Τουρκία : Νέες πραγματικότητες που προκύπτουν μετά το δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου ~ messolonghi-press

16 Μαΐ 2017

Τουρκία : Νέες πραγματικότητες που προκύπτουν μετά το δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου

5/16/2017 01:31:00 μ.μ. comandante Σχολια-Αποψεις

Του Αλέξανδρου Ντάφλου*
Σε λίγες μέρες συμπληρώνεται ένας μήνας απ’ το κομβικής σημασίας δημοψήφισμα στην γειτονική μας χώρα. Το «Ναι» που υποστηριζόταν απ’ το AKP (Adalet Ve Kalkinma Partisi) του Tayip Erdogan και το εθνικιστικό κόμμα MHP (Milliyetci Hareket Partisi) επικράτησε με 51,4 %, ικανοποιώντας την επιθυμία Erdogan να μετατοπίσει το βάρος της εξουσίας αποκλειστικά στον θεσμό του προέδρου. Ωστόσο, η μικρή διαφορά της νίκης του σε συνδυασμό με τις σκιές που υπάρχουν σχετικά με την εγκυρότητα της εκλογικής διαδικασίας καθιστούν ρευστή την κατάσταση, καταδεικνύοντας τις αντικρουόμενες τάσεις που ενυπάρχουν εντός της τουρκικής κοινωνίας.
Ας δούμε όμως ποίες είναι τελικά αυτές οι αλλαγές που επικυρώθηκαν μέσα απ’ την δημοψηφισματική διαδικασία της 16ης Απριλίου. Σε πρώτο πλαίσιο, καταργείται η θέση του πρωθυπουργού και ο πρόεδρος έχει την δικαιοδοσία να διορίζει τους υπουργούς , ενώ προβλέπεται η ύπαρξη αντιπροέδρου. Ο αριθμός των βουλευτών αυξάνεται κατά 50, ενώ ταυτόχρονα μειώνεται το όριο ηλικίας σχετικά με την δυνατότητα εκλογής στο βουλευτικό αξίωμα. Στο δικαστικό πεδίο, καταργούνται τα στρατιωτικά δικαστήρια, τα οποία αποτελούσαν σημαντικό πυλώνα εξουσίας του στρατεύματος, ενώ ο πρόεδρος έχει την δικαιοδοσία να διορίζει δικαστές και εισαγγελείς. Επιπλέον, η δυνατότητα ελέγχου του προέδρου απ’ τις αρμόδιες δικαστικές αρχές για τυχόν τελεσθέντα αδικήματα σχεδόν εξαφανίζεται.
Στο καθαρά κυβερνητικό και οικονομικό πλαίσιο ο πρόεδρος ,πέρα απ’ την αρμοδιότητα που σχετίζεται με την εισαγωγή νομοθετημάτων και τον διορισμό του υπουργικού συμβουλίου, είναι υπεύθυνος για την εκπόνηση και κατάθεση του ετήσιου προϋπολογισμού. Η δυνατότητα αυτή λειτουργεί ως εργαλείο κυριαρχίας, μιας και το κράτος στην Τουρκία δεν είναι ιδιαίτερα αποκεντρωμένο και έτσι η συντριπτική πλειοψηφία των διαθέσιμων κονδυλίων ελέγχεται απ’ την κεντρική κυβέρνηση. Μια ακόμα καινοτομία που προκύπτει μέσα απ’ τις εγκεκριθείσες συνταγματικές τροποποιήσεις είναι η δυνατότητα του προέδρου, παράλληλα με την άσκηση των καθηκόντων του, να διατηρεί την ηγεσία πολιτικού κόμματος (1).
Σύμφωνα με το νέο σύνταγμα οι προεδρικές και βουλευτικές εκλογές θα διεξάγονται ταυτόχρονα, ενώ ο πρόεδρος έχει δικαίωμα να υπηρετήσει το αξίωμα για δύο, πενταετούς διάρκειας, θητείες. Έτσι, δεδομένου του γεγονότος πως οι θεσμοί αυτοί θα ισχύσουν απ’ τις εκλογές του 2019, ο Erdogan, που κυβερνάει την χώρα επί 15 συναπτά έτη, θα μπορέσει να παραμείνει στο τιμόνι της εξουσίας έως και το μακρινό 2029, εφ’ όσον βέβαια επικρατήσει στις επόμενες εκλογικές διαδικασίες (2). Η πιθανότητα αυτής της μακροημέρευσης προβληματίζει έντονα το αντιπολιτευόμενο 49% , το οποίο εκφράστηκε στο δημοψήφισμα απ’ το κεμαλικό κεντρώο κόμμα CHP (Cumhurriyet Halk partisi) και το αριστερό φιλοκουρδικό HDP (Halklarin Demokratik Partisi). Η δυσφορία αυτή σχετίζεται με την διαρκώς εντεινόμενη αυταρχική διακυβέρνηση Erdogan που βάζει εμπόδια στην ομαλοποίηση της τεταμένης κατάστασης, καθώς και στην πορεία εκδημοκρατισμού της γειτονικής χώρας.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της εφαρμοζόμενης κατασταλτικής πολιτικής αποτελεί η φυλάκιση των συμπροέδρων του 3ου -τη τάξει- κοινοβουλευτικού κόμματος (HDP) , οι διώξεις των δημοσιογράφων της αντιπολιτευόμενης εφημερίδας Cumhurriyet , καθώς και το πογκρόμ δεκάδων χιλιάδων απολύσεων που συντελέστηκε την επαύριο του αποτυχημένου πραξικοπήματος σε σημαντικούς κρατικούς τομείς (αστυνομία, στρατός, δικαιοσύνη, εκπαίδευση, δημόσιες υπηρεσίες). Όλα αυτά έγιναν στο βωμό της καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Το πρόβλημα ωστόσο στην Τουρκία έγκειται στον τρόπο αντίληψης και χρήσης αυτού του όρου καθώς προκειμένου να αποκομίσει προσωπικά οφέλη και να αποδυναμώσει τους πολιτικούς του αντιπάλους ο Erdogan εξισώνει το φιλοκουρδικό HDP και τους, μέχρι πρότινος, γκιουλενιστές σύμμαχους του, με το ακραίο και σκοταδιστικό Ισλαμικό κράτος (ISIS). Η τάση δαιμονοποίησης των διαφωνούντων έχει ως συνέπεια τον έντονο διχασμό της κοινωνίας κάτι το οποίο αποτυπώθηκε ανάγλυφα και στο οριακό αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος.
Ψηλαφίζοντας τα στοιχεία που προέκυψαν απ’ την κάλπη διαπιστώνουμε ουσιαστικά μια τριχοτόμηση του εκλογικού σώματος. Τα συντηρητικά στρώματα του πληθυσμού που ζουν σε χωριά και πόλεις της Ανατολίας παραμένουν πιστά στον τούρκο πρόεδρο υιοθετώντας την ισλαμιστική του ατζέντα. Τα μεγάλα αστικά κέντρα (Κων\πολη, Άγκυρα, Σμύρνη) παράλληλα με τα μικρασιατικά και μεσογειακά παράλια αντιτίθενται στα ολοκληρωτικά σχέδια του «σουλτάνου» ακολουθώντας μια πιο φιλοδυτική θεώρηση που επιδιώκει ένα σύστημα με επαρκή «check and balances» τα οποία θα λειτουργούν ως δικλείδα ασφαλείας σε πιθανές προσπάθειες αυταρχικοποίησης . Τέλος, οι νοτιοανατολικές επαρχίες της χώρας ,στις οποίες διαβιούν εκατομμύρια Κούρδοι πολίτες , αντιτάσσονται στην εφαρμοζόμενη εθνικιστική πολιτική που στερεί βασικά δικαιώματα απ’ τους κουρδικούς πληθυσμούς και πυροδοτεί συνεχείς εντάσεις και εχθροπραξίες στις συγκεκριμένες περιοχές (3) .
Ενδιαφέρον στοιχείο αποτελεί επίσης η επικράτηση του « Ναι» στις ευρωπαϊκές χώρες οπού ζουν εκατομμύρια τούρκοι πολίτες. Το αποτέλεσμα αυτό αναδεικνύει την δυσκολία προσαρμογής των συγκεκριμένων πληθυσμών στον δυτικό τρόπο σκέψης, όσον αφορά ζητήματα δημοκρατίας και διάκρισης των εξουσιών. Η τριχοτόμηση του πληθυσμού καταδεικνύει τα σύνθετα προβλήματα που υφίστανται εντός της κοινωνίας αλλά ταυτόχρονα φανερώνει πως ο Erdogan δεν είναι πανίσχυρος και ότι αν η αντιπολίτευση είχε καταφέρει να βρει κοινό τόπο στα ζητήματα που ταλανίζουν την χώρα ίσως οι ισορροπίες να διαταράσσονταν και η εξουσία να άλλαζε χέρια (4). Ωστόσο, κάλο είναι οι αναλύσεις να μην στηρίζονται σε υποθετικά δεδομένα αλλά να εξετάζουν τα πράγματα με βάση τα υπαρκτά αποτελέσματα και τις υφιστάμενες συνθήκες. Στην προκειμένη περίπτωση λοιπόν, το αποτέλεσμα, παρά τις όποιες σκιές του, δίνει την νίκη στον Erdogan παρέχοντας του το δικαίωμα να ασκήσει πολιτική και να ορίσει ο ίδιος τις εξελίξεις σε μεσοπρόθεσμο πλαίσιο.

Ποιές είναι οι επόμενες κινήσεις του τούρκου προέδρου ;

Στο εσωτερικό πεδίο, ο τούρκος πρόεδρος θα επιχειρήσει να τιθασεύσει τον πληθωρισμό που έχει προσεγγίσει διψήφια νούμερα ( 11%) και συντελεί στην κάμψη της αναπτυξιακής διαδικασίας (5) . Ακόμη ένα στοιχείο που φανερώνει την στασιμότητα της οικονομίας και έχει έντονες κοινωνικές διαστάσεις , αποτελεί η αυξανόμενη τάση της ανεργίας που ,μετά από πολλά χρόνια, φτάνει στο 10% εντείνοντας το ζήτημα νομιμοποίησης των εφαρμοζόμενων πολιτικών. Για να επιτευχθεί βελτίωση των συγκεκριμένων δεικτών θα επιχειρηθεί η μεγαλύτερη δυνατή συναίνεση στο εσωτερικό πολιτικό πεδίο. Η προσέγγιση με το εθνικιστικό κόμμα , που σπαράσσεται από εσωτερικές έριδες , εξ’ αιτίας της φιλοερντογανικής του στάσης στο δημοψήφισμα, θα συνεχιστεί ,ενώ παράλληλα θα επιχειρηθεί βελτίωση των σχέσεων και με την αξιωματική αντιπολίτευση, η ύπαρξη της οποίας, δίνει άλλοθι δημοκρατίας στο καθεστώς (6) . Ωστόσο , παρά την προσπάθεια επίτευξης των προαναφερθείσων συγκλίσεων , σε ζητήματα που άπτονται την μάχη έναντι του FETO (Fethullah Terrorist Organisation) και του PKK ( Partiya Karkeren Kurdistan) θα τηρηθεί σκληρή στάση , κάτι το οποίο πιστοποιείται απ’ την πρόθεση επαναφοράς της θανατικής ποινής, καθώς και απ’ την διατήρηση του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης, το οποίο ξεκίνησε να υφίσταται μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου .
Στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής η τουρκική κυβέρνηση θα συνεχίσει την εμπλοκή της στο συριακό πόλεμο, επιχειρώντας, αφ’ ενός την δημιουργία «ασπίδας» που θα αποτρέπει την ένωση των κουρδικών πληθυσμών της περιοχής , αφ’ ετέρου τον προσπορισμό νέων εδαφών στο ρευστό τοπίο που θα προκύψει μετά την ολοκλήρωση του πολέμου. Ωστόσο, στο συγκεκριμένο πεδίο η επίτευξη των θεσπισμένων στόχων δεν φαντάζει ιδιαίτερα πιθανή καθώς αμφότεροι , Ρώσοι και Αμερικανοί , δεν φαίνονται πρόθυμοι να ικανοποιήσουν τις επιθυμίες του Erdogan (7). H πιθανή αυτή αποτυχία ίσως στρέψει πτυχές τις εξωτερικής πολιτικής σε ζητήματα που άπτονται των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς απ’ την μία θεωρούνται πιο ευνοϊκά, ελέω του μεγέθους της Ελλάδας, ενώ απ’ την άλλη, συσπειρώνουν το εσωτερικό ακροατήριο και τονώνουν το αρχηγικό προφίλ του τούρκου προέδρου .
Ως προς τις σχέσεις της χώρας με την Ε.Ε είναι πιθανό να υπάρξει μια άμβλυνση ανάμεσα στις δύο πλευρές καθώς υπάρχουν κοινά οικονομικά συμφέροντα , ενώ, εν εξελίξει, βρίσκεται και το προσφυγικό ζήτημα , στο οποίο η συνεργασία των δύο πλευρών είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητη. Ωστόσο πέρα από τις όποιες διμερείς συμφωνίες επί συγκεκριμένων θεμάτων το ενδεχόμενο ένταξης στην Ε.Ε φαίνεται να απομακρύνεται αρκετά, καθώς η δεδομένη άρνηση της Τουρκίας να δεχτεί ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις σε ζητήματα πολιτικών ελευθεριών και δημοκρατικής λειτουργίας του κράτους, συνδυαστικά με την φοβικότητα αρκετών χωρών της Ε.Ε στο ενδεχόμενο ένταξης μιας μεγάλης μουσουλμανικής χώρας στην ένωση, καθιστούν ιδιαίτερα αμφίβολες τις προοπτικές συνέχισης των ενταξιακών διαπραγματεύσεων (8).
Εξετάζοντας πανοπτικά τις εξελίξεις είναι φανερό πως το άμεσο μέλλον δεν προβλέπεται ιδιαίτερα ευοίωνο. Τα ρήγματα που έχουν διαμορφωθεί τόσο στο εσωτερικό , όσο και στο εξωτερικό της χώρας καθιστούν την Τουρκία ιδιαίτερα ευάλωτη σε αναταραχές και πολλαπλές συγκρούσεις. Αν έπρεπε ωστόσο να διαλέξουμε το πιο σημαντικό πρόβλημα στην γειτονική χώρα, τότε θα εστιάζαμε στην ύπαρξη δύο αντικρουόμενων κοινωνικών ρευμάτων εντός αυτής. Απ’ την μία έχουμε τους συντηρητικούς υποστηρικτές του AKP που δεν φαίνεται να ενοχλούνται ιδιαίτερα απ’ την αυταρχικοποίηση και ισλαμοποίηση του καθεστώτος , ενώ απ’ την άλλη υπάρχει το φιλοευρωπαϊκό ρεύμα που επιδιώκει δημοκρατικές τομές , ατομικά δικαιώματα και οικονομικοκοινωνική ανάπτυξη δυτικού τύπου. Οι ριζικές αντιθέσεις αυτών των ρευμάτων ,συνδυαστικά με την αμφιλεγόμενη πολιτική φιγούρα του Erdogan, δημιουργεί ένα τεράστιο χάσμα το οποίο αν δεν γεφυρωθεί με όρους ειρήνης και δημοκρατίας είναι βέβαιο ότι θα παράξει μακροχρόνια αστάθεια και πολύ πόνο στο τουρκικό λαό. Τα δημοκρατικά κομμάτια της τουρκικής κοινωνίας , παράλληλα με την –φιλειρηνική- διεθνική κοινωνία των πολιτών , καλούνται να αναλάβουν δράση ώστε να αποφευχθούν τα χειρότερα και να επανέλθει η ευημερία στην γειτονική χώρα.
*Ερευνητή Ομάδας Μέσης Ανατολής – Ερευνητική ομάδα SAFIA
Παραπομπές