Η Ευρώπη σε αχαρτογράφητα νερά

Σκίτσο του Peter Schrank

Του Πέτρου Παπακωνσταντίνου

[Πηγή: Καθημερινή, 28/12/2014]

Κάθε χρονιά, γύρω στα τέλη Ιανουαρίου - αρχές Φεβρουαρίου, ο εκάστοτε πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών εκφωνεί, σε κοινή συνεδρίαση Βουλής και Γερουσίας, την ομιλία του για την «Κατάσταση της Ενωσης». Σ’ αυτή τη σημαντική παρέμβασή του, προχωρεί σε μια συνολική επισκόπηση των εσωτερικών και διεθνών προβλημάτων, για να χαράξει τις βασικές του προτεραιότητες για το νέο έτος.

Ούτε ο πρόεδρος της Κομισιόν, Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ, ούτε ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ντόναλντ Τουσκ, θα κληθούν να εκφωνήσουν παρόμοια ομιλία. Αλλά κι αν το έκαναν, είναι απίθανο να περιελάμβαναν τη στερεότυπη αποστροφή των Αμερικανών προέδρων: «Η κατάσταση της Ενωσής μας είναι ισχυρή». Ο Πάπας Φραγκίσκος δεν ήταν μια μοναχική φωνή όταν περιέγραφε, πρόσφατα, την Ευρώπη σαν μια γερασμένη οντότητα χωρίς δυναμισμό. Σε διεθνή κλίμακα, πληθαίνουν αυτοί που θεωρούν την Ε.Ε. τον «μεγάλο ασθενή» του παγκόσμιου συστήματος.

Σε πρώτη ματιά, ο διάχυτος πεσιμισμός μοιάζει αδικαιολόγητος. Το 2014 ήταν μια χρονιά σχετικής σταθεροποίησης για την ευρωπαϊκή οικονομία. Είναι αλήθεια ότι το συνολικό ΑΕΠ και η απασχόληση εξακολουθούν να βρίσκονται κάτω από τα επίπεδα του annus horribilis, του 2008, ενώ η ανάκαμψη παραμένει ισχνή και οι κοινωνικές ανισότητες εκρήγνυνται. Παρ’ όλα αυτά, το ευρώ βγήκε από την εντατική και οι χώρες της περιφέρειας, που επλήγησαν σκληρότατα από την κρίση, αρχίζουν δειλά δειλά να ξεμυτίζουν από την ύφεση, έχοντας βελτιώσει, με τεράστιο κοινωνικό κόστος, τα δημόσια οικονομικά τους.

Ωστόσο, η κατάσταση της Ενωσης θυμίζει ολοένα και περισσότερο το συμπαθές υποζύγιο στον μύθο του Νασρεντίν Χότζα. Πάνω που έμαθε να ζει με την οικονομία της μόνιμης λιτότητας, κινδυνεύει να υποστεί το μοιραίο από τη σφαίρα της πολιτικής. Οι εξελίξεις του 2014 ήταν, σε αυτό το επίπεδο, καταιγιστικές. Στις ευρωεκλογές του Μαΐου, τα κόμματα εξουσίας υπέστησαν οδυνηρές απώλειες στις περισσότερες χώρες –η Γερμανία αποτελεί σημαντικότατη εξαίρεση– προς όφελος κομμάτων διαμαρτυρίας που τείνουν να ανατρέψουν το υπάρχον πολιτικό σκηνικό.

Στις βόρειες χώρες του ευρωπαϊκού πυρήνα, η κοινωνική διαμαρτυρία κατευθύνθηκε κυρίως προς την ξενοφοβική Δεξιά, ενώ στις χώρες της περιφέρειας ωφελήθηκαν κυρίως αριστερές, ριζοσπαστικές δυνάμεις, όπως το Podemos και η Ενωμένη Αριστερά στην Ισπανία, το Σιν Φέιν στην Ιρλανδία και ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα. Κοινός παρονομαστής, η συρρίκνωση των συστημικών, φιλοευρωπαϊκών κομμάτων, ιδιαίτερα της Κεντροαριστεράς, η οποία σε ορισμένες χώρες αντιμετωπίζει πλέον υπαρξιακά προβλήματα.

Με καταλύτη τις ευρωεκλογές, οι τάσεις υπονόμευσης του εδραιωμένου, στις περισσότερες χώρες, δικομματικού συστήματος από τους νέους, απρόβλεπτους και ανεξέλεγκτους πρωταγωνιστές, επιταχύνθηκαν κατά το δεύτερο εξάμηνο της χρονιάς που φεύγει. Στη Γαλλία, την κατεξοχήν χώρα-αρχιτέκτονα της Ενωσης, η δημοτικότητα του σοσιαλιστή προέδρου Φρανσουά Ολάντ κατρακύλησε στο πρωτοφανές 13%, ενώ στην πρώτη θέση των προτιμήσεων ψήφου για τις προεδρικές εκλογές του 2017 έρχεται η Μαρίν Λεπέν, η οποία πρόσφατα δεσμεύτηκε για δημοψήφισμα με στόχο την έξοδο της Γαλλίας από την Ε.Ε. Ανάλογη είναι η θέση του βρετανικού Κόμματος της Ανεξαρτησίας, του Νάιτζελ Φάρατζ, το οποίο κατέκτησε τις πρώτες δύο έδρες του στη Βουλή των Κοινοτήτων, προκαλώντας πανικό στο κυβερνών κόμμα των Συντηρητικών ενόψει των γενικών εκλογών της ερχόμενης άνοιξης. Στη δίνη της πολιτικής κρίσης στροβιλίζεται και η Σουηδία, όπου η κεντροαριστερή κυβέρνηση κατέρρευσε μόλις τρεις μήνες μετά τον σχηματισμό της.

Με αυτή την κληρονομιά της χρονιάς που φεύγει, το 2015 διαγράφεται εξαιρετικά κρίσιμο για το μέλλον του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Εκτός από τη Βρετανία και τη Σουηδία, εκλογές θα πραγματοποιηθούν και στην Ισπανία, όπου τα δύο παραδοσιακά κόμματα εξουσίας, το Λαϊκό Κόμμα και οι Σοσιαλιστές, συζητούν το ενδεχόμενο κυβέρνησης «μεγάλου συνασπισμού», κατά το πρότυπο της Γερμανίας, για να φράξουν τον δρόμο του Podemos και της Ενωμένης Αριστεράς προς την εξουσία. Σε αυτό το τοπίο, η πολιτική αβεβαιότητα της χώρας μας παύει να αποτελεί κακοφωνία: αντίθετα, η Ελλάδα γίνεται σύμπτωμα της πολιτικής παθολογίας που χαρακτηρίζει το σύνολο της υπαρκτής Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Σε πρώτο ρόλο η Γερμανία

Το 2014 επιβεβαίωσε με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο τη γερμανική ηγεμονία στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Το γαλλογερμανικό ζεύγος κλονίζεται, καθώς η Γαλλία τείνει να περιοριστεί σε ρόλο ελάσσονος εταίρου του ισχυρού της γείτονα. Ο Φρανσουά Ολάντ ανέβηκε στην εξουσία διεκτραγωδώντας την πολιτική ουράς του προκατόχου του, Νικολά Σαρκοζί, έναντι της Μέρκελ, αλλά πριν αλέκτορα φωνήσαι αναγκάστηκε να καρατομήσει τον Αρνό Μοντεμπούρ και τους άλλους διαφωνούντες της κυβέρνησής του μόλις αποπειράθηκαν να ψελλίσουν ένα-δυο επικριτικά σχόλια για το Βερολίνο.

Το παράδοξο είναι ότι, ενώ στο εσωτερικό της η Ευρώπη αποκτά μια ισχυρή (γερμανική) ηγεσία, την ίδια εποχή διανύει φάση έκλειψης στο παγκόσμιο πολιτικό στερέωμα. Αιώνες μοιάζουν να ’χουν περάσει από τότε που το τρίγωνο Γερμανίας-Γαλλίας-Ρωσίας συγκροτούσε έναν εναλλακτικό πόλο στην πολιτική Μπους έναντι του Ιράκ. Η κρίση στην Ουκρανία ήταν η στιγμή της αλήθειας για την Ε.Ε. Ανίκανη να αναλάβει αποτελεσματικές ειρηνευτικές πρωτοβουλίες σε μια πολύ επικίνδυνη κρίση, στην καρδιά της ευρωπαϊκής ηπείρου, σύρθηκε στην ουρά των ΗΠΑ, για να επωμιστεί όλο το κόστος, χωρίς κανένα ορατό όφελος: Πρωθυπουργός της Ουκρανίας ανέλαβε ο εκλεκτός των... Αμερικανών, Αρσένι Γιατσένιουκ, ενώ το «πουλέν» της Γερμανίας, ο Βιτάλι Κλίτσκο, ανέλαβε να μαζεύει τα σκουπίδια ως νέος δήμαρχος του Κιέβου...

Posted in: πολιτική