Ο πρόεδρος του Μεξικού Αντρές Μανουέλ Λόπες Ομπραδόρ ανέλαβε τα καθήκοντά του τον Δεκέμβριο του 2018 έπειτα από μια σαρωτική εκλογική νίκη. Μολονότι το Μεξικό έκανε έκτοτε μια αξιοσημείωτη στροφή στην εξωτερική πολιτική του, η αδυναμία του κράτους, η δραστηριοποίηση των χρηματοπιστωτικών αγορών και ένας ιδιαιτέρως φορτικός Αμερικανός γείτονας απειλούν τις φιλοδοξίες της ηγετικής ομάδας.
Καθοδηγούμενος από ένα τεράστιο κύμα λαϊκής αισιοδοξίας, ο «ΑΜΛΟ» υπόσχεται την «τέταρτη μεταμόρφωση» του Μεξικού: μια καμπή εξίσου σημαίνουσα με την ανεξαρτησία του Μεξικού από την Ισπανία (1821), την περίοδο της Μεταρρύθμισης (1855-1863) και την επανάσταση (1910-1917). «Δεν πρόκειται μονάχα για το ξεκίνημα μιας νέας κυβέρνησης: σήμερα ζούμε μια αλλαγή καθεστώτος», δηλώνει κατά την ανάληψη των καθηκόντων του. Αρνείται να μετακομίσει στην μεγαλοπρεπή προεδρική κατοικία, την οποία προτιμά να μετατρέψει σε πολιτιστικό κέντρο. Πουλά το προεδρικό Μπόινγκ και τον στόλο αυτοκινήτων που διαθέτει ο εκάστοτε αρχηγός του κράτους, αντικαθιστά το στρατιωτικό σώμα που είναι επιφορτισμένο με την ασφάλειά του με μια εικοσάδα άοπλων νέων πολιτών –γυναικών και ανδρών– και αφαιρεί προνόμια και συντάξεις από τους προκατόχους τους. Είναι καιρός για τη «δημοκρατική λιτότητα»: επιβολή «δίαιτας» στους ανώτερους κρατικούς αξιωματούχους (οι οποίοι στο Μεξικό απολαμβάνουν έναν ιδιαιτέρως άνετο τρόπο ζωής) και περικοπές ύψους 30% στην αμοιβή του προέδρου –ο οποίος πλέον ταξιδεύει μόνο στην οικονομική θέση και σε εμπορικές πτήσεις. Ταυτόχρονα όμως, αυξάνει τον κατώτατο μισθό κατά 16%. Και, όταν ο υπουργός Εξωτερικών Μαρσέλο Εμπράρδ καταγγέλλει την 11η Νοεμβρίου 2019 την ανατροπή του Βολιβιανού Προέδρου Έβο Μοράλες χαρακτηρίζοντάς την πραξικοπηματική, προσφέροντάς του στη συνέχεια πολιτικό άσυλο, γίνεται έκδηλη η επιστροφή της χώρας σε μια γεωπολιτική σκηνή που είχε εγκαταλείψει τα τελευταία τριάντα χρόνια.
Υπερδραστήριος, ο Λόπες Ομπραδόρ πολλαπλασιάζει τα ταξίδια του για να παρουσιάσει το κοινωνικό πρόγραμμά του: υποτροφίες από το νηπιαγωγείο έως το πανεπιστήμιο, οικονομική βοήθεια σε μαθητευόμενους νέους και άτομα με αναπηρία, επιχορηγήσεις σε μικρούς αγρότες, διπλασιασμός των συντάξεων των ηλικιωμένων, μικροπιστώσεις σε μικροεμπόρους και τεχνίτες… Σε διάστημα μερικών μηνών, η κυβέρνηση ανακοινώνει 15 εκατομμύρια δικαιούχους διαφόρων προγραμμάτων, τα οποία παρακάμπτουν την ενδιάμεση γραφειοκρατία για να αποτρέψουν περιπτώσεις δωροδοκιών και υπεξαιρέσεων.
«Όχι ακριβώς Αριστερά»
Λαμβάνοντας υπόψη πως ποσοστό 48,8% του πληθυσμού (σε σύνολο 126 εκατομμυρίων κατοίκων) ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, με το 60% του ενεργού πληθυσμού να εργάζεται στην παραοικονομία –και το 15% να εργάζεται στην αντίπερα όχθη του ποταμού Ρίο Μπράβο, στις ΗΠΑ– τα μέτρα του Λόπες Ομπραδόρ χαίρουν ευρείας αποδοχής. Πόσο μάλλον όταν ο ίδιος φροντίζει να διατηρεί μια άμεση επαφή με τον λαό: κάθε πρωί, στις 7 ακριβώς, παραχωρεί συνέντευξη Τύπου, κάτι του επιτρέπει να μην αφήνει το πάνω χέρι στα εχθρικά απέναντί του ιδιωτικά μέσα ενημέρωσης, ενώ ταυτόχρονα συμμετέχει στο παιχνίδι των ερωταπαντήσεων με τους δημοσιογράφους. Αν και ριψοκίνδυνη, η πρακτική αυτή είχε αποδώσει όταν διατελούσε επικεφαλής της Πόλης του Μεξικού μεταξύ 2000 και 2005. Για την ώρα, οι «πρωινές εμφανίσεις» μοιάζουν να ενισχύουν την εικόνα ενός ακούραστου, προσιτού και διάφανου ηγέτη. Απολαμβάνει δημοτικότητα της τάξης του 70%1.
Στον απολογισμό των εκατό πρώτων ημερών της κυβέρνησής του, ο ΑΜΛΟ δήλωσε πως είχε ήδη εκπληρώσει εξήντα δύο από τις εκατό δεσμεύσεις που είχε αναλάβει κατά την εναρκτήρια ομιλία του. Ορισμένες συνταγματικές μεταρρυθμίσεις είναι ακόμα υπό συζήτηση, κυρίως εκείνες που στοχεύουν στην προώθηση της συμμετοχικής δημοκρατίας ή στην εισαγωγή δημοψηφίσματος ανάκλησης του εκάστοτε προέδρου κατά την τέλεση της θητείας του. Τρεις έχουν ήδη ψηφιστεί, με τις δύο εξ’ αυτών να αφορούν τα παράνομα κέρδη που προέρχονται από εγκληματική δραστηριότητα και τη μεταβολή του νομικού χαρακτηρισμού της διαφθοράς και της εκλογικής απάτης σε βαριά πλημμελήματα: εύκολα συμφωνεί όλος ο κόσμος με τέτοιες προτάσεις.
Με την τρίτη μεταρρύθμιση, πολύ λιγότερο συναινετική, δημιουργεί την Εθνοφρουρά, προερχόμενη από τη συγχώνευση διαφόρων σωμάτων της στρατιωτικής αστυνομίας και επιφορτισμένη με την καταπολέμηση της ανασφάλειας. Ο θεσμός, εμπνευσμένος κυρίως από τη γαλλική χωροφυλακή, επιβεβαιώνει τη θέση του στρατού στην καρδιά του συστήματος δημόσιας ασφάλειας: είναι ένας τρόπος να μετριαστεί η δυσπιστία του λαού απέναντι στις τοπικές αστυνομικές δυνάμεις. Η πρωτοβουλία υποστηρίζεται από μεγάλη πλειοψηφία του λαού, εξαντλημένου από την καθημερινή βία. Εντούτοις, συνιστά οπισθοχώρηση για τον άνθρωπο που κατά την προεκλογική εκστρατεία του είχε υποσχεθεί να αποσύρει τις ένοπλες δυνάμεις από τους δρόμους. Οι επικρίσεις πέφτουν βροχή, ειδικά στο εσωτερικό οργανώσεων για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που καταγγέλλουν τη διαιώνιση της στρατιωτικοποίησης της χώρας. Ωστόσο, ο πρόεδρος καταφέρνει η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα να εγκρίνει το σχέδιό του. Διαβεβαιώνει ότι στη μετωπική μάχη κατά των πανίσχυρων διακινητών ναρκωτικών, η δική του στρατηγική ειρήνευσης θα ακολουθήσει μια νέα προσέγγιση, με επίκεντρό της την αντιμετώπιση των κοινωνικών παραγόντων που τρέφουν την εγκληματικότητα.
Όσον αφορά τις υποδομές και την ανάπτυξη, ανακοινώθηκαν μεγάλα έργα, κυρίως στις νότιες και νοτιοανατολικές περιοχές της χώρας, προκαλώντας ενθουσιασμό στους κυβερνήτες των Πολιτειών, στους επιχειρηματίες και σε ένα μέρος του λαού, αλλά και ανησυχία στους οικολόγους. Η νέα κυβέρνηση ξεκίνησε την κατασκευή μιας σιδηροδρομικής γραμμής 1.500 χιλιομέτρων που θα συνδέει τους κυριότερους τουριστικούς προορισμούς της χερσονήσου Γιουκατάν, με στόχο την αναζωογόνηση της οικονομίας της. Αν και από τον πρόεδρο παρουσιάζεται ως μια «πράξη αποκατάστασης της δικαιοσύνης στην πιο παραμελημένη [από τις προηγούμενες κυβερνήσεις] περιοχή της χώρας» («Notimex TV», 17 Δεκεμβρίου 2018), το «τρένο των Μάγια» προκαλεί ανησυχία όσον αφορά τον αντίκτυπό του στο περιβάλλον, καθώς θα διασχίζει πολλές προστατευόμενες φυσικές περιοχές.
Στο πλαίσιο της προσπάθειάς του για την αποκατάσταση ενός ισχυρού κράτους, ο Λόπες Ομπραδόρ παρουσίασε ένα σχέδιο διάσωσης των δύο μεγαλύτερων δημόσιων εταιρειών ενέργειας της χώρας, της Ομοσπονδιακής Επιτροπής Ηλεκτρικής Ενέργειας (CFE) και κυρίως της κρατικής πετρελαϊκής εταιρείας Petróleos Mexicanos (PEMEX). Φιλοδοξεί να επαναφέρει την τελευταία στη ζωή καθώς, μέχρι πρόσφατα, ο πετρελαϊκός κολοσσός περιοριζόταν στην εισαγωγή αργού πετρελαίου από τις ΗΠΑ. Στόχος του: να επιτύχει την ενεργειακή αυτάρκεια έως το 2022 και να μετατρέψει την πετρελαϊκή εταιρεία σε μοχλό ανάπτυξης –μια στροφή 180 μοιρών σε σχέση με την πολιτική ιδιωτικοποιήσεων που προωθούσε ο προκάτοχός του Ενρίκε Πιένα Νιέτο (2012-2018)2. Ακρογωνιαίος λίθος της στρατηγικής του, η κατασκευή ενός διϋλιστηρίου που ξεκίνησε τον περασμένο Ιούνιο στην ιδιαίτερη πατρίδα του προέδρου, την Πολιτεία Ταμπάσκο.
Οι αλλαγές δεν έγιναν χωρίς εμπόδια. Τον Ιανουάριο του 2019, η κυβέρνηση αποφάσισε να κλείσει τους αγωγούς διοχέτευσης καυσίμων για αρκετές μέρες προκειμένου να καταπολεμήσει τις κλοπές καυσίμων μέσω διάτρησης των αγωγών πετρελαίου, μια εγκληματική πρακτική που το 2018 κόστισε στη χώρα γύρω στα 3 δισεκατομμύρια δολάρια (2,7 δισεκατομμύρια ευρώ). Το δραστικό αυτό μέτρο προκάλεσε ελλείψεις σε καύσιμα και αναστάτωση στα πρατήρια καυσίμων της χώρας. Η δυσαρέσκεια διογκώθηκε απέναντι σε μια στρατηγική που έμοιαζε κακοσχεδιασμένη. Άλλο παράδειγμα: τον Απρίλιο, οι αρχές ανέλαβαν την αναδιοργάνωση του συστήματος υγείας, που περιλαμβάνει την αναθεώρηση των πρακτικών της αγοράς φαρμάκων –μια αγορά με ετήσια κέρδη 4,5 δισεκατομμύρια ευρώ που μαστίζεται από τις καταχρήσεις. Ακολούθησε ένα μπρα-ντε-φέρ με τις φαρμακοβιομηχανίες και τους προμηθευτές, με αποτέλεσμα σημαντικές ελλείψεις φαρμάκων για αρκετές εβδομάδες. Ακόμα μία φορά, υψώθηκαν φωνές περί κυβερνητικών αυτοσχεδιασμών. Τον Μάιο, ο διευθυντής του μεξικανικού Ινστιτούτου Κοινωνικής Ασφάλισης παραιτήθηκε διαμαρτυρόμενος για τις περικοπές στον προϋπολογισμό της χώρας. Ιδιαιτέρως αυστηρό, το σχέδιο μείωσης των δημοσίων δαπανών δεν αρκείται μονάχα στην εξάλειψη των υπερβολών του παρελθόντος: χιλιάδες μη μόνιμοι δημόσιοι υπάλληλοι απολύθηκαν, γεγονός που προκάλεσε πικρία και δυσλειτουργίες στον διοικητικό μηχανισμό και οδήγησε μέχρι και στο κλείσιμο ορισμένων υπηρεσιών.
Παρ’ όλα αυτά, οι κυριότερες δυσκολίες του Λόπες Ομπραδόρ εντοπίζονται αλλού και συνοψίζονται σε ένα ερώτημα: μπορεί κάποιος να θεωρηθεί πως κατέχει την εξουσία στο Μεξικό μόνο εκ του γεγονότος ότι ελέγχει τα θεσμικά όργανα της χώρας; Σε θέματα ασφαλείας, η νέα κυβέρνηση αντιλήφθηκε γρήγορα, και με κόστος, πως δεν αρκούσε να κηρύξει το τέλος του «πολέμου ενάντια στα καρτέλ» για να επιτύχει ειρήνευση με τους εμπόρους ναρκωτικών. Έπειτα από δώδεκα χρόνια καθόδου στην κόλαση, τα αριθμητικά στοιχεία δείχνουν ότι τα περιστατικά βίας διατηρούν ανοδική τάση (+2,9 % κατά το πρώτο εξάμηνο του 2019). Όσο για τη μεξικανική οικονομία, αναδιοργανωμένη ως υποστηρικτική βιομηχανική βάση των ΗΠΑ, μοιάζει πλέον με θύλακα της αμερικανικής. Με το 80% περίπου των εξαγωγών του 2017 να προορίζονται για τις Ηνωμένες Πολιτείες, η χώρα της Λατινικής Αμερικής βρίσκεται σε μια κατάσταση ακραίας εξάρτησης, που αρκετά συχνά την αναγκάζει να συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις της Ουάσιγκτον.
Έτσι, στα τέλη Μαΐου του προηγούμενου έτους, ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ απείλησε τον «ΑΜΛΟ» με αύξηση των τελωνειακών δασμών εάν το Μεξικό δεν φρόντιζε να αναχαιτίσει τις ροές των μεταναστών που προέρχονταν από την Κεντρική Αμερική. Ο εκβιασμός πιάνει: ο υπουργός Εξωτερικών του Μεξικού Μαρσέλο Εμπράρδ μεταβαίνει στην Ουάσιγκτον, όπου και ανακοινώνει πως η χώρα του δεσμεύεται να αναπτύξει έξι χιλιάδες μέλη των δυνάμεων ασφαλείας στα νότια σύνορά της. Αν και συνοδευόμενη από ένα «ολοκληρωμένο αναπτυξιακό σχέδιο» για την περιφέρεια Ελ Σαλβαδόρ-Γουατεμάλας-Ονδούρας, η συμφωνία για τη μετατροπή του μεξικανικού στρατού σε υπεργολάβο της Αμερικανικής Συνοριοφυλακής (United States Border Patrol) πυροδοτεί δριμείες κριτικές στο εσωτερικό του MORENA και γενικότερα της Αριστεράς.
Κι όμως, ο φορτικός Αμερικανός γείτονας δεν συνιστά τη μεγαλύτερη απειλή για το Μεξικό του Λόπες Ομπραδόρ. Την ημέρα της εκλογής του, μια παραφωνία διακρίνεται μέσα στη χορωδία των συντετριμμένων αρθρογράφων: εκείνη της εφημερίδας «Wall Street Journal». «Μέρα με τη μέρα, οι χρηματοπιστωτικές αγορές θα δίνουν και εκείνες την ψήφο εμπιστοσύνης τους στην κυβέρνηση, μέσω της αγοράς συναλλάγματος και της αξίας του πέσο» προειδοποιούσε ένα άρθρο της εφημερίδας (1η Ιουλίου 2018).
Ο «ΑΜΛΟ» γνωρίζει πολύ καλά τη σημασία των αγορών. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας του, ο επικεφαλής οικονομολόγος του κόμματός του, και στη συνέχεια υπουργός Οικονομικών, Κάρλος Μανουέλ Ουρζούα Μασίας ταξίδεψε ανά τον κόσμο ανεμίζοντας τη λευκή σημαία της εκεχειρίας. Από τον πρόεδρο και διευθύνοντα σύμβουλο της BlackRock –της μεγαλύτερης εταιρείας διαχείρισης κεφαλαίων στον κόσμο– έως τους εκπροσώπους περίπου εξήντα επενδυτικών κεφαλαίων και τους αξιωματούχους του αμερικανικού υπουργείου Οικονομικών φρόντισε να περάσει ένα μήνυμα: «Δεν είμαστε ακριβώς Αριστερά. Πιο πολύ κεντροαριστερά»3. Στον επινίκιο λόγο του, την ημέρα της εκλογής του, ο Λόπες Ομπραδόρ θέλησε επίσης να φανεί καθησυχαστικός: υποσχέθηκε να διατηρήσει τη δημοσιονομική πειθαρχία, να σεβαστεί την αυτονομία της Κεντρικής Τράπεζας και τις δεσμεύσεις που έχουν αναληφθεί έναντι επιχειρήσεων και τραπεζών, εθνικών και διεθνών. «Δεν θα ενεργήσουμε αυθαίρετα: δεν θα υπάρξουν κατασχέσεις ή απαλλοτριώσεις», υπογράμμισε.
Σχεδόν τόσο πεισματάρης όσο και οι αγορές
Ωστόσο, η προειδοποιητική βολή ηχεί στις 29 Οκτωβρίου 2018, όταν ο νέος Πρόεδρος δεν έχει αναλάβει ακόμα τα καθήκοντά του. Σε συνέχεια μιας δημόσιας διαβούλευσης, επικυρώνει τη ματαίωση του σχεδίου κατασκευής νέου διεθνούς αεροδρομίου στην Πόλη του Μεξικού, πρωτοβουλία που είχε επικρίνει έντονα. Εκτιμά πως το γιγαντιαίο αυτό έργο, του οποίου το ένα τρίτο έχει ήδη ολοκληρωθεί, δεν έχει καμία χρησιμότητα, είναι υπερβολικά δαπανηρό (κόστος πάνω από 13 δισεκατομμύρια δολάρια) αλλά και καταστροφικό για το περιβάλλον. Η απόφαση του δίνει την ευκαιρία να κάνει ταυτόχρονα ξεκάθαρες τις προθέσεις του: με μια κατά μέτωπο επίθεση στα συμφέροντα των πιο ισχυρών επιχειρηματιών της χώρας, θέλησε να επισημάνει τον σαφή διαχωρισμό πολιτικής και οικονομικής εξουσίας.
Την επομένη, το χρηματιστήριο είχε πτώση 4,2%, με το πέσο να χάνει το 3,6% της αξίας του έναντι του δολαρίου –η χειρότερή του επίδοση μέσα σε σχεδόν δύο χρόνια. Τα μέσα ενημέρωσης επικρίνουν τον Λόπες Ομπραδόρ για τον πανικό που προκάλεσε στους επενδυτές. Κι εκείνος λοιπόν αναρωτιέται φωναχτά: «Μπορούμε στα σοβαρά να φανταστούμε ένα μεξικανικό κράτος (…) υποκείμενο στις χρηματοπιστωτικές αγορές; Ποιος αποφασίζει; Δεν είναι ο λαός; Δεν είναι η δημοκρατία;»4. Στις σαράντα οκτώ ώρες που ακολουθούν, ο οίκος πιστοληπτικής αξιολόγησης Fitch θα υποβαθμίσει την προοπτική των κρατικών ομολόγων του Μεξικού από «σταθερή» σε «αρνητική». Ένας αναλυτής του οίκου Moody’s εξηγεί πως η αποφασιστικότητα που επέδειξε ο μελλοντικός Πρόεδρος στέλνει ένα αρνητικό μήνυμα, το οποίο θα μπορούσε «να αποθαρρύνει τις βραχυπρόθεσμες επενδύσεις και να επιβραδύνει την οικονομική ανάπτυξη»5.
Ένα χρόνο αργότερα, η λιτότητα, σε συνδυασμό με την αβεβαιότητα που κυριαρχεί στους επενδυτικούς κύκλους, πλήττει σοβαρά τους βασικούς οικονομικούς δείκτες. Η επιβράδυνση είναι αξιοσημείωτη: με το ΑΕΠ στάσιμο κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2019, η τεχνική ύφεση αποφεύχθηκε παρά τρίχα, με την μεξικανική οικονομία να γνωρίζει το χειρότερο εξάμηνό της μετά την κρίση του 2008. Κατά τη διάρκεια του πρώτου τριμήνου του 2019, επιχειρήσεις και πολίτες έβγαλαν στο εξωτερικό περίπου 9 δισεκατομμύρια δολάρια6. Για τους οίκους αξιολόγησης, υπεύθυνη είναι η κυβέρνηση και «οι απρόβλεπτες πολιτικές της, που υπονομεύουν την εμπιστοσύνη των επενδυτών». Οι Fitch, Moody’s και Standard & Poor’s «τιμωρούν» το Μεξικό σε κάθε ευκαιρία, με τον Ουρζούα Μασίας να παραιτείται τον Ιούλιο του 2019 κατηγορώντας τον πρόεδρο για «ερασιτεχνισμό». «Ο Λόπες Ομπραδόρ θα πρέπει να αποδεχτεί την οικονομική πραγματικότητα (…) και να σταματήσει να εμπιστεύεται τα δικά του δεδομένα», του επιτίθεται το κεντρικό άρθρο των «Financial Times» στις 10 Ιουλίου 2019.
Όμως ο «ΑΜΛΟ» είναι σχεδόν τόσο πεισματάρης όσο οι χρηματοπιστωτικές αγορές. «Δεν είμαι φαν της οικονομίας», εξομολογήθηκε σε έναν δημοσιογράφο του Bloomberg. «Πιστεύω ότι [ο ρόλος της] εδώ και καιρό έχει μεγαλοποιηθεί, από τότε που ανυψώθηκε σε ύψιστη αξία και όλα τα υπόλοιπα οφείλουν να υποτάσσονται σε αυτήν»7. H αντιπαράθεση καλά κρατεί –και το ερώτημα που τέθηκε από τον πρόεδρο τον Οκτώβριο του 2018 παραμένει: ποιος πραγματικά αποφασίζει στο Μεξικό;
- Leo Zuckermann, «La popularidad de AMLO y los resultados», «Excelsior», Μεξικό, 9 Οκτωβρίου 2019.
- Βλ. John MillAckerman, «Le Mexique privatise son pétrole», «Le Monde diplomatique», Μάρτιος 2014.
- Jean Yoon και Paritosh Bansal, «Mexican election favorite is “really not leftist”, adviser tells investors», Reuters, 6 Ιουνίου 2018.
- «‘¿Quién manda? ¿No es el pueblo?’, el mensaje de AMLO a los mercados», «El Financiero», Μεξικό, 29 Οκτωβρίου 2018.
- Jude Webber, «Mexico: Amlo’s “people power” rattles the markets», «Financial Times», Λονδίνο, 25 Νοεμβρίου 2018.
- Julio Gutiérrez, «Los Mexicanos “están sacando dinero del pais”: Bank of America», «La Jornada», Μεξικό, 29 Αυγούστου 2019.
- John Micklethwait, «La política debe estar por encima de la economía: López Obrador», Bloomberg, 8 Αυγούστου 2019.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου