Τσαβισμός: το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου;

της Ευγενίας Παλιεράκη

Ο «σοσιαλισμός του 21ου αιώνα» υπέστη την πρώτη μεγάλη εκλογική του ήττα στις 6 Δεκεμβρίου. Η αντιπολίτευση (Στρογγυλή Τράπεζα Δημοκρατικής Ενότητας, MUD) απέσπασε 112 από τις τις 167 κοινοβουλευτικές έδρες. Το Ενωμένο Σοσιαλιστικό Κόμμα της Βενεζουέλας (PSUV) του προέδρου Νικολάς Μαδούρο έχασε 43 έδρες και περιορίστηκε στις 55. Δύο μόλις εβδομάδες μετά τη νίκη του Μάκρι στην Αργεντινή, η ευρωπαϊκή και η λατινοαμερικανική Δεξιά πανηγύρισαν ξανά, προαναγγέλλοντας το τέλος της «αριστερής στροφής» της Λατινικής Αμερικής που είχε εγκαινιάσει το 1998 ο Τσάβες, εκλεγόμενος πρόεδρος της Βενεζουέλας. Ανήκει όμως ο «σοσιαλισμός του 21ου αιώνα» στο παρελθόν;

Σε μια γειτονιά του Καράκας, 5.3.2013. Φωτογραφία: Geraldo Caso/AFP/Getty Images

Η κρίση του τσαβισμού. Το εκλογικό αποτέλεσμα συνιστά αναμφίβολα συντριπτική ήττα για το PSUV και προσωπικά για τον Μαδούρο. Παράλληλα, επιβεβαιώνει τη φθίνουσα τάση του τσαβισμού από το 2013 και μετά. Στις προεδρικές εκλογές του Απριλίου εκείνης της χρονιάς, ο Μαδούρο συγκέντρωσε 7.587.579 ψήφους και στις δημοτικές εκλογές οκτώ μήνες αργότερα 5.713.111. Το PSUV νίκησε τότε τη μάχη των δημοτικών κυρίως εξαιτίας της αδυναμίας της αντιπολίτευσης να συσπειρώσει τους ψηφοφόρους που την είχαν στηρίξει στις προεδρικές εκλογές. Στις 6 Δεκεμβρίου 2015, 5.599.025 εκλογείς έδωσαν την ψήφο τους στο κυβερνών κόμμα. Με άλλα λόγια, το PSUV έχασε σχεδόν 2 εκατομμύρια ψήφους από τον Απρίλιο του 2013.

Αν και ο Μαδούρο επιμένει ότι η εκλογική ήττα οφείλεται αποκλειστικά στον «οικονομικό πόλεμο» που του κάνει η αντιπολίτευση, πολλά μέλη του PSUV ασκούν κριτική στον ίδιο. Δεν αποδίδουν το εκλογικό αποτέλεσμα μόνο στην οικονομική κατάσταση, αλλά και στην υποχώρηση της κοινωνικής πολιτικής της κυβέρνησης, στη διαφθορά, στη συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια των στενών συνεργατών του προέδρου και στην αποκοπή τους από. τις κοινωνικές βάσεις του τσαβισμού. Αλγεινή εντύπωση προκάλεσε και η δήλωση του Μαδούρο στην τηλεοπτική του εκπομπή ότι δεν θα κατασκευάσει τις 500.000 κατοικίες που είχε υποσχεθεί γιατί, όπως διευκρίνισε κοιτώντας την κάμερα και κουνώντας θυμωμένα το δάχτυλο στον λαό της Βενεζουέλας: «Ζήτησα την υποστήριξή σου και δεν μου την έδωσες». Η απροθυμία του Μαδούρο να αναλάβει οποιαδήποτε ευθύνη για την οικονομική και πολιτική κατάσταση της χώρας και η ανικανότητα της κυβερνητικής ομάδας να προτείνει πειστικές λύσεις στην κρίση που ολοένα βαθαίνει συνέβαλαν αποφασιστικά στο εκλογικό αποτέλεσμα. Πρέπει κανείς λοιπόν να συμπεράνει ότι ο τσαβισμός ζει τις τελευταίες του στιγμές; Δεν είναι καθόλου βέβαιο.

Μια φαινομενικά ισχυρή αντιπολίτευση. Καταρχάς, η κοινωνική πολιτική που άσκησε ο Τσάβες και, σε μικρότερο βαθμό, ο Μαδούρο εξακολουθεί να είναι ιδιαιτέρως δημοφιλής. Το επιχείρημα που φαίνεται ότι καθησύχασε τους ψηφοφόρους και πείστηκαν να στηρίξουν το MUD –όπως και στην περίπτωση του Μάκρι στην Αργεντινή– ήταν η διαβεβαίωση ότι δεν θα θέσει υπό αμφισβήτηση τα κοινωνικά κεκτημένα των τελευταίων 17 ετών, δηλαδή τη βασική παρακαταθήκη του τσαβισμού.

Δύο ακόμα αποφασιστικοί παράγοντες συνηγορούν στην πολιτική επιβίωση του τσαβισμού είναι, πρώτον, ο έλεγχος που το PSUV εξακολουθεί να ασκεί σε βασικούς πολιτειακούς θεσμούς και την κυβέρνηση τα μέλη της οποίας διορίζονται από τον πρόεδρο και, δεύτερον, οι δομικές αδυναμίες της αντιπολίτευσης. Χάρη στον έλεγχο των δύο τρίτων της Βουλής, το MUD μπορεί να υποχρεώσει μέλη της κυβέρνησης σε παραίτηση. Για να απομακρύνει όμως από το αξίωμά του τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας –όπως ετοιμάζεται να κάνει η αντιπολίτευση στην Βραζιλία με την Ρούσεφ–, χρειάζεται την σύμφωνη γνώμη του Ανώτατου Δικαστηρίου. Ωστόσο, πριν από τη λήξη των εργασιών της, η προηγούμενη Βουλή φρόντισε να διορίσει 12 φιλοκυβερνητικούς δικαστές ως μέλη του. Η πλειοψηφία των δύο τρίτων δίνει επίσης την δυνατότητα στο MUD να προτείνει νόμους, για την υιοθέτησή τους όμως χρειάζεται η υπογραφή του Προέδρου της Δημοκρατίας.

Το βασικό όπλο που διαθέτει πια η αντιπολίτευση είναι το δικαίωμα αναθεώρησης –στην πραγματικότητα κατάργησης– του βολιβαριανού συντάγματος. Αυτό όμως θα σήμαινε ευθεία κήρυξη πολέμου στον Μαδούρο και την κυβέρνησή του. Οι άμεσες προοπτικές είναι λοιπόν είτε το θεσμικό αδιέξοδο είτε η ανοιχτή σύγκρουση μεταξύ των δύο κομμάτων, που θα διοχετευτεί άμεσα και στην κοινωνία. Και τα δύο αυτά σενάρια θα αποδυναμώσουν τόσο το PSUV όσο και το MUD.

Το MUD, παρά τη βαθιά κρίση, πήρε 7.707.422 ψήφους, αύξησε δηλαδή μόνο κατά 400.000 τους εκλογείς του σε σχέση με τις προεδρικές εκλογές του 2013, ενώ το υπόλοιπο 1,5 εκατομμύριο ψήφων που έχασε ο Μαδούρο μοιράστηκε μεταξύ αποχής και άκυρου. Αυτό είναι πιθανότατα το καλύτερο αποτέλεσμα που μπορεί να πετύχει το MUD, και παραμένει υποδεέστερο των καλών αποτελεσμάτων του PSUV. Η μεγαλύτερη αδυναμία του MUD όμως είναι δομική: πρόκειται για έναν άκρως ετερογενή συνασπισμό, χωρίς ηγετική φυσιογνωμία με την οποία να ταυτίζονται όλοι οι εκλογείς του και χωρίς ξεκάθαρο πρόγραμμα πέρα από την εναντίωση στον Μαδούρο. Οι πιο δεξιές και νεοφιλελεύθερες τάσεις του διαφωνούν με την συνέχιση της κοινωνικής πολιτικής του τσαβισμού. Αν αυτές οι τάσεις επιβληθούν, πέρα από τις εσωτερικές προστριβές που θα προκαλέσουν, θα απομακρύνουν μέρος των ψηφοφόρων το οποίο θα επιστρέψει στο PSUV. Βέβαια, όλα αυτά υπό τον όρο ότι ο Μαδούρο και η κυβέρνησή του θα πάψουν να περιορίζονται στη στείρα και βίαιη αντιπαράθεση με το MUD και θα προτείνουν ουσιαστικές λύσεις για τα προβλήματα της χώρας.

H Ευγενία Παλιεράκη διδάσκει Ιστορία της Λατινικής Αμερικής στο Πανεπιστήμιο του Cergy-Pontoise, στο Παρίσι.

Posted in: πολιτική