Η άβυσσος στην οποία ένας κορωνοϊός βύθισε πολλές χώρες αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του ανθρώπινου κόστους εξαιτίας της αμέλειας απέναντι σε έναν κίνδυνο, απολύτως αναγνωρισμένο ωστόσο. Η επίκληση ενός «μοιραίου γεγονότος» δεν μπορεί να κρύψει την αυτονόητη αλήθεια: καλύτερα να προλαμβάνεις παρά να θεραπεύεις. Η σημερινή αναβλητικότητα στον αγώνα ενάντια στην υπερθέρμανση του πλανήτη θα μπορούσε να οδηγήσει σε πολύ πιο δραματικά φαινόμενα.
Τον Μάρτιο του 2020, η υγειονομική κρίση εξοβέλισε από τα πρωτοσέλιδα του Τύπου τα ζητήματα της κλιματικής αλλαγής. Ωστόσο, στη Γαλλία, αυτός ο μήνας υπήρξε ο δέκατος στη σειρά με μέσες θερμοκρασίες πάνω από τις κανονικές. «Παρόμοια σειρά δέκα συνεχόμενων “θερμών” μηνών σε ολόκληρη τη χώρα είναι πρωτοφανής», παρατηρεί η Γαλλική Μετεωρολογική Υπηρεσία, της οποίας τα στοιχεία μάς επιτρέπουν να ανατρέξουμε μέχρι το 1900. Ο χειμώνας που πέρασε κατέρριψε όλα τα ρεκόρ, με θερμοκρασίες ανώτερες από τις κανονικές κατά 2°C τον Δεκέμβριο και τον Ιανουάριο, και στη συνέχεια κατά 3°C τον Φεβρουάριο. Για να καθησυχάσουμε τον εαυτό μας, προτιμήσαμε να επικεντρωθούμε στη θεαματική βελτίωση της ποιότητας του αέρα και στην καθαρότητα του ουρανού. Πραγματική αναλαμπή αισιοδοξίας: τα Ιμαλάια ξανάγιναν ορατά από τις πόλεις της Βόρειας Ινδίας και το Μον Μπλαν των Άλπεων από τις πεδιάδες γύρω από τη Λυόν.
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η διακοπή ενός σημαντικού τμήματος της παραγωγής θα προκαλέσει φέτος μια πρωτοφανή μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (1). Μπορεί όμως να πιστεύουμε στ’ αλήθεια ότι θα πυροδοτηθεί μια μείωσή τους σε βάθος χρόνου; Θα προκαλέσει άραγε η νόσος Covid-19 ένα σωτήριο σοκ, αποκαλύπτοντας πόσο ευάλωτος είναι ο πολιτισμός μας και πόσο πολυάριθμα είναι τα τρωτά σημεία του μοντέλου της παγκοσμιοποιημένης οικονομικής μεγέθυνσης, βασισμένου στην υπερεξειδίκευση και στις ακατάπαυστες ροές προσώπων, εμπορευμάτων και κεφαλαίων; Η οικονομική και χρηματοοικονομική κρίση του 2008 δημιούργησε και αυτή μια αισθητή πτώση των εκπομπών αερίων, οι οποίες ωστόσο σύντομα ακολούθησαν ανοδική πορεία, καταρρίπτοντας νέα ρεκόρ…
Το σημερινό υγειονομικό ναυάγιο, πιθανός προάγγελος σοβαρότερων καταρρεύσεων, μπορεί να ειδωθεί ταυτόχρονα ως μικρογραφία αλλά και ως συμπύκνωση στον χρόνο του επερχόμενου κλιματικού χάους. Πέρα από το γεγονός ότι αποτελεί υγειονομικό πρόβλημα, ο πολλαπλασιασμός των παθογόνων ιών παραπέμπει και σε ένα οικολογικό ζήτημα: την επιβολή των ανθρώπινων δραστηριοτήτων πάνω στη φύση (2). Η αδιάκοπη εκμετάλλευση νέων εκτάσεων γης ανατρέπει την ισορροπία του άγριου κόσμου, ενώ η συγκέντρωση ζώων στις κτηνοτροφικές μονάδες ευνοεί τις επιδημίες.
Ο ιός έπληξε κατά κύριο λόγο τις πλέον ανεπτυγμένες χώρες, καθώς η ταχύτητα της εξάπλωσής του είναι στενά συνδεδεμένη με τους θαλάσσιους και κυρίως τους εναέριους δρόμους μεταφορών, των οποίων η ανάπτυξη αποτελεί επίσης μία από τις ολοένα σημαντικότερες αιτίες εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου. Και στις δύο περιπτώσεις, η λογική της επίτευξης βραχυπρόθεσμων στόχων και της κατάργησης των μέτρων προφύλαξης αποδεικνύει τις αυτοκαταστροφικές συνέπειες που συνεπάγεται για τους ανθρώπους η πρωτοκαθεδρία του ατομικού κέρδους, του συγκριτικού πλεονεκτήματος και του ανταγωνισμού. Αν και ορισμένοι πληθυσμοί ή περιφέρειες αποδεικνύονται πιο ευάλωτοι από κάποιους άλλους, η πανδημία προσβάλλει σταδιακά ολόκληρο τον πλανήτη, ακριβώς όπως και η υπερθέρμανση του πλανήτη δεν περιορίζεται μονάχα στις χώρες που εκπέμπουν μεγαλύτερες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα.
Έτσι, η διεθνής συνεργασία μετατρέπεται σε ζήτημα υψίστης σημασίας: ο περιορισμός του ιού ή των αερίων θα αποδειχθεί μάταιος εάν και ο γείτονας δεν κάνει το ίδιο.
Δύσκολο να προσποιηθούμε άγνοια μπροστά στη συσσώρευση των διαγνώσεων. Χάρη στον δυναμισμό της έρευνας στα πεδία της ιολογίας και της κλιματολογίας, η ακρίβεια των διαθέσιμων πληροφοριών γίνεται ολοένα μεγαλύτερη. Στην περίπτωση της Covid-19, πολλοί ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου εδώ και χρόνια. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Φιλίπ Σανσονετί, καθηγητή στο Κολλέγιο της Γαλλίας, που προειδοποιεί ότι η εμφάνιση μολυσματικών ασθενειών θα αποτελέσει μία από τις μείζονες προκλήσεις του 21ου αιώνα. Οι χειροπιαστοί συναγερμοί δεν έλειψαν: ιοί γρίπης όπως ο Η5Ν1 το 1997 ή ο Η1Ν1 το 2009, κορωνοϊοί όπως το σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο (SARS-CoV-1) το 2003, και ύστερα το αναπνευστικό σύνδρομο της Μέσης Ανατολής (MERS-CoV) το 2012. Μάλιστα, η έκθεση Τσάρνεϋ, που παραδόθηκε πριν από σαράντα χρόνια στην αμερικανική Γερουσία, προειδοποιούσε ήδη για τις δυνητικές συνέπειες της αύξησης της περιεκτικότητας της ατμόσφαιρας σε αέρια του θερμοκηπίου. Εδώ και τριάντα χρόνια υπάρχουν πολυμερείς μηχανισμοί για τη διάδοση των σχετικών γνώσεων και για τον συντονισμό της δράσης: η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος του ΟΗΕ (IPCC) και, στη συνέχεια, η Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις Κλιματικές Μεταβολές (UNFCCC). Τέλος, οι επιστήμονες αγωνίζονται ακατάπαυστα για να ενημερώσουν τους υπεύθυνους για τη λήψη αποφάσεων και τις κοινωνίες σχετικά με τη διαρκώς εντεινόμενη απειλή της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Τα σενάρια που οφείλουν να εφαρμοστούν σε περίπτωση κρίσης είναι επίσης γνωστά. Αμέσως μόλις εμφανίστηκε η νόσος Covid-19, πολλοί ερευνητές και υγειονομικές αρχές προειδοποίησαν για τον κίνδυνο να ξεσπάσει πανδημία (3). Κατά παράδοξο τρόπο, οι περιοχές που επλήγησαν λιγότερο, τουλάχιστον μέχρι τα μέσα Απριλίου 2020, είναι οι άμεσοι γείτονες της Κίνας: Ταϊβάν (6 νεκροί), Χονγκ Κονγκ (4 νεκροί), Μακάο και Βιετνάμ (κανείς νεκρός) (4). «Ζεματισμένες» από το επεισόδιο του SARS το 2003 και έχοντας συνειδητοποιήσει τον κίνδυνο της επιδημίας, εφάρμοσαν αμέσως τα αναγκαία μέτρα για τον περιορισμό της: υγειονομικοί έλεγχοι στην είσοδο της επικράτειάς τους, προσφυγή σε μαζικά τεστ, απομόνωση των ασθενών και καραντίνα των ατόμων που ενδέχεται να είχαν μολυνθεί, υποχρεωτική χρήση μάσκας κ.λπ.
Στην Ευρώπη, οι κυβερνήσεις συνέχισαν να διαχειρίζονται εκείνα που θεωρούσαν προτεραιότητά τους: στη Γαλλία τη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος, στην απέναντι πλευρά της Μάγχης το Brexit, στην Ιταλία τη σχεδόν αδιάκοπη πολιτική κρίση… Ύστερα, υποσχέθηκαν ότι τις επόμενες εβδομάδες θα προέβαιναν σε δράσεις και θα ελάμβαναν μέτρα που θα έπρεπε να είχαν εφαρμόσει μήνες πριν! Αυτή η αμέλεια τις οδήγησε να λάβουν μέτρα πολύ αυστηρότερα από εκείνα που θα είχαν αποδειχθεί αποτελεσματικά εάν είχαν ληφθεί στον κατάλληλο χρόνο. Επιπλέον, τα μέτρα είχαν σοβαρότατες συνέπειες για την οικονομία και την κοινωνία, αλλά και για τις δημόσιες ελευθερίες. Αναβάλλοντας διαρκώς για αύριο τον σεβασμό των δεσμεύσεων που ανέλαβαν το 2015 στο πλαίσιο των Συμφωνιών του Παρισιού για το Κλίμα –ή και αποσύροντας την υπογραφή της χώρας τους, όπως έπραξε ο Αμερικανός πρόεδρος– αυτά ακριβώς τα κράτη νομίζουν ότι κερδίζουν χρόνο. Στην πραγματικότητα χάνουν.
Οι καθυστερήσεις και οι υπαναχωρήσεις αυξάνουν το περιβαλλοντικό χρέος μας
Η ξαφνική επιτάχυνση της εξάπλωσης του ιού στην Ευρώπη πριν από την επιβολή των περιορισμών στην κυκλοφορία θα πρέπει να μείνει βαθιά χαραγμένη στο μυαλό μας. Τα φυσικά συστήματα σπανιότατα εξελίσσονται με γραμμικό τρόπο όταν βρίσκονται αντιμέτωπα με μεγάλης έκτασης διαταραχές. Σε αυτό το είδος καταστάσεων, είναι σημαντικό να εντοπίζεις και να λαμβάνεις υπόψη τις πρώτες ενδείξεις της απώλειας ισορροπίας, πριν βρεθείς αντιμέτωπος με ανεξέλεγκτες επιταχύνσεις των φαινομένων, οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν σε μη αναστρέψιμες καταστάσεις. Όταν οι νοσηλευτές ή το προσωπικό των οίκων ευγηρίας αφήνονται δίχως προστατευτικό εξοπλισμό ή τεστ και μετατρέπονται και οι ίδιοι σε φορείς του ιού, τότε δημιουργούνται εστίες μόλυνσης σε εξαιρετικά ευαίσθητα περιβάλλοντα, που οδηγούν στην κατάρρευση των συστημάτων υγείας και στην επιβολή γενικευμένων περιορισμών στην κυκλοφορία. Κατά παρόμοιο τρόπο, όσον αφορά το κλίμα, οι συνέπειες των καθυστερήσεων και οι θετικές ανατροφοδοτήσεις (οι δευτερογενείς συνέπειες που εντείνουν την αρχική αιτία) μεγαλώνουν το οικολογικό χρέος μας, ακριβώς όπως στην περίπτωση ενός άπορου δανειολήπτη που, για να αποπληρώσει τα παλαιότερα δάνειά του, συνάπτει νέα δάνεια με ολοένα υψηλότερο επιτόκιο. Η μείωση της κάλυψης με χιόνι και το λιώσιμο των παγετώνων συνεπάγονται την εξαφάνιση επιφανειών που αντανακλούν με φυσικό τρόπο την ηλιακή ακτινοβολία. Έτσι, δημιουργούνται συνθήκες επιτάχυνσης της αύξησης της θερμοκρασίας στις συγκεκριμένες περιοχές, με αποτέλεσμα την περαιτέρω ενίσχυση της τήξης των πάγων, που τροφοδοτεί εκ νέου το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Κατά τον ίδιο τρόπο, η τήξη του αρκτικού περμαφρόστ –του μόνιμα παγωμένου εδάφους που έχει έκταση διπλάσια της Ευρώπης– ενδέχεται να προκαλέσει μαζικές εκπομπές μεθανίου, ενός ισχυρού αερίου του θερμοκηπίου, γεγονός που θα εντείνει την υπερθέρμανση του πλανήτη.
Ένα ολοένα μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού νιώθει την επείγουσα ανάγκη ανάληψης δράσης, κατασκευάζει τις δικές του μάσκες, οργανώνει την παροχή βοήθειας στους ηλικιωμένους. Όμως, τι νόημα έχει να μετακινείσαι με ποδήλατο, να μετατρέπεις σε κομπόστ τα απορρίμματά σου ή να περιορίζεις την ατομική κατανάλωση ενέργειας, όταν η προσφυγή στα ορυκτά καύσιμα εξακολουθεί να επιδοτείται ευρύτατα, όταν η εξόρυξή τους τροφοδοτεί την παραγωγική μηχανή και τους αριθμούς της «ανάπτυξης»; Πώς μπορούμε να ξεφύγουμε από τον επαναληπτικό κύκλο των κρίσεων, που μεγεθύνεται από τον λόγο των πολιτικών και των μέσων ενημέρωσης και οδηγεί σε μια σταθερή διαδοχή άσκοπων αντιδράσεων: αμέλεια, αγωνία, τρόμος και ύστερα λήθη;
Διότι υπάρχουν δύο θεμελιώδεις διαφορές ανάμεσα στη νόσο Covid-19 και στην απορρύθμιση του κλίματος. Η μία συνίσταται στις δυνατότητες ρύθμισης του σοκ που υφιστάμεθα και η δεύτερη στις δυνατότητες που διαθέτουμε για να προσαρμοστούμε σε αυτό. Η δυνατότητα αυτορρύθμισης των επιδημιών μέσω της απόκτησης συλλογικής ανοσίας σημαίνει ότι η Covid-19 δεν αποτελεί απειλή για την ύπαρξη της ανθρωπότητας, η οποία έχει ήδη υπερνικήσει την πανούκλα, τη χολέρα ή την ισπανική γρίπη, και μάλιστα κάτω από πολύ δυσκολότερες υγειονομικές συνθήκες. Δεδομένου ότι ο ιός έχει πιθανώς θνητότητα μικρότερη του 1% –δηλαδή πολύ χαμηλότερη από πολλές άλλες λοιμώξεις– δεν απειλεί τον παγκόσμιο πληθυσμό με εξαφάνιση. Επιπλέον, όσο κι αν αγνόησαν τα πρώτα σημάδια, οι κυβερνήσεις διαθέτουν τις ενδεδειγμένες γνώσεις και τα εργαλεία για να μειώσουν το σοκ που θα προκαλέσει αυτή η φυσική αυτορρύθμιση.
Σχετικά περιορισμένη, η δυναμική της κρίσης της νόσου Covid-19 μπορεί να συγκριθεί με τις πυρκαγιές που κατέκαψαν τα αυστραλιανά δάση το 2019. Υπάρχει μια αρχή και ένα τέλος, όσο κι αν στην προκειμένη περίπτωση αυτό είναι δυσδιάκριτο και δεν αποκλείεται μια εποχιακή αναζωπύρωση της επιδημίας. Τα μέτρα που ελήφθησαν για την προσαρμογή στην επιδημία ήταν μάλλον καλοδεχούμενα από τον πληθυσμό, στον βαθμό που εκλαμβάνονται ως προσωρινά.
Αντίθετα, η αδράνεια που επιδεικνύεται στο ζήτημα του κλίματος θα μας θέσει εκτός των μηχανισμών ρύθμισης του συστήματος και θα προκαλέσει μείζονες και μη αναστρέψιμες βλάβες. Μπορούμε να περιμένουμε μια αλληλοδιαδοχή ποικίλων σοκ, ολοένα ισχυρότερων και με ολοένα μικρότερο χρονικό διάστημα να μεσολαβεί ανάμεσά τους: καύσωνες, ξηρασίες, πλημμύρες, κυκλώνες, αναδυόμενες ασθένειες. Η διαχείριση καθενός από αυτά τα σοκ θα μοιάζει με τις υγειονομικές κρίσεις τύπου Covid-19, με τη διαφορά ότι η επαναληπτικότητά τους θα σημάνει την είσοδό μας σε έναν κόσμο όπου τα διαστήματα νηνεμίας θα αποδεικνύονται ανεπαρκή για να συνέλθουμε και για να επαναφέρουμε τα πράγματα στην αρχική κατάσταση. Τεράστιες εκτάσεις, που φιλοξενούν μεγάλο τμήμα του παγκόσμιου πληθυσμού, θα γίνουν αβίωτες ή και θα πάψουν ακόμα και να υπάρχουν, καθώς θα κατακλυστούν εξαιτίας της ανόδου της στάθμης της θάλασσας. Με λίγα λόγια, απειλείται με κατάρρευση ολόκληρο το οικοδόμημα των κοινωνιών μας. Η συσσώρευση αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρά μας καθίσταται ακόμα πιο επιβλαβής από το γεγονός ότι το διοξείδιο του άνθρακα, το πιο διαδεδομένο ανάμεσά τους, διασπάται με πολύ αργούς ρυθμούς, καθώς το 40% παραμένει στην ατμόσφαιρα μετά από εκατό χρόνια και το 20% μετά από χίλια χρόνια. Έτσι, κάθε χαμένη ημέρα στον αγώνα για τη μείωση της εξάρτησής μας από τις ορυκτές μορφές ενέργειας καθιστά πιο δαπανηρές τις δράσεις που θα κληθούμε να αναλάβουμε αύριο. Κάθε απόφαση που απορρίπτεται σήμερα ως «δύσκολη» θα μας οδηγήσει να λάβουμε ακόμα πιο «δύσκολες» αποφάσεις αύριο –και χωρίς άλλη επιλογή πέρα από την προσαρμογή, κακήν κακώς, σε ένα νέο περιβάλλον, του οποίου θα δυσκολευόμαστε να ελέγξουμε τη λειτουργία.
Μήπως λοιπόν πρέπει να βυθιστούμε στην απελπισία περιμένοντας την Αποκάλυψη; Η κρίση της Covid-19 διδάσκει αντίθετα την τεράστια χρησιμότητα της δημόσιας δράσης, αλλά και την αναγκαιότητα της ρήξης με τη μέχρι τώρα πορεία. Μετά από μια αρπακτική χρηματοοικονομική και τεχνολογική επιτάχυνση, ο σημερινός μετέωρος χρόνος μετατρέπεται σε μια στιγμή συλλογικής συνειδητοποίησης και αμφισβήτησης του τρόπου ζωής μας, αλλά και των συστημάτων σκέψης μας. Ο ιός SARS-CoV-2 και το μόριο του CΟ2 μετριούνται στη νανοκλίμακα και είναι αόρατα από τους κοινούς θνητούς. Ωστόσο, η ύπαρξή τους και οι επιπτώσεις τους (παθογόνες στην πρώτη περίπτωση, δημιουργία του φαινομένου του θερμοκηπίου στη δεύτερη) αποτελούν αντικείμενο συναίνεσης, τόσο από τους υπεύθυνους για τη λήψη αποφάσεων όσο και από τους πολίτες. Παρόλη την έλλειψη συνοχής των συστάσεων που απευθύνουν οι κυβερνήσεις, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού κατανόησε πολύ γρήγορα τα διακυβεύματα και την αναγκαιότητα ορισμένων μέτρων προφύλαξης απέναντι στην ασθένεια. Σε τέτοιους καιρούς, η επιστήμη αποτελεί πολύτιμο οδηγό για τη λήψη αποφάσεων, υπό τον όρο ότι δεν θα μετατραπεί σε θρησκεία απαλλαγμένη από την ανάγκη της απόδειξης και της εξέτασης του αντιλόγου. Και η ορθολογικότητα οφείλει όσο ποτέ άλλοτε να παραμερίζει τα ειδικά συμφέροντα.
Να μην συγχέουμε την οικονομική ύφεση με την αποκλιμάκωση της μη αειφόρου παραγωγής μας
Όλες οι χώρες διαθέτουν στρατηγικά αποθέματα πετρελαίου, όχι όμως και μασκών προστασίας… Η υγειονομική κρίση ξαναφέρνει στο προσκήνιο την προτεραιότητα που πρέπει να δίνεται στα μέσα διατήρησης της ύπαρξής μας: τροφή, υγεία, κατοικία, περιβάλλον, πολιτισμός. Υπενθυμίζει επίσης την ικανότητα των πολλών να κατανοούν τι συμβαίνει, συχνά πιο γρήγορα και από όσους είναι επιφορτισμένοι με τη λήψη αποφάσεων. Έτσι, οι πρώτες χειροποίητες μάσκες έκαναν την εμφάνισή τους όταν ακόμα η Σιμπέτ Ντιάιγ, η Γαλλίδα κυβερνητική εκπρόσωπος, θεωρούσε τη χρήση τους περιττή… Αντίθετα, φαίνεται ότι είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι όταν πρόκειται να αντιδράσουμε απέναντι σε άμεσες χειροπιαστές απειλές και λιγότερο ικανοί να εκπονούμε στρατηγικές για την αντιμετώπιση κινδύνων που θα εμφανιστούν σε ένα απώτερο μέλλον και των οποίων τις επιπτώσεις ελάχιστα αντιλαμβανόμαστε ακόμη (5). Με βάση όλα αυτά, εύκολα αντιλαμβάνεται κάποιος τη σημασία μιας συλλογικής οργάνωσης που θα έχει ως μόνο κίνητρο το συλλογικό συμφέρον και ενός σχεδιασμού που θα θέτει σε προτεραιότητα τις ανάγκες (6).
Πολύ περισσότερο κι από τη νόσο Covid-19, η κλιματική πρόκληση οδηγεί στην αμφισβήτηση του κοινωνικοοικονομικού συστήματός μας. Πώς είναι δυνατόν να γίνει αποδεκτή μια τόσο ριζοσπαστική εξέλιξη, μια αλλαγή ταυτόχρονα στο κοινωνικό και στο ατομικό επίπεδο; Καταρχάς με το να μην συγχέουμε την σημερινή δηλητηριώδη οικονομική ύφεση με την ωφέλιμη αποανάπτυξη (7) στη μη αειφόρο παραγωγή μας: λιγότερα εξωτικά προϊόντα, ενεργοβόρα κτίρια, καμιόνια, αυτοκίνητα, ασφάλειες. Περισσότερα τραίνα και ποδήλατα, περισσότεροι αγρότες, νοσοκόμες, ερευνητές, ποιητές κ.ο.κ. Οι χειροπιαστές συνέπειες της αποανάπτυξης θα γίνουν δεκτές από την πλειονότητα του πληθυσμού μονάχα εάν μετατραπεί σε προτεραιότητα η κοινωνική δικαιοσύνη και εάν ευνοηθεί η αυτονομία των συλλογικοτήτων σε όλα τα επίπεδα.
Ένα πολύ χειροπιαστό και γρήγορο τεστ για την ικανότητα των κυβερνήσεων να ανατρέψουν τα δόγματα του χθες θα αποτελέσει η στάση τους απέναντι στη Συνθήκη για τη Χάρτα της Ενέργειας. Αυτή η συμφωνία, που τέθηκε σε ισχύ το 1998 και τελεί υπό αναδιαπραγμάτευση από τον Νοέμβριο του 2017, δημιουργεί μια «ελεύθερη» διεθνή αγορά ενέργειας μεταξύ 53 χωρών. Δεδομένου ότι στόχος της είναι η διασφάλιση των ιδιωτών επενδυτών, τους παρέχει τη δυνατότητα να ενάγουν ενώπιον διαιτητικών δικαστηρίων, με εξοργιστικά εκτεταμένες εξουσίες, οποιοδήποτε κράτος θα μπορούσε να λάβει αποφάσεις που δεν συμβαδίζουν με την προστασία των συμφερόντων τους (αποφασίζοντας για παράδειγμα τη διακοπή του πυρηνικού προγράμματός του όπως η Γερμανία, το πάγωμα των γεωτρήσεων όπως η Ιταλία ή το κλείσιμο σταθμών παραγωγής ενέργειας από άνθρακα όπως η Ολλανδία). Και, φυσικά, οι επιχειρήσεις δεν χάνουν την ευκαιρία: μέχρι τα τέλη Μαρτίου, τουλάχιστον 129 υποθέσεις αυτού του τύπου αποτέλεσαν αντικείμενο μιας «επίλυσης διαφορών» (8) –αριθμός-ρεκόρ όσον αφορά τις συνθήκες ελεύθερου εμπορίου– οδηγώντας σε καταδίκες τα κράτη και καλώντας τα να καταβάλουν αποζημιώσεις που υπερβαίνουν τα 51 δισ. δολάρια (46 δισ. ευρώ) (9). Τον περασμένο Δεκέμβριο, 278 συνδικάτα και οργανώσεις ζήτησαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση να αποχωρήσει από αυτή τη συνθήκη, την οποία θεωρούν μη συμβατή με την υλοποίηση της συμφωνίας του Παρισιού για το Κλίμα (10).
Όταν θα ξεπεράσουν την υγειονομική κρίση, οι βιομηχανικές χώρες θα χρειάζονται λιγότερο ένα σχέδιο ανάκαμψης της «οικονομίας του χθες» απ’ ό,τι ένα σχέδιο μετασχηματισμού, το οποίο θα οδηγεί σε μια κοινωνία όπου κάθε άτομο θα μπορεί να ζει αξιοπρεπώς χωρίς να βάζει σε κίνδυνο τα οικοσυστήματα. Η έκταση της αναγκαίας προσφυγής στο δημόσιο χρήμα –η οποία θα ξεπεράσει όλα όσα έχουμε γνωρίσει έως τώρα– προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία: να εξαρτηθούν οι κρατικές ενισχύσεις και οι επενδύσεις από τη συμβατότητά τους με τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής και με την προσαρμογή σε αυτήν.
1) Βλ. Christian de Perthuis, «Comment le Covid-19 modifie les perspectives de l’action», «Information et débats», τ. 63, Παρίσι, Απρίλιος 2020.
2) Βλ. Sonia Shah, «Από πού έρχονται οι κορωνοϊοί;» 22 Μαρτίου 2020, «Le Monde diplomatique – ελληνική έκδοση», https://monde-diplomatique.gr/?p=4114
3) Βλ. Pascal Marichalar, «Savoir et prévoir, première chronologie de l’émergence du Covid-19», La Vie des idées, 25 Μαρτίου 2020, https://viedesidees.fr
4) Ιστοσελίδα του πανεπιστημίου Johns Hopkins, 17 Απριλίου 2020, www.arcgis.com
5) Βλ. Daniel Gilbert, «If only gay sex caused global warming», «Los Angeles Times», 2 Ιουλίου 2006.
6) Cédric Durand και Razmig Keucheyan, «L’heure de la planification écologique», «Le monde diplomatique», Μάιος 2020.
7) (Σ.τ.Μ.) Λόγω του γεγονότος ότι στην ελληνική γλώσσα συνηθίζουμε να συγχέουμε την «ανάπτυξη» και την «οικονομική μεγέθυνση», δύο εντελώς διαφορετικούς όρους, ο όρος «décroissance/degrowth», που προέρχεται από τη δεύτερη, μεταφράζεται ως «αποανάπτυξη», δημιουργώντας συχνά σύγχυση και αρνητικά αισθήματα στον Έλληνα αναγνώστη. Στην πραγματικότητα, σημαίνει την αποκλιμάκωση της κούρσας για διαρκή οικονομική μεγέθυνση και κερδοφορία προς όφελος της ανάπτυξης, τόσο της πραγματικής οικονομίας όσο και της κοινωνίας.
8) Ιστοσελίδα της Συνθήκης για τη Χάρτα της ενέργειας, www.energychartatreaty.org
9) «One treaty to rull them all», Corporate Europe Observatory – Transnational Institute, Βρυξέλλες-Άμστερνταμ, Ιούνιος 2018.
10) «Lettre ouverte sur le traité de la charte de l’énergie», 9 Δεκεμβρίου 2019, www.collectifstptafta.org
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου