Η συμβολή της καταστροφής του περιβάλλοντος στην εμφάνιση των επιδημιών

Του Βασίλη Ζουμπουρλή

Το κείμενο είναι απόσπασμα (η 13η ενότητα), του άρθρου «Η Πανδημία του SARS-CoV-2 ως επιστημονική και κοινωνική πρόκληση τον 21ο αιώνα»,  του μέλους του Συλλόγου Εμείς που σπουδάσαμε στον σοσιαλισμό, Β. Ζουμπουρλή, το οποίο δημοσιεύτηκε και στον Ημεροδρόμο.  Ο Βασίλης Ζουμπουρλής είναι Διδάκτωρ, Μοριακός Βιολόγος και Γενετιστής, Διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών με εξειδίκευση στη Μοριακή Βιολογία του καρκίνου και των βλαστικών κυττάρων, πρόεδρος του Συλλόγου εργαζομένων του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.

Συμπεράσματα και σκέψεις για μία καλύτερη σχέση
του ανθρώπου με το περιβάλλον.

Πολλοί σημαντικοί επιστήμονες όπως: οι καθηγητές Μάικλ Γκρέγκερ πρώην διευθυντής Δημόσιας Υγείας και Κτηνοτροφίας στο Humane Society των ΗΠΑ, και Ρόμπ Γουάλας εξελικτικός βιολόγος και φυλογεωγράφος δημόσιας υγείας, συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα, συγγραφέας του Big Farms Make Big Flu και πρώην σύμβουλος του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ”, θίγουν την γενεσιουργό αιτία της εμφάνισης των τελευταίων επιδημιών και την τωρινή πανδημία με τον κορωνοϊό SARS-COV-2. Το μήνυμα και από αυτή την πανδημία είναι ότι πρέπει να τερματιστεί η άνιση πρόσβαση στους φυσικούς πόρους, ώστε να αποτρέψουμε και την επόμενη πανδημία που θα έρθει με Μαθηματική ακρίβεια[1],[2].

Η προστασία της δημόσιας υγείας απαιτεί την επανεξέταση της σχέσης του ανθρώπου με όλα τα βιολογικά οικοσυστήματα ιδιαίτερα τα ζωικά και γενικότερα με το περιβάλλον. Τα υπάρχοντα γονιδιωματικά δεδομένα αποκαλύπτουν πλέον με σαφήνεια ότι, πίσω από την παγκόσμια πανδημία COVID-19 o ιός, πιθανότατα να έχει εισέλθει στον ανθρώπινο πληθυσμό μέσω της αλληλεπίδρασης με νυχτερίδες ή από κάποιον άλλον ενδιάμεσο ξενιστή με πιο πιθανό τη μοσχογαλή[3].

Φαίνεται ότι η αντιμετώπιση των πανδημιών χρειάζεται μία ολιστική προσέγγιση που θα επικεντρώνεται στην αιτιότητα τους δηλ. την γενεσιουργό αιτία τους, παρά στα μέτρα που παίρνονται κατά την εκδήλωσή τους, που έτσι και αλλιώς, θα πρέπει να παρθούν για να περιοριστούν οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές. Και για να γίνει αυτό πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με το περιβάλλον και τις ανισότητες που οδηγούν στην καταστροφή του.

Υπολογίζεται ότι το 75% των νέων μολυσματικών νόσων είναι αποτέλεσμα της επαφής μεταξύ ανθρώπων και ζώων. Όλοι θα θυμόμαστε μερικές εξ αυτών την τελευταία εικοσαετία όπως των Ζίκα, Εμπόλα, SARS, της γρίπης των πτηνών, της MERS και, φυσικά, τώρα, της COVID-19 .

Στο Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών τονίζονται οι βασικοί παράγοντες της εξάπλωσης των ιών στον άνθρωπο και αυτοί είναι: 1) η αποψίλωση των δασών, 2) η εντατική καλλιέργεια και 3) η κλιματική αλλαγή. Ένας αριθμός μελετών έχουν διαπιστώσει ότι η παγκόσμια προσέγγιση στην παραγωγή αγαθών ― συμπεριλαμβανομένων βασικών γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων όπως το βόειο κρέας, το φοινικέλαιο, ο καφές και το κακάο ― διευκολύνει τη μεγαλύτερη εξάντληση των πόρων στις φτωχότερες χώρες από ό, τι στα πλούσια έθνη.

Η παραγωγή των προαναφερθέντων προϊόντων οδηγεί 1) στην αποψίλωση των δασών και 2) στην απώλεια της βιοποικιλότητας. Αυτοί είναι οι βασικοί παράγοντες της μετάδοσης νόσων μεταξύ των ειδών. Στα περισσότερα έθνη (Υποσαχάρια Αφρική, Νοτιοανατολική Ασία και Λατινική Αμερική) που παράγουν καφέ και κακάο, το 95% της παραγωγής εξάγεται στον Βορρά, κυρίως στη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη.

Όσον αφορά την κλιματική αλλαγή ο αναπτυγμένος οικονομικά κόσμος φέρει την μεγαλύτερη ευθύνη για τις παγκόσμιες εκπομπές αερίων που ευθύνονται για το φαινόμενο του θερμοκηπίου και για την παραγωγή άλλων επιβλαβών ρύπων. Τα φτωχά κράτη που ευθύνονται σε πολύ λιγότερο βαθμό για το φαινόμενο του θερμοκηπίου υποφέρουν περισσότερο από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής που σχετίζονται με νόσους που μεταδίδονται με τα κουνούπια. Ακόμη και πολύ μικρές αυξήσεις της θερμοκρασίας, διευκολύνουν επί του παρόντος την εξάπλωση των κουνουπιών σε νέες περιοχές, όπου οι άνθρωποι στερούνται ανοσίας στις νόσους που αυτά μεταφέρουν(³).

Στα πιεσμένα οικοσυστήματα των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών, εξαφανίζονται τα μεγάλα αρπακτικά ζώα. Έτσι δημιουργούνται ανισορροπίες στην κοινότητες των βιοσυστημάτων και αναπαράγονται και ευνοούνται έτσι οι νυχτερίδες, οι αρουραίοι και τα κουνούπια, δηλ. εκείνα τα είδη που συνήθως μεταδίδουν τις ζωονόσους σε ανθρώπους. Η έλλειψη τροφής για τα συγκεκριμένα είδη ζώων στα οικοσυστήματα που βίωναν με αρμονία προηγουμένως λόγω βίαιων παρεμβάσεων των ανθρώπων, ενισχύει τον ανταγωνισμό μεταξύ τους για την κάλυψη των διατροφικών τους αναγκών. Η απώλεια τροφής για τα ζώα αυτά τα οδηγεί να μεταναστεύσουν σε πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές, και έρχονται σε όλο και πιο στενή επαφή με τους ανθρώπους (³).

Η νόσος COVID-19 θα πρέπει να ηχήσει σαν καμπάνα πολύ δυνατά στα αυτιά της παγκόσμιας οικονομικής ελίτ αλλά και του κάθε μεμονωμένου καταναλωτή. Εάν δεν αντιμετωπιστούν ολιστικά τα παγκόσμια ζητήματα σχετικά με το περιβάλλον, την υγεία και την ανάπτυξη, θα συνεχίσουν να εμφανίζονται νέες πανδημίες. Πρέπει να δοθεί νέα προτεραιότητα στην ελάττωση των επιπέδων κατανάλωσης, στην εξάλειψη των εμπορικών και οικονομικών ανισοτήτων και στη δημιουργία βιώσιμων συστημάτων παραγωγής για τους ανθρώπους και το περιβάλλον, και όλα αυτά, μόνο σε ένα διαφορετικό κοινωνικο – πολιτικό σύστημα.

Η τρέχουσα κρίση της πανδημίας του κορωνοϊού, μας παρέχει τη μοναδική και απαραίτητη ευκαιρία, για να σκεφτούμε πολύ σοβαρά τη σχέση μας με το περιβάλλον. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι μεγάλες εταιρείες της αγροδιατροφής και οι παγκόσμιες πολιτικές, θα πρέπει άμεσα να προβληματιστούν για το υπάρχον βιομηχανικό περιβάλλον, όπου παράγονται τα προϊόντα διατροφής στις μέρες μας. Η τρέχουσα διαδικασία παραγωγής τους τροποποιείται συχνά με την εισαγωγή νέων τεχνολογιών που στην ουσία οδηγούν σε σημαντικές παραβιάσεις της ισορροπίας των φυσικών οικοσυστημάτων. Αυτή η προσέγγιση ασφαλώς και αυξάνει τον ρυθμό παραγωγής και το μέγεθος του συνολικού προϊόντος, αλλά ταυτόχρονα ευνοεί τα μέγιστα την ενίσχυση των συνθηκών των ιογενών εξελίξεων, έτσι ώστε οι νέες μεταλλάξεις να παράγονται με μεγαλύτερο ρυθμό και με μεγαλύτερη λοιμογόνο δύναμη. Οι προειδοποιήσεις από τις μέχρι τώρα πανδημίες είναι πολλές, είναι στο χέρι της ανθρωπότητας να επιλέξει το μέλλον της.

Παρότι οι προειδοποιήσεις από τις πανδημίες είναι πολλές, ισχύει αυτό που τονίζει ο καθηγητής Ρόμπ Γουάλας «οι αγροεπιχειρήσεις εστιάζουν σε τέτοιον βαθμό στα κέρδη, που το ρίσκο ενός ιού που ίσως σκοτώσει ένα δισεκατομμύριο ανθρώπων αντιμετωπίζεται ως ένα ρίσκο που αξίζει να παρθεί»(²). Με άλλα λόγια αν μιλούσαμε τη γλώσσα της Μοριακής Βιολογίας η παγκόσμια οικονομική ελίτ με τις αγροδιατροφικές εταιρίες αυτοπροσδιορίζεται από το επικρατούν γονίδιο του κέρδους που καθορίζει τον κυρίαρχο φαινότυπό της, την συμπεριφορά της που είναι επιθετική απέναντι στο περιβάλλον και τους ανθρώπους. Το γονίδιο αυτό έχει τέτοια ισχύ, είναι κυρίαρχο στη γλώσσα της Βιολογίας, τόσο που καμία προσπάθεια πειθούς δεν έχει αποδώσει μέχρι σήμερα. Συνεπώς θα προβάλλει σε κάθε πανδημία όπως και στα τόσα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κόσμος της εργασίας παγκόσμια πιο καθαρά το ερώτημα, υπάρχει εναλλακτική λύση; Ασφαλώς και υπάρχει ας την αντλήσουμε από το ποίημα «εγκώμιο στη διαλεκτική»[4] του Μπέρτολτ Μπρέχτ:

Το άδικο προχωράει σήμερα με βήμα όλο σιγουριά.
Οι καταπιεστές προετοιμάζονται για δεκάδες χιλιάδες χρόνια.
Η βία εξασφαλίζει: Όπως ακριβώς είναι, έτσι θα μείνει. Καμιά φωνή δεν αντηχεί έξω από τη φωνή των κυρίαρχων
και στις αγορές λέει η εκμετάλλευση αδιάντροπα:
Τώρα εγώ πρώτη ξεκινάω.
Μα κι από τους καταπιεσμένους λένε τώρα πολλοί:
Αυτό που θέλουμε, ποτέ δεν πρόκειται να γίνει.

 Όποιος ακόμα ζει, δε λέει: Ποτέ! Το σίγουρο δεν είναι σίγουρο.
Όπως ακριβώς είναι, έτσι δεν μένει.
Όταν πουν ό,τι είχανε οι κυρίαρχοι να πούνε θα μιλήσουνε οι κυριαρχούμενοι.
Ποιος τολμάει να πει: Ποτέ;
Ποιος φταίει, σαν η καταπίεση παραμένει; Εμείς.
Ποιος θα φταίει σαν η καταπίεση συντριβεί; Εμείς πάλι.
Όποιος γονατισμένος είναι, όρθιος να σηκωθεί!
Όποιος χαμένος είναι, να παλέψει!
Όποιος την κατάστασή του έχει αναγνωρίσει, πώς να εμποδιστεί;
Γιατί οι νικημένοι του σήμερα είναι οι νικητές του αύριο
Και το Ποτέ γίνεται: Σήμερα ακόμα!

Και μετά όπως μας λέει ο ποιητής Κώστας Βάρναλης[5],[6] 

Θα γιορτάσουμε σαν ένας τη μεγάλη ανατολή
Κάθε τόπου …… κάθε γέννας

Κάθε γλώσσας οι καλοί

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] https://www.youtube.com/watch?v=YIJLjaZT8uU&feature=share.

[2] https://www.marx21.de/coronavirus-agribusiness-would-risk-millions-of-deaths/

[3] https://www.flash.gr/environment/1595287/koronoios-proeleysi-mipos-i-pandimia- einai-krisi-dikis-mas-kataskeyis

[4] https://searchingthemeaningoflife.wordpress.com/2016/11/09/praise-the-dialectic- of-bertolt-brecht/

[5] https://www.youtube.com/watch?v=-F2ouJR-MiY

[6] https://tvxs.gr/news/blogarontas/o-agnostos-barnalis

Posted in: ΕΠΙΣΤΗΜΗ-ΕΡΕΥΝΕΣ