Το κοινοβούλιο της Νότιας Αφρικής αποφάσισε να προχωρήσει η χώρα σε αναδιανομή της γης, παίρνοντας εκτάσεις από τους λευκούς αγρότες για να τις αναδιανείμει στους μαύρους. Από τα περίπου 55 εκατομμύρια κατοίκων της χώρας το 80% είναι μαύροι και το 9% λευκοί. Ωστόσο, σύμφωνα με τα τελευταία κυβερνητικά στοιχεία του 2017, οι λευκοί κατέχουν το 72% της νοτιοαφρικανικής γεωργικής γης. Ο νέος πρόεδρος της χώρας, Σίριλ Ραμαφόσα, δεσμεύτηκε να προχωρήσει στην αναδιανομή, υποσχόμενος ότι αυτό θα γίνει με ασφάλεια για την οικονομία και την αγροτική παραγωγή της χώρας.
Η αναδιανομή της γης είναι ένα ζήτημα που απασχολεί τη Νότια Αφρική από το τέλος του Απαρτχάιντ. Αμέσως μετά τις εκλογές του 1994, το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC) που ανέλαβε την εξουσία, έθεσε ως στόχο να αναδιανείμει μέσα σε πέντε χρόνια το 30% της αγροτικής γης στους μαύρους. Απέτυχε, αφού ως σήμερα μόλις το 7% έχει αναδιανεμηθεί και μάλιστα το μεγαλύτερο μέρος του δεν έχει παραγωγική χρήση. Τώρα, το κοινοβούλιο της χώρας αποφάσισε να πάει σε συνταγματική αναθεώρηση προκειμένου να προχωρήσει σε απαλλοτριώσεις, χωρίς αποζημίωση, κι έτσι να προχωρήσει γρήγορα η αναδιανομή.
Γη και ιστορία
Αρχικά πώς και γιατί οι μεγαλύτερες εκτάσεις γης βρέθηκαν στα χέρια των λευκών αγροτών; Οι πρώτοι καλβινιστές Ολλανδοί άποικοι έφτασαν στο Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας το 1652 και σύντομα άρχισαν να εκμεταλλεύονται τις αρόσιμες καλλιέργειες γύρω από το Κέιπ Τάουν. Στις επόμενες δεκαετίες αυξήθηκε ο αριθμός των Ολλανδών (και κάποιων Γερμανών και Γάλλων) αποίκων. Αυτοί διεκδικούσαν γη από τους ντόπιους έως ότου αποίκησαν ολόκληρο το ακρωτήριο.
Οι Βρετανοί κατέλαβαν την περιοχή το 1795. Ακολούθησαν αρκετά χρόνια συγκρούσεων με τους πρώτους Ολλανδούς αποίκους που ονομάστηκαν Μπόερς (η λέξη προφέρεται μπουρ στα ολλανδικά και σημαίνει αγρότης). Για να ξεφύγουν από την βρετανική κυριαρχία οι Μπόερς κατέφυγαν στα βόρεια και βορειοανατολικά διεκδικώντας γη στο Ελεύθερο Κράτος της Οράγγης, το Τράνσβααλ (και τα δύο μαζί έγιναν γνωστά ως «Δημοκρατίες των Μπόερς»), καθώς σε ένα μικρό μέρος της επαρχίας Νατάλ.
Ακολούθησαν πολυάριθμοί πόλεμοι και συγκρούσεις μεταξύ των αποίκων, δηλαδή μεταξύ Βρετανών και Μπόερς αλλά και των ντόπιων πληθυσμών, ιδιαίτερα όταν ανακαλύφθηκαν στις περιοχές χρυσός και διαμάντια. Οι άποικοι εκμεταλλεύτηκαν το γεγονός ότι είχαν καλύτερα όπλα και διεκδίκησαν περισσότερα εδάφη. Οι εντάσεις μεταξύ Βρετανών και Μπόερς εκτροχιάστηκαν με αποτέλεσμα να ξεσπάσουν δυο πόλεμοι. Μετά τον δεύτερο πόλεμο, οι Βρετανοί ένωσαν τις αποικίες σε μια χώρα που ονομάστηκε Ένωση της Νότιας Αφρικής.
Ο νόμος που επιβλήθηκε στη χώρα το 1913 όριζε ότι μόλις το 8% της γης προοριζόταν για τους μαύρους κατοίκους. Οι λευκοί που αποτελούσαν περίπου το 20% του πληθυσμού είχαν στην κατοχή τους το 90% της γης. Ο νόμος αυτός καθόρισε το πλαίσιο για τον έλεγχο της γης στη Νότια Αφρική έως και την πτώση του Απαρτχάιντ το 1991.
Ποιος πραγματικά κατέχει τη γη
Τα ποσοστό γης που κατέχουν οι λευκοί είναι ένα ζήτημα που αμφισβητείται από κάποιους που χαρακτηρίζουν ασαφή τα στατιστικά στοιχεία. Οι Νοτιοαφρικανοί πολιτικοί που στηρίζουν μια αγροτική μεταρρύθμιση, με αναδιανομή της γης, υποστηρίζουν ότι σε μια χώρα 55 εκατομμυρίων ανθρώπων, το 80% της γης κατέχουν μόλις 40.000 λευκοί αγρότες.
Ωστόσο, ο ιστότοπος Africa Check παρουσίασε μια δική του μελέτη βάση της οποίας υποστηρίζει ότι ο ισχυρισμός αυτός δεν είναι σωστός. «Η ιδιοκτησία της γης εξακολουθεί να έχει φυλετικά χαρακτηριστικά αλλά τα στοιχεία αυτά δεν αντικατοπτρίζουν την τρέχουσα κατάσταση», υποστηρίζει η καθηγήτρια Τσέριλ Γουόκερ, ειδική σε θέματα Νοτίου Αφρικής, σύμφωνα με το Russia Today.
Η Γουόκερ πέρσι συνέταξε ένα ενημερωτικό δελτίο αναφορικά με τη διανομή γης για το Ινστιτούτο Φτώχειας, Γης και Αγροτικών Μελετών. Αυτό αναφέρει ότι το 67% της γης της Νότιας Αφρικής χρησιμοποιείται για τη γεωργία. Η Γουόκερ υποστηρίζει ότι λίγοι μαύροι κάτοικοι που είχαν πρόσβαση σε κεφάλαια κατάφεραν να αποκτήσουν γη χωρίς την αγροτική μεταρρύθμιση, ωστόσο, παραδέχεται ότι η μεγάλη πλειοψηφία της γης παραμένει στα χέρια των λευκών αγροτών.
Πως φτάσαμε στην αναδιανομή
Το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC), που κυβερνά την Νότιο Αφρική από την πτώση του Απαρτχάιντ και, είχε υποσχεθεί μεταρρυθμίσεις για την αποκατάσταση των φυλετικών ανισοτήτων στην ιδιοκτησία της γης. Αλλά παρότι πέρασαν 20 χρόνια που βρίσκεται στην εξουσία, οι λευκοί εξακολουθούν να κατέχουν το μεγαλύτερο μέρος των εκτάσεων της χώρας.
Η αναδιανομή της γης ήταν το βασικό θέμα του τελευταίου συνεδρίου του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου, όπου ο Σίριλ Ραμαφόσα επελέγη για να αντικαταστήσει τον Ζούμα ως ηγέτης του κόμματος. Το κόμμα εμφανιζόταν βαθιά διχασμένο έως και τις τοπικές εκλογές του Δεκέμβρη κι ενώ εξακολουθεί να κυριαρχεί στο πολιτικό τοπίο της Νότιας Αφρικής, πήρε σε αυτές το χειρότερο ποσοστό του από το 1994.
Την περασμένη Τρίτη, ωστόσο, το αριστερό ριζοσπαστικό κόμμα Μαχητές για την Οικονομική Ελευθερία, που ελέγχει μόλις 25 από τις 400 έδρες του κοινοβουλίου, υπέβαλε μια πρόταση για την αλλαγή του Συντάγματος ώστε να επιτρέπεται η απαλλοτρίωση γης χωρίς αποζημίωση. Η πρόταση υποστηρίχθηκε από το ANC που ελέγχει 249 έδρες και πέρασε.
Μιλώντας στο κοινοβούλιο, ο ηγέτης του αριστερού κόμματος, Τζούλιους Μαλέμα, δήλωσε: «ήρθε η ώρα για δικαιοσύνη» στο ζήτημα της γης. «Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι θα αποκαταστήσουμε την αξιοπρέπεια του λαού μας χωρίς να αποζημιώσουμε τους εγκληματίες που έκλεψαν τη γη μας», πρόσθεσε.
Το βασικό κόμμα της αντιπολίτευσης, αυτό της Δημοκρατικής Συμμαχίας (DA) είναι αντίθετο με την αναδιανομή της Γης. Ο εκπρόσωπος του, δήλωσε στο κοινοβούλιο ότι η κίνηση αυτή είναι απλώς ένας τρόπος για να αποσπαστεί η προσοχή της κοινής γνώμης από την αποτυχία των διαδοχικών κυβερνήσεων του ANC. Πρόσθεσε ότι η αναδιανομή θα υπονομεύσει τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και θα τρομάξει δυνητικούς επενδυτές.
Πώς θα γίνει η αναδιανομή;
Η αναδιανομή της γης είναι ένα βήμα πιο κοντά μετά την ψηφοφορία της Τρίτης, ωστόσο, το πώς θα γίνει η διαδικασία μένει να αποσαφηνιστεί από την κυβέρνηση. Μετά την ανάληψη της προεδρίας, ο Ραμαφόσα δήλωσε ότι η απαλλοτρίωση γης χωρίς αποζημίωση θα είναι ένα από τα μέτρα που θα χρησιμοποιήσει η κυβέρνηση για την επιτάχυνση της αναδιανομής.
Αναφερόμενος στην αναδιανομή γης στην οποία προχώρησε ο Ρόμπερτ Μουγκάμπε στη Ζιμπάμπουε στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000, την οποία ακολούθησε κατάρρευση της παραγωγής τροφίμων και της οικονομίας, ο νέος πρόεδρος της Νότιας Αφρικής τόνισε ότι η διαδικασία στη δική του χώρα θα αντιμετωπιστεί σωστά κι όχι «σαν ληστεία».
«Θα το χειριστούμε με ευθύνη. Θα το χειριστούμε με τρόπο που δεν θα βλάψει την οικονομία μας και την αγροτική παραγωγή», υποστήριξε και πρόσθεσε, «η Νότια Αφρική δεν θα κάνει τα λάθη που έκαναν οι άλλοι» στην «αντιμετώπιση αυτού του περίπλοκου θέματος».
Οι προθέσεις και οι πολιτικές της κυβέρνησης θα γίνουν γνωστές το επόμενο διάστημα. Εξάλλου η αναδιανομή της γης αναμένεται να είναι μια χρονοβόρα διαδικασία. Το θέμα τώρα έχει παραπεμφθεί στην συνταγματική επιτροπή του κοινοβουλίου, η οποία πρέπει να υποβάλει την σχετική έκθεση μέχρι τις 30 Αυγούστου.