O Hugo Rafael Chavez Frias (1954-2013) αποτελεί τον αναμορφωτή της λαϊκής Βενεζουέλας.
Συμεών Ανδρονίδης*
( Pablo Neruda, ‘O Γόμες’, ‘Η προδομένη άμμος’).
O Hugo Rafael Chavez Frias (1954-2013) αποτελεί τον αναμορφωτή της λαϊκής Βενεζουέλας. Ο πρώην συνταγματάρχης των ειδικών δυνάμεων της Βενεζουέλας εξελέγη πρόεδρος το 1998. Από εκείνη τη χρονιά ορόσημο για τη σύγχρονη ιστορία της χώρας, εκκίνησε ουσιαστικά η διαδικασία της μπολιβιαριανής επανάστασης. Ο comandante Chavez αρέσκονταν να χρησιμοποιεί τον όρο ‘επανάσταση’ για να περιγράψει και για προσδώσει νόημα στις πολιτικές μίας εκτεταμένης αναδιανομής πλούτου που πραγματοποίησε.
Ο ‘δικός του’ σοσιαλισμός, ή σοσιαλισμός του 21ου αιώνα αποτελούσε ένα σύμμεικτο ιδεολογικό-πολιτικό αμάλγαμα, το οποίο περιλάμβανε αναφορές στον Simon Bolivar και στον εθνικοαπελευθερωτικό του αγώνα, ‘πρωτόλειες’ ριζοσπαστικές-αριστερές πτυχές, εστίαση σε μία ριζική αναδιαμόρφωση των θεσμών, ενεργοποίηση του λαϊκού-εργατικού παράγοντα, έναν αντιαμερικανισμό της δράσης που όμως προσέλαβε κύρια τη μορφή της καταδίκης της ιμπεριαλιστικής πολιτικής των ΗΠΑ, ‘ανασυγκρότηση’ της Νότιας Αμερικής ως ‘χώρου’ όπου συνυφαίνονται το θεώρημα της εθνικής ανεξαρτησίας ή της απόκτησης εθνικής ανεξαρτησίας με μία συγκεκριμένη ριζοσπαστική κοινωνική ταυτότητα.
Οι πολιτικές του ‘Κινήματος για την Πέμπτη Δημοκρατία’ άγγιξαν το πεδίο του κοινωνικού, το ίδιο το πλαίσιο αναπαραγωγής των κοινωνικών τάξεων της Βενεζουέλας.
Οι κοινωνικές-ταξικές ρήξεις που προκλήθηκαν υπήρξαν το προϊόν που ‘γέννησε’ η συγκρότηση και η δραστηριοποίηση ενός οιονεί λαϊκού-εργατικού μπλοκ, το οποίο ακριβώς ως ‘εργαλείο’ κοινωνικής κίνησης έφερε την ιδεολογική σφραγίδα της σοσιαλιστικής-μπολιβαριανής επανάστασης.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα, οι πολιτικές που εφάρμοσαν οι διαδοχικές κυβερνήσεις του Hugo Chavez είχαν ως αποτέλεσμα την ανάδυση και την αποκρυστάλλωση μίας βαθιάς διαιρετικής τομής, την οποία σχηματικά θα αποκαλούσαμε ως τομή μεταξύ ενός κοινωνικού, λαϊκής υφής σοσιαλιστικού τσαβισμού και ενός κατά βάση πλουτοκρατικού αντιτσαβισμού που συσπείρωνε γύρω του τμήματα-μερίδες της αστικής τάξης καθώς και της νέας μικροαστικής τάξης.
Το κομματικό σύστημα της χώρας συνυφάνθηκε και δραστηριοποιήθηκε γύρω από αυτή τον διαιρετικό άξονα. Κι οι ταξικά μεροληπτικές πολιτικές του Comandante ήταν εξόχως σημαντικές: μεγάλη μείωση της ‘ενδημικής’ φτώχειας’, καταπολέμηση του αναλφαβητισμού, δραστική επέκταση της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, αναδιανομή πλούτου και ισχύος από τα ‘άνω προς τα κάτω’, διαμέσου της διανομής προς το μπλοκ των λαϊκών τάξεων πετρελαϊκού μερίσματος, αναδόμηση των λαϊκών συνοικιών του Καράκας και των υπόλοιπων αστικών κέντρων της χώρας, συγκρότηση συμμαχιών και διακρατικών ενώσεων που αντιστρατεύονταν το πλέγμα στρατιωτικής-οικονομικής ισχύος και κυριαρχίας των ΗΠΑ. Η πολιτική αυτή ενείχε τα ‘κατάλληλα αποτελέσματα’.
Μία δραστική αλληλουχία-εναλλαγή της πολιτικής και οικονομικής πάλης των τάξεων έλαβε χώρα στη Βενεζουέλα, ή αλλιώς, ιδωμένη με άλλους όρους, η εργατική τάξη, ευρύτερα οι υποτελείς τάξεις ανήλθαν εμπροσθοβαρώς στην πολιτική σκηνή, μεταβάλλοντας τους ίδιους τους κανόνες της πολιτικής αντιπροσώπευσης και της συνάρθρωσης κοινωνικών συμφερόντων. Μία κριτική αξιολόγηση του μπολιβαριανού σοσιαλισμού, επιβάλλει και την αναφορά στις προσίδιες δυσλειτουργίες του, την έμφαση σε έναν εν πολλοίς μονολιθικό κοινοβουλευτισμό, την ‘απόσπαση’ συναίνεσης από τις ηγεμονικές (και μη) μερίδες της αστικής τάξης, την εκλογικίστικη τακτική, τη μη προώθηση περαιτέρω ριζοσπαστικών πολιτικών, την εισπήδηση του κόμματος στο κρατικό-κυβερνητικό πεδίο, τη συγκρότηση ενός κρατικού γραφειοκρατισμού που προσομοίαζε σε μία ιδιαίτερη νομή της εξουσίας.
Ο σοσιαλισμός του Comandante σχετίζεται με την ίδια τη διαδικασία επανεπινόησης του μπολιβαριανού φαντασιακού και της μπολιβαριανής πρακτικής, προσαρμοσμένων στις σύγχρονες συνθήκες ενός συγκεκριμένου κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού. Η μπολιβαριανή επανάσταση εγγράφει στο εσωτερικό της τα εννοιολογικά χαρακτηριστικά ενός σταδιακού κοινωνικοπολιτικού ριζοσπαστισμού, ο οποίος ιδωμένος υπό το πλαίσιο ιδιαίτερων συνθηκών και εναλλασσόμενος με έναν περιώνυμο «ρεαλισμό της συνύπαρξης», προσδιορίζει τη δράση της.
Εντός αυτής της διαδικασίας ανακύπτουν ζητήματα που σχετίζονται με την διφυή φύση του σοσιαλισμού: έμφαση στον κοινοβουλευτικό δρόμο για το σοσιαλισμό, ή προσφυγή σε μία μορφή ένοπλης ταξικής βίας, βία, που, την ίδια στιγμή, «καθαγιάζεται» από το σκοπό; Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε πως ο πολιτικός-ιδεολογικός τσαβισμός, ένεκα της ιδεολογίας της ‘αφύπνισης’ που περιλαμβάνει, συγκροτεί μία «ιδιαίτερη στιγμή θέασης» του ιστορικού προτσές: τη συγκεκριμένη και φορτισμένη περίοδο, o Hugo Chavez αποτελεί ένα ιδιότυπο μείγμα πολιτικού-στρατιωτικού ο οποίος, άλλοτε ριζοσπαστικά «ανυπόμονος» και άλλοτε ρεαλιστικά «εγκρατής» δρα με στόχο να μεταβάλλει την κοινωνική ταυτότητα της χώρας του.
Η συγκροτούμενη και τσαβική «ιδιαίτερη στιγμή θέασης» του προτσές της εξέλιξης, έγκειται στην ικανότητα του Hugo Chavez να ενσαρκώνει τον «μύθο», τον πολιτικό «μύθο» που διατρέχει την ιστορία μαζί με την πραγματικότητα: ο «μύθος» του αντιιμπεριαλιστή ηγήτορα που με τους πύρινους λόγους του καταδικάζει το ρόλο και την ιμπεριαλιστική δράση των ΗΠΑ στην αποκαλούμενη και «πίσω αυλή» της, (Νότια Αμερική), αποκτώντας τα χαρακτηριστικά του ηγέτη του νοτιοαμερικάνικου μπλοκ του αντιιμπεριαλισμού, (που όμως, «συμβιβάζεται» με την πραγματικότητα, προχωρώντας στη συγκρότηση συμμαχιών με συγκεκριμένα κράτη με στόχο την απόκρουση της επιθετικότητας του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού), ο «μύθος» του σοσιαλιστική ηγέτη που προβάλλει ως υπερασπιστής των προλετάριων, ορμώμενος από την κοινωνική-οικονομική τους περιθωριοποίηση, ο «μύθος» του ριζοσπάστη που σκέπτεται ρεαλιστικά, που διαβλέπει κάθε φορά τους καταναγκασμούς της πραγματικότητας, ο «μύθος» του προέδρου που κατατροπώνει τους πολιτικούς του αντιπάλους. Ο πολιτικός «μύθος» λοιπόν και η βιωμένη πραγματικότητα, οι αντιφάσεις και η γραμμική-σταθερή πορεία αποτελούν αξεδιάλυτες όψεις της προσωπικότητας του πρώην συνταγματάρχη.
Ο πρόεδρος της Βενεζουέλας υπήρξε ένα πρόσωπο του καιρού του. Αναζητώντας τις νομιμοποιητικές του αναφορές στους ήρωες της Βενεζουελάνικης και νοτιοαμερικάνικης ανεξαρτησίας, προβάλλει ως «εργαλείο» και μορφή ώσμωσης και συνύφανσης του ατομικού πράττειν με το συλλογικό, ήτοι με την εμπροσθοβαρή κίνηση των λαϊκών-υποτελών τάξεων της Βενεζουέλας. Η δημιουργία του ‘Κινήματος για την Πέμπτη Δημοκρατία’ αποτελεί μείζον γεγονός για το πολιτικό-κομματικό σύστημα της χώρας. Στο εσωτερικό του κόμματος συνυφαίνονται οι απελευθερωτικές-αντιαποικιακές αναφορές μαζί με τη θεωρία της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης, η καθημερινή πολιτική πρακτική και δράση μαζί με τον κύριο στόχο που είναι ουσιαστικά η «δημιουργία» μίας ‘νέας’ χώρας.
Και πράγματι, η Μπολιβαριανή Δημοκρατία της Βενεζουέλας αποτελεί τον «καρπό» των προσπαθειών του τσαβικού κόμματος, μία Δημοκρατία που συγκροτείται αφενός μεν στον αντίποδα των προηγούμενων συστημάτων διακυβέρνησης, αφετέρου δε στη βάση μίας κοινωνικής λαϊκότητας που προσδιορίζεται όχι με βάση την συλλογική (εργατική) κατοχή των μέσων παραγωγής αλλά κύρια στο υπόβαθρο της διεκδίκησης και της «συν»-διαχείρισης του πλούτου της χώρας. Αν επιχειρήσουμε να αναλύσουμε λίγο διαφορετικά τα γεγονότα, θα λέγαμε πως αν o presidente Chavez συνέβαλλε στη διαμόρφωση του κόμματος τότε ήταν το κόμμα εκείνο που συνέβαλλε στη διαμόρφωση μίας ‘νέας’ χώρας της κοινωνικής αναδιανομής. Μετεβλήθη η θέση και ο ρόλος των κοινωνικών τάξεων και μερίδων τάξεων της χώρας. Όμως, μία ‘νέα’ μικροαστική τάξη των εξειδικευμένων επαγγελματιών ‘αυτονομήθηκε’ πολιτικά στην πορεία.
Μιλώντας με γκραμσιανούς όρους, θα αναφέραμε πως το κόμμα λειτούργησε ως συλλογικός διανοούμενος που διαμεσολαβούσε τα αιτήματα, τις στοχεύσεις και τα συμφέροντα μίας πολύ σημαντικής μερίδας των λαϊκών-κυριαρχούμενων τάξεων. Γενικά μιλώντας, ένα ριζοσπαστικό κόμμα οφείλει να δρα έχοντας ως στόχο το μετασχηματισμό των υποτελών τάξεων σε ιστορικό ‘μπλοκ’, σε συμπαγή μερίδα δύναμης ανατροπής του βιωμένου (κεφαλαιοκρατικού) ‘είναι’.
Προκύπτει έτσι ένα σχήμα ταξικής (διαταξικής) στη βάση της Δημοκρατίας, ακριβώς διότι συγκροτώντας το πλαίσιο του «λαού»[1] των εργαζομένων (των λαϊκών τάξεων), τον αναδίδει στο προσκήνιο, όχι ως αποκλειστικό κάτοχο-νομέα των μέσων παραγωγής και της εξουσίας αλλά ως προνομιακό συνδιαχειριστή. Η Μπολιβαριανή Δημοκρατία της Βενεζουέλας είναι η Δημοκρατία των μη-προνομιούχων που δεν μετασχηματίζονται σε αποκλειστικά προνομιούχους, μη παύοντας όμως να αποτελεί Δημοκρατία μίας οιονεί βαθιάς ταξικότητας.
Η ‘νέα’ Μπολιβαριανή Δημοκρατία της Βενεζουέλας αποτελεί το πρακτικό πολιτικό αποτέλεσμα των αντιφάσεων (και της προσπάθειας άρσης τους) που συσσώρευσαν η δράση του συγκροτήματος εξουσίας, ευρύτερα η κατίσχυση και η αναπαραγωγή του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής. Υπήρξε το αποτέλεσμα του τέλους της ταξικής ανακωχής, που δεν έφθασε μέχρι την κήρυξη ενός ολοκληρωτικού ταξικού ‘πολέμου’. Η υποκειμενικότητα της Δημοκρατίας εμφιλοχωρεί στην πρακτική κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα.
Ο απολογισμός είναι θετικός. Ο Ηugo Rafael Chavez Frias διεκδικεί μία θέση όχι στο ‘εικονοστάσιο’ των ηρώων του σοσιαλισμού, αλλά στο κάδρο εκείνων των ηγετών που μέσα από αντινομίες, δυσλειτουργίες και παλινωδίες αντέστρεψαν τη φορά των πραγμάτων, την κοινωνική και πολιτική ιστορία. Μία εκ νέου ανάδυση μίας εθνικής ταυτότητας αντίστασης ενυπάρχει στο συγκροτησιακό πυρήνα του τσαβισμού, τη στιγμή που η ιστορία ενός συλλογικού οργάνου (μπολιβαριανό κόμμα) ενέχει και συγκροτεί την σύγχρονη κοινωνική-πολιτική ιστορία της Βενεζουέλας.
*Ο Συμεών Ανδρονίδης είναι υποψήφιος διδάκτωρ του τμήματος πολιτικών επιστημών του ΑΠΘ.
[1] Ήταν πολύ σημαντική η συνεισφορά των λαϊκών τάξεων της Βενεζουέλας κατά τη διάρκεια της απόπειρας πραξικοπήματος το 2002, ένα πραξικόπημα που έφερε τη σφραγίδα της ανοιχτής δράσης των ΗΠΑ και των ηγεμονικών και πλέον αντιδραστικών μερίδων της αστικής τάξης. Τι πραγματικά μικρή πίστη στο ιδεώδες της Δημοκρατίας και στα σημαινόμενα της, ένα από τα οποία είναι η διενέργεια εκλογών και η συνακόλουθη αρχή της εναλλαγής στην εξουσία!
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου