ΣΙΜΟΝ ΜΠΟ­ΛΙ­ΒΑΡ Ο Απε­λευ­θε­ρω­τής των Συ­νει­δή­σε­ων

Πα­ρου­σιά­ζει η Άν­νε­κε Ιω­αν­νά­του //

ΣΙΜΟΝ ΜΠΟ­ΛΙ­ΒΑΡ Ο Απε­λευ­θε­ρω­τής των Συ­νει­δή­σε­ων

Με­τά­φρα­ση, Ει­σα­γω­γή, Σχό­λια της Μα­ρί­ας Δα­μη­λά­κου

Εκ­δό­σεις «Νό­τιος Άνε­μος»

Οι ιστο­ρι­κές προ­σω­πι­κό­τη­τες που έχουν αφή­σει βαθιά τα ίχνη τους στο ιστο­ρι­κό γί­γνε­σθαι  συ­νή­θως δί­νουν αφορ­μή για βιο­γρα­φί­ες – δρα­μα­το­ποι­η­μέ­νες και μη – μυ­θι­στο­ρή­μα­τα (θυ­μί­ζου­με το βι­βλίο του Γκα­μπριέλ Γκαρ­σία Μάρ­κες «Ο στρα­τη­γός μες στο Λα­βύ­ριν­θό του» που πα­ρου­σιά­στη­κε στο προη­γού­με­νο τεύ­χος και δίνει μια δρα­μα­το­ποι­η­μέ­νη ανα­πα­ρά­στα­ση των τε­λευ­ταί­ων ημε­ρών της ζωής του Μπο­λί­βαρ) ή σε βι­βλία με κεί­με­να δικά τους, όπως το παρόν βι­βλίο. Τα πο­λι­τι­κά κεί­με­να της έκ­δο­σης κα­λύ­πτουν την πε­ρί­ο­δο 1805 μέχρι το θά­να­το του Μπο­λί­βαρ το 1830. Πρό­κει­ται για την πρώτη έκ­δο­ση στα ελ­λη­νι­κά των πιο ση­μα­ντι­κών κει­μέ­νων του «Ελευ­θε­ρω­τή». Ο Μπο­λί­βαρ ήταν Βε­νε­ζου­ε­λά­νος. Ο πρέ­σβυς της Μπο­λι­βα­ρια­νής Δη­μο­κρα­τί­ας της Βε­νε­ζου­έ­λας, Φα­ρίντ Φερ­νά­ντες, στον πρό­λο­γό του θα πει: «Η αν­θρω­πό­τη­τα πάντα θα τον μνη­μο­νεύ­ει ως τον άν­θρω­πο που, με τις στρα­τιω­τι­κές και πνευ­μα­τι­κές γνώ­σεις του, θριάμ­βευ­σε επί της Ισπα­νι­κής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας, στην πιο ισχυ­ρή της εποχή, χα­ρί­ζο­ντας στην ήπει­ρό του το πιο ανε­κτί­μη­το αγαθό για τους λαούς που υπέ­φε­ραν από την ξένη κα­το­χή: τη συλ­λο­γι­κή ελ­πί­δα για την οι­κο­δό­μη­ση ενός κυ­ρί­αρ­χου μέλ­λο­ντος».

Το όνει­ρο της ανε­ξαρ­τη­σί­ας

Ένα όνει­ρο που για τους πε­ρισ­σό­τε­ρους λαούς έμει­νε έως τώρα απραγ­μα­το­ποί­η­το. Απ’ αυτή την άποψη σί­γου­ρα αξί­ζουν να με­λε­τη­θούν τα κεί­με­να, αλλά και η ζωή του Σιμόν Μπο­λί­βαρ. Στο βι­βλίο έχει πε­ρι­λη­φθεί μια πολύ κα­τα­το­πι­στι­κή ει­σα­γω­γή της με­τα­φρά­στριας και λέ­κτο­ρα Ιστο­ρί­ας του Ιό­νιου Πα­νε­πι­στη­μί­ου ει­δι­κού σε θέ­μα­τα Λα­τι­νο­α­με­ρι­κά­νι­κης Ιστο­ρί­ας, Μα­ρί­ας Δα­μη­λά­κου (η οποία σχο­λιά­ζει και τα κεί­με­να), ένα βιο­γρα­φι­κό χρο­νο­λό­γιο, καθώς και το ποί­η­μα – ή μάλ­λον επική και λυ­ρι­κή σύν­θε­ση, όπως το χα­ρα­κτη­ρί­ζει η Έφη Κα­φρί­τσα, Δρ. της Κλα­σι­κής Φι­λο­λο­γί­ας, στο ει­σα­γω­γι­κό της σχο­λια­σμό στο ποί­η­μα – του Νίκου Εγ­γο­νό­που­λου αφιε­ρω­μέ­νο στον Μπο­λί­βαρ και στα ιδα­νι­κά του με τίτλο Μπο­λι­βάρ, ένα ελ­λη­νι­κό ποί­η­μα (Μπο­λι­βάρ και όχι Μπο­λί­βαρ, όπως κα­θιε­ρώ­θη­κε από πολ­λούς στα ελ­λη­νι­κά, κάτι το οποίο σχο­λιά­ζε­ται στο Ση­μεί­ω­μα του Εκ­δό­τη). Στο τέλος δύο χάρ­τες επο­χής της Λα­τι­νι­κής Αμε­ρι­κής βοη­θούν τον ανα­γνώ­στη να προ­σα­να­το­λι­στεί στα το­τι­νά σύ­νο­ρα, καθώς και στους απε­λευ­θε­ρω­τι­κούς πο­λέ­μους που έγι­ναν τότε.

Ο στο­χα­σμός του Σιμόν Μπο­λί­βαρ, όπως και ο στο­χα­σμός όλων των με­γά­λων απε­λευ­θε­ρω­τι­κών φυ­σιο­γνω­μιών της ηπεί­ρου, είναι δια­πο­τι­σμέ­νος από τα κα­λύ­τε­ρα «κομ­μά­τια» της ευ­ρω­παϊ­κής ιστο­ρί­ας, από την ελ­λη­νι­κή αρ­χαιό­τη­τα και την αρ­χαία Ρώμη μέχρι και τα ιδα­νι­κά της γαλ­λι­κής επα­νά­στα­σης. Οι σχέ­σεις με τη «Γη­ραιά Ήπει­ρο» έχουν πάντα δύο σκέλη που απο­τε­λούν μια δια­λε­κτι­κή ενό­τη­τα: είναι δεσμά και ταυ­τό­χρο­να και δε­σμοί. Το πρώτο πο­λε­μή­θη­κε με πο­τά­μια αί­μα­τος και θυ­σιών για την ανε­ξαρ­τη­σία, την αξιο­πρέ­πεια, τη «δική μας» Αμε­ρι­κή και ταυ­τό­τη­τα. Το δεύ­τε­ρο εκ­φρά­ζει την άλλη πλευ­ρά του νο­μί­σμα­τος. Από το σκο­τά­δι της κα­τα­πί­ε­σης, της κα­τά­κτη­σης, της φρί­κης της γε­νο­κτο­νί­ας γεν­νιέ­ται και το αντί­θε­το: ο πόθος της ελευ­θε­ρί­ας και της αξιο­πρέ­πειας, ο αγώ­νας πάσει θυσία γι’ αυτό το σκοπό που μπο­λιά­ζε­ται με τα κα­λύ­τε­ρα που γέν­νη­σε η ευ­ρω­παϊ­κή ήπει­ρος η οποία είχε γεν­νή­σει τις πιο προ­ο­δευ­τι­κές ιδέες της αν­θρω­πό­τη­τας ακρι­βώς γιατί είχε γεν­νή­σει και το πιο εκ­με­ταλ­λευ­τι­κό σύ­στη­μα:  το κα­πι­τα­λι­στι­κό με την αποι­κιο­κρα­τία του.

Σκέψη επα­να­στα­τι­κή

Ο ιστο­ρι­κός δρό­μος προς τη χει­ρα­φέ­τη­ση των λαών είναι μα­κρύς. Η ανα­ζή­τη­ση του «Τρί­του Κό­σμου» ενός δικού του προ­σώ­που είναι πο­λυ­σύν­θε­τη και σί­γου­ρα χρειά­ζε­ται μια βαθιά ματιά στις αι­τί­ες της χθε­σι­νής και ση­με­ρι­νής κα­τά­στα­σης. Η σκέψη του Μπο­λί­βαρ, όπως των πε­ρισ­σό­τε­ρων με­γά­λων ιστο­ρι­κών προ­σω­πι­κο­τή­των της ενό­τη­τας της Νό­τιας Αμε­ρι­κής, της ανε­ξαρ­τη­σί­ας, της χει­ρα­φέ­τη­σής της μένει σε με­γά­λο βαθμό στους θε­σμούς, στην παι­δεία, στον τρόπο δια­κυ­βέρ­νη­σης, στη δη­μο­κρα­τία, στην κοι­νω­νι­κή δι­καιο­σύ­νη και τεί­νει να ασχο­λεί­ται πε­ρισ­σό­τε­ρο με τα συμ­πτώ­μα­τα, το κοι­νω­νι­κό εποι­κο­δό­μη­μα παρά με τη βα­θύ­τε­ρη αιτία των κακώς κει­μέ­νων. 

Αυτή η αδυ­να­μία, βε­βαί­ως, δεν αφαι­ρεί τί­πο­τα από το με­γα­λείο της ιστο­ρι­κής τους προ­σφο­ράς. Ωστό­σο, δεν πρέ­πει να ξε­χνιέ­ται. Οι θε­σμοί απορ­ρέ­ουν από τα συμ­φέ­ρο­ντα κά­ποιων που έχουν την οι­κο­νο­μία, τους φυ­σι­κούς πό­ρους, τον πλού­το στα χέρια τους. Αν οι λαοί δεν τους τα πά­ρουν, δεν θα έχουν βάση ν’ αλ­λά­ξουν ρι­ζι­κά τους θε­σμούς.  Ο Πά­μπλο Νε­ρού­δα δίνει μια κα­τεύ­θυν­ση με τα εξής λόγια ( πα­ρα­τί­θε­νται στον πρό­λο­γο): ο Απε­λευ­θε­ρω­τής της «δικής μας» Αμε­ρι­κής «ξυ­πνά­ει κάθε εκατό χρό­νια, όταν ξυ­πνά­ει ο λαός». Το τε­λευ­ταίο είναι οπωσ­δή­πο­τε μια προ­ϋ­πό­θε­ση για ρι­ζι­κές αλ­λα­γές. Μια άλλη προ­ϋ­πό­θε­ση είναι, ότι αυτός ο λαός πρέ­πει να ορ­γα­νω­θεί γύρω από το στόχο του με συ­γκε­κρι­μέ­νη πρό­τα­ση για ένα άλλο κοι­νω­νι­κό σύ­στη­μα, αλ­λιώς συν­θλί­βε­ται από τους αριθ­μη­τι­κά πολύ λι­γό­τε­ρους κα­τα­πιε­στές του. Η ιστο­ρία δι­δά­σκει πολλά απ’ αυτή την άποψη. Όχι απλώς ανά­θε­ση σε προ­ο­δευ­τι­κούς ηγέ­τες, ούτε απλώς συμ­με­το­χή, αλλά ανα­τρο­πή με πρό­τα­ση μέλ­λο­ντος. Φυ­σι­κά, το πρώτο βήμα για τις αποι­κιο­κρα­τού­με­νες χώρες είναι η εθνι­κή ανε­ξαρ­τη­σία, αί­τη­μα καυτό και άμεσο. Αμέ­σως μετά έρ­χε­ται το «ποιά κοι­νω­νία θα φτιά­ξου­με;» για να μην επα­να­λη­φθούν σε νέα μορφή με ντό­πιους αφέ­ντες αυτή τη φορά οι πα­λαιές αμαρ­τί­ες των κοι­νω­νιών με τις τα­ξι­κές ανι­σό­τη­τες και απου­σία γι’ αυτό της κοι­νω­νι­κής δι­καιο­σύ­νης. Ο Μπο­λί­βαρ κάτι τέ­τοιο είχε στο νου και βλέ­πει το όραμά του να κα­ταρ­ρέ­ει προς το τέλος της ζωής του, χωρίς να μπο­ρέ­σει να κα­τα­λά­βει τη βα­θύ­τε­ρη αιτία. Η σκέψη του ήταν προ­δρο­μι­κή και δεν μπο­ρού­σε να ήταν αλ­λιώς ακόμα. Στην εποχή του και στην Ευ­ρώ­πη η σκέψη ήταν ακόμα προ­δρο­μι­κή, σο­σια­λι­στι­κά προ­δρο­μι­κή.

 Ο Σιμόν Μπο­λί­βαρ, όπως όλοι οι στο­χα­στές, πρέ­πει να κρί­νο­νται στις συν­θή­κες της επο­χής τους για να με­τριέ­ται σωστά το μπόι τους. Αυτός ο με­γά­λος ορα­μα­τι­στής, στο­χα­στής και στρα­τη­λά­της της Λα­τι­νι­κής Αμε­ρι­κής έριξε μα­κριά την πέτρα στο μέλ­λον και γι’ αυτό έμει­νε στην ιστο­ρία. Κλεί­νου­με με ένα χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό από­σπα­σμα από το λόγο του στην Εθνο­συ­νέ­λευ­ση της Αγκο­στού­ρα το 1819: «Τα­ξι­δεύ­ο­ντας στο μέλ­λον η φα­ντα­σία μου στέ­κε­ται στους επό­με­νους αιώ­νες και καθώς πα­ρα­τη­ρώ από εκεί πέρα, με θαυ­μα­σμό και έκ­πλη­ξη, την ευ­η­με­ρία, το με­γα­λείο και τη ζωή που έχει απο­κτή­σει αυτή η πε­ριο­χή, νοιώ­θω συ­νε­παρ­μέ­νος και μου φαί­νε­ται ότι τη βλέπω στην καρ­διά του σύ­μπα­ντος, να απλώ­νε­ται κατά μήκος των εκτε­νών ακτών της, ανά­με­σα στους δύο ωκε­α­νούς που η φύση είχε χω­ρί­σει και η πα­τρί­δα μας ενώ­νει με τα μα­κριά και τα πλα­τιά κα­νά­λια της. Τη βλέπω να είναι ο δε­σμός, το κέ­ντρο, η καρ­διά του εμπο­ρί­ου της αν­θρώ­πι­νης οι­κο­γέ­νειας. Τη βλέπω να στέλ­νει σε όλες τις γω­νιές της γης τους θη­σαυ­ρούς που κρύ­βουν τα βουνά της από ασήμι και χρυσό. Τη βλέπω να μοι­ρά­ζει , χάρη στα θεϊκά φυτά της, υγεία και ζωή σε όλους τους αν­θρώ­πους που υπο­φέ­ρουν στον Πα­λαιό Κόσμο. Τη βλέπω να δεί­χνει τα πο­λύ­τι­μα μυ­στι­κά της στους σο­φούς που δεν ξέ­ρουν ότι τα απο­θέ­μα­τα της γνώ­σης της είναι με­γα­λύ­τε­ρα από τα πλού­τη που της χά­ρι­σε απλό­χε­ρα η φύση. Ήδη τη βλέπω να κά­θε­ται στον θρόνο της ελευ­θε­ρί­ας κρα­τώ­ντας το σκή­πτρο της δι­καιο­σύ­νης. Τη βλέπω στε­φα­νω­μέ­νη με τη δόξα να δεί­χνει στους αρ­χαί­ους το με­γα­λείο του σύγ­χρο­νου κό­σμου».

Άν­νε­κε Ιω­α­νά­του

Doctoral κλα­σι­κής φι­λο­λο­γί­ας, νε­ο­ελ­λη­νι­κής και συ­γκρι­τι­κής γλωσ­σο­λο­γί­ας του Πα­νε­πι­στη­μί­ου της Ου­τρέ­χτης. Κρι­τι­κός λο­γο­τε­χνί­ας, με­τα­φρά­στρια. Με­τέ­φρα­σε το «Η εξέ­γερ­ση του Σπάρ­τα­κου» του Ρί­γκο­μπερτ Γκί­ντερ, καθώς και το «Αντι-Ντί­ρινγκ» του Φρί­ντριχ Εν­γκελς. Από τον Απρί­λη του 1996 ήταν πα­ρα­γω­γός ρα­διο­φω­νι­κής εκ­πο­μπής για το βι­βλίο στον «902 Αρι­στε­ρά στα FM» και από τον Απρί­λη του 2007 τη­λε­ο­πτι­κής εκ­πο­μπής για το βι­βλίο στον ίδιο σταθ­μό.

Posted in: ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ-ΙΣΤΟΡΙΑ