Στη μαγεία του βωβού θεάτρου

* Ομάδα Πλεύσις, «Intimate»/ Χώρος Τέχνης 14η Μέρα
* Ομάδα Splish- Splash, «Jack the Rimper»/ Θέατρο Φούρνος

Δημητρης Τσατσουλης* 

Το είδος του αμιγώς σωματικού θεάτρου -χωρίς να είναι χοροθέατρο- υπηρετείται συστηματικά τα τελευταία χρόνια από δύο ομάδες που χρησιμοποιούν την κίνηση ως αποκλειστική τους γλώσσα. Δύο ομάδες, ωστόσο, τελείως διαφορετικές μεταξύ τους τόσο ως προς το σημείο εκκίνησης και έμπνευσης όσο και ως προς την επιτελεστική πράξη.

Και οι δύο κινούνται εκτός των επικοινωνιακών συστημάτων, δεν προκαλούν συζητήσεις στον Τύπο αλλά, παρ’ όλα αυτά, διαθέτουν η κάθε μία το φανατικό της κοινό που παρακολουθεί ανελλιπώς τις προτάσεις τους και την εξέλιξη της δουλειάς τους. Δύο ομάδες που αξίζουν ιδιαίτερης προσοχής ενώ η παρακολούθηση των παραστάσεών τους συνιστά αναντίρρητη απόλαυση.
Ομάδα Πλεύσις
Η ομάδα «Πλεύσις» συμπλήρωσε ήδη 20 χρόνια πορείας στον θεατρικό χώρο διατηρώντας πάντα την ιδιάζουσα κινησιακή αφηγηματική γλώσσα της που η τελειότητά της αγγίζει τους τρόπους του σύγχρονου χορού.

Ο Αντώνης Κουτρουμπής συνέλαβε, σκηνοθέτησε και σκηνογράφησε την πρόσφατη παράσταση της ομάδας με τον ενδεικτικό τίτλο «Intimate», μια ταυτόχρονη αναφορά στην οικειότητα ενός χώρου αλλά και στις ιδιωτικές στιγμές ενός ατόμου. Στιγμές παιγνιώδους χαράς, χαλαρωτικές. Στιγμές ονείρου και αρμονίας, όπως αυτές που προσφέρει η παράσταση με τα πολύχρωμα σκηνικά της αντικείμενα και τα ηχοτοπία που δημιουργεί ζωντανά ο Μηνάς Εμμανουήλ. Ηχοτοπία που δεν συνοδεύουν αλλά καθοδηγούν τη δράση των σωμάτων καθόλη τη διάρκεια της παράστασης.
Πίσω από ένα μεγάλο τραπέζι υποδέχονται οι δύο περφόρμερς, ο Αντώνης Κουτρουμπής και η Όλγα Γερογιαννάκη (συνυπεύθυνοι και για τη χορογραφία), τους θεατές τους και πριν αυτοί καθίσουν στις θέσεις τους παραδίδουν το απόκομμα του εισιτηρίου τους που στα χέρια των ηθοποιών μετατρέπεται σε χάρτινο κύκνο, καραβάκι, δημιουργώντας ήδη την αίσθηση της παιδιάς αλλά και της συντροφικότητας.

Πίσω τους, στο βάθος, ράφια με πλείστα όσα παράδοξα αντικείμενα φωτισμένα από την Ελίζα Αλεξανδροπούλου με ζωντανά χρώματα, καθιστώντας τα -όπως πράγματι θα αποδειχτεί ότι είναι- όχι απλός διάκοσμος αλλά λειτουργικά μέρη της παράστασης μέσα από τη χρήση που τους προσδίδουν οι ηθοποιοί.
Αντικείμενα πραγματικά όσο και ονειρικά που σε συνδυασμό με την ποιητικότητα της όλης σύλληψης οδηγούν σε παράδοξα μονοπάτια της σκέψης, σε καταβύθιση στον χρόνο, σε ξαφνικές εκλάμψεις της μνήμης. Τα δύο πρόσωπα, με την παιγνιώδη διάθεση και την παιδιάστικη έκπληξη ανακαλύπτουν-αναγνωρίζουν-δημιουργούν κόσμους των ονείρων τους, της φαντασίας τους, της δικής τους κρυφής πραγματικότητας.
Αλλά τα αντικείμενα είναι μόνο η αφορμή για να ξετυλιχτεί επί σκηνής η ποιητική της κίνησης, η χορογραφία των στατικών σωμάτων: τα χέρια των ηθοποιών, με ένα φτερό, μικρές μπάλες ή άλλο ασήμαντο αντικείμενο μεταμορφώνονται σε πουλιά, σε παράξενα ζώα, προσφέροντας ουσιαστική αισθητική απόλαυση: μένει να θαυμάζει κανείς την κίνηση των χεριών της Γερογιαννάκη από τους ώμους έως τις άκρες των δακτύλων, τον χειρονομιακό κώδικα του Κουτρουμπή του οποίου η κίνηση των δακτύλων έχει αγγίξει πλέον την τελειότητα. Χέρια μαγευτικά, δάχτυλα που φτερουγίζουν. Τέσσερα χέρια που συνομιλούν ασταμάτητα σε ποικίλα σχήματα υπακούοντας στους ηλεκτρονικούς μουσικούς ήχους καθώς τα πρόσωπα συμμετέχουν εκφραστικά στις δραματικές καταστάσεις που προκύπτουν, εγγράφοντας πάνω τους την στιγμιαία αγωνία, την έκπληξη, τη χαρά.

Μια παράσταση απόλυτης αρμονίας και καλλιτεχνικής αρτιότητας που μεταγγίζει τις κατακτήσεις του σύγχρονου χορού σε ένα αμιγώς σωματικό θέατρο.
Η Ομάδα «Πλεύσις» και ο Αντώνης Κουτρουμπής εξελίσσονται διαρκώς εμπλουτίζοντας με νέα, απρόσμενα στοιχεία κάθε νέα τους παράσταση. Μια εναλλακτική λύση στην πληθωριστική θεατρική Αθήνα που αξίζει της μέγιστης προσοχής.

Ομάδα Splish-Splash

Με αυτό το παιχνιδίζον όνομα μας συστήθηκε πριν από αρκετά χρόνια η ομάδα που σκηνοθετείται συστηματικά από τον Johnny O. (Γιάννη Οικονομίδη) και της οποίας όλες σχεδόν οι παραστάσεις αποτελούν «βουβές» διασκευές γνωστών κινηματογραφικών ταινιών, κυρίως τρόμου, μυστηρίου, αστυνομικές, γκανγκστερικές («Το φάντασμα της Όπερας», «Φρανκενστάιν», «Ο σημαδεμένος», κ.ά.). Χαρακτηριστικό, επίσης, των παραστάσεων ο τίτλος τους, πάντοτε ξενόγλωσσος και εμπεριέχοντας πάντοτε το γράμμα «m, M», ακόμη και όταν αυτό δεν υπάρχει κανονικά μέσα στις λέξεις: τότε προστίθεται ανάμεσα σε μια από αυτές ενώ αποτέλεσε κάποια στιγμή, μόνο του, τίτλο παράστασης της ομάδας.

Η ομάδα εμπνέεται από τον βωβό κινηματογράφο αλλά ακολουθώντας ένα σχεδόν γκροτέσκο – και γι’ αυτό ξεκαρδιστικό- κινησιολογικό ύφος. Σημαντικό ρόλο παίζει πάντα το μακιγιάζ των προσώπων, τα προσεκτικά σχεδιασμένα κοστούμια αλλά και τα σκηνικά αντικείμενα με την ιδιάζουσα λοξή αισθητική τους. Παλαιότερα, ο μόνος λόγος που ακουγόταν εν μέσω δράσης προερχόταν από μια σταθερά εμφανιζόμενη κούκλα-κουκλοπαίχτη.
Στην πρόσφατη παραγωγή τους «Jack the Rimper» – που πρωτοπαρουσιάστηκε το 2005-2006 και επανέρχεται αισθητά ανανεωμένη- σημειώνεται ένα μικρό βήμα προς την ομιλούσα παράσταση καθώς σε ένα χαρακτηριστικό στιγμιότυπο υπάρχει σύντομος διάλογος μεταξύ δύο προσώπων με την σαρκαστική υπερβολή της αγγλικής προφοράς. Έτσι αποδείχτηκε ότι οι «Splish-Splash» έχουν φωνή και μάλιστα εξίσου καλοδουλεμένη με την κίνηση.

Η παράσταση αποτελεί μια κωμική εκδοχή του Τζακ του Αντεροβγάλτη με τον επιθεωρητή της Scotland Yard, τον J. Andrews, να καταφθάνει στην περιοχή του Whitechapel για να εξιχνιάσει μια σειρά από φόνους που έχουν συνταράξει την κοινωνία. Εισέρχεται στα βαθύτερα σκότη της περιοχής, συναναστρέφεται πόρνες, νταβατζήδες και τσιράκια στα κακόφημα μαγαζιά, εξετάζει προφανείς υπόπτους όπως ο χασάπης, ο κουρέας, ο καλλιτέχνης (όποιον δηλαδή χειρίζεται αιχμηρό αντικείμενο), φτάνει ακόμα να στριμώξει τον παράξενο, υπεράνω κάθε υποψίας, πρίγκιπα που συχνάζει στην περιοχή παρασύροντας ερωτικά τις κοπέλες.
Σε όλη αυτή την ενδελεχή, κωμικά ευρηματική έρευνα ο λόγος απουσιάζει: τα πάντα αποδίδονται κινησιολογικά και με την εκφραστικότητα των έντονα βαμμένων προσώπων που μεγεθύνουν τα χαρακτηριστικά, καθιστούν τα στόματα τεράστια, τα μάτια απόλυτα εύγλωττα, τη διπλή σήμανση των όσων «λέγονται» ορατή. Οι χειρονομίες γίνονται υπερμεγέθεις, συχνά πλεοναστικές για να τονίσουν τα «λεγόμενα», ήτοι τα κινησιακά αφηγήματα, οι προσεγγιστικές σχέσεις μεταξύ των προσώπων αποδεικνύονται βαρύνουσας σημασίας.

Η μουσική, όπως και στις άλλες παραστάσεις της ομάδας, παίζει κυρίαρχο ρόλο καθώς είναι το μόνο ακουστικό σημείο που δημιουργεί ή σηματοδοτεί τις καταστάσεις, προκαλεί ατμόσφαιρα μυστηρίου, φόβου ή ανακούφισης άλλοτε μέσα από γνωστά μοτίβα και άλλοτε με πρωτότυπα μουσικά ακούσματα (σε πρωτότυπη μουσική και μουσική επιμέλεια των Αποστόλη Κοσκινά και Johnny O.).
Η συνήθως χάρτινη επιζωγραφισμένη σκηνογραφία με τα μεταφερόμενα από τους ηθοποιούς σκηνικά αντικείμενα εδώ (όπως και σε άλλες πρόσφατες παραστάσεις) έχει αντικατασταθεί από τη βιντεοπροβολή, στο βάθος, χώρων σχεδιασμένων όμως με τη ίδια μονόχρωμη τεχνική που παραβιάζει τους κανόνες της προοπτικής δίνοντας μια αμιγώς δισδιάστατη «κουνημένη» οπτική των τόπων και των αντικειμένων. Εντός τους, κινούνται πρόσωπα που μετέχουν της δράσης πλήρως ενσωματωμένα στα επί σκηνής δρώμενα. Βίντεο και σκηνικά αυτής της λοξής όσο και μοναδικής σκηνικής «αναπαράστασης» οφείλονται στον Κωνσταντίνο Οικονόμου.

Τα επιτυχημένα, δουλεμένα στη λεπτομέρεια, κοστούμια εποχής από τα οποία δεν λείπουν οι παιγνιώδεις νότες οφείλονται στην Τόνια Αβδελοπούλου ενώ οι ατμοσφαιρικοί φωτισμοί στον Αποστόλη Τσατσάκο.
Η κινησιολογία των ηθοποιών (σε επιμέλεια κίνησης της Ιωάννας Καμπυλαυκά) όσο και η εκφραστική τους είναι αψεγάδιαστη, τη στιγμή μάλιστα που οι περισσότεροι αναλαμβάνουν δύο ή και τρεις διαφορετικούς ρόλους μεταμφιεζόμενοι εν ριπή οφθαλμού και μεταλλασσόμενοι ενδυματολογικά αλλά και χαρακτηρολογικά σε άλλα πρόσωπα, τόσο που γίνονται αγνώριστοι.
Σε αυτό το πλαίσιο δεν μπορεί να μην θαυμάσει κανείς το σταθερό στέλεχος της ομάδας Γιάννη Φιλίππου που, εδώ, άλλοτε ως Κουρέας, άλλοτε ως Τσιράκι και άλλοτε ως υπερόπτης Πρίγκιπας δημιουργεί απολαυστικές φιγούρες ακριβείας και άψογης τεχνικής, δανειζόμενος εκφραστικά εργαλεία από τυπικούς εκπροσώπους της βωβής κωμωδίας. Ή την Έλενα Τυρέα άλλοτε ως γκροτέσκο Νταβατζή και άλλοτε ως πόρνη Κάθριν που παίζει με τα εκφραστικά εργαλεία του προσώπου της και το αδέξιο χειρονομιακό της κώδικα αγγίζοντας σχεδόν το νευρόσπαστο.
Η «αθώα» Μαίρη Τζέην της Μάγδα Γκουβέρου με το ελαφρύτερο μακιγιάζ, το βαθύ ντεκολτέ και την κινησιολογία έκπληκτης παιδούλας παριστά αφοπλιστικά και σε συγκερασμό όλες τις νεαρές ηρωίδες θύματα των τεράτων-αιμοσταγών δολοφόνων που έχουν παρελάσει από τον κλασικό κινηματογράφο. Ο Σίμος Κυπαρισσόπουλος, άλλοτε ως μπρουτάλ Χασάπης και άλλοτε ως ευαίσθητος Καλλιτέχνης αφήνει εξίσου να πλανώνται υποψίες μέσω του διπλού παιχνιδιού φανερού-κρυφού της κίνησης και της έκφρασης.

Τον ρόλο του Επιθεωρητή, τέλος, κρατά με το απαράμιλλο στυλ -αναφορά, μέσα από ενδελεχή μελέτη, των αντίστοιχων κινηματογραφικών ρόλων αλλά εγγράφοντας τη δική του αυτοσαρκαστική εκδοχή του προσώπου πίσω από τη σοβαροφανή αλλά με συνεχείς γκάφες έρευνα- ο ίδιος ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος Johnny O., συνδυάζοντας τα υλικά των μεγάλων κωμικών του βωβού κινηματογράφου.
Η περίπτωση της ομάδας «Splish-Splash» αποτελεί ιδιάζουσα και πλήρως εναλλακτική όσο και δυναμική πρόταση εντός του αθηναϊκού θεατρικού τοπίου. Με συνέπεια ακολουθεί το δικό της υποκριτικό και αισθητικό στυλ, ένα είδος σωματικού θεάτρου που συγχωνεύει ευφυώς θεατρικές και κινηματογραφικές παραδόσεις για να δώσει κάτι καινούργιο όσο και παιγνιωδώς πρωτότυπο με εύστοχο χιούμορ και λεπτολόγο δουλειά. Ταυτόχρονα διατηρεί όλα αυτά τα χρόνια ένα εντυπωσιακά χαμηλό προφίλ χωρίς να διεκδικεί εμπορικότερους χώρους και καθιερωμένες σκηνές παρόλο που συνιστά την ουσία της διαφορετικότητας και της πρωτοτυπίας, με νεανική αύρα και αξιοθαύμαστο επαγγελματισμό. Ίσως γι’ αυτό, μετά τόσα χρόνια, οι παραστάσεις της παραμένουν αυθεντικά cult.
Οι φωτογραφίες της παράστασης είναι του Κωνσταντίνου Οικονόμου.
* Καθηγητής Σημειωτικής του Θεάτρου και Θεωρίας της Επιτέλεσης στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πατρών.

Posted in: ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ-ΙΣΤΟΡΙΑ