Με δύο τρόπους θα μπορούσαμε να
κατανοήσουμε και να μεταφράσουμε την προτροπή «Στις πηγές» μια μέρα σαν
τη σημερινή. Ο πρώτος, να δροσιστούμε στις πηγές απ’ όπου ανέβλυσε
ακάθεκτο το πάθος για την ελευθερία κι έκανε πολεμιστές τους ραγιάδες.
Κανένας τους δεν είχε γεννηθεί «ήρωας». Κανένας τους δεν ήταν από θεϊκή ή
ημιθεϊκή πάστα, όπως φάνηκε άλλωστε και από τις διαμάχες που πολύ
γρήγορα φύτεψαν και τον εμφύλιο μέσα στο εκτεταμένο πεδίο του Αγώνα. Κι
αν ζητάμε οπωσδήποτε τεκμήρια ιστορικής συνέχειας και κληρονομιάς, ένα
από τα ισχυρότερα είναι η παρουσία της έριδας, μικρής ή μεγάλης (ανάμεσα
σε πρόσωπα, πόλεις-κράτη, κόμματα και παρατάξεις), σε κάθε σπουδαία
στιγμή των Ελλήνων.Ο δεύτερος τρόπος για να εννοήσουμε τη συμβουλή «Στις πηγές», που ακούγεται συχνά, ιδίως με επετειακή ευκαιρία, είναι να προσπαθήσουμε να ανασχηματίσουμε την εικόνα της Επανάστασης μέσα από τα ιστοριογραφήματα και τα απομνημονεύματα των ίδιων των δημιουργών της. Οχι για να βρούμε εκεί την Αλήθεια, αφού κάθε αγωνιστής, όταν συντάσσει εν θερμώ ή αναδρομικά το ημερολόγιο του βίου του, δεν παύει να αναδιευθετεί από τη δική του σκοπιά το υλικό της μνήμης του, η οποία, σαν μνήμη ανθρώπου, παραμένει προσωποκεντρική και μεροληπτική. Αλλά αυτό ακριβώς είναι το συναρπαστικά ενδιαφέρον: να βλέπουμε μέσα από τις γραμμές των ενθυμημάτων τον ανθρώπινο χαρακτήρα κάθε συμμέτοχου στον Αγώνα, τη δύναμή του και τις αδυναμίες του. Οχι αγιογραφίες πια, αλλά την ιστορία να ζωντανεύει με τις αντιφάσεις της, τις συγκρούσεις της, τα πάθη που χώριζαν τους πολιτικούς από τους οπλαρχηγούς ή τους οπλαρχηγούς μεταξύ τους.
Δεν διαθέτουμε μονάχα του Μακρυγιάννη τα Απομνημονεύματα, που φοβάμαι ότι μειώσαμε την ιστορική τους σημασία αντιμετωπίζοντάς τα σχεδόν αποκλειστικά σαν λογοτέχνημα, σαν πρότυπο της λαϊκής γραφής. Και άλλοι καπεταναίοι, λιγότερο ή περισσότερο γνωστοί, αλλά και πολιτικοί και λόγιοι, μάς κληροδότησαν τις σελίδες τους, γραμμένες συνήθως ή τυπωμένες λίγα χρόνια μετά το τέλος της Επανάστασης. Αυτές είναι οι πηγές μας, μαζί με τις τοτινές εργασίες ξένων ιστορικών, ίσως και με την επώνυμη και ανώνυμη ποίηση των χρόνων εκείνων, που ιστοριογραφεί με τον ιδιότυπο τρόπο της.
Μελετώντας τες, εκμεταλλευόμενοι την ποικιλοφωνία, την αμεσότητα και τη θερμότητά τους αλλά και τις ίδιες τις αντιφάσεις τους, ίσως μπορέσουμε να απογαλακτιστούμε επιτέλους από τους θρύλους και τα αγιογραφήματα που μας δόθηκαν από νωρίς αντί της ιστορίας. Ισως, επιπλέον, κατορθώσουμε κάποια στιγμή να συζητήσουμε με διάθεση συνεννόησης, δίχως νεοδιαφωτιστική οίηση αλλά και δίχως τα αναθέματα και τους κεραυνούς της «ιεράς οργής», για κρίσιμα επεισόδια της Επανάστασης, για τα οποία η επιστημονική ιστορία και η κρατική-σχολική, η επίσημη δηλαδή, διίστανται από μιας αρχής. Δεν είναι κρίμα, ενώ οδεύουμε προς τα διακόσια χρόνια από το 1821, να υπάρχουν ακόμη θέματα ταμπού;
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου