Είναι η Ελλάδα χώρα ιμπεριαλιστική;

Χρήστος Βλόσιος*
Αν με τον όρο ιμπεριαλισμός εννοούμε γενικά τον επεκτατισμό, την επιθετικότητα, τη ροπή για κατακτήσεις και για εκμετάλλευση άλλων λαών , αν και όπου «μας παίρνει», ( ιδιότητες που ενυπάρχουν σε κάθε εκμεταλλευτική κοινωνία) τότε κανένας δε δικαιούται να μη δεχτεί ότι η Ελλάδα είναι χώρα ιμπεριαλιστική. Αν όμως αποδίδουμε στον όρο ιμπεριαλισμός τα γνωρίσματα που απέδιδε στην έννοια αυτή ο Λένιν , τότε θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι η θέση περί ιμπεριαλιστικής Ελλάδας είναι ανεπαρκώς τεκμηριωμένη και γι’ αυτό προβληματική.
Ο ιμπεριαλισμός είναι για το Λένιν το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού. Ως προς την οικονομική του ουσία ο ιμπεριαλισμός είναι μονοπωλιακός καπιταλισμός. Ο μονοπωλιακός καπιταλισμός συγκροτείται από μονοπώλια που κατέκτησαν τη μονοπωλιακή τους θέση μέσα από την ανάπτυξη του ελεύθερου ανταγωνισμού και μέσα από τις διαδικασίες της συγκέντρωσης και της συγκεντροποίησης του κεφαλαίου. Το κατά πόσο αυτή η κλασική διαδικασία γένεσης του μονοπωλιακού καπιταλισμού χαρακτηρίζει και τον ελληνικό μονοπωλιακό καπιταλισμό είναι προβληματικό, « μια και στις περισσότερες φορές η δημιουργία ενός ή δύο εργοστασίων εξαντλεί τις δυνατές διαστάσεις ενός κλάδου. Έτσι αυτές η μια ή δυο επιχειρήσεις καταλαμβάνουν θέση μονοπωλίου, έστω και αν οι διαστάσεις τους είναι πολύ πιο κάτω από “το όπτιμουμ” που απαιτούν οι σύγχρονες παραγωγικές δυνάμεις»[1].
Προβληματικό είναι επίσης το κατά πόσο γι’ αυτόν τον ακρωτηριασμένο[2] ελληνικό μονοπωλιακό καπιταλισμό, γι’ αυτόν το νάνο που ήλθε στο ιστορικό προσκήνιο αργοπορημένα[3], αποχτά εξαιρετικά σπουδαία σημασία η εξαγωγή κεφαλαίου , σε διάκριση από την εξαγωγή εμπορευμάτων. Στα σχετικά στοιχεία που παραθέτει ο Λένιν για την Αγγλία του 1899 επισημαίνει ότι το εισόδημα από τα επενδυμένα στο εξωτερικό κεφάλαια ξεπερνούσε πέντε φορές το εισόδημα από το εξωτερικό εμπόριο στην πιο «εμπορική» χώρα του κόσμου![4] Δυστυχώς,  οι Θέσεις αναφέρουν μόνο την αριθμητική εκτίμησή τους για το επενδυμένο στα Βαλκάνια ελληνικό κεφάλαιο, χωρίς να συνεξετάζουν το ύψος των κερδών που επαναπατρίζονται.
Το ύψος, όμως, των κερδών που επαναπατρίζονται δεν είναι πολύ σημαντικό  μόνο για να γίνει η σύγκριση με αυτό της εξαγωγής εμπορευμάτων και να συναχθούν τα σχετικά με τον ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα της Ελλάδας συμπεράσματα. Από το αν επαναπατρίζονται ή όχι τα κέρδη αυτών τον εξηγμένων κεφαλαίων και από το αν συμβάλλουν έτσι στην άνοδο του ποσοστού κέρδους του ελληνικού καπιταλισμού,[5] εξαρτάται και η πολιτογράφηση αυτών των κεφαλαίων ως ελληνικών. Εθνική θέσμιση του κεφαλαίου σημαίνει συμμετοχή ενός πλήθους κεφαλαίων που χαρακτηρίζονται ελληνικά, γερμανικά κλπ. στο σχηματισμό του μέσου ποσοστού κέρδους μέσα στα πλαίσια της δοσμένης εθνικής κοινωνίας, μέσα στα πλαίσια του δοσμένου εθνικού κοινωνικού σχηματισμού. Αν αυτό δε συμβαίνει , τα συγκεκριμένα ατομικά κεφάλαια δεν μπορούν να θεωρηθούν τμήμα του συνολικού κεφαλαίου (Gesamtkapitals) της δοσμένης εθνικής κοινωνίας, ακόμα και αν οι ιδιοκτήτες τους είναι πολίτες αυτού του κράτους ( και αντίστροφα).
Ένα άλλο γνώρισμα του ιμπεριαλισμού είναι , κατά το Λένιν, η συγκρότηση διεθνών ενώσεων από κεφαλαιοκράτες που μοιράζουν τον κόσμο μεταξύ τους. Ως παράδειγμα τέτοιων ενώσεων αναφέρει ο Λένιν το σχηματισμό ενός παγκόσμιου τραστ από τη γερμανική ΑΕG και την αμερικανική General Electrik Co. που το 1907 μοίρασαν μεταξύ τους τον κόσμο. Συμμετέχουν άραγε και ελληνικά μονοπώλια από θέσεις ισχύος σε παρόμοιες, έστω μικρότερου βεληνεκούς, μοιρασιές; Κάτι τέτοιο δεν αναφέρεται καθόλου στις Θέσεις, ούτε τεκμηριώνεται, απ΄ όσο μπορώ να ξέρω, από κάποια σχετική έρευνα .
Τέλος, η Ελλάδα δεν ανήκει βέβαια στις μεγάλες κεφαλαιοκρατικές Δυνάμεις που τέλειωσαν με την έναρξη της εποχής του ιμπεριαλισμού το εδαφικό μοίρασμα της γης ανάμεσά τους και πολέμησαν για το ξαναμοίρασμά της αυτοπροσώπως στους δύο παγκόσμιους πολέμους και δι΄ αντιπροσώπων σε πολλούς άλλους. Το περισσότερο που έχει πετύχει η Ελλάδα είναι να συμμετέχει από τη θέση του πολύτιμου υπηρέτη στις ιμπεριαλιστικές εξορμήσεις της Μεγάλης Βρετανίας και των ΗΠΑ και στο παρελθόν και σήμερα- χωρίς να λογαριάζει τις πολλές φορές καταστροφικές επιπτώσεις αυτών των εξορμήσεων πάνω στα συμφέροντα του λαού της  χώρας και στα συμφέροντα του μείζονος Ελληνισμού. ( Α΄ Παγκόσμιος, Μικρασιατική Εκστρατεία, Ουκρανική Εκστρατεία, ένταξη στο ΝΑΤΟ, πόλεμοι της Κορέας, του Ιράκ, του Αφγανιστάν κλπ.) Όμως «…το ουσιαστικό για τον ιμπεριαλισμό είναι η άμιλλα μερικών μεγάλων δυνάμεων που τείνουν προς την ηγεμονία, δηλ. προς το άρπαγμα εδαφών όχι τόσο για τον εαυτό τους όσο για την εξασθένιση του αντιπάλου και την  υπόσκαψη της ηγεμονίας του…»[6]
Σημαντικό , κατά την άποψή μας, δομικό μειονέκτημα του ελληνικού καπιταλισμού είναι η ανυπαρξία ελληνικού κλάδου παραγωγής μηχανών με μηχανές, η  έλλειψη ελληνικής παραγωγής μέσων παραγωγής που παράγουν μέσα παραγωγής. Η ελληνική βιομηχανία δεν έχει ακόμα κατακτήσει το μέσο που , κατά το Μαρξ, χαρακτηρίζει τη μεγάλη μηχανική παραγωγή, δεν έχει κατακτήσει  αυτή την ίδια τη μηχανή και δεν παράγει μηχανές με μηχανές, δε δημιούργησε ακόμα την αντίστοιχή της τεχνική βάση, δε στάθηκε ακόμα στα δικά της πόδια.[7] Παρατηρούμε δηλ. ότι υπάρχει αντίφαση ανάμεσα στις ηγεμονικές φιλοδοξίες και πρακτικές που συνεπάγεται ο υποτιθέμενος ιμπεριαλιστικός χαρακτήρας του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού και στις πραγματικές δυνατότητες της οικονομικής βάσης αυτού του σχηματισμού να πραγματώσει αυτές τις ηγεμονικές τάσεις.
Ανακεφαλαιώνουμε: Τα εμπειρικά και θεωρητικά δεδομένα που περιέχονται στις Θέσεις δεν τεκμηριώνουν  επαρκώς την άποψη ότι η Ελλάδα έχει μετεξελιχτεί από χώρα τυπικά ανεξάρτητη και ουσιαστικά εξαρτημένη σε χώρα ιμπεριαλιστική. Εξάλλου, ακόμα και η διατύπωση μιας τέτοιας άποψης είναι προβληματική από τη σκοπιά της λενινικής θεωρίας του ιμπεριαλισμού, η οποία όχι μόνον προβλέπει εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες και πολέμους την εποχή του ιμπεριαλισμού, αλλά και την επίτευξη της ουσιαστικής εθνικής ανεξαρτησίας και την υπέρβαση της οικονομικής καθυστέρησης και δυσμορφίας των πρώην αποικιών, των μισοαποικιών και των εξαρτημένων χωρών τις συνδέει με την προλεταριακή επανάσταση , την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού.
Η Ελλάδα θα μπορούσε να μετασχηματιστεί σε χώρα ιμπεριαλιστική, αν ενσωματωνόταν ισότιμα σε ένα νέο εθνικό κοινωνικό σχηματισμό, σε ένα νέο εθνικό κράτος, σε ένα νέο έθνος (π.χ. στο κυοφορούμενο έθνος των Ευρωπαίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης , αν τελικά αυτή η κυοφορία δεν αποδειχτεί ανεμογκάστρι ). Ο σχηματισμός, όμως, αυτού του έθνους σκοντάφτει συνεχώς στις ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις και, αν κάποτε πραγματωθεί, χωρίς να είναι άλλη μια ιμπεριαλιστική τερατογένεση σε βάρος των μικρών εταίρων, – πράγμα μάλλον απίθανο-  δε θα μιλάμε πια για ιμπεριαλιστική Ελλάδα αλλά για ιμπεριαλιστική Ευρώπη.
Προς το παρόν όμως, η Ελλάδα όχι μόνο μοιάζει ανίκανη να επεκτείνει τη δική της κυριαρχία στη γειτονιά της, όχι μόνο παραχωρεί κυριαρχικά της δικαιώματα στις ΗΠΑ με τη μορφή βάσεων, αλλά, υπό την αστική ηγεμονία, είναι και ανίκανη να διαφεντέψει τα δικά της κυριαρχικά δικαιώματα στο Αιγαίο και τα δίκαια του Ελληνισμού στην Κύπρο, έναντι μιας Τουρκίας, η οποία, εκτός από σύγχρονη φυλακή των λαών, είναι μαζί με το Ισραήλ ( και πάντα με το αζημίωτο) ο χωροφύλακας- σεκιουριτάς των ΗΠΑ και των πολυεθνικών του πετρελαίου στην καθ’ ημάς Ανατολή. Η υποτίμηση, ωστόσο, των εθνικών προβλημάτων, η εθνική αποστράτευση της μαρξιστικής αριστεράς ως αποτέλεσμα της υποκειμενικής αναβάπτισης της Ελλάδας σε ιμπεριαλιστική χώρα, μόνο στην πολιτική απομόνωση και στην αγωνιστική αναποτελεσματικότητα των ταξικών δυνάμεων μπορεί να συμβάλει, όπως δυστυχώς συνέβη και τις δεκαετίες του 30 και στο Β΄ Παγκόσμιο και την Κατοχή με την τροτσκιστική αριστερά. [8]  
Τετάρτη, 18 Απριλίου 2007

---

[1] Γιάννη Σαμαρά: Κράτος και κεφάλαιο στην Ελλάδα , σελ. 97, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1978. Βλέπε επίσης τη σχετική επισήμανση του ΕΚΚΕ για τα προπολεμικά ελληνικά μονοπώλια , που ορθά χαρακτηρίζονται τεχνητά στο ΑΡΙΣΤΕΡΗ ΑΝΑΣΥΝΤΑΞΗ, τεύχος 28, σελ. 47

[2] Σαμαράς, ό. π.

[3] ΑΡΙΣΤΕΡΗ ΑΝΑΣΥΝΤΑΞΗ, τεύχος 28, σελ. 43

[4] Λένιν, Ιμπεριαλισμός….., σελ. 86, 97 και 98, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1975

[5] Κ. Μαρξ, Το Κεφάλαιο, τ. 3^ος, σελ. 300- 301, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1978. Ο υπογραφόμενος δε συμμερίζεται την κυρίαρχη αντίληψη ότι η έλευση του μονοπωλιακού καπιταλισμού καταργεί το νόμο του μέσου ποσοστού κέρδους. Η θεωρητική τεκμηρίωση αυτής της άποψης γίνεται σε ειδική εργασία, η οποία θα έλθει σύντομα στη δημοσιότητα. Η δακτυλογραφημένη μορφή αυτής της εργασίας βρίσκεται ήδη στα χέρια πολλών ελλήνων μαρξιστών , πανεπιστημιακών και μη.

[6] Λένιν, ό.π., σελ.88-89

[7] Κ. Μαρξ, ό.π., τ. 1^ος, σελ. 399

[8] Θόδωρος Κουτσουμπός, Πόλεμος των Χωρικών και Κοινωνική Επανάσταση, σελ.149- 215, Εκδόσεις Λέων, Αθήνα, 2003. . Επίσης: Παντελής Πουλιόπουλος, Ο πόλεμος που έρχεται και τα καθήκοντα των κομμουνιστών στην Ελλάδα, στην Online Έκδοση του Ελληνικού Αρχείου του Παντελή Πουλιόπουλου, όπου ο σημαντικός αυτός τροτσκιστής, τον Ιούνιο του 1939, κάνει λόγο για ελληνικό ιμπεριαλισμό και για τις κατακτητικές βλέψεις της ελληνικής κεφαλαιοκρατίας στα ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα και στην αγγλοκρατούμενη Κύπρο, λες και τα νησιά αυτά να μην τα κατοικούσαν στη συντριπτική τους πλειοψηφία Έλληνες που στέναζαν κάτω από τον αποικιοκρατικό ζυγό. Η ιστορική εξέλιξη επιβεβαίωσε και επιβεβαιώνει τη διαπίστωση του Πουλιόπουλου για τη δουλοπρεπή αποδοχή της αγγλικής αποικιοκρατίας από την ελληνική αστική τάξη, διέψευσε ωστόσο την ουτοπική του προσδοκία για μιαν ταυτόχρονη αποτίναξη του ζυγού της αγγλικής, ιταλικής και ελληνικής κεφαλαιοκρατίας και  για την εγκαθίδρυση μιας σοσιαλιστικής δημοκρατίας στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Ακόμα και σήμερα η ιμπεριαλιστική αλυσίδα είναι πιθανότερο να σπάσει στους αδύνατους κρίκους της, δηλ. στις αποικίες,  στις εξαρτημένες χώρες και στις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις που βιώνουν την ήττα και τη ραγδαία υποβάθμισή τους- και όχι στις νικηφόρες και παρασιτικές ιμπεριαλιστικές χώρες.
*Εργασία , γραμμένη το 2010, στα πλαίσια της ιδεολογικής διαμάχης μου με την αναπόδεικτη και μη εγκεκριμένη δημοκρατικά θέση της Κ.Ο. Ανασύνταξης για το δήθεν ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα της Ελλάδας! Στο παράρτημα μάλιστα αυτής της εργασίας υπάρχει στατιστικός πίνακας που κατάρτισα με μια σχεδόν μηνιαία  επιτόπια προσωπική μελέτη των στατιστικών στοιχείων της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας- στατιστικού πίνακα που τεκμηριώνει το γεγονός ότι η Ελλάδα δεν είναι χώρα ιμπεριαλιστική, εφόσον , σύμφωνα με τη λενινική θεωρία του ιμπεριαλισμού, οι ιμπεριαλιστικές χώρες έχουν περισσότερα κέρδη από την εξαγωγή κεφαλαίων και όχι από την εξαγωγή εμπορευμάτων, ενώ με την Ελλάδα συμβαἰνει ακριβώς το αντίθετο! Και δυστυχώς,μολονότι της την υπέβαλα, η μελέτη αυτή δε δημοσιεύτηκε από την Κ.Ο. Ανασύνταξη, που αναβάλλει συνεχώς το διάλογο για τη θέση της Ελλάδας στο σύγχρονο στάδιο του ιμπεριαλισμού, παρά την αντίθετη δέσμευση του αείμνηστου Κώστα Μπατίκα στην ιδρυτική συνδιάσκεψη της Κ.Ο. Ανασύνταξης.

Posted in: πολιτική