύο αντίπαλα κόμματα έχουν παρόμοια δύναμη, ακόμη και ένας μικρός αριθμός των ανεξάρτητων βουλευτών είναι ικανός να αυξήσει την αποτελεσματικότητα. Αντίθετα, όταν ένα κόμμα έχει σημαντικά μεγαλύτερη δύναμη από το άλλο, ο αριθμός των τυχαίων ανεξάρτητων βουλευτών πρέπει να είναι πολύ αυξημένος».
Αξίζει να σημειωθεί ότι η προσομοίωση του μοντέλου για δύο κόμματα χωρίς κανέναν ανεξάρτητο βουλευτή έδωσε τη μικρότερη αποτελεσματικότητα στο κοινοβούλιο, ενώ η προσομοίωση για 500 ανεξάρτητους βουλευτές κατέδειξε ότι ο αριθμός των σχεδίων νόμου που θα γινόταν αποδεκτός θα ήταν τόσο μικρός ώστε δεν θα μπορούσε να ασκηθεί κοινοβουλευτικό έργο. Με άλλα λόγια, το ιδανικό κοινοβούλιο, κατά Pluchino και συνεργάτες, θα πρέπει να περιέχει έναν αριθμό τυχαίων ανεξάρτητων βουλευτών ο οποίος θα καθορίζεται από τη σχετική δύναμη των δύο κομμάτων.
Να μην οφείλουν τίποτε σε κανέναν...
Πόσο τυχαίοι όμως θα ήταν οι κληρωτοί βουλευτές; «Στην κληρωτίδα θα έμπαινε όποιος εξεδήλωνε την επιθυμία και με εξαίρεση το καθαρό ποινικό μητρώο δεν νομίζω ότι θα έπρεπε να υπάρχει άλλη προϋπόθεση» μας είπε ο Pluchino και προσέθεσε: «Στην πράξη θα συνέβαινε ό,τι συμβαίνει με την κλήρωση ενόρκων. Οι κληρωτοί βουλευτές θα μπορούσαν να είναι κάθε ηλικίας, φύλου, οικονομικού και μορφωτικού επιπέδου. Να είναι πραγματικά ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της κοινωνίας».
Στη συζήτηση του άρθρου, οι ερευνητές αναλύουν τα πλεονεκτήματα των κληρωτών βουλευτών οι οποίοι «δεν οφείλουν τίποτε σε κανέναν και έτσι δεν έχουν παρά να είναι πιστοί μόνο στη συνείδησή τους και σε κανένα κόμμα. Επίσης δεν έχουν να ενδιαφερθούν για την επανεκλογή τους. Επιπροσθέτως, η κλήρωση είναι μια διαδικασία η οποία μπορεί να περιφρουρηθεί ευκολότερα από τις εκλογές. Είναι εύκολο να εξασφαλιστεί μια απολύτως δίκαιη διαδικασία κλήρωσης. Αντίθετα, η εκλογική διαδικασία μπορεί να μεθοδευτεί με χρήματα ή άλλα μέσα».
Ποιά πρόταση για την Ελλάδα;
Με δεδομένο ότι το μοντέλο των ιταλών επιστημόνων προέβλεπε την ύπαρξη δύο μεγάλων κομμάτων ενώ στη χώρα μας αυτή τη στιγμή υπάρχουν πέντε κόμματα, δεν μπορούσαμε παρά να αναρωτηθούμε αν η ύπαρξη περισσότερων κομμάτων δεν λειτουργούσε με αντίστοιχο τρόπο, αν δηλαδή οι βουλευτές των μικρότερων κομμάτων δεν έπαιζαν τον ρόλο των ανεξάρτητων βουλευτών του μοντέλου. «Αποτελεί άμεσο στόχο μας η μοντελοποίηση ενός κοινοβουλίου με περισσότερα κόμματα. Είναι δύσκολο χωρίς να το κάνουμε αυτό να απαντήσουμε με βεβαιότητα στο ερώτημά σας. Αντιλαμβάνομαι βεβαίως τον συλλογισμό σας. Δεν θα πρέπει πάντως να ξεχνάτε ότι η κομματική πειθαρχία θα ήταν ο περιοριστικός παράγοντας σε αυτή την περίπτωση» επεσήμανε ο Pluchino και μας παρέπεμψε στη συζήτηση του άρθρου όπου σημειώνονται οι παθογένειες των εκλογικών συστημάτων: «Το αναγκαίο της ύπαρξης ηγεσίας, η τάση όλων των κοινωνικών ομάδων να υπερασπίζονται τα συμφέροντά τους και η παθητικότητα του εκλεκτορικού σώματος είναι μόνο μερικοί από τους πολλούς λόγους που οδηγούν στον εκφυλισμό των δημοκρατικών κομμάτων. Στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία αυτή η διαδικασία έχει σχεδόν θεσμοθετηθεί. Οι κομματικές ελίτ δρουν με σκοπό την εξυπηρέτηση του κόμματος και του εαυτού τους, συχνά σε βάρος του κοινού συμφέροντος. Αν κάποιοι βουλευτές ψηφίσουν εναντίον της κομματικής γραμμής πιθανότατα εξοστρακίζονται και δεν συμμετέχουν στην επόμενη εκλογική διαδικασία. Φυσικά δεν χωρεί αμφιβολία ότι οι ελεύθερες εκλογές δεν συγκρίνονται με τα ολιγαρχικά καθεστώτα, αλλά τα σημερινά εκλογικά συστήματα τείνουν να δημιουργούν μια δημοκρατική αριστοκρατία, όπου οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι είναι ανώτεροι του εκλογικού σώματος».
Για μας που έχουμε γαλουχηθεί με την ιδέα ότι η δημοκρατία είναι ταυτόσημη των εκλογών, ίσως τα συμπεράσματα των ιταλών επιστημόνων να ακούγονται εξωπραγματικά. Από την άλλη όμως, δεν μπορεί κανείς να μη σκεφθεί ότι ορισμένα πράγματα από αυτά που υποστηρίζουν φαίνονται να περιγράφουν την ελληνική πραγματικότητα και πως ένα κοινοβούλιο με εκλεγμένους και κληρωτούς βουλευτές μπορεί όντως να ήταν αποτελεσματικότερο (θυμίζουμε ότι η αποτελεσματικότητα μετράται με βάση τους νόμους που ψηφίζονται και είναι προς το κοινό όφελος). Θα ψηφίζονταν άραγε από ένα μεικτό κοινοβούλιο νόμοι που εξασφαλίζουν ψηλότερες συντάξεις και αποδοχές στους βουλευτές; Θα περνούσε ο νόμος περί ευθύνης υπουργών ο οποίος οδηγεί στη συντομότατη παραγραφή αδικημάτων υπουργών; Θα δεχόταν το βουλευτικό σώμα να ψηφίζει προϋπολογισμούς στη διαμόρφωση των οποίων δεν είχε καμιά συμμετοχή και, ακόμη περισσότερο, κανέναν έλεγχο; Θα είχε συρρικνωθεί ο βουλευτικός ρόλος σε νομοθετικό ιμάντα έγκρισης νομοσχεδίων που φέρνουν στη Βουλή οι υπουργοί; Κάνουμε λάθος, ή είναι όντως ελάχιστα τα παραδείγματα βελτιστοποίησης νομοσχεδίων (σε επιμέρους λεπτομέρειες) που υπήρξε απόρροια συντεταγμένης προσπάθειας βουλευτών; Μήπως τελικά οι κληρωτοί είναι μια λύση;
Μην μπείτε στη λογική να θεωρήσετε όποιον επιθυμεί το κοινό καλό «ηλίθιο»... Στον καρτεσιανό πίνακα των ιταλών ερευνητών ο άξονας των χ αντιπροσωπεύει το προσωπικό όφελος και ο άξονας ψ το κοινό όφελος. Οι κύκλοι αναπαριστούν κόμματα, ενώ η ακτίνα του κύκλου την ανοχή των κομμάτων. Τέλος, οι ελεύθερες (εκτός κύκλου) κουκίδες αναπαριστούν τους κληρωτούς βουλευτές.
ΤΥΧΗ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ;
Τρεις από τους πέντε ερευνητές που υπογράφουν το άρθρο για την εισαγωγή κληρωτών βουλευτών στο κοινοβούλιο, οι Alessandro Pluchino, Andrea Rapisarda και Cesare Garofalo, πραγματοποίησαν στο παρελθόν μια άλλη αντίστοιχη μελέτη. Αυτή αφορούσε μεγάλες επιχειρήσεις και στόχος της ήταν να εισαγάγει την παράμετρο τύχη στο σύστημα προαγωγών των στελεχών και να μετρήσει και πάλι την αποτελεσματικότητά της. Σύμφωνα με το άρθρο του (ArXiv: 0907.0455v3), η μελέτη ήταν εμπνευσμένη από τη ρήση του καναδού ψυχολόγου Laurence J. Peter: «Κάθε νέο μέλος μιας ιεραρχικής οργάνωσης ανεβαίνει την ιεραρχία ώσπου να αγγίξει το μεγαλύτερο επίπεδο της... ανικανότητάς του». Οι τρεις ερευνητές κάνοντας χρήση μαθηματικών μοντέλων απέδειξαν ότι η προαναφερθείσα ρήση, η οποία είναι γνωστή ως «Peter principle» («αρχή του Πίτερ»), επιβεβαιώνεται στην πράξη. Επιπροσθέτως, βασιζόμενοι στη θεωρία των παιγνίων κατέδειξαν ότι οι τυχαίες προαγωγές ήταν το καλύτερο αντίδοτο ενάντια στην «αρχή του Πίτερ». Για την εργασία τους αυτή βραβεύτηκαν με το εναλλακτικό Νομπέλ, το Ig Νομπέλ, που δίνεται κάθε χρόνο «για έρευνες που πρώτα μας κάνουν να γελούμε και μετά να σκεφτόμαστε».
Πατήστε εδώ για να «τρέξετε» το μοντέλο των ιταλών ερευνητών για το κοινοβούλιο στην ιστοσελίδα
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου