«Το
να μετατρέψεις τη φρίκη σε θέαμα είναι η απόλυτη ανηθικότητα» δηλώνει ο
Νέμες, σκηνοθέτης αυτής της ταινίας, που δεν θα μου μείνει αξέχαστη
γιατί συν τοις άλλοις εμπίπτει στον κανόνα του οποίου θα ήθελε να είναι
εξαίρεση.Αν θες μια συμπυκνωμένη ηθική αίσθηση για το Ολοκαύτωμα την βρίσκεις πάντα στο ωριαίο ντοκιμαντέρ του Αλέν Ρενέ που κινηματογραφεί το Άουσβιτς σαν μνημείο με τα εναπομείναντα τεκμήρια και αφηγείται τις λειτουργίες του. Από κει και πέρα δεν έχω δει κάτι ολότελα αδιάφορο για το ολοκαύτωμα και σκέφτομαι πάντα ότι είναι ένα πρόσφορο θέμα για να εκμαιεύσει το ταλέντο αν υπάρχει. Από την Εκλογή της Σόφι μέχρι την περσινή Ιντα μερικές από τις καλύτερες ταινίες που έχω δει είναι για το Ολοκαύτωμα.
Ο γιός του Σαούλ έχει ατμόσφαιρα, και άρα ήδη αυτό δίνει θεαματική διάσταση στη φρίκη, ενώ το έλλειμμα «λογοτεχνικότητας» στο σενάριο δεν βοηθά ιδιαίτερα στην εκτίμηση των όσων πολύ δεξιοτεχνικά και στυλάτα εικονίζονται. Τα σωριασμένα πτώματα (σαν αρτ νουβό στοιχείο μιας κυριολεκτικής εικαστικής αναπαράστασης) η εξαντλητική δουλειά στον ήχο εκτός κάδρου με αποσπάσματα προσευχών, κραυγές, κλάματα, διαταγές σε απόλυτα βίαιο τόνο, εκρήξεις και διαρκές κροτάλισμα πυροβόλων είναι μια ολοκληρωμένη αίσθηση κι από μόνα τους χωρίς την οθόνη, και πράγματι ο Νέμες σε βάζει μέσα στο στρατόπεδο σε όλους τους χώρους κι σε σταματά ακριβώς απέξω από τον θάλαμο αερίων να ακούς τις γροθιές στις πόρτες και στα ντουβάρια, την οργή και τον θρήνο των εκτελουμένων, σε σταματά ακριβώς στην είσοδο του θαλάμου αερίων συμβολοποιώντας τον στο απαγορευμένο δωμάτιο ενός γκόθικ θρίλερ σαν την Ρεβέκκα του Χίτσκοκ η την αξεπέραστη Τζέιν Έιρ. Το φάντασμα του θαλάμου – δωματίου γίνεται το πτώμα ενός παιδιού που ακόμα αναπνέει μετά τα αέρια και σβήνει κάτω από τη σταθερή παλάμη του γερμανού αξιωματικού που διατάζει τη νεκροψία του.
Ο Σαούλ, που η ταινία εστιάζεται όλη πάνω του, θεωρεί το νεκρό παιδί γιό του, μπορεί να είναι, μπορεί και όχι, το σίγουρο είναι ότι αντιπροσωπεύει το μεγάλο πτώμα του συνόλου του Εβραίου, που οι Καπο, επίλεκτοι από τους στρατοπεδάρχες, υγιείς Εβραίοι υποχρεώνονται να γδύνουν, να τους αφαιρούν όλα τα περιουσιακά και στοιχεία ταυτότητας που κουβαλούν πάνω τους, να τους οδηγούν στο θάλαμο, να συλλέγουν κατόπιν τα πτώματα, να καθαρίζουν, έως να ρίχνουν τους λόφους από στάχτη των κρεματορίων στο ποτάμι. Με έναν ραγδαίο ρυθμό, χωρίς πολλά, πολλά ο Νέμες εικονογραφεί τη διαδικασία και συλλαμβάνει την όποια ψυχολογία στα βλέμματα και στις κοφτές κινήσεις και χειρονομίες που πλημμυρίζουν την εικόνα.
Κινηματογράφος σωματικότητας, ανασαίνουν στα μούτρα σου σχεδόν και μερικές στιγμές είναι σαν να τραβολογάνε εσένα. Κι όμως όλο αυτό δεν προσθέτει τίποτα καινούργιο στη φιλμογραφία του Ολοκαυτώματος από άποψη σημασίας, απλά εκσυγχρονίζει το θέαμα Ολοκαύτωμα, με τα στοιχεία εκείνα σβελτάδας και ακρίβειας της αναπαράστασης, χορταστικής βίας (που οπωσδήποτε ανοίγει πάντως την όρεξη σε κάποιους). Το έλεος και η κάθαρση υποχωρούν στην κινηματογραφική δεξιότητα.
Και για ποιό λόγο αποφασίζει τελικά ο Νέμες να σε βάλει μέσα στο στρατόπεδο; Τα προσχήματα ανθρωπιάς που σώζει η ταινία, εμένα δεν με έπεισαν, μου έμεινε ακριβώς το θέαμα και η άρτια αισθητική της φρίκης, σαν ένα άψογα σκηνοθετημένο σαιξπηρικό λουτρό αίματος χωρίς το σαιξπηρικό κείμενο (ή το ομηρικό ή άλλο, απλά θεωρώ τον Σαίξπηρ αξεπέραστο στη λεκτική αναπαράσταση και αποκατάσταση του φρικώδους στοιχείου).
Όμως το πιο καίριο στοιχείο του Ολοκαυτώματος, δεν είναι η φρίκη καθεαυτή, ούτε η περιβόητη τεχνολογία του, ούτε η μαζικότητα του, που του δίνει δικαιωματικά τον τίτλο της γενοκτονίας. Στο ολοκαύτωμα ο Θεός της καίριας μονοθεϊστικής Θρησκείας του νεότερου αρχαίου κόσμου, και οι συνακόλουθες αξίες και αξιώσεις του καταρρέουν ολοσχερώς, η επίγεια εξουσία του δέχεται την πιο αποτελεσματική αμφισβήτηση, η μη συμμετοχή του στο ανθρώπινο γίγνεσθαι αποδεικνύεται με τον αποτελεσματικότερο τρόπο, όπως στα ρωμαϊκά αμφιθέατρα αλλά χωρίς της σημασία της μαρτυρικής αυτοθυσίας για την εδραίωση μιας καινούργιας «αληθινής» πίστης. Υπάρχει ένας υπαινιγμός για αυτό στην ταινία του Νέμες, στο κόλλημα του Σαούλ, μέσα στο γαία πυρί μιχθήτω και την ζωντανεμένη κόλαση να ψάχνει ραβίνο για να θάψει τελετουργικά το πτώμα του παιδιού. Τελικά βρίσκει έναν μουσάτο που μόνο ραβίνος δεν είναι. Υπαινιγμοί που πολλοί θα χορτάσουν το θέαμα φρίκης της ταινίας και ελάχιστοι θα τους καταλάβουν.
Η ταινία βλέπεται ακριβώς γιατί αισθητικοποιεί ικανοποιητικά αυτό που κανονικά δεν βλέπεται, που μένει ανεικονικό και απερίγραπτο όπως ο Θεός των Εβραίων αλλά βρίσκει μια αφηγηματική έξοδο στην εξιστόρηση όπως εδραιώθηκε με το έπος. Αυτό το έπος λείπει σημαντικά από την ταινία, όπως λείπει και η δικαιολογία και το πρόσχημα από πολλά που ζούμε, με τη νεωτερική συνείδηση που τα ζούμε πλέον και με τη σωματική τους κυριολεξία. Ο γιός του Σαούλ δραπετεύει σαν φάντασμα στα δάση, χωρίς καμιά θεϊκή παρέμβαση , μόνο από το χέρι ενός Γερμανού αξιωματικού που τον σπρώχνει να συνεχίσει μόνος του την Ιστορία.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου