Il «Medico-Dottore della peste»: Ο γιατρός της πανούκλας

Όλες οι απο­κριά­τι­κες / καρ­να­βα­λί­στι­κες μά­σκες έχουν τη δική τους ιστο­ρία, στις λαϊ­κές πα­ρα­δό­σεις κάθε χώρας, που με­ρι­κές φορές χά­νε­ται σε χρόνο αιώ­νων.

Για τους Ιτα­λούς η πε­ρί­φη­μη μάσκα του «για­τρού της πα­νού­κλας», προ­τού γίνει «του­ρι­στι­κή» (ΣΣ |> που­λιού­νται εκα­το­ντά­δες χι­λιά­δες -οι πε­ρισ­σό­τε­ρες κιτς της δε­κά­ρας, αλλά και αρ­κε­τές πραγ­μα­τι­κά έργα τέ­χνης) απο­τε­λού­σε ερ­γα­λείο κα­θη­με­ρι­νής χρή­σης

Η χρήση προ­στα­τευ­τι­κών μα­σκών χρο­νο­λο­γεί­ται από τον 14ο αιώνα, όταν ορι­σμέ­νοι για­τροί άρ­χι­σαν να τις φο­ρούν και μά­λι­στα σε σχήμα ράμ­φους, για να πα­ρα­μεί­νουν άνο­σοι στη μό­λυν­ση.
Το 1619 ο Charles de Lorme, ο για­τρός του Λου­δο­βί­κου XIII, πρό­τει­νε την ιδέα ενός ενιαί­ου ρού­χου, πα­ρό­μοιου με την πα­νο­πλία των στρα­τιω­τών. Ο Lorme επι­νό­η­σε έναν υδα­το­α­πω­θη­τι­κό χι­τώ­να που πε­ρι­λάμ­βα­νε γά­ντια, πα­πού­τσια και κα­πέ­λο -η μάσκα ήταν ήδη σε χρήση στη Ρώμη και τη Βε­νε­τία.

ℹ️ Πως ήταν η μάσκα του για­τρού της πα­νώ­λης αρ­χι­κά;

Είχε δύο οπές για τα μάτια, που κα­λύ­πτο­νταν από γυά­λι­νους φα­κούς, δύο τρύ­πες για τα ρι­νι­κά στό­μια και ένα με­γά­λο κυρτό ράμ­φος που­λιού στο οποίο το­πο­θε­τού­νταν διά­φο­ρες αρω­μα­τι­κές ου­σί­ες και βό­τα­να, συχνά με εμπο­τι­σμέ­νη σε ξύδι και αι­θέ­ρια έλαια γάζα. Ένας βαρύς μαν­δύ­ας εμπό­δι­ζε -με­τα­ξύ άλλων τις επι­δρο­μές των ψύλ­λων.
Τα μέτρα ήταν ση­μα­ντι­κά για να απο­φευ­χθεί η μυ­ρω­διά των ασθε­νών, η οποία κατά την εποχή εκεί­νη θε­ω­ρή­θη­κε η αιτία της ασθέ­νειας, με­ρι­κοί μά­λι­στα χρη­σι­μο­ποί­η­σαν και ένα ραβδί για να απο­φύ­γουν την άμεση επαφή με τους ασθε­νείς όταν χρεια­ζό­ταν να τους επι­σκε­φτούν, να τους γδύ­σουν κλπ, μα­κριά γά­ντια, μπό­τες και ένα χι­τώ­να μέχρι χα­μη­λά στα πόδια.

Μια ει­κο­νο­γρα­φη­μέ­νη γραφή του 1600 ανα­φέ­ρει:
«Όπως μπο­ρεί­τε να δείτε στην ει­κό­να, όταν κα­λού­νται στους ασθε­νείς τους στους χώ­ρους που πλήτ­το­νται από την πα­νώ­λη -στη Ρώμη, οι για­τροί εμ­φα­νί­ζο­νται με τα κα­πέ­λα τους και, μαν­δύ­ες, νέου σχή­μα­τος, σε μαύρο μου­σα­μά, οι μά­σκες τους έχουν γυά­λι­νους φα­κούς, τα ράμφη τους είναι γε­μι­σμέ­να με αντί­δο­τα. Ο αν­θυ­γιει­νός αέρας δεν μπο­ρεί να τους προ­κα­λέ­σει καμιά βλάβη, ούτε τους θέτει σε συ­να­γερ­μό, το ραβδί, στο χέρι που τους συ­νο­δεύ­ει όπου κι αν πη­γαί­νουν -πέρα από τη χρήση του, δεί­χνει το αρι­στο­κρα­τι­κό του επαγ­γέλ­μα­τος».

ℹ️  Πότε πρω­το­χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­κε η μάσκα;

Ο Jean-Jacques Manget, το 1721, στη «Συν­θή­κη περί πα­νώ­λης» (Traité de la peste recueilli des meilleurs auteurs anciens et modernes), ανα­φέ­ρει ότι το φό­ρε­μα φο­ρέ­θη­κε από τους για­τρούς του Ναϊ­μέ­χεν Nijmegen (1636-1637) για την εκεί επι­δη­μία πα­νώ­λης και επί­σης στη Βε­νε­τία (1630-1631).
Απο­τε­λεί κομ­βι­κό ση­μείο στο γνω­στό ρο­μάν­τζο «I promessi sposi» (οι λο­γο­δο­σμέ­νοι) του Alessandro Manzoni -το θέμα έγινε και λι­μπρέτ­το όπε­ρας δυο φορές (Amilcare Ponchielli [1856 & 1872] και Errico Petrella [1869]).
Το 1636 14.500 άτομα στη Ρώμη και 300.000 στη Νά­πο­λη πέ­θα­ναν από πα­νού­κλα.
Προ­φα­νώς, αυτή τη φο­ρε­σιά, ο πολύς κό­σμος δεν την έβλε­πε με καλό μάτι αφού τη συ­νέ­δεε με το θά­να­το. Χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­κε μέχρι τον δέ­κα­το όγδοο αιώνα, όταν άρ­χι­σε να εξα­φα­νί­ζε­ται.
Η μάσκα έγινε διά­ση­μη στην Commedia dell’Arte και σή­με­ρα είναι ένα από τα πιο χρη­σι­μο­ποι­η­μέ­να κατά τη διάρ­κεια του καρ­να­βα­λιού της Βε­νε­τί­ας.

ΣΣ |> Η Commedia dell’Arte, που κυ­ριάρ­χη­σε στην Ευ­ρώ­πη (16^ο-17^ο αιώνα) με επιρ­ρο­ές σε συγ­γρα­φείς και καλ­λι­τέ­χνες ως τις μέρες μας, από τον Μο­λιέ­ρο με την Comédie Italienne και τον Σαίξ­πηρ, μέχρι το σύγ­χρο­νο ιερό τέρας και τε­λευ­ταίο Αρ­λε­κί­νο τον Ντά­ριο Φο (που «έφυγε» το 2016) -με τα grammelot του, δεν είναι όπως πι­στεύ­ε­ται ένα είδος εύ­θυ­μου θε­ά­τρου «του σώ­μα­τος» – απλά σε διά­κρι­ση από την επι­τη­δευ­μέ­νη (λόγια) «Commedia Erudita», αλλά ένα μείγ­μα μα­στο­ριάς και δε­ξιο­τε­χνί­ας όπου συ­νυ­πήρ­χαν οι ιστο­ρι­κοί χα­ρα­κτή­ρες του λαϊ­κού θε­ά­τρου, με τις φο­ρε­σιές και τις μά­σκες τους, τα πε­ρί­τε­χνα ακρο­βα­τι­κά, η μί­μη­ση και ο αυ­το­σχε­δια­σμός, με τύ­πους που έμει­ναν στην ιστο­ρία …Pantalone, Dottore, Capitano, Tartaglia, Brighella, Arlecchino, Colombina και Pulcinella (που αντί­θε­τα με ότι πι­στεύ­ε­ται δεν είναι «η» αλλά «ο» -κρά­μα ανοη­σί­ας, εξυ­πνά­δας, κα­κο­ή­θειας και οξύ­νοιας, με τε­ρά­στια γαμψή μύτη, κα­μπού­ρα και μυ­τε­ρό κα­πέ­λο,  χο­ντρο­κομ­μέ­νος και δύ­σμορ­φος)

ℹ️  Ήταν η μαύρη μάσκα του για­τρού πα­νώ­λης;

Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, η μάσκα δεν ήταν μαύρη, αν και πολ­λοί την μπερ­δεύ­ουν με τη Peste Nera (Μαύρη Πα­νού­κλα) στην Ευ­ρώ­πη το 14^ο αιώνα

ΣΣ |> Πρό­κει­ται για παν­δη­μία, που ξε­κί­νη­σε το 1346, από τη βό­ρεια Κίνα και, μέσω Συ­ρί­ας, εξα­πλώ­θη­κε δια­δο­χι­κά στην Ασια­τι­κή και Ευ­ρω­παϊ­κή Τουρ­κία και στη συ­νέ­χεια έφτα­σε σε Ελ­λά­δα, Αί­γυ­πτο, Βαλ­κα­νι­κή χερ­σό­νη­σο, το 1347 με­τα­δό­θη­κε στη Σι­κε­λία και από εκεί στη Γέ­νο­βα, το 1348 στην Ελ­βε­τία (εκτός από το κα­ντό­νι των Grisons!) και σ’ ολό­κλη­ρη την ιτα­λι­κή χερ­σό­νη­σο, («τη γλύ­τω­σε» κάπως το Μι­λά­νο).
Από την Ελ­βε­τία επε­κτά­θη­κε στη Γαλ­λία και την Ισπα­νία, το 1349 έφτα­σε στην Αγ­γλία, τη Σκω­τία και την Ιρ­λαν­δία και το 1353, αφού μο­λύν­θη­κε όλη η Ευ­ρώ­πη, τα κρού­σμα­τα μειώ­θη­καν μέχρι να εξα­φα­νι­στούν. Σύμ­φω­να με σύγ­χρο­νες με­λέ­τες, σκό­τω­σε του­λά­χι­στον το ένα τρίτο του πλη­θυ­σμού της ηπεί­ρου, σχε­δόν 20 εκα­τομ­μύ­ρια θύ­μα­τα.

 

✔️   ℹ️  Η μάσκα του για­τρού ήταν κυ­ρί­ως λευκή

ℹ️  Οι για­τροί πα­νώ­λης ερ­γά­στη­καν επί­σης ως δη­μό­σιοι υπάλ­λη­λοι σε πε­ριό­δους επι­δη­μί­ας στη Βε­νε­τία, με κύριο κα­θή­κον εκτός από τη φρο­ντί­δα των θυ­μά­των να κα­τα­γρά­φουν τον αριθ­μό των νε­κρών στα κι­τά­πια, ενώ στην Πε­ρού­τζια και τη Φλω­ρε­ντία, ζη­τή­θη­κε εκτε­λού­σαν νε­κρο­ψί­ες για να προσ­διο­ρί­σουν τον λόγο του θα­νά­του
Ένα από τα κα­θή­κο­ντα ήταν επί­σης να δο­θούν στον ασθε­νή όσο το δυ­να­τόν πε­ρισ­σό­τε­ρες πλη­ρο­φο­ρί­ες και συμ­βου­λές σχε­τι­κά με τον τρόπο συ­μπε­ρι­φο­ράς πριν από το θά­να­το.

Ο για­τρός Paul Fürst Der Doctor Schnabel von Rom

Posted in: ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ-ΙΣΤΟΡΙΑ