Ιωάννης Λυκούδης: Ο Μεσολογγίτης ιατρός που θεράπευσε το έλκος και που έχασε το Νόμπελ

O πρώτος ιατρός στην ιστορία που απέδειξε ότι το έλκος στομάχου δεν είναι ασθένεια, η ανακάλυψη του αντιμικροβιακού σκευάσματος, αλλά και η πίκρα από το χαμένο νόμπελ. 

Από την ιστορική πόλη του Μεσολογγίου, ανάμεσα στους φτωχούς αλλά υπερήφανους για την ιστορία τους συμπολίτες του, ξεκίνησε τον μύθο του ο Ιωάννης Λυκούδης, ο πρώτος ιατρός στην ιστορία που απέδειξε ότι το έλκος στομάχου, που ταλαιπωρεί τους ανθρώπους από την εποχή του Ιπποκράτη, δεν είναι ασθένεια (όπως επικρατούσε μέχρι εκείνη την εποχή), αλλά σύμπτωμα που προκαλείται από μικρόβιο.

Ο Μεσολογγίτης γιατρός γεννήθηκε το 1910 στο Μεσολόγγι, καταγόμενος από πολύτεκνη αγροτική οικογένεια. Από την ηλικία των τεσσάρων ετών έμεινε ορφανός και αναγκάστηκε από πολύ μικρός να εργαστεί σε τσαγκαράδικο και καπνοκοπτήριο, παράλληλα με το σχολείο, όπου μελετώντας τα βράδια με λάμπα πετρελαίου διακρίνεται για την ευφυΐα και τις επιδόσεις του και όντας άριστος μαθητής, εισήχθη στη Στρατιωτική Ιατρική Σχολή από όπου αποφοίτησε το 1934.

Ως στρατιωτικός ιατρός υπηρέτησε σε διάφορα μέρη μέχρι που ασθένησε από φυματίωση, αποστρατεύτηκε με τον βαθμό του υπιάτρου και επέστρεψε στη γενέτειρά του όπου άρχισε να ασκεί την ιατρική.

Ακόμη και σήμερα, στο Μεσολόγγι τον θυμούνται ως ο γιατρός των φτωχών, τους οποίους θεράπευε χωρίς αμοιβή, ενώ κατά τη διάρκεια του B’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν η ελονοσία ήταν η μάστιγα του Μεσολογγίου, εκείνος παρασκεύασε μια ενδομυϊκή μορφή κινίνης και έσωσε αρκετό κόσμο από το θάνατο.

Από την άλλη και οι συμπατριώτες του τον τίμησαν, εκλέγοντάς τον δυο φορές στην θέση του δημάρχου της Ιεράς Πόλεως του Μεσολογγίου, από το 1952 έως το 1959. Μάλιστα, εκείνος τον μισθό του διέθετε σε τοπικό φαρμακείο για να δίνει φάρμακα στους απόρους!

Το ιστορικό της ανακάλυψης

Από το 1875 γίνονταν προσπάθειες να αποκαλυφθεί η αιτιολογία του πεπτικού έλκους. Παρ’ όλα αυτά, η μεγάλη ανακάλυψη θα έρθει από τον Μεσολογγίτη ιατρό, Ιωάννη Λυκούδη, αρκετά χρόνια αργότερα…

Στις αρχές του ‘50 ο Λυκούδης διέγνωσε ότι πάσχει ο ίδιος από έλκος δωδεκαδακτύλου, από το οποίο ταλαιπωρήθηκε πολύ τα επόμενα χρόνια με επεισόδια έντονου πόνου, αλλά και γαστρορραγίες.

Το 1958, πάσχοντας από γαστρεντερίτιδα, χορήγησε στον εαυτό του αντιβιοτικά σκευάσματα και με μεγάλη του έκπληξη διαπίστωσε ότι όχι μόνον θεραπεύτηκε από την γαστρεντερίτιδα, αλλά υποχώρησαν επίσης εντυπωσιακά τα συμπτώματα του έλκους και αραίωσαν οι κρίσεις επανεμφάνισης των συμπτωμάτων.

Τότε για πρώτη φορά άρχισε να σκέφτεται την πιθανότητα το έλκος να οφείλεται σε κάποιο μικρόβιο και ότι, συνεπώς, η χορήγηση της κατάλληλης αγωγής με αντιβιοτικά θα απάλλασσε οριστικά τους ασθενείς από τα βασανιστικά ενοχλήματα και τις επικίνδυνες επιπλοκές του έλκους.

Άρχισε πλέον συστηματικά να χορηγεί στους ασθενείς που έπασχαν από έλκος ένα συνδυασμό αντιβιοτικών σκευασμάτων και πολύ γρήγορα διαπίστωσε το βάσιμο της παρατήρησής του, όταν εκατοντάδες ασθενείς τόσο από την πόλη του Μεσολογγίου όσο και από τις γύρω περιοχές παρουσίασαν πολύ σημαντική βελτίωση των συμπτωμάτων τους.

Το εντυπωσιακό είναι ότι χορηγούσε όχι ένα αντιβιοτικό σκεύασμα, αλλά συνδυασμό διαφορετικών σκευασμάτων, όπως ακριβώς γίνεται και σήμερα με την χορήγηση συνδυασμού δυο τουλάχιστον αντιβιοτικών για την εκρίζωση του ελικοβακτηριδίου του πυλωρού.

Το σκεύασμα αυτό μάλιστα το παρασκεύαζε μόνος του από την ανάμειξη τεσσάρων διαφορετικών αντιβιοτικών ευρέως διαδεδομένων εκείνη την εποχή και το ονόμασε Elgaco από τις λέξεις έλκος, γαστρίτις και κολίτις.

Το χαμένο νόμπελ

Οι προσπάθειές του για την έγκριση του φαρμάκου από το 1960 ήταν άκαρπες. Παρ’ όλα αυτά έφτασε να παρασκευάζει και να χορηγεί καθημερινά 100- 150 και σύμφωνα με το αρχείο του, που διαφυλάσσει μέχρι σήμερα ο υιός του επίσης ιατρός Νίκος Λυκούδης, περιλαμβάνονται 50.000 ασθενείς που έλαβαν το «μαγικό» σκεύασμα!

Αφού έλαβε απορριπτικές απαντήσεις από όλες τις φαρμακευτικές εταιρείες της εποχής, το 1968 έφτασε να καταδικαστεί από το Πειθαρχικό Συµβούλιο του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών διότι: «Κατασκεύαζε και διένειµε µη εγκεκριµένα φάρµακα… Χρησιµοποιούσε τη µέθοδό του για προσέλκυση ασθενών και την πώληση του φαρµάκου του».

Δεν έφτανε όμως μόνον η απαξίωση και η απόρριψη, αλλά ο ιατρός Ιωάννης Λυκούδης, χαρακτηριζόμενος ως τσαρλατάνος και κομπογιαννίτης, αντιμετώπισε τόσο ποινικές διώξεις όσο και την υποχρέωση καταβολής προστίμου 4.000 δραχμών από τον Ιατρικό Σύλλογο Αθηνών, με την αιτιολογία ότι η παρασκευή και διακίνηση φαρμακευτικών σκευασμάτων από ιατρούς είναι παράνομη. Μόλις το 2005 ο Ιατρικός Σύλλογος Αθηνῶν προχώρησε στην ακύρωση του προστίμου και την ανάκληση της ποινής.

Μόλις τέσσερα χρόνια μετά το θάνατο του Ελληνα επιστήμονα, το 1994, οι Αυστραλοί ερευνητές John Robin Warren και Barry Marshall, βασιζόμενοι και στις διαπιστώσεις τους Λυκούδη, κατάφεραν να απομονώσουν στο εργαστήριο το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (Helicobacter pylori), αποδεικνύοντας ότι το πεπτικό έλκος, που προσβάλει τους ανθρώπους για πάνω από 11.000 έτη (η πρώτες περιγραφές υπάρχουν στον Ιπποκράτης και τον Αβικέννα!) οφείλεται πράγματι σε μικρόβιο. Για την ανακάλυψή τους αυτοί οι 2 ερευνητές τιμήθηκαν το 2005 με το Nobel Ιατρικής.

Το 1999 δημοσιεύτηκε σε περίοπτη θέση στο The Lancet, στο Department of History μια συνοπτική αλλά περιεκτική περιγραφή της προσφοράς του με τίτλο: «John Lycoudis: an unappreciated discoverer of the cause and treatment of peptic ulcer disease», γραμμένο από τους Φερέτη, Ρήγα και Παπαβασιλείου. Μετά την απονομή του βραβείου Nobel 2005 στους B. Marshall and R. Warren ο Λυκούδης έγινε ευρύτερα γνωστός.

Ο Ιωάννης Λυκούδης πέθανε στο Μεσολόγγι το 1980, πικραμένος για την αντιμετώπιση που είχε από την Πολιτεία και τους συναδέλφους του, αλλά σίγουρος πως αργά η γρήγορα θα αποδειχθεί ότι είχε δίκιο. Είναι χαρακτηριστικό της πίστης του αυτής ότι λίγο πριν πεθάνει, απευθυνόμενος στους δικούς του ανθρώπους, είπε «Να μου το φέρετε στον τάφο μου, όταν ανακαλυφθεί ότι είχα δίκιο».

Posted in: ΕΠΙΣΤΗΜΗ-ΕΡΕΥΝΕΣ