Ο εθνικός προβληματισμός
είναι ένας προβληματισμός ταυτότητας: αρκεί ν’ ασχοληθεί κανείς σοβαρά
μ’ αυτή την ψυχαναλυτική κατηγορία για να κατανοήσει ορισμένα πράγματα
που δημιουργούν απορίες και οδηγούν σε παράδοξα και αδιέξοδα. Μια
«διαταραγμένη» ταυτότητα (αμυντικά σύνδρομα, «συμπλέγματα», απολογητική
στάση, επιθετικότητα, αποκλεισμός του άλλου, σύγκριση μαζί του κτλ.)
υποδηλώνει μια διαταραγμένη σχέση των εν λόγω υποκειμένων με την
πραγματικότητα και με το λόγο.
Από την άλλη, όμως, δεν μπορεί να
υπάρξει μια «τέλεια», «ομαλή» ταυτότητα. Η «ταυτότητα» είναι πάντα ένα
«σύμπτωμα», μια προβληματική, πολυστρωματική έννοια που δεν υπάρχει από
μόνη της αλλά μόνο μέσα από τη δομική της αντίθεση με την έννοια του
επιθυμείν. Αυτή η διαφορά μπορεί να γίνει ωστόσο κατανοητή μόνο μέσα από
την αντίθεση, ανάμεσα στη γλώσσα και στο ναρκισσισμό.
Βασίλης Γεροντάκος
Για να λύσει κανείς το
πρόβλημα της ταυτότητας πρέπει να ξεπεράσει ορισμένες αυταπάτες, η
απώλεια των οποίων του προξενεί αρχικά άγχος. Πρέπει να δεχθεί να έχει
μια κάποια ταυτότητα ως ένα ομιλούν και επιθυμούν υποκείμενο (κάτι που
δεν υπάρχει στα ζώα), δηλαδή ως ένα υποκείμενο που έχει πρόσβαση στο
λέγειν και στον ορθό Λόγο, μέσω των οποίων έχει και την ικανότητα της
διαμεσολάβησης και του συμ-βιβασμού με τον Άλλον. Επίσης, πρέπει να
αποδεχθεί μια συγκεκριμένη έννοια Νόμου και της κανονιστικότητας, που
θέτει περιορισμούς στις άκρατες απαιτήσεις του «εγώ» (τη «θέληση για
εξουσία»). Η ταυτότητα και το επιθυμείν είναι οι δύο δομικές συνιστώσες
του ανθρώπινου ψυχισμού σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Δεν υπάρχει
όμως καμιά συλλογική («οργανική») ψυχή, παρά μόνο συμβολικά περιεχόμενα
που αναμεταδίδονται γλωσσικά μέσω της παράδοσης και της ιστορίας. Ο
προβληματισμός της ταυτότητας εκτονώνεται, όταν το υποκείμενο στρέφει το
κύριο ενδιαφέρον του όχι προς την ταυτότητά (του) αλλά προς τις
επιθυμίες του (τα «ενδιαφέροντά» του –όχι απλά τα (φαντασιακά)
«συμφέροντά» του). Είναι σημαντικό δε να συγκρατήσει κανείς τη διαφορά
ανάμεσα στο επιθυμείν και στο ταυτίζεσθαι, κάτι που τόσο η ψυχολογία του
Εγώ όσο και η κοινωνική ψυχολογία δεν κάνουν.
Κατόπιν τούτου, είναι
εύκολο να διαπιστωθεί ότι η συλλογική (εθνική) ταυτότητα δεν μπορεί να
κατανοηθεί οντολογικά και ουσιοκρατικά. Η εκάστοτε εθνική ταυτότητα δεν
αποτελεί μια «ουσία» αιώνια και αναλλοίωτη. Δεν υπάρχει μια τελεολογία
της εθνικής ταυτότητας ούτε μια συνέχεια και ομοιογένεια ενός
«πεπρωμένου της φυλής» που την «οδηγεί» μέσα από τις περιπέτειες της
ιστορίας. Στην εθνική ταυτότητα δεν υπάρχει ούτε ένα καθαρό υπόστρωμα
αίματος , ούτε η αποκλειστικότητα μιας γης ούτε μιας αναλλοίωτη (καθαρή)
γλώσσα. Αντίθετα, τα πάντα είναι ρευστά και συν-τίθενται και
αποσυντίθενται μέσα από την τυχαιότητα και τις συγκυρίες της ιστορίας
(τους αγώνες εξουσίας, συμφερόντων αλλά και ιδεών και ενδιαφερόντων). Η
τυχαιότητα αυτή δεν σημαίνει κάτι το τυχάρπαστο, αλλά φέρει τη σφραγίδα
της τραγικότητας, της εμφάνισης και εξαφάνισης ανεπανάληπτων ευκαιριών
και καταστροφών. Έχει τον αμείλικτο χαρακτήρα της αναγκαιότητας, της
παραδοχής του δεδομένου, όχι μοιρολατρικά αλλά με πραγματισμό και
ρεαλισμό. Προπαντός, ανοίγει το δρόμο για το μέλλον, τις ανοιχτές
δυνατότητες για κάτι Νέο, διαφορετικό, που δεν ξαναγυρίζει στα
φαντάσματα του παρελθόντος, είτε αυτά είναι ένδοξα είτε είναι λυπηρά.
Είναι σαφές ότι ο
εθνικισμός αποτελεί την έκδηλη, φαντασιακή έξαρση κάθε εθνικής
ταυτότητας, την αποτυχία της να δεχθεί με ευέλικτο τρόπο την έλλειψη και
τη συμβολική φύση των ανθρώπινων πραγμάτων. Ο εθνικισμός ενέχει πάντα
ρατσιστικά και αντισημιτικά στοιχεία και προωθεί αυταρχικές και
πολεμικές λύσεις . Στηρίζεται ιδιαίτερα στο λαϊκισμό και απορρίπτει την
έννοια του (καθολικού) Νόμου, έτσι όπως τον σκιαγραφήσαμε πιο πάνω. Για
τους αυταρχικούς, συντηρητικούς, όπως και για τους εθνικιστές
συγγραφείς, η έννοια του Νόμου ανάγεται αποκλειστικά και μόνο σε
συσχετισμούς δυνάμεων κυριαρχίας, στη διαφορά φίλου-εχθρού (πολέμιου)
και στην απόρριψη της καθολικόηττας του λέγειν.
Η άποψη αυτή διαπιστώνει
με εμπειριστικό τρόπο την ύπαρξη ακραίων, βίαιων αντιπαραθέσεων μέσα
και έξω από τα σύνορα των κρατών-εθνών, και βγάζει με κυνικό τρόπο το
συμπέρασμα ότι ο «νόμος της ζούγκλας», δηλαδή του ισχυρότερου (που είναι
το αντίθετο του «συμβολικού» Νόμου), «εξηγεί» τα πολιτικά και
πολιτισμικά φαινόμενα. Η αντίθετη άποψη δέχεται από τη μια την ύπαρξη
βίαιων αντιθέσεων και σχέσεων κυριαρχίας, χωρίς από την άλλη να τις
υποστασιοποιεί, αλλά διατηρεί την ένταση ανάμεσα σ’ αυτές και τις εξίσου
υπαρκτές και δρώσες αντίρροπες δυνάμεις για επιβολή μιας έννομης τάξης,
που δεν σημαίνει την κατάργηση κάθε εξουσίας ή ανισότητας. Αποτελεί δε
σόφισμα, αν ταυτίσει κανείς ποιοτικά τον ωμό πόλεμο για επικράτηση
ειδικών συμφερόντων με την επιβολή μιας έννομης τάξης σύμφωνα με τις
καθολικές αρχές των Δικαιωμάτων του ανθρώπου, του πολίτη και των
μειονοτήτων.
Θάνος Λίποβατς, «Ψυχανάλυση – Φιλοσοφία – Πολιτική Κουλτούρα, διαπλεκόμενα κείμενα», εκδόσεις Πλέθρον
Πηγή: http://omada-aerostato.com
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου