Με δεδομένο πως η σημερινή μας ζωή και καθημερινότητα γίνεται ολοένα και πιο ψηφιακή, «βυθιζόμαστε» συνεχώς σε αμέτρητες ροές δεδομένων, ίσως δημιουργώντας περισσότερα απ’ όσα μπορούμε να αντέξουμε.
Τίθενται όμως ορισμένα ερωτήματα: γνωρίζουμε τι ακριβώς συμβαίνει με τα δεδομένα μας; Είναι οι επιλογές που κάνουμε «εν γνώση μας»; Δίνοντας βάση στο τελευταίο ερώτημα, πρέπει να έχουμε κατά νου μια από τις «ύπουλες» πρακτικές που μπορούν να χρησιμοποιήσουν ιστοσελίδες και εφαρμογές: τα «dark patterns» (σκοτεινά μοτίβα»).
Πρόκειται για πρακτικές που έχουν ως στόχο να παρασύρουν τους καταναλωτές σε επιλογές (και αγορές) που δεν είχαν σκοπό να πραγματοποιήσουν, ουσιαστικά χειραγωγώντας τους. Είναι ένα σύνθετο φαινόμενο, το οποίο συνδέεται τόσο με την ψυχολογία όσο και με την νευρολογία. «Παίζουν» με τα συναισθήματα των χρηστών, οδηγώντας τους σε συγκεκριμένες αποφάσεις, έτσι ώστε να αυξηθούν τα έσοδα της εκάστοτε εταιρείας.
Τον νεολογισμό δημιούργησε το 2010 ο Χάρι Μπρίγκνουλ, ειδικός σε θέματα εμπειρίας χρήστη και ερευνητής της αλληλεπίδρασης ανθρώπου – υπολογιστή. Ο ίδιος δημιούργησε και την ιστοσελίδα darkpatterns.org, έτσι ώστε να παρουσιάσει αυτές τις πρακτικές και να αναδείξει το θέμα.
Τα «σκοτεινά μοτίβα» ωστόσο δεν έχουν να κάνουν με το «σκοτεινό διαδίκτυο», ούτε θα τα συναντήσει κάποιος απαραίτητα σε μια «ύποπτη» ιστοσελίδα. Πρόκειται για πρακτικές που οι καταναλωτές συναντούν καθημερινά.
Για παράδειγμα, ένα «σκοτεινό μοτίβο» είναι η αιφνιδιαστική αυτόματη χρέωση του καταναλωτή σε μια υπηρεσία, στην οποία όμως είχε εγγραφεί αρχικά δωρεάν, για δοκιμή. Επίσης, κατά την περιήγηση, πολλές φορές μπορεί να παρεμβάλλεται μια διαφήμιση, την οποία το άτομο δεν ξέρει πως να προσπεράσει, γιατί το «X» που πρέπει να πατήσει βρίσκεται δεξιά πάνω και δεν φαίνεται σχεδόν καθόλου. Έτσι, το άτομο πατά κατά λάθος πάνω στη διαφήμιση και κατευθύνεται στην ιστοσελίδα.
Υπάρχουν κι άλλοι τρόποι με τους οποίος οι εταιρείες προσπαθούν να ξεγελάσουν και να ασκήσουν πίεση: Ένας λογαριασμός στο φαρμακείο που πρέπει να δημιουργήσετε για να κάνετε εμβόλιο, ο οποίος όμως στη συνέχεια δύσκολα ακυρώνεται, ή ένα e mail από το τμήμα μάρκετινγκ το οποίο σας καλεί να απαντήσετε στα επόμενα πέντε λεπτά, βάζοντας αντίστροφη μέτρηση, η οποία στην ουσία είναι ψεύτικη, αφού τίποτα δεν θα λήξει με το πέρας του χρόνου.
«Σκοτεινά μοτίβα» μπορούν να χρησιμοποιήσουν μέχρι και ειδησεογραφικές ιστοσελίδες. Όταν για παράδειγμα μπει κανείς στον ιστότοπο, εμφανίζεται ένα παράθυρο που προτρέπει να εγγραφεί στο ενημερωτικό δελτίο, την ώρα που το κουμπί απόρριψης είναι πολύ μικρότερο, υπονοώντας ίσως πως όποιος δεν πατήσει πάνω δεν θέλει να είναι ενημερωμένος.
Υπάρχουν βέβαια και επιπτώσεις που δεν μοιάζουν τόσο προφανείς. Τα «σκοτεινά μοτίβα» χρησιμοποιούνται επίσης για να «εξαπατήσουν» τους χρήστες έτσι ώστε να δώσουν τη συγκατάθεσή τους για παρακολούθηση και χρήση των δεδομένων τους, με τρόπους που μάλλον δεν θα επιθυμούσαν. Οι ιστότοποι μπορεί θεωρητικά να προσφέρουν στους χρήστες τρόπους να εξαιρεθούν, ωστόσο χρησιμοποιούν παραπλανητική γλώσσα, ή το καθιστούν ιδιαίτερα δύσκολο.
Φανταστείτε τα αναδυόμενα παράθυρα για τα cookies. Μια ιστοσελίδα αρχικά θα ενημερώσει ότι τα χρησιμοποιεί, ζητώντας από τον καθένα να τα αποδεχτεί, κάνοντας κλικ σε ένα μεγάλο, έντονα χρωματισμένο εικονίδιο. Αν όμως κάποιος θέλει να αρνηθεί, τότε θα πρέπει να κάνει κλικ σε ένα μενού ρυθμίσεων και να το απενεργοποιήσει χειροκίνητα. Προφανώς, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν το χρόνο ή τη διάθεση να το κάνουν αυτό για κάθε ιστοσελίδα που επισκέπτονται. Επίσης, οι εταιρείες των οποίων τα έσοδα εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα δεδομένα των χρηστών, δεν θέλουν να διευκολύνουν τους χρήστες να αρνηθούν να το παράσχουν.
Όπως γίνεται αντιληπτό, τα «dark patterns» μπορούν να βλάψουν ποικιλοτρόπως τους χρήστες. Μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους να ξοδέψουν χρήματα τα οποία δεν σκόπευαν, ή να οδηγήσει σε συναισθηματική χειραγώγηση. Επίσης, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια μέρους της ιδιωτικής ζωής.
Συνολικά, αυτές οι πρακτικές δημιουργούν μια «ανισορροπία» μεταξύ χρηστών και οργανισμών, τοποθετώντας δηλαδή τους πρώτους σε μειονεκτική θέση, καθιστώντας τους περισσότερο ευάλωτους.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου