Καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων με ταυτόχρονη προσφορά συμφερουσών τιμών, ακόμη και εργασίας, στους επισφαλείς πληθυσμούς… Τα «κοινωνικά και αλληλέγγυα» σούπερ μάρκετ Matmissionen, στα προάστια της Στοκχόλμης, παρουσιάζονται ως ενάρετα. Μαρτυρούν μια αλλαγή της Σουηδίας, όπου η οπισθοχώρηση του κοινωνικού κράτους οδηγεί σε μια κοινωνία δύο ταχυτήτων.
Είναι μια συνηθισμένη Τρίτη στο Χέγκερστεν, στα νότια προάστια της Στοκχόλμης. Δεκάδες πελάτες περιμένουν υπομονετικά μπροστά στο κιγκλίδωμα του «κοινωνικού και αλληλέγγυου» σουπερμάρκετ Matmissionen (στην κυριολεξία σημαίνει «Αποστολή: Τρόφιμα»). Οι πρώτοι στην ουρά έχουν έρθει δύο ώρες πριν από το άνοιγμα, προκειμένου να πάρουν καλύτερο αριθμό προτεραιότητας στη σειρά αναμονής. Τελικά, φτάνει η στιγμή να μπουν στο κατάστημα, με το σταγονόμετρο όμως και όχι περισσότεροι από δέκα κάθε φορά. Αυτός ο τρόπος λειτουργίας καθιερώθηκε αρκετό καιρό πριν από την εμφάνιση της πανδημίας Covid-19 και έχει σκοπό την αποφυγή συνωστισμών. Πριν από την εισαγωγή του, οι πιο γρήγοροι καταναλωτές άρπαζαν ταχύτατα τα καλύτερα κομμάτια.
Οι πόρτες είναι ανοικτές μόνο μεταξύ 12 το μεσημέρι με 5 το απόγευμα, από Δευτέρα έως Σάββατο. Παρ’ όλα αυτά, πολλοί πελάτες περνούν ένα μεγάλο μέρος της ημέρας τους στα μέσα συγκοινωνίας προκειμένου να φτάσουν στα καταστήματα της Matmissionen, που δημιουργήθηκαν από την οργάνωση Stockholms Stadsmission («Αποστολή της Πόλης της Στοκχόλμης») στα προάστια της πρωτεύουσας (το τελευταίο άνοιξε τον Απρίλιο στο Γιάκομπσμπεργκ) και λειτουργούν από το 2015. Πολλοί δεν διστάζουν να περιμένουν επί ώρες στο ίδιο σημείο με την ελπίδα ενδεχόμενων έκτακτων παραδόσεων προϊόντων που δεν θα είχαν τα χρήματα να αγοράσουν σε ένα κοινό σούπερ μάρκετ.
Προκειμένου να γίνει κάποιος πελάτης-μέλος και να επωφεληθεί από εκπτώσεις της τάξης του 70% τουλάχιστον επί των τιμών του φθηνότερου σούπερ μάρκετ, οφείλει να είναι δικαιούχος του ελάχιστου κοινωνικού εισοδήματος ή να κερδίζει λιγότερες από 9.972 κορώνες (968 ευρώ) μηνιαίως. Κάποιες παρεκκλίσεις γίνονται αποδεκτές, ανάλογα με το μέγεθος του νοικοκυριού ή και την κατάσταση χρέους. Με αυτόν τον τρόπο, η δομή επικεντρώνει τη δράση της στα νοικοκυριά που ζουν κάτω –και κάποιες φορές πολύ πιο κάτω– από το όριο της φτώχειας. Το προσωπικό αποτελείται κατά το ήμισυ από συμβασιούχους μισθωτούς και κατά το έτερο ήμισυ από ασκούμενους που είναι στο στάδιο της επαγγελματικής ένταξης.
Τα ψώνια αντιμετωπίζονται με πολύ μεγάλη σοβαρότητα και οι περισσότεροι πελάτες χαιρετίζουν αυτήν την πρωτοβουλία, που τους επιτρέπει να κάνουν οικονομία στα τρόφιμα σε ένα ολοένα πιο δύσκολο κοινωνικό πλαίσιο. Έτσι, ο Γιον Τ.1, για παράδειγμα, μπορεί να προσκαλέσει τις δύο κόρες του σε δείπνο και να τους μαγειρέψει ωραία κομμάτια σολομού. Μπορεί επίσης να κάνει δωράκια στον εαυτό του χάρη στα χρήματα που εξοικονομεί: ένα κουτί snus (υγρό ταμπάκο, δημοφιλές στη Σουηδία), έναν καφέ έξω ή και ένα παιχνίδι τύπου «σκρατς». Η Νεσρίν Γκ., πάλι, καταφέρνει να ταΐσει τα πέντε παιδιά της κι ακόμη και να μαγειρέψει κάτι χορτοφαγικό για τρεις από τους γιους της: «Κάνουν πολλή σωματική άσκηση κι αποφεύγουν το κρέας… Εδώ είναι τέλεια. Σήμερα αγόρασα λαχανικά κι ό,τι άλλο χρειάζομαι για να φτιάξω χορτοφαγικά λαζάνια: ένα ολόκληρο χαρτοκιβώτιο για 60 κορώνες [5,80 ευρώ]! (…) Η ποιότητα είναι σημαντική για εμάς». Για τα Χριστούγεννα, ένας ανώνυμος δωρητής προσφέρθηκε να συνεισφέρει στα ψώνια με ένα ποσό ύψους 150 κορωνών (14,60 ευρώ) ανά μέλος, προκαλώντας φρενίτιδα στους πελάτες και έκρηξη αγορών.
Η ιδεολογία του «κερδίζω-κερδίζεις»
Στα καταστήματα αυτά μπορεί κάποιος να βρει προϊόντα χαμηλής, αλλά και καλής ποιότητας: τρόφιμα με βιολογική πιστοποίηση κ.λπ. Τα πάντα εξαρτώνται από το τι θα αποφασίσουν να παραχωρήσουν την εκάστοτε στιγμή τα συνεργαζόμενα εμπορικά σήματα. Διότι τα Matmissionen προμηθεύονται προϊόντα από κλασικές αλυσίδες τροφίμων, που απαλλάσσονται από το πλεόνασμά τους όταν πλησιάζει η ημερομηνία λήξης, εάν έχει φθαρεί η συσκευασία των προϊόντων ή όταν έχουν κάνει υπερβολικά μεγάλες παραγγελίες. Αγοράζοντας τρόφιμα με έκπτωση και τα οποία βρίσκονται στο τελευταίο στάδιο της εφοδιαστικής αλυσίδας, οι πελάτες του Matmissionen σε τελική ανάλυση κάνουν οικονομία στα έξοδα που σχετίζονται με τη διαλογή, τη διαχείριση των αποθεμάτων και την καταστροφή των ευπαθών τροφίμων. Όλα αυτά μεταφράζονται σε αποφευχθείσες δαπάνες για τις εταιρείες που έχουν δημιουργήσει το πρόγραμμα, όπως ο αγροδιατροφικός όμιλος Axfood, ένας από τους εθνικούς γίγαντες, που τάσσεται ένθερμα υπέρ της αρχής της «εταιρικής κοινωνικής ευθύνης» και έτσι στη συνέχεια είναι σε θέση να προβάλει επικοινωνιακά τη δέσμευσή του υπέρ μιας πιο ισότιμης κοινωνίας. Θεωρούμενοι «υπεράριθμοι» από το σύστημα κοινωνικής προστασίας, οι συγκεκριμένοι πελάτες με αυτόν τον τρόπο ενσωματώνονται στο οικονομικό κύκλωμα διαχείρισης των πλεονασμάτων.
H Matmissionen εφαρμόζει μια επιχειρηματική λογική στη διαχείριση της διατροφικής ανασφάλειας: συνίσταται στην παροχή προϊόντων που έχουν αποσυρθεί από το παραδοσιακό εμπορικό κύκλωμα προς κατανάλωση από νοικοκυριά χαμηλών εισοδημάτων. Η λογική αυτή συνοδεύεται από μια συζήτηση που επαναλαμβάνει την ιδεολογία του «κερδίζω-κερδίζεις». Η επικοινωνία της Stockholms Stadsmission είναι σαφής: αφορά την παροχή εστιασμένης βοήθειας σε οικογένειες με οικονομικές δυσκολίες, ενισχύοντας την «egen makt»2 τους, δηλαδή τη δυνατότητα να ξαναπάρουν τη ζωή στα χέρια τους.
Η απότομη εμφάνιση αυτού του είδους λύσης στη Σουηδία εξηγείται από τις πολιτικές εξελίξεις στη χώρα από τη δεκαετία του 1990 και μετά, εξελίξεις που χαρακτηρίστηκαν από την επιστροφή των «αστικών κομμάτων» στην εξουσία και κατόπιν από μια φιλελεύθερη παρέκκλιση των σοσιαλδημοκρατών, οι οποίες έβαλαν τη σφραγίδα τους στην οπισθοχώρηση του κράτους πρόνοιας και στην ιδιωτικοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών3. Η κατανομή του εισοδήματος δεν είναι πλέον τόσο ισότιμη σε σχέση με το παρελθόν. Αυτό μαρτυρά η άνοδος του συντελεστή Gini –του στατιστικού μέτρου που προσδιορίζει το μέγεθος της ανισοκατανομής του πλούτου εντός ενός πληθυσμού. Αν και παραμένει πολύ χαμηλότερος από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, μεταξύ 1985 και 2017 αυξήθηκε από το 0,21 στο 0,28, τη στιγμή που στη Γαλλία από το 0,30 αυξήθηκε στο 0,314 (όσο περισσότερο πλησιάζει αυτός ο δείκτης το μηδέν τόσο μειώνονται οι αποκλίσεις στα εισοδήματα). Φημισμένη κάποτε για την κοινωνική πολιτική της, η Σουηδία δεν αποτελεί πλέον εξαίρεση στην άνοδο του «πρεκαριάτου» 5, καθώς αυστηροποιήθηκαν οι προϋποθέσεις πρόσβασης σε κοινωνικές παροχές και σε ένα σταθερό επάγγελμα.
Το φιλελεύθερο αυτό θεμέλιο του προγράμματος εξηγεί γιατί η παρεχόμενη βοήθεια επικεντρώνεται στον καταναλωτή. Έχοντας πλήρως ενσωματωθεί στη φιλελεύθερη λογική, ο συνεργατικός φιλανθρωπικός τομέας στοχεύει σε ένα είδος ενσωμάτωσης των επισφαλών πληθυσμών μέσω της κατανάλωσης. Ένας τέτοιος τρόπος ανακύκλωσης της φτώχειας «ανακουφίζει» το κοινωνικό κράτος, ελαχιστοποιώντας παράλληλα τα διαρθρωτικά ελαττώματα του συστήματος παραγωγής (σπατάλη, ανεργία, ανισότητες) που δεν επιτρέπουν σε όλους να τραφούν αξιοπρεπώς.
- Οι ερωτηθέντες ζήτησαν να παραμείνουν ανώνυμοι και τα ονόματά τους έχουν αλλαχθεί.
- «Δική τους δύναμη».
- Βλ. Violette Goarant, «Au nom de la “liberté de choix”», «Le Monde diplomatique», Σεπτέμβριος 2018.
- Πηγές: «Inégalité de revenu», βάση δεδομένων του ΟΟΣΑ, 2020. Και Fabrice Perrin, «Des inégalités croissantes en Suède…», περιοδικό «Regards», τεύχος αρ. 45, Σαιντ-Ετιέν, Μάρτιος 2014.
- Το «πρεκαριάτο», από το λατινικό precarius (που σημαίνει αβέβαιος, ανασφαλής), υποδηλώνει τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό που εργάζεται σε συνθήκες επισφάλειας, χωρίς όλες ή κάποιες από τις συνθήκες της μισθωτής εργασίας (λ.χ. πλήρες ωράριο, ασφαλιστική κάλυψη, σύμβαση αορίστου χρόνου, σταθερός ή έστω και βασικό μισθός κ.ο.κ.)
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου