Βασίλης Παπακριβόπουλος (μετάφραση), Matthieu Hély and Fanny Darbus
Να κερδίζεις τα προς το ζην δουλεύοντας για την εκπλήρωση
των ιδανικών σου: αυτό το όνειρο οδηγεί συχνά τους υπαλλήλους των Μη
Κυβερνητικών Οργανώσεων και των συνεταιριστικών αλληλασφαλιστικών
ταμείων (1) να αποδέχονται όρους εργασιακής επισφάλειας και χαμηλές
αποδοχές (2). Μέχρι ενός ορίου βέβαια…
«Να δουλεύεις διαφορετικά», «να συμφιλιώνεις το κεφάλαιο με την εργασία», «να ξαναβάλεις την οικονομία στην υπηρεσία του ανθρώπου»: αυτά είναι τα συνθήματα που προβάλλουν εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα οι οργανώσεις οι οποίες θεωρούν ότι εντάσσονται στην παράδοση της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας μαζί με τους συνεταιρισμούς και τα συνεταιριστικά αλληλασφαλιστικά ταμεία (3). Μέσα από την ίδια τους την ύπαρξη, αλλά και τους τρόπους με τους οποίους λειτουργούν, όλες αυτές οι οντότητες ισχυρίζονται ότι ενσαρκώνουν ένα μοντέλο πολύ πιο ελκυστικό από την καπιταλιστική οργάνωση των κοινωνικών σχέσεων της παραγωγής.
Οι έννοιες της εσωτερικής δημοκρατίας, της κοινωνικής αποστολής ή της εξυπηρέτησης του συλλογικού συμφέροντος, καθώς και ο μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας τους εμφανίζονται στο καταστατικό αυτών των οργανώσεων και επιχειρήσεων, ως τα θεμέλια της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας. Σε μια συγκυρία όπου τα προτάγματα της ανταγωνιστικότητας και της κερδοφορίας δεν παύουν να παραπέμπουν τον κόσμο της εργασίας στην πρωταρχική ετυμολογία της λέξης «δουλειά» -από τη δουλεία στα ελληνικά, ενώ και η γαλλική λέξη «travail» προέρχεται από την λατινική λέξη tripalium που υποδήλωνε ένα όργανο βασανιστηρίων- αυτός ο «τρίτος τομέας της οικονομίας» (ανάμεσα στην καπιταλιστική και στην κρατική επιχείρηση) εμφανίζεται ολοένα συχνότερα ως μια προστατευτική όαση. Υποτίθεται ότι σε αυτόν τον ιδιαίτερο τομέα -ο οποίος στη Γαλλία απασχολεί περίπου 2.300.000 άτομα, δηλαδή σχεδόν το 10% των μισθωτών εργαζόμενων (4)- «εργάζονται διαφορετικά»· αν μη τι άλλο, αυτό είναι το έμβλημα των Περιφερειακών Επιμελητηρίων της Κοινωνικής Οικονομίας (CRES).
Κι όμως, δεδομένου ότι κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών έχουν αυξηθεί οι εργασιακές συγκρούσεις σε αυτόν τον τομέα, φαίνεται ότι η συμφιλίωση της εργασίας και του κεφαλαίου ανήκει πλέον στο παρελθόν: κλείσιμο της Camif (5) τo 2008, απεργία του προσωπικού τηλεφωνικής εξυπηρέτησης του συνεταιριστικού αλληλασφαλιστικού ταμείου του προσωπικού του υπουργείου Παιδείας (MGEN) το 2009, η οποία ακολουθήθηκε, το 2010, από την -πρωτοφανή και αδιανόητη- απεργία των μισθωτών της Emmaüs (6) που οδήγησε στην απόλυση ενός συνδικαλιστή. Στις αρχές του 2012, απήργησαν επί μια εβδομάδα οι εργαζόμενοι της Κατ’ οίκον Βοήθειας της Υπαίθρου του Φινιστέρ (ADMR 29), διαμαρτυρόμενοι ενάντια στις σχεδιαζόμενες απολύσεις (7).
Άλλο παράδειγμα, τον Ιανουάριο του 2013, στον νομό της Εσόν, μερικοί υπάλληλοι της οργάνωσης περιβαλλοντικής εκπαίδευσης SoliCités χρησιμοποίησαν το δικαίωμα προειδοποίησης που αναγνωρίζει η γαλλική νομοθεσία στους εταίρους ενός νομικού προσώπου, για να σημάνουν συναγερμό για την κακή πορεία που ακολουθούσε η οργάνωση: κατάγγειλαν τις συνθήκες αυξημένου στρες στον εργασιακό χώρο και τις περιπτώσεις εργασιακής παρενόχλησης, ενώ ορισμένοι κατέφυγαν στη λύση της αναρρωτικής άδειας. Σύμφωνα με την Κοραλί Ντιμπί, συνδικαλιστικό εκπρόσωπο του προσωπικού και μέλος του (αριστερού ανεξάρτητου) συνδικάτου SUD, «o ιατρός εργασίας αναγνώρισε ότι όλα όσα υφίστανται οι εργαζόμενοι της επιχείρησης έχουν επιπτώσεις στην υγεία τους». Ωστόσο, η Επιθεώρηση Εργασίας δεν αναγνώρισε τη βασιμότητα αυτών των ενεργειών και, τον Μάρτιο του 2013, το διοικητικό συμβούλιο της οργάνωσης απέλυσε έξι από τους έντεκα εργαζόμενους της οργάνωσης, με την κατηγορία ότι υπέπεσαν σε βαρύ επαγγελματικό σφάλμα, στην «εγκατάλειψη της θέσης τους». Σήμερα, αυτή η υπόθεση εκκρεμεί στους Prud’hommes, το γαλλικό ειδικό δικαστήριο εκδίκασης εργατικών διαφορών, στο οποίο συμμετέχουν τακτικοί δικαστές και αιρετοί εκπρόσωποι των εργαζομένων και των εργοδοτών.
Δημιουργία ενός πρώτου συνδικάτου
Η τελευταία μεγάλη κινητοποίηση προήλθε από τους εργαζόμενους της Aides, της πολύ γνωστής στη Γαλλία οργάνωσης για την καταπολέμηση του AIDS, οι οποίοι έχουν κινητοποιηθεί από τον Δεκέμβριο του 2013 ενάντια σε ένα «σχέδιο για τη διατήρηση της απασχόλησης», το οποίο προβλέπει την κατάργηση 65 από τις 460 θέσεις εργασίας που υπάρχουν αυτή τη στιγμή στην οργάνωση. Μάλιστα, το 2014, οι εργαζόμενοι γιόρτασαν την εορτή του Αγίου Βαλεντίνου απεργώντας.
Με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι συνθήκες εργασίας στην κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία δεν έχουν τίποτε το υποδειγματικό. Όποια κι αν είναι η κοινωνικοεπαγγελματική κατηγορία, ο μισθός ενός εργαζόμενου σε αυτόν τον τομέα είναι κατώτερος από εκείνον του ιδιωτικού. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην περίπτωση του χώρου των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, οι οποίες και αποτελούν τον κύριο εργοδότη του τομέα της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας και απασχολούν το 78% των εργαζόμενων σε αυτόν, δηλαδή 1.800.000 άτομα: οι μισθοί είναι κατά 17% χαμηλότεροι από εκείνους που δίνονται στον εμπορευματοποιημένο τομέα της οικονομίας (8). Επίσης, το ποσοστό των επισφαλών σχέσεων εργασίας και της μερικής απασχόλησης, η οποία δεν αποτελεί επιλογή του εργαζόμενου, είναι διπλάσιο (9). Το μέγεθος και η φήμη των οργανώσεων δεν αποτελούν εγγύηση σωστής αντιμετώπισης των εργαζόμενων· αυτό τουλάχιστον αποδείχθηκε στις περιπτώσεις της Emmaüs και της Aides, οι οποίες απασχολούν αρκετές εκατοντάδες άτομα με διαφορετικά εργασιακά καθεστώτα: συμβάσεις ορισμένου ή αόριστου χρόνου, επιδοτούμενες θέσεις εργασίας-κατάρτισης, «κομπανιόν» (10), ασκούμενοι, εθελοντές κ.λπ.. Όπως εξηγεί ο Φιλίπ Καμπάν, συνδικαλιστής της SUD ο οποίος εκπροσωπεί τους εργαζόμενους της Emmaüs, «στη βάση της πυραμίδας συναντάμε τους “κομπανιόν”, οι οποίοι έχουν το νομικό καθεστώς του “αλληλέγγυου εργαζόμενου”. Τυπικά, δεν είναι καν μισθωτοί και κερδίζουν ένα ποσό της τάξης των 250 ευρώ τον μήνα. Ακολουθούν τα άτομα σε επιδοτούμενες θέσεις εργασίας-κατάρτισης, που εργάζονται 20 ώρες την εβδομάδα και λαμβάνουν 500 ευρώ τον μήνα. Κι οι υπόλοιπες συμβάσεις εργασίας δεν επιτρέπουν να κερδίσει κανείς πολύ περισσότερο από τον βασικό μισθό».
Όλοι όσοι αποφασίζουν να εργαστούν σε αυτόν τον τομέα της οικονομίας, αναζητούν κάτι το διαφορετικό από εκείνο που γνώρισαν στον κόσμο των επιχειρήσεων. Θεωρητικά, η σύμπτωση λόγων και έργων αποτελεί το έμβλημα της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας: υπάρχουν γενικές συνελεύσεις, οι οποίες θεωρούνται κυρίαρχα δημοκρατικά όργανα, τα μόνα αρμόδια για τη λήψη των αποφάσεων, με βάση την αρχή «ένα άτομο, μία ψήφος», μια διαχείριση η οποία δεν στηρίζεται σε κερδοσκοπικά κριτήρια, δεν υπάρχει αυστηρή ιεραρχία κ.λπ.. Αυτές οι αρχές δημιουργούν στους εργαζόμενους ιδιαίτερα ψηλές προσδοκίες. Πολλοί φιλοδοξούν να συνδυάσουν μια επαγγελματική δραστηριότητα με την «αναζήτηση ενός νοήματος στη ζωή τους», δηλαδή να κερδίζουν τα προς το ζην υπηρετώντας έναν ευγενή σκοπό.
Αυτοί οι τρόποι λειτουργίας συνεπάγονται τη σύνταξη διαφορετικών νομικών καταστατικών, τα οποία συνοδεύονται από μια χάρτα ή έναν εσωτερικό κανονισμό που υπενθυμίζουν τη σημασία τους. Ωστόσο, στην πράξη, μια άβυσσος χωρίζει τη θεωρία από τις πρακτικές. Έτσι, η ουσιαστική συμμετοχή στο σύστημα λήψης των αποφάσεων εξαρτάται συχνά από το αριθμητικό ή από το συμβολικό βάρος τους. Εξάλλου, όπως μας υπενθυμίζει ο Βενσάν Ρ. (11), ο οποίος εργάζεται σε μια πολιτιστική ΜΚΟ, τα δημοκρατικά όργανα που είναι αρμόδια για τη λήψη των αποφάσεων, δεν είναι τα μόνα που καθορίζουν τη ζωή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, των συνεταιρισμών και των συνεταιριστικών αλληλασφαλιστικών ταμείων: «Η οργάνωση στην οποία εργάζομαι απασχολεί πέντε μισθωτούς και σχεδόν κανένας μας δεν συμμετέχει στις γενικές συνελεύσεις: όλα όσα μας αφορούν άμεσα αποφασίζονται στο επίπεδο του γενικού διευθυντή και του διοικητικού συμβουλίου της οργάνωσης. Ακόμα και στην περίπτωση που θα συμμετείχαμε όλοι στις γενικές συνελεύσεις, τα μέλη της οργάνωσης δεν είναι σε θέση να δώσουν λύση στο πρόβλημα των απλήρωτων υπερωριών μας. Επιπλέον, αφενός, μας υπενθυμίζουν συχνά ότι η οργάνωση είναι στα πρόθυρα της χρεοκοπίας (πράγμα που είναι αλήθεια) και, αφετέρου, ότι είμαστε στρατευμένοι σε έναν ευγενή σκοπό. Λες και δεν το ξέραμε! Λες και δεν ξέρω ότι κάνω κάτι διαφορετικό από το να προσπαθώ να φορτώσω με ανοιχτά καταναλωτικά δάνεια τους πελάτες μιας τράπεζας, οδηγώντας τους στην υπερχρέωση! Κάνω αυτή τη δουλειά επειδή θεωρώ ότι υπηρετώ το συλλογικό συμφέρον, και γι’ αυτό ακριβώς τη διάλεξα. Όμως, δεν είμαι εθελοντής, είμαι μισθωτός!»
Οι επισφαλείς εργασιακές σχέσεις και οι χαμηλοί μισθοί έχουν αρχίσει να θολώνουν τα σύνορα ανάμεσα στη μισθωτή εργασία και στον εθελοντισμό, εισάγοντας μια σχέση ασάφειας ανάμεσα στον μισθωτό που καλείται να βοηθήσει άτομα με προβλήματα και στον χρήστη που απολαμβάνει τις υπηρεσίες της οργάνωσης. «Δεν είναι δυνατόν να βρισκόμαστε σε μεγαλύτερη εργασιακή επισφάλεια από εκείνη του κοινού που καλούμαστε να εξυπηρετήσουμε», συνοψίζει ένας συνδικαλιστής που εργάζεται στην Emmaüs. Η αποδοχή της κακοπληρωμένης ή και απλήρωτης εργασίας εξηγείται από την πεποίθηση ότι ο εργαζόμενος είναι ενταγμένος σε μια «διαφορετική οικονομία». Όμως, όπως αποδεικνύεται, αυτή η πεποίθηση ευσταθεί πλέον ολοένα λιγότερο. Πράγματι, πολλές έρευνες απέδειξαν (12) ότι στην κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία έχουν αρχίσει να εισάγονται μέθοδοι του μάνατζμεντ του ιδιωτικού τομέα, κυρίως μέσα από την πρόσληψη νεαρών πτυχιούχων που προέρχονται συνήθως από τις σχολές μάρκετινγκ ή διοίκησης επιχειρήσεων.
Η επιλογή κανόνων εταιρικής διαχείρισης και διοίκησης, όπως το πέρασμα στην αναλυτική λογιστική ή η υιοθέτηση της μεθόδου αξιολόγησης benchmarking (13), οφείλεται τόσο σε αποφάσεις που λαμβάνονται στο εσωτερικό των οργανώσεων, όσο και σε πιέσεις που τους ασκούνται από δημόσιους (14) ή ιδιωτικούς φορείς. Έτσι, ένας φορέας της γαλλικής τοπικής αυτοδιοίκησης, η νομαρχία της Ιζέρ, σε έναν διαγωνισμό που προκήρυξε για τη δημιουργία μιας δομής που προορίζεται για τη φιλοξενία νεαρών ατόμων που πάσχουν από Αλτσχάιμερ, δεν έχει κανέναν ενδοιασμό να τονίσει ότι ο ανάδοχος «θα πρέπει να βελτιστοποιήσει τις μισθολογικές δαπάνες, εκμεταλλευόμενος είτε τους όρους αμοιβής του προσωπικού (…), είτε επιλέγοντας προσωπικό που καλύπτεται από συλλογικές συμβάσεις που ορίζουν χαμηλές αμοιβές (για την πλειονότητα των θέσεων εργασίας να προτιμηθούν οι βοηθοί νοσοκόμοι, οι βοηθοί νοσηλευτές ειδικευμένοι σε ψυχολογικές παθήσεις και άτομα από τις λοιπές βοηθητικές ειδικότητες του υγειονομικού κλάδου)». Ο εργοδότης θα μπορέσει να εκμεταλλευθεί και να επωφεληθεί από τη μερική εφαρμογή των συλλογικών συμβάσεων του κλάδου της κοινωνικής πρόνοιας (15).
Οι εργαζόμενοι του κλάδου αρχίζουν να απαιτούν την αναγνώρισή τους ως πραγματικοί μισθωτοί εργαζόμενοι. Στις 7 Απριλίου του 2010, δημιουργήθηκε το πρώτο συνδικάτο τους, η Action des salariés du secteur associatif (ASSO). Σε αυτό συμμετέχουν επίσης οι εθελοντές, οι ασκούμενοι, οι εργαζόμενοι σε επιδοτούμενες θέσεις εργασίας-κατάρτισης, οι περιοδικά απασχολούμενοι κ.ά.. Από το 2012, έχουν ενταχθεί στη συνδικαλιστική οργάνωση SUD. Όπως εξηγούν οι ιδρυτές της, «θεωρούμε ότι οφείλουμε να προτείνουμε σήμερα μια συνδικαλιστική οργάνωση η οποία να ανταποκρίνεται στις ιδιαιτερότητες του χώρου των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, καθώς και στις συνθήκες που δημιουργεί η κοινωνική στράτευση, τόσο των μισθωτών όσο και των εργοδοτών, η οποία και υπερβαίνει το στενό πλαίσιο της επαγγελματικής δράσης της οργάνωσης». Φιλοδοξούν δε να επιτύχουν την υπογραφή μιας συλλογικής σύμβασης, «η οποία να είναι προσαρμοσμένη στις ιδιαιτερότητες του χώρου» (16). Ωστόσο, τέσσερα χρόνια μετά την ίδρυση της ASSO, αυτός ο στόχος δεν έχει ακόμα επιτευχθεί. Όμως, οι τάξεις της οργάνωσης πυκνώνουν διαρκώς.
Να κερδίζεις τα προς το ζην δουλεύοντας για την εκπλήρωση
των ιδανικών σου: αυτό το όνειρο οδηγεί συχνά τους υπαλλήλους των Μη
Κυβερνητικών Οργανώσεων και των συνεταιριστικών αλληλασφαλιστικών
ταμείων (1) να αποδέχονται όρους εργασιακής επισφάλειας και χαμηλές
αποδοχές (2). Μέχρι ενός ορίου βέβαια…«Να δουλεύεις διαφορετικά», «να συμφιλιώνεις το κεφάλαιο με την εργασία», «να ξαναβάλεις την οικονομία στην υπηρεσία του ανθρώπου»: αυτά είναι τα συνθήματα που προβάλλουν εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα οι οργανώσεις οι οποίες θεωρούν ότι εντάσσονται στην παράδοση της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας μαζί με τους συνεταιρισμούς και τα συνεταιριστικά αλληλασφαλιστικά ταμεία (3). Μέσα από την ίδια τους την ύπαρξη, αλλά και τους τρόπους με τους οποίους λειτουργούν, όλες αυτές οι οντότητες ισχυρίζονται ότι ενσαρκώνουν ένα μοντέλο πολύ πιο ελκυστικό από την καπιταλιστική οργάνωση των κοινωνικών σχέσεων της παραγωγής.
Οι έννοιες της εσωτερικής δημοκρατίας, της κοινωνικής αποστολής ή της εξυπηρέτησης του συλλογικού συμφέροντος, καθώς και ο μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας τους εμφανίζονται στο καταστατικό αυτών των οργανώσεων και επιχειρήσεων, ως τα θεμέλια της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας. Σε μια συγκυρία όπου τα προτάγματα της ανταγωνιστικότητας και της κερδοφορίας δεν παύουν να παραπέμπουν τον κόσμο της εργασίας στην πρωταρχική ετυμολογία της λέξης «δουλειά» -από τη δουλεία στα ελληνικά, ενώ και η γαλλική λέξη «travail» προέρχεται από την λατινική λέξη tripalium που υποδήλωνε ένα όργανο βασανιστηρίων- αυτός ο «τρίτος τομέας της οικονομίας» (ανάμεσα στην καπιταλιστική και στην κρατική επιχείρηση) εμφανίζεται ολοένα συχνότερα ως μια προστατευτική όαση. Υποτίθεται ότι σε αυτόν τον ιδιαίτερο τομέα -ο οποίος στη Γαλλία απασχολεί περίπου 2.300.000 άτομα, δηλαδή σχεδόν το 10% των μισθωτών εργαζόμενων (4)- «εργάζονται διαφορετικά»· αν μη τι άλλο, αυτό είναι το έμβλημα των Περιφερειακών Επιμελητηρίων της Κοινωνικής Οικονομίας (CRES).
Κι όμως, δεδομένου ότι κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών έχουν αυξηθεί οι εργασιακές συγκρούσεις σε αυτόν τον τομέα, φαίνεται ότι η συμφιλίωση της εργασίας και του κεφαλαίου ανήκει πλέον στο παρελθόν: κλείσιμο της Camif (5) τo 2008, απεργία του προσωπικού τηλεφωνικής εξυπηρέτησης του συνεταιριστικού αλληλασφαλιστικού ταμείου του προσωπικού του υπουργείου Παιδείας (MGEN) το 2009, η οποία ακολουθήθηκε, το 2010, από την -πρωτοφανή και αδιανόητη- απεργία των μισθωτών της Emmaüs (6) που οδήγησε στην απόλυση ενός συνδικαλιστή. Στις αρχές του 2012, απήργησαν επί μια εβδομάδα οι εργαζόμενοι της Κατ’ οίκον Βοήθειας της Υπαίθρου του Φινιστέρ (ADMR 29), διαμαρτυρόμενοι ενάντια στις σχεδιαζόμενες απολύσεις (7).
Άλλο παράδειγμα, τον Ιανουάριο του 2013, στον νομό της Εσόν, μερικοί υπάλληλοι της οργάνωσης περιβαλλοντικής εκπαίδευσης SoliCités χρησιμοποίησαν το δικαίωμα προειδοποίησης που αναγνωρίζει η γαλλική νομοθεσία στους εταίρους ενός νομικού προσώπου, για να σημάνουν συναγερμό για την κακή πορεία που ακολουθούσε η οργάνωση: κατάγγειλαν τις συνθήκες αυξημένου στρες στον εργασιακό χώρο και τις περιπτώσεις εργασιακής παρενόχλησης, ενώ ορισμένοι κατέφυγαν στη λύση της αναρρωτικής άδειας. Σύμφωνα με την Κοραλί Ντιμπί, συνδικαλιστικό εκπρόσωπο του προσωπικού και μέλος του (αριστερού ανεξάρτητου) συνδικάτου SUD, «o ιατρός εργασίας αναγνώρισε ότι όλα όσα υφίστανται οι εργαζόμενοι της επιχείρησης έχουν επιπτώσεις στην υγεία τους». Ωστόσο, η Επιθεώρηση Εργασίας δεν αναγνώρισε τη βασιμότητα αυτών των ενεργειών και, τον Μάρτιο του 2013, το διοικητικό συμβούλιο της οργάνωσης απέλυσε έξι από τους έντεκα εργαζόμενους της οργάνωσης, με την κατηγορία ότι υπέπεσαν σε βαρύ επαγγελματικό σφάλμα, στην «εγκατάλειψη της θέσης τους». Σήμερα, αυτή η υπόθεση εκκρεμεί στους Prud’hommes, το γαλλικό ειδικό δικαστήριο εκδίκασης εργατικών διαφορών, στο οποίο συμμετέχουν τακτικοί δικαστές και αιρετοί εκπρόσωποι των εργαζομένων και των εργοδοτών.
Δημιουργία ενός πρώτου συνδικάτου
Η τελευταία μεγάλη κινητοποίηση προήλθε από τους εργαζόμενους της Aides, της πολύ γνωστής στη Γαλλία οργάνωσης για την καταπολέμηση του AIDS, οι οποίοι έχουν κινητοποιηθεί από τον Δεκέμβριο του 2013 ενάντια σε ένα «σχέδιο για τη διατήρηση της απασχόλησης», το οποίο προβλέπει την κατάργηση 65 από τις 460 θέσεις εργασίας που υπάρχουν αυτή τη στιγμή στην οργάνωση. Μάλιστα, το 2014, οι εργαζόμενοι γιόρτασαν την εορτή του Αγίου Βαλεντίνου απεργώντας.
Με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι συνθήκες εργασίας στην κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία δεν έχουν τίποτε το υποδειγματικό. Όποια κι αν είναι η κοινωνικοεπαγγελματική κατηγορία, ο μισθός ενός εργαζόμενου σε αυτόν τον τομέα είναι κατώτερος από εκείνον του ιδιωτικού. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην περίπτωση του χώρου των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, οι οποίες και αποτελούν τον κύριο εργοδότη του τομέα της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας και απασχολούν το 78% των εργαζόμενων σε αυτόν, δηλαδή 1.800.000 άτομα: οι μισθοί είναι κατά 17% χαμηλότεροι από εκείνους που δίνονται στον εμπορευματοποιημένο τομέα της οικονομίας (8). Επίσης, το ποσοστό των επισφαλών σχέσεων εργασίας και της μερικής απασχόλησης, η οποία δεν αποτελεί επιλογή του εργαζόμενου, είναι διπλάσιο (9). Το μέγεθος και η φήμη των οργανώσεων δεν αποτελούν εγγύηση σωστής αντιμετώπισης των εργαζόμενων· αυτό τουλάχιστον αποδείχθηκε στις περιπτώσεις της Emmaüs και της Aides, οι οποίες απασχολούν αρκετές εκατοντάδες άτομα με διαφορετικά εργασιακά καθεστώτα: συμβάσεις ορισμένου ή αόριστου χρόνου, επιδοτούμενες θέσεις εργασίας-κατάρτισης, «κομπανιόν» (10), ασκούμενοι, εθελοντές κ.λπ.. Όπως εξηγεί ο Φιλίπ Καμπάν, συνδικαλιστής της SUD ο οποίος εκπροσωπεί τους εργαζόμενους της Emmaüs, «στη βάση της πυραμίδας συναντάμε τους “κομπανιόν”, οι οποίοι έχουν το νομικό καθεστώς του “αλληλέγγυου εργαζόμενου”. Τυπικά, δεν είναι καν μισθωτοί και κερδίζουν ένα ποσό της τάξης των 250 ευρώ τον μήνα. Ακολουθούν τα άτομα σε επιδοτούμενες θέσεις εργασίας-κατάρτισης, που εργάζονται 20 ώρες την εβδομάδα και λαμβάνουν 500 ευρώ τον μήνα. Κι οι υπόλοιπες συμβάσεις εργασίας δεν επιτρέπουν να κερδίσει κανείς πολύ περισσότερο από τον βασικό μισθό».
Όλοι όσοι αποφασίζουν να εργαστούν σε αυτόν τον τομέα της οικονομίας, αναζητούν κάτι το διαφορετικό από εκείνο που γνώρισαν στον κόσμο των επιχειρήσεων. Θεωρητικά, η σύμπτωση λόγων και έργων αποτελεί το έμβλημα της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας: υπάρχουν γενικές συνελεύσεις, οι οποίες θεωρούνται κυρίαρχα δημοκρατικά όργανα, τα μόνα αρμόδια για τη λήψη των αποφάσεων, με βάση την αρχή «ένα άτομο, μία ψήφος», μια διαχείριση η οποία δεν στηρίζεται σε κερδοσκοπικά κριτήρια, δεν υπάρχει αυστηρή ιεραρχία κ.λπ.. Αυτές οι αρχές δημιουργούν στους εργαζόμενους ιδιαίτερα ψηλές προσδοκίες. Πολλοί φιλοδοξούν να συνδυάσουν μια επαγγελματική δραστηριότητα με την «αναζήτηση ενός νοήματος στη ζωή τους», δηλαδή να κερδίζουν τα προς το ζην υπηρετώντας έναν ευγενή σκοπό.
Αυτοί οι τρόποι λειτουργίας συνεπάγονται τη σύνταξη διαφορετικών νομικών καταστατικών, τα οποία συνοδεύονται από μια χάρτα ή έναν εσωτερικό κανονισμό που υπενθυμίζουν τη σημασία τους. Ωστόσο, στην πράξη, μια άβυσσος χωρίζει τη θεωρία από τις πρακτικές. Έτσι, η ουσιαστική συμμετοχή στο σύστημα λήψης των αποφάσεων εξαρτάται συχνά από το αριθμητικό ή από το συμβολικό βάρος τους. Εξάλλου, όπως μας υπενθυμίζει ο Βενσάν Ρ. (11), ο οποίος εργάζεται σε μια πολιτιστική ΜΚΟ, τα δημοκρατικά όργανα που είναι αρμόδια για τη λήψη των αποφάσεων, δεν είναι τα μόνα που καθορίζουν τη ζωή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, των συνεταιρισμών και των συνεταιριστικών αλληλασφαλιστικών ταμείων: «Η οργάνωση στην οποία εργάζομαι απασχολεί πέντε μισθωτούς και σχεδόν κανένας μας δεν συμμετέχει στις γενικές συνελεύσεις: όλα όσα μας αφορούν άμεσα αποφασίζονται στο επίπεδο του γενικού διευθυντή και του διοικητικού συμβουλίου της οργάνωσης. Ακόμα και στην περίπτωση που θα συμμετείχαμε όλοι στις γενικές συνελεύσεις, τα μέλη της οργάνωσης δεν είναι σε θέση να δώσουν λύση στο πρόβλημα των απλήρωτων υπερωριών μας. Επιπλέον, αφενός, μας υπενθυμίζουν συχνά ότι η οργάνωση είναι στα πρόθυρα της χρεοκοπίας (πράγμα που είναι αλήθεια) και, αφετέρου, ότι είμαστε στρατευμένοι σε έναν ευγενή σκοπό. Λες και δεν το ξέραμε! Λες και δεν ξέρω ότι κάνω κάτι διαφορετικό από το να προσπαθώ να φορτώσω με ανοιχτά καταναλωτικά δάνεια τους πελάτες μιας τράπεζας, οδηγώντας τους στην υπερχρέωση! Κάνω αυτή τη δουλειά επειδή θεωρώ ότι υπηρετώ το συλλογικό συμφέρον, και γι’ αυτό ακριβώς τη διάλεξα. Όμως, δεν είμαι εθελοντής, είμαι μισθωτός!»
Οι επισφαλείς εργασιακές σχέσεις και οι χαμηλοί μισθοί έχουν αρχίσει να θολώνουν τα σύνορα ανάμεσα στη μισθωτή εργασία και στον εθελοντισμό, εισάγοντας μια σχέση ασάφειας ανάμεσα στον μισθωτό που καλείται να βοηθήσει άτομα με προβλήματα και στον χρήστη που απολαμβάνει τις υπηρεσίες της οργάνωσης. «Δεν είναι δυνατόν να βρισκόμαστε σε μεγαλύτερη εργασιακή επισφάλεια από εκείνη του κοινού που καλούμαστε να εξυπηρετήσουμε», συνοψίζει ένας συνδικαλιστής που εργάζεται στην Emmaüs. Η αποδοχή της κακοπληρωμένης ή και απλήρωτης εργασίας εξηγείται από την πεποίθηση ότι ο εργαζόμενος είναι ενταγμένος σε μια «διαφορετική οικονομία». Όμως, όπως αποδεικνύεται, αυτή η πεποίθηση ευσταθεί πλέον ολοένα λιγότερο. Πράγματι, πολλές έρευνες απέδειξαν (12) ότι στην κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία έχουν αρχίσει να εισάγονται μέθοδοι του μάνατζμεντ του ιδιωτικού τομέα, κυρίως μέσα από την πρόσληψη νεαρών πτυχιούχων που προέρχονται συνήθως από τις σχολές μάρκετινγκ ή διοίκησης επιχειρήσεων.
Η επιλογή κανόνων εταιρικής διαχείρισης και διοίκησης, όπως το πέρασμα στην αναλυτική λογιστική ή η υιοθέτηση της μεθόδου αξιολόγησης benchmarking (13), οφείλεται τόσο σε αποφάσεις που λαμβάνονται στο εσωτερικό των οργανώσεων, όσο και σε πιέσεις που τους ασκούνται από δημόσιους (14) ή ιδιωτικούς φορείς. Έτσι, ένας φορέας της γαλλικής τοπικής αυτοδιοίκησης, η νομαρχία της Ιζέρ, σε έναν διαγωνισμό που προκήρυξε για τη δημιουργία μιας δομής που προορίζεται για τη φιλοξενία νεαρών ατόμων που πάσχουν από Αλτσχάιμερ, δεν έχει κανέναν ενδοιασμό να τονίσει ότι ο ανάδοχος «θα πρέπει να βελτιστοποιήσει τις μισθολογικές δαπάνες, εκμεταλλευόμενος είτε τους όρους αμοιβής του προσωπικού (…), είτε επιλέγοντας προσωπικό που καλύπτεται από συλλογικές συμβάσεις που ορίζουν χαμηλές αμοιβές (για την πλειονότητα των θέσεων εργασίας να προτιμηθούν οι βοηθοί νοσοκόμοι, οι βοηθοί νοσηλευτές ειδικευμένοι σε ψυχολογικές παθήσεις και άτομα από τις λοιπές βοηθητικές ειδικότητες του υγειονομικού κλάδου)». Ο εργοδότης θα μπορέσει να εκμεταλλευθεί και να επωφεληθεί από τη μερική εφαρμογή των συλλογικών συμβάσεων του κλάδου της κοινωνικής πρόνοιας (15).
Οι εργαζόμενοι του κλάδου αρχίζουν να απαιτούν την αναγνώρισή τους ως πραγματικοί μισθωτοί εργαζόμενοι. Στις 7 Απριλίου του 2010, δημιουργήθηκε το πρώτο συνδικάτο τους, η Action des salariés du secteur associatif (ASSO). Σε αυτό συμμετέχουν επίσης οι εθελοντές, οι ασκούμενοι, οι εργαζόμενοι σε επιδοτούμενες θέσεις εργασίας-κατάρτισης, οι περιοδικά απασχολούμενοι κ.ά.. Από το 2012, έχουν ενταχθεί στη συνδικαλιστική οργάνωση SUD. Όπως εξηγούν οι ιδρυτές της, «θεωρούμε ότι οφείλουμε να προτείνουμε σήμερα μια συνδικαλιστική οργάνωση η οποία να ανταποκρίνεται στις ιδιαιτερότητες του χώρου των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, καθώς και στις συνθήκες που δημιουργεί η κοινωνική στράτευση, τόσο των μισθωτών όσο και των εργοδοτών, η οποία και υπερβαίνει το στενό πλαίσιο της επαγγελματικής δράσης της οργάνωσης». Φιλοδοξούν δε να επιτύχουν την υπογραφή μιας συλλογικής σύμβασης, «η οποία να είναι προσαρμοσμένη στις ιδιαιτερότητες του χώρου» (16). Ωστόσο, τέσσερα χρόνια μετά την ίδρυση της ASSO, αυτός ο στόχος δεν έχει ακόμα επιτευχθεί. Όμως, οι τάξεις της οργάνωσης πυκνώνουν διαρκώς.
- (Σ.τ.Μ.) Σε πολλές χώρες της Ευρώπης υπάρχει και η επικουρική ασφάλιση υγείας, που αναλαμβάνει την κάλυψη του μεριδίου συμμετοχής των ασφαλισμένων στα έξοδα της περίθαλψης. Στη Γαλλία, αυτό το έργο έχουν αναλάβει οι «mutuelles», τα μη κερδοσκοπικά συνεταιριστικά αλληλασφαλιστικά ταμεία, τα οποία έχουν δεκάδες εκατομμύρια μέλη.
- (Σ.τ.Μ.) Τις τελευταίες δεκαετίες, στη Γαλλία αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη, πολύ συχνά, πολιτικά στρατευμένοι ή εναλλακτικοί φοιτητές προτιμούσαν να θέσουν τα υψηλού επιπέδου επαγγελματικά τους εφόδια στην υπηρεσία οργανώσεων και επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας, παρά το γεγονός ότι τους πρόσφεραν πολύ χαμηλότερους μισθούς και πολύ λιγότερες ευκαιρίες καριέρας απ’ ό,τι οι μεγάλες επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα.
- (Σ.τ.Μ.) Στην κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία εντάσσονται επίσης οι επιχειρήσεις του δίκαιου εμπορίου, των ηθικών τραπεζών και των ηθικών χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων, του ηθικού τουρισμού…
- ) «L’économie sociale» Institut National de la Statistique et des etudes économiques (Γαλλική Εθνική Στατιστική Υπηρεσία), insee.fr
- (Σ.τ.Μ.) Μεγάλη επιχείρηση κατασκευής επίπλων και οικιακού εξοπλισμού, με ξυλεία και συστατικά που προέρχονται από πιστοποιημένες και αειφόρες πηγές, έτσι ώστε να προστατεύεται το περιβάλλον και κυρίως τα τροπικά δάση. Επίσης, όλα τα είδη της παράγονταν στη Γαλλία, από εργαζόμενους που απολάμβαναν όλων των εργασιακών δικαιωμάτων.
- (Σ.τ.Μ.) Μία από τις μεγαλύτερες οργανώσεις στη Γαλλία. Κοσμική και ουδετερόθρησκη, αν και ιδρύθηκε από ιερωμένο, τον Αββά Πιέρ, μυθική μορφή της γαλλικής κοινωνίας: γόνος πλούσιας οικογένειας, καλόγερος, αξιωματικός των παρτιζάνων στην Αντίσταση, αφιερώθηκε μεταπολεμικά στη βοήθεια των άστεγων και των εξαθλιωμένων, δεν δίστασε να ηγηθεί κινήματος καταλήψεων κτηρίων, ενώ δραστηριοποιήθηκε και στο κίνημα συμπαράστασης των μεταναστών χωρίς χαρτιά, οργανώνοντας απεργία πείνας μέσα σε εκκλησίες. Η οργάνωσή του, εκτός από τη στέγη που έδινε σε άστεγους, τους επανέντασσε στην κοινωνία μέσω της εργασίας στην ανακύκλωση ρούχων και επίπλων. Στη συνέχεια, η οργάνωση γιγαντώθηκε, απλώθηκε σε πλήθος τομέων της κοινωνικής οικονομίας και έχει πολυσχιδή δραστηριότητα σε 36 χώρες.
- «Finistère: l’ADMR 29 met la clef sous la porte», «Les Echos», 11 Μαΐου
- Γράφημα «Eventail des salaires mensuels nets des salariés à temps complet, 2006 », στο Les salaries de l’économie sociale: un profil particulier, insee.fr
- Βλέπε «Les Métamorphoses du monde associative», Presses Universitaires de France (PUF), συλλογή Le lien social, Παρίσι, 2009.
- (Σ.τ.Μ.) Αυτή η λέξη που σημαίνει σήμερα σύντροφος (τον Μεσαίωνα χρησιμοποιούνταν για όσους βρίσκονταν ανάμεσα στο στάδιο του μαθητευόμενου και του αναγνωρισμένου τεχνίτη της συντεχνίας), χρησιμοποιείται για τα περιθωριοποιημένα άτομα που ζουν στους ξενώνες της Emmaüs και επανεντάσσονται στην κοινωνία εργαζόμενα στις δραστηριότητες της οργάνωσης.
- Αυτός ο εργαζόμενος επέλεξε την ανωνυμία.
- Βλέπε κυρίως Sylvain Lefèvre, ONG et Cie, Mobiliser les gens, mobiliser l’argent, PUF, 2011.
- Βλέπε Isabelle Bruno και Emmanuel Didier, «L’évaluation, arme de destruction», «Le Monde diplomatique», Μάιος (Σ.τ.Μ.): Με το benchmarking, οι εργαζόμενοι μιας επιχείρησης τίθενται σε διαρκή και ανελέητο ανταγωνισμό μεταξύ τους, συχνά στο κυνήγι ανέφικτων στόχων.
- (Σ.τ.Μ.) Ένα από τα πρώτα μελήματα της προεδρικής θητείας Σαρκοζί (2007-2012) ήταν ο περιορισμός της χρηματοδότησης των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, με αποτέλεσμα πολλές από αυτές να οδηγηθούν σε οικονομική ασφυξία. Επιπλέον, σχεδόν πλήρης διακοπή της δημοτικής χρηματοδότησης παρατηρήθηκε και στους δήμους όπου εκλέχτηκε δήμαρχος του Εθνικού Μετώπου.
- www.ars.rhonealpes.santé.fr
- «Pourquoi le syndicat ASSO?» syndicat-asso.fr
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου