Πέθανε η φιλοσοφία;

Το ερώτημα, “πεθαίνει ή όχι η φιλοσοφία;” προκύπτει απ’ τη λανθασμένη εντύπωση, διάχυτη στους κύκλους της σημερινής διανόησης, ότι οι θετικές επιστήμες κι η τεχνολογία διεκδικούν την κατοχή της γνώσης μ’ αποτέλεσμα η φιλοσοφία να έχει χάσει και να συνεχίζει να χάνει την πρωτοκαθεδρία ως δέσποινα όλων των επιστημών, όπως ήταν εξάλλου στην αρχαιότητα και στους μεσαιωνικούς χρόνους, είτε γιατί έχει γίνει ένα παράρτημα των διαφόρων επιστημών είτε γιατί δεν δύναται να πετύχει αυτό που απαιτεί η σημερινή ψηφιακή εποχή: την εμπειρική διερεύνηση της ζωής και την προσκόμιση απτών αποδείξεων που να υποχρεώνουν την κάθε συνείδηση.
Το ερώτημα είναι ψευδεπίγραφό και παραπλανητικό, όμως, γιατί ούτε η φιλοσοφία πέθανε ποτέ ούτε πρόκειται να πεθάνει όσο θα υπάρχει ο άνθρωπος, όχι βέβαια γιατί συνεχίζουν να υπάρχουν φιλόσοφοι που να διατυπώνουν το δικό τους σύστημα και τη δική τους θεωρία και πολλοί επιστήμονες που δείχνουν ένα ενδιαφέρον γι’ αυτά ή επειδή υφίστανται ακόμα πανεπιστημιακά τμήματα φιλοσοφίας σ’ όλον τον κόσμο. Πρώτα και κύρια, η φιλοσοφία όπως την γνωρίσαμε μες απ’ τα αρχαία κείμενα συνεχίζει ν’ ασκείται ως τις μέρες μας αλλά με διαφορετική μορφή και παν’ απ’ όλα με διαφορετικό όνομα: Είναι η επιστήμη ή οι επιστήμες έτσι όπως θεμελιώθηκαν μες στην αναγέννηση και ανδρώθηκαν στις μέρες μας, οπότε και φτάνουν(;) στο απόγειο τους.
Αντίστροφα, η φιλοσοφία στην αρχαιότητα δεν ήταν τίποτα άλλο απ’ την επιστήμη των ημερών μας στην ολότητα της κι όχι κατακερματισμένη (ως αποτέλεσμα της πληθώρας των γνώσεων που επέβαλε αυτόν τον κατακερματισμό). Ο διαχωρισμός των δύο (επιστήμης και φιλοσοφίας) στη βάση των οργάνων μέτρησης και της τεχνολογίας, εν γένει, που χρησιμοποιείται σήμερα για την αναζήτηση  της αλήθειας, είν’ ανόητος γιατί κανείς δεν μπορεί να προεξοφλήσει ότι αν οι φυσικοί φιλόσοφοι της Ιωνίας είχαν αυτή την τεχνολογία, δεν θα ονομάζονταν ή δεν θα θεωρούνταν φιλόσοφοι. Εξάλλου είναι γνώστη και κοινή η άποψη ότι οι αρχαίοι κι οι μεσαιωνικοί φιλόσοφοι ήταν πανεπιστήμονες (ακόμα κι εδώ βλέπουμε σαφή αναφορά στην λέξη επιστήμη).
Έπειτα, η φιλοσοφία στο πρώτο της φανέρωμα ήταν ουσιαστικά μια εποπτική, ολική θεώρηση τού υπό μελέτη γεγονότος, φαινομένου κ.λ.π. Κανείς δεν μπορεί ν’ αρνηθεί ότι μια τέτοια θεώρηση δεν συνεχίζεται να γίνεται στις μέρες μας απ’ τις επιστήμες. Δύο προσπάθειες, που δεσπόζουν στην αναζήτηση και στην επιστημονική έρευνα, υποδηλώνουν πόσο φιλόσοφοι μπορεί νά ’ναι οι σημερινοί επιστήμονες και πόσο εντατικό να γίνεται το φιλοσοφείν στην περίπτωσή τους.
Ως πρώτη προσπάθεια υπαινίσσομαι την ενοποίηση και τον σχετισμό όλων των θεωριών ενός επιστημονικού πεδίου στο πλαίσιο μίας καθολικής θεωρίας που συνήθως συμπληρώνει όλες τις επιμέρους θεωρίες χωρίς να επιδιώκει να τις αντικαταστήσει. Οι πρώτες προσπάθειες για τον σχηματισμό μίας ενωτικής θεωρίας έγιναν απ’ το James Maxwell (1831-1879) το 1864 ο οποίος επιχείρησε να ενοποίηση τις θεωρίες του μαγνητισμού και του ηλεκτρισμού για να δώσει την ενωτική θεωρία του ηλεκτρομαγνητισμού. Ακολούθησε ο Albert Einstein (1879-1955) που χρησιμοποίησε τη σταθερά της ταχύτητας του φωτός απ’ τη θεωρία του Maxwell για να ενοποίηση τις δύο αντιλήψεις που έχουμε για τον χρόνο και τον χώρο σ’ ένα θεωρητικό πλαίσιο, γνωστό ως χωροχρόνος.
Αυτή την προσπάθεια διατύπωσης μίας ενωτικής θεωρίας την κατέβαλαν και άλλα επιστημονικά πεδία όπως η βιολογία (που χρησιμοποίησε ως βάση τη θεωρία της εξέλιξης για να ενωθεί με την επιστήμη της γενετικής), το πεδίο των μαθησιακών δυσκολιών, το πεδίο του προγραμματισμού στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, το πεδίο της γνώσης (π.χ. γνωστικό, σκέψη) και φυσικά η ψυχολογία κι η παιδαγωγική.
Δεν βλέπω γιατί οι στρατιές των επιστημόνων, που μες από ένα πεδίο ενωτικό επιδιώκουν να προσεγγίσουν κάποιο φαινόμενο από πολλές διαφορετικές σκοπιές συντελώντας έτσι στην πλήρη κι ολιστική κατανόησή του, να μην θεωρούνται συνεχιστές της φιλοσοφίας έτσι όπως αυτή άνθισε για πρώτη φορά στα παράλια της Ιωνίας.
Ως δεύτερη προσπάθεια υπαινίσσομαι τις εξαντλητικές ανασκοπήσεις κι αναλύσεις βιβλιογραφίας πάνω σε μια περιοχή του επιστητού καθώς επίσης και τις μετα-αναλύσεις. Μες απ’ αυτές πετυχαίνεται το «συμμάζεμα» και το «νοικοκύρεμα» της ως τώρα κατακτημένης γνώσης, δηλαδή αυτό που κατάφερναν μ’ άλλους τρόπους και με διαφορετική ματιά οι αρχαίοι φιλόσοφοι: η ολοκληρωτική σύνθεση του κόσμου κι η θέασή του από απόσταση αποκαλύπτουσα το «παν».
Η φιλοσοφία δεν θ’ αντικατασταθεί απ’ την επιστήμη, ούτε θα συρρικνωθεί γιατί η φιλοσοφία  των ημερών μας είν’ η επιστήμη κι οι επιστήμονες οι σύγχρονοι Ίωνες φιλόσοφοι
 http://www.haniotika-nea.gr

Posted in: ΕΠΙΣΤΗΜΗ-ΕΡΕΥΝΕΣ