Ένας χρόνος με τα Κίτρινα Γιλέκα της Αρντές

By Pierre Souchon and Ελίνα Βέτση (μετάφραση)

 

Στις 17 Νοεμβρίου, το μεγαλύτερο κοινωνικό κίνημα των τελευταίων δεκαετιών στη Γαλλία έκλεισε έναν χρόνο κινητοποιήσεων. Παρουσιάζουμε σήμερα το χρονικό του κινήματος μέσα από τις αφηγήσεις Κίτρινων Γιλέκων σ’ έναν επαρχιακό νομό της χώρας. Η Αρντές βρίσκεται στην περιφέρεια Ωβέρνης-Ροδανού-Άλπεων στα νοτιοδυτικά της χώρας και χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλία στο φυσικό περιβάλλον. Πρωτεύουσα είναι το Πριβά με 8.305 κατοίκους. Ο νομός πήρε το όνομά του από τον ποταμό Αρντές που τον διασχίζει.

Με πολύ διαφορετική μορφή και συμμετοχή, στα αιτήματά των Κίτρινων Γιλέκων πλέον έχουν προστεθεί και άλλα, πέρα από την υπεράσπιση της αγοραστικής δύναμης: το περιβάλλον, ο αγώνας κατά της αστυνομικής βίας, το Δημοψήφισμα με Πρωτοβουλία των Πολιτών. Ήδη αποσταθεροποιημένη από την προηγούμενη χρονιά, η κυβέρνηση φοβάται πως οι συνταξιοδοτικές μεταρρυθμίσεις της θα ρίξουν και άλλο λάδι στη φωτιά, όπως άλλωστε αφήνει να διαφανεί και η μεγάλη απεργία της Πέμπτης 5 Δεκεμβρίου.

«Είναι στενάχωρο… Τίποτα δεν είναι πια το ίδιο.» H Νικόλ έριξε ένα θλιμμένο βλέμμα στον κυκλικό κόμβο του Μασιμπράντ (1), που πριν από μερικές εβδομάδες ήταν ζωντανός από την παρουσία των Κίτρινων Γιλέκων της Αρντές (2). Το μαϊστράλι του Ιανουαρίου έστελνε ένα μίζερο πανό να χτυπά πάνω σε κάτι στοιβαγμένες παλέτες. «Έπρεπε να μεταφερθούμε σε μια ιδιωτική ιδιοκτησία, βρίσκεται όμως μακριά από τον δρόμο. Είμαστε λιγότερο ορατοί, κι έτσι χάνουμε άτομα.» Λίγο μετά την ομιλία του Προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας, στις 10 Δεκεμβρίου 2018, εκσκαφείς, μπουλντόζες και δυνάμεις ασφαλείας άρχισαν να εισέρχονται μαζικά στους κυκλικούς κόμβους. Ξάφνου ένα στρατιωτικό λεξιλόγιο έκανε την εμφάνισή του μεταξύ των Κίτρινων Γιλέκων, με τα ονόματα των κόμβων να θυμίζουν εκείνα μεγάλων μαχών: «Υποχωρήστε στο Σαναλέιγ», «Αύριο ανακαταλαμβάνουμε το Ορσιβάλ»… Αρκετές εγκαταστάσεις πυρπολήθηκαν μόλις έκαναν την εμφάνισή τους από μακριά οι περιστροφικοί φάροι των περιπολικών, ένας τρόπος επανασύνδεσης με την πολιτική της καμένης γης. «Στα σημεία συνάντησης στους κόμβους νιώθαμε άνετα. Περνούσαμε όποτε θέλαμε, υπήρχαν έντονες λογομαχίες, μετά αγκαλιάσματα», συνέχιζε η Νικόλ. «Κάποιος αναλάμβανε μια πρωτοβουλία το πρωί, έκανε τον κύκλο της την ημέρα, το βράδυ αποφασίζαμε πώς θα προχωρούσαμε… Πλέον, έχουν απομείνει μόνο οι συγκεντρώσεις. Αλλά είναι βαρετά έτσι! Πρέπει να οργανωνόμαστε για να πηγαίνουμε, όπως σε κάθε δραστηριότητα, να είμαστε καθιστοί και να ακούμε σε μια αίθουσα…»

Καιρός για οργάνωση

Καταστρέφοντας αυτούς τους νέους χώρους κοινωνικότητας που υποστηρίχθηκαν ένθερμα από τους καταληψίες, οι αρχές επανήλθαν σε μια παλιά συνήθειά τους –και σε μια γνώση που αποκτήθηκε στην πορεία της κοινωνικής ιστορίας: οι επιθέσεις στους χώρους συγκέντρωσης των λαϊκών στρωμάτων εμποδίζει την οργάνωσή τους. Προς αποφυγή ενός τέτοιου ενδεχομένου, ζητούμενη ήταν επίσης και μια παρέμβαση προς τα πάνω, προς τους «ηγέτες» του κινήματος. Έτσι λοιπόν, από τα τέλη του Οκτωβρίου 2018, οι διοργανώτριες της κινητοποίησης της 17^ης Νοεμβρίου στο Facebook έπεσαν θύματα τηλεφωνικών εκστρατειών εκφοβισμού, αμφίβολης προελεύσεως. «Επρόκειτο περί περίεργων κλήσεων», εξιστορεί η Στεφανί, «που μετέδιδαν πληροφορίες προερχόμενες από το ίδιο πρόσωπο: “κάποιον από την προσωπική φρουρά του Μακρόν”. Η βασική ιδέα ήταν πως έπρεπε να σταματήσουν τα πάντα, πως ο Μακρόν θα οδηγούσε τη χώρα σε εμφύλιο πόλεμο και πως εμείς θα ήμασταν οι πρώτοι πεσόντες». Τέτοιες τακτικές είχαν ισχυρό αντίκτυπο σε αυτούς τους πρωτο-ακτιβιστές –γυναίκες στην πλειοψηφία τους– και οδήγησαν στην αποχώρηση μεγάλου μέρους τους.

Και όμως… «Θα συνεχίσω.» Παρά τους εκτοξευτές αμυντικών σφαιρών, τη ρίψη χειροβομβίδων στις πόλεις και τους πρώτους ακρωτηριασμούς που ανακάλυπτε με φρίκη μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η Βανέσα δεν τα παράτησε: «Θέλω να πολεμήσω τη βία». Το σύνθημα αυτό δεν βρισκόταν μεταξύ των σαράντα δύο εθνικών διεκδικήσεων των Κίτρινων Γιλέκων, που η Βανέσα διαχώριζε σε δύο σκέλη: «Την οικονομία, διότι δεν μπορούμε να περιμένουμε άλλο. Και τη δημοκρατία, διότι αν δεν θωρακιστούμε, θα μας δώσουν κάτι σήμερα για να μας το ξαναπάρουν πίσω αύριο! Όμως προσοχή, θα βρείτε έναν τοίχο μπροστά σας!».

Καταμερισμός του πλούτου, καταμερισμός των αποφάσεων: η γλώσσα αυτή, στις αρχές του 2019, δεν ανήκε στις συνδικαλιστικές συνομοσπονδίες. Εξοικειωμένες με κυρίως αμυντικά και λιγότερο άμεσα πολιτικά καλέσματα, ήταν ιδιαίτερα προσεκτικές στις δηλώσεις τους σχετικά με το κίνημα, σε αντίθεση με την έκδηλη εχθρότητα που είχαν επιδείξει στην αρχή. Από την πλευρά των Κίτρινων Γιλέκων, η μη συμμετοχή των συνδικάτων των οδικών μεταφορών σε απεργία που είχε προγραμματιστεί για την 9^η Δεκεμβρίου, δημιούργησε ένα αρνητικό προηγούμενο: «Δεν ακολούθησαν, και όλα αυτά για να πετύχουν μια πολύ μικρή νίκη», λέει με λύπη η Μπριζίτ. «Τη μέρα εκείνη ήμουν στα διόδια. Από νωρίς το πρωί, είχαμε συγκεντρωθεί περίπου διακόσια άτομα, τους περιμέναμε… Είχαμε μια χρυσή ευκαιρία να λυγίσουμε την απέναντι πλευρά». Το θέμα αυτό συζητήθηκε για καιρό στις συναντήσεις, με όλους να συμφωνούν και να φορτώνουν ανάκατα σε όλα τα συνδικάτα την ίδια ντροπή.

Εκείνη την περίοδο στη Βερνέ (νοτιοδυτική Γαλλία), αργά, εν μέσω χάους και ζητωκραυγών, ασπασμών και του θορύβου από τις πόρτες που ανοιγόκλειναν, η Εβελίν ασχολούνταν με τη «δόμηση» των συγκεντρώσεων: «Κάνω αγωνιστική δουλειά στη βάση». Συνταξιούχος, συμμετείχε τόσο σε διάφορες δράσεις όσο και στις πιο «γιορτινές» περιστάσεις –και, με έναν επίσης «βασικό» τρόπο, μοιραζόταν την τεχνογνωσία που είχε αποκτήσει μετά από σαράντα χρόνια πολιτικού και συνδικαλιστικού αγώνα: τη σύνταξη της ημερήσιας διάταξης, τη σειρά των ομιλιών και των δευτερολογιών, τις υποχρεωτικές και τις αναιρέσιμες εντολές ανάθεσης καθηκόντων… Οι πρακτικές αυτές ευδοκίμησαν γρήγορα και κατέστησαν τη γενική συνέλευση της Βερνέ μια μοναδική περίπτωση στην Αρντές –κυρίως λόγω του μακρού χρόνου οργάνωσης που συμβίωνε αρμονικά με τον χρόνο δράσης, ιδίως των διαδηλώσεων του Σαββάτου.

Η ίδια «αγωνιστική δουλειά στη βάση», που έγινε θετικά αποδεκτή από τα Κίτρινα Γιλέκα πέρα από τα όρια του νομού, δεν υπήρξε πουθενά αλλού στην Αρντές. Ούτε καν στη Φεράνς, όπου η συνδικαλιστική και κομματική Αριστερά κινητοποιεί, σε τακτική βάση, αρκετές εκατοντάδες οπαδούς σε διαδηλώσεις. Παραδομένα στην τύχη τους, τα Κίτρινα Γιλέκα αρχικά λειτούργησαν υπό μορφή κλειστών επιτροπών: ορισμένοι άνθρωποι με κοινές συνισταμένες κατάστρωναν σχέδια, συλλογισμούς, έφτιαχναν φυλλάδια στα κρυφά, προτού παρουσιάσουν σε όλους την τελική μορφή τους. Ο συγκεκριμένος τρόπος οργάνωσης σύντομα προκάλεσε εντάσεις στο κοινό, ένα μεγάλο μέρος του οποίου εγκατέλειψε το κίνημα. Στη συνέχεια, οι διαφωνίες υπερίσχυσαν ακόμα και της ίδιας της επιτροπής, η οποία διαχωρίστηκε σε φράξιες. Υπομονετικά, μόνη της, σε μια μακρινή πόλη, η Εβελίν απλά υπενθύμιζε «τα βασικά πράγματα»: τη μακρά ιστορία της διχόνοιας, την αναγκαιότητα της ενότητας, της οργάνωσης…

Οι πρώτες διχόνοιες

Η οργάνωση. Χωρίς πια την κλειστή επιτροπή, ανεπαίσθητα, τρεις ομάδες δημιουργήθηκαν στη Φεράνς. Δύο εξ’ αυτών, μειοψηφικές, αντιτίθονταν η μία στην άλλη ήδη από τον Ιανουάριο. Η πρώτη, αποτελούμενη από αρκετά στελέχη εταιρειών και του Δημοσίου, εν ενεργεία ή σε σύνταξη, επιθυμούσε οι διαδηλώσεις του Σαββάτου να έχουν χαρακτήρα εορταστικό και συγχρόνως χαρακτηριστικό της ξεχωριστής ταυτότητας των Κίτρινων Γιλέκων –και μόνο. Αυτή η ρουτινιάρικη αντίληψη και η υποχωρητικότητα επικρίθηκαν από τη δεύτερη, ολοφάνερα πιο πρόθυμη να επιδιώξει νέες, ριζοσπαστικές ενέργειες και να ενισχύσει την υποστήριξη του κινήματος. Η ομάδα αυτή απαρτιζόταν κυρίως από γυναίκες, μόνες και σε εργασιακή επισφάλεια. Μεταξύ των δύο, βρίσκονταν αρκετές δεκάδες άτομα των οποίων η καρδιά διχαζόταν. «To χειρότερο», θυμάται η Ωντρέ, «είναι πως στην αρχή ήμασταν όλοι χέρι με χέρι! Οι δύο ομάδες περνούσαμε τα βράδια μας μαζί. Χορεύαμε, γιορτάζαμε. Δεν μπορώ να καταλάβω τι συνέβη.» Ακόμη πιο παράξενο: στις αρχές του κινήματος, η πλειοψηφία των μελών των ομάδων αυτών ψήφιζαν υπέρ του Εθνικού Μετώπου (πλέον «Εθνικός Συναγερμός») της Μαρίν Λεπέν –άρα οι πολιτικές προτιμήσεις δεν αποτέλεσαν την αιτία των διαφωνιών. «Στην πραγματικότητα, αυτοί οι τύποι δεν ανήκαν στον κόσμο μας», αναλύει η Αν. «Ήδη από την αρχή, έλεγαν ότι τα πράγματα πήγαιναν καλά γι’ αυτούς, ότι είχαν ιδιόκτητα σπίτια, ότι μπορούσαν να φύγουν διακοπές, αλλά ότι παρόλα αυτά μας στήριζαν…»

Στην πραγματικότητα, η κοινωνική τάξη στην οποία ανήκε ο καθένας ήταν εκείνη που καθόρισε τις επιλογές αλλά και τη δέσμευσή του στο κίνημα. Αυτή επισφράγισε επίσης τη διαρκή μειοψηφία της ομάδας των στελεχών, όπως και την τήρηση των αποστάσεων από τις θέσεις του Εθνικού Συναγερμού. Η προερχόμενη από τα λαϊκά στρώματα ομάδα αναγνώρισε τον Εθνικό Συναγερμό ως εχθρό, αφού σταδιακά ανακάλυψε πως υπερασπιζόταν ταυτόχρονα την επιβολή της τάξης (το κόμμα αντιτάχθηκε στην αμνηστία των καταδικασθέντων Κίτρινων Γιλέκων και υποστήριξε την καταστολή) και τα φιλελεύθερα οικονομικά μέτρα (τοποθετήθηκε κατά της αύξησης του κατώτατου μισθού). Αντιθέτως, οι ίδιες κατασταλτικές και φιλελεύθερες θέσεις δεν δημιουργούσαν πρόβλημα στην πιο ευνοούμενη ομάδα, που καταδίκαζε τις βίαιες διαδηλώσεις και το βασικό κίνητρό της υπέρ της ψήφου στον Εθνικό Συναγερμό ήταν το μεταναστευτικό ζήτημα –το οποίο προσπάθησε μάταια να εισάγει στο κίνημα.

Καθώς η δυναμική των απαρχών του κινήματος άρχιζε να κλονίζεται, ξεκίνησαν να κοιτούν και προς άλλες κατευθύνσεις. Τον Δεκέμβριο του 2018 έγινε το πρώτο «κάλεσμα του Κομερσύ» –από το όνομα μιας κοινότητας της Μεζ (Λωραίνη, βορειοανατολική Γαλλία)– με στόχο τον συντονισμό σε εθνικό επίπεδο. Περισσότερα από τετρακόσια Κίτρινα Γιλέκα από όλη τη Γαλλία συναντήθηκαν στα τέλη Ιανουαρίου στη «Συνέλευση των Συνελεύσεων», ενώ σύντομα θα ακολουθούσαν και άλλες. Στην αρχή, η πρωτοβουλία δεν είχε μεγάλη απήχηση στην Αρντές. Τέλη Ιανουαρίου και στο Κομερσύ δεν είχε φανεί κανένας εκπρόσωπος του νομού, σε αντίθεση με το Σαιν-Ναζαίρ (δυτική Γαλλία, το μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας στον Ατλαντικό) τον Απρίλιο και το Μονσό-λε-Μιν (Βουργουνδία, νοτιανατολική Γαλλία) τον Ιούνιο. «Δεν καταλαβαίνουμε τι θέλουν να κάνουν», αναστέναζε η Κλερ λίγο καιρό μετά το Κομερσύ. «Τα πρακτικά των συνεδριάσεών τους φτάνουν τις δεκαπέντε σελίδες… Και να συζητάς ένα ολόκληρο σαββατοκύριακο ενώ είναι ώρα για κινητοποίηση; Επιπλέον, στην ομάδα μας, οι δύο εκπρόσωποι του Σαιν-Ναζαίρ είναι μια καθηγήτρια πανεπιστημίου και άλλη μία που πληρώνει φόρο μεγάλης ακίνητης περιουσίας…» Αυτές οι απεσταλμένες μπήκαν στο κίνημα πυροδοτημένες από το κάλεσμα του Κομερσύ, όταν άλλοι το εγκατέλειπαν επειδή παραμελούσαν την οικογένειά τους, από τον φόβο της καταστολής ή την έλλειψη άμεσης δυνατότητας για αγώνα…

Η πρόταση για δημοψήφισμα με πρωτοβουλία των πολιτών (RIC) κατεύνασε για λίγο καιρό τα πνεύματα: εμφανιζόμενο ως η πλέον άμεση λύση για την επίλυση όλων των προβλημάτων, την άνοιξη μονοπώλησε αρκετές βραδιές ομιλιών, στην αρχή γεμάτες κόσμο, στη συνέχεια όλο και λιγότερο. Στην πραγματικότητα, οι ιδρυτικές συνεδρίες, όπου η παρακολούθηση γινόταν με όπλα ένα στυλό και ένα σημειωματάριο, προσέλκυαν ένα κοινό ικανοποιημένο με την παρουσία του σε μια «σχολική» θέση, μπροστά σε κάποιον «γνώστη» –το κοινό αυτό όμως κάθε άλλο παρά αποτελούσε την κοινωνική πλειοψηφία των Κίτρινων Γιλέκων, η οποία συσπειρωνόταν κάθε μέρα όλο και περισσότερο γύρω από τα λαϊκά στρώματα.

Στις κινητοποιήσεις, οι λαϊκές τάξεις περιλάμβαναν στις τάξεις τους μεγάλο αριθμό παλαιών συνδικαλιστών. Εξάλλου, μετά το αρχικά ψυχρό κλίμα, το κάλεσμα της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών της Γαλλίας (CGT) και άλλων οργανώσεων για την κήρυξη της 5^ης Φεβρουαρίου ως «εθνικής ημέρας εικοσιτετράωρης απεργίας» είχε γεννήσει την ελπίδα μιας γενικής απεργίας. Η αποτυχία της κινητοποίησης ενίσχυσε την πεποίθηση των Κίτρινων Γιλέκων ότι μόνο εκείνοι είχαν την ικανότητα να κάνουν την κυβέρνηση να υποχωρήσει, ενόσω παράλληλα το κίνημα εξασθένιζε μέρα με τη μέρα. Την ίδια στιγμή, παντού, οι αλληλέγγυες ομάδες ενισχύονταν, χτίζονταν στους κυκλικούς κόμβους, στα μπλόκα, ενάντια στην καταστολή –δίνοντας την πολύ χειροπιαστή εντύπωση πως μια κοινότητα βρισκόταν σε διαδικασία συγκρότησης. Άγνωστοι φιλοξενούνταν, εμπιστεύονταν τα πιο μεγάλα μυστικά τους με την ίδια ευκολία που εμπιστεύονταν τα παιδιά τους, πρόσφεραν τα αυτοκίνητά τους… ακόμα και τα σπίτια τους. «Απίστευτο!», έλεγε με έκπληξη η Ελοντί στον Νικολά, συνδικαλιστή και Κίτρινο Γιλέκο. «Φέτος το καλοκαίρι μπορώ να περάσω τις διακοπές μου σε τρεις διαφορετικούς νομούς χωρίς να πληρώσω για διαμονή, μόνο και μόνο επειδή είμαστε Κίτρινα Γιλέκα. Πράγματι, είμαστε πολλά περισσότερα από αυτό. Είμαστε… Είμαστε…»

–Σύντροφοι.

–Είναι παλιά ιστορία αυτή, δεν είναι;

Ο Νικολά ήταν πεπεισμένος: «Ξαναμαθαίνουν τα πάντα από το μηδέν. Σε τέτοιο βαθμό, ώστε πολλοί θα ήθελαν να βγάλουν το γιλέκο τους, διότι αισθάνονται στιγματισμένοι, δακτυλοδεικτούμενοι… Πρόβλημα: αφού κανείς δεν τους λέει πως ανήκουν στην εργατική τάξη, πού ανήκουν τελικά;»

Μερικές εβδομάδες αργότερα, νέα αποτυχία. Η 19^η Μαρτίου, ημέρα συνδικαλιστικής δράσης, συγκέντρωσε πολύ λίγο κόσμο σε τοπικό επίπεδο. Στην επόμενη γενική συνέλευση των Κίτρινων Γιλέκων της Βερνέ είχαν προσκληθεί αρκετά μέλη εργατικών οργανώσεων: «Εκεί, διαφωτιστήκαμε σε διάφορα θέματα», αναφέρει ο Ρολάν. «Είχαμε μια συζήτηση ειλικρινή και έντιμη: οι συνδικαλιστές μάς εξήγησαν πως δεν μπορούσαν να κάνουν κάτι καλύτερο, πως δεν μπορούσαν να κινητοποιήσουν περισσότερους ούτε στις επιχειρήσεις ούτε στους δρόμους. Ήταν πολύ σαφές.» Αντιμέτωποι με μια τέτοια διαπίστωση, τα Κίτρινα Γιλέκα αποφάσισαν να οργανώσουν συγκεντρώσεις έξω από τις επιχειρήσεις. Ελλείψει επαρκούς δυναμικού, η πρωτοβουλία δεν συνεχίστηκε για πολύ και σήμανε το τέλος της ελπίδας για μια συμμαχία με τα συνδικάτα.

Αγωνιστική συνύπαρξη μόνο «μεταξύ μας»

Μια επίσης σημαντική απουσία: οι πολιτικά ενταγμένοι. Τυχαία, εκείνη την περίοδο, σε μια αγορά της Ραστέλ, η Αν διασταυρώθηκε με μια τέτοια μεγάλη παρέα που έπινε το ποτό της και άρχισε στα γρήγορα να τους κάνει ερωτήσεις: «Γιατί η ρωσική επανάσταση είναι τόσο σημαντική; Είμαστε στη Γαλλία εδώ, σωστά;». Η συχνότητα των αναφορών στους «τροτσκιστές», στους «σταλινικούς», χωρίς να υπολογίζουμε τις αναφορές στους «αναρχικούς», δημιούργησε σύντομα μια κατάσταση ασυνεννοησίας. «Εξηγήστε μου όμως!» Τα γέλια συνεχίζονταν. «Γνωρίζετε πολλά πράγματα και δεν μοιράζεστε τίποτα! Και επιπλέον, γιατί δεν έρχεστε ποτέ στα μπλόκα στους κόμβους;»

–Για να μην σας κάνουμε κήρυγμα.

Το χοντροκομμένο αυτό επιχείρημα δεν ήταν ακριβώς εκείνο που θα ξεκαθάριζε τη συζήτηση:

–Δεν μπορείτε απλά να έρθετε κάπου, να συζητήσετε κανονικά, να ανταλλάξετε απόψεις;

Στην πραγματικότητα, όταν κυριαρχεί η αγωνιστική συνύπαρξη «μεταξύ μας», ζεστή, οικεία ακόμα και στις στρωμένες πια διαμάχες, δεν έχεις καμία διάθεση να εμπλακείς σε μια ξένη κοινωνική πραγματικότητα, που αγνοεί τα συνηθισμένα θέματα συζήτησης μεταξύ των πολιτικοποιημένων. Ωστόσο, οι ίδιοι προσήλθαν μαζικά στην προβολή της ταινίας J’veux du soleil! που διοργανώθηκε από τα Κίτρινα Γιλέκα, παρουσία του Φρανσουά Ρουφέν, ενός εκ των σκηνοθετών της ταινίας και βουλευτή της Ανυπότακτης Γαλλίας στον νομό του Σομ. Όλοι τους πήραν τον λόγο εν μέσω πολλών εκατοντάδων ανθρώπων ντυμένων στα κίτρινα, χωρίς εκείνη τη φορά να φοβούνται πως θα έκαναν κήρυγμα. Ο τοπικός Τύπος απαθανάτισε τη στιγμή. Δεν ήταν πια εκεί όταν οι ίδιοι πολιτικοποιημένοι εγκατέλειπαν την αίθουσα, εξοργισμένοι από τον «αντισημιτισμό» μιας γυναίκας άνω των πενήντα από τα Κίτρινα Γιλέκα, που στο φόρεμά της υπήρχε σχεδιασμένος ένας υπαινιγμός της χειρονομίας «κενέλ» (3). Ωστόσο, η κυρία αγνοούσε οτιδήποτε είχε σχέση με τον Ντιεντονέ και την επόμενη εβδομάδα ετοιμαζόταν να συμμετάσχει σε… μια πορεία των Κίτρινων Γιλέκων ενάντια «σε κάθε μορφή βίας, ρατσισμού και διακρίσεων».

Το οικολογικό «μάθημα» ήταν επίσης αρκετά διαδεδομένο. Την άνοιξη, η Ναταλί και η Μπριζίτ ανέλαβαν να πρασινίσουν τα Κίτρινα Γιλέκα της Σαλέτ. «Εκείνο που είναι σημαντικό να γίνεται», δίδασκε η Ναταλί, «είναι η εναλλαγή των καλλιεργειών και κυρίως, κυρίως η χρήση κοπριάς. Ειδάλλως η γη πεθαίνει. Και ποτέ συνθετικό λίπασμα, ρυπαίνει το περιβάλλον!». Από την πλευρά της, η Μπριζίτ τόνιζε τα οφέλη της αειφόρου καλλιέργειας με ένα ενημερωτικό φυλλάδιο. Οι συμμετέχοντες στη συνέλευση άκουγαν προσεκτικά και για πολλή ώρα –μέχρι τη στιγμή που ο Νοέλ, στη συνέχεια ο Μαρσέλ, o Γκι και ο Πασκάλ απάντησαν ντροπαλά πως, ως γιοι αγροτών, εφαρμόζουν όλα τα παραπάνω στους κήπους τους, εδώ και σαράντα χρόνια…

Ωστόσο, οι πολιτικά ενταγμένοι είναι σε θέση να εκτιμήσουν τι θα είχαν κερδίσει αν άκουγαν περισσότερο: «Τα σαράντα δύο αιτήματα των Κίτρινων Γιλέκων ήταν εξαιρετικά σημαντικά. Τα είχαμε στα χέρια μας σχεδόν από το ξεκίνημα του κινήματος», σημειώνει ο Εμιλιάν, χρόνια μέλος του Κόμματος της Αριστεράς. «Οι σχηματισμοί της Αριστεράς έπρεπε να τα έχουν υιοθετήσει άμεσα, χωρίς δεύτερη συζήτηση, καθώς αποτελούσαν ένα ουσιαστικό μεταβατικό πρόγραμμα και πήγαζαν από τον λαό.» Αντί να ωφελήσει τα Κίτρινα Γιλέκα με τις διαπιστώσεις του, ο Εμιλιάν, όπως και πολλοί άλλοι, προτίμησε να τις κρατήσει για τις συζητήσεις του με φίλους.

Αναζήτηση ψήφων

Ωστόσο, ακόμα και η απλή λέξη «μεταβατικό» διέθετε το τεράστιο προσόν ότι πρόσφερε προοπτικές, που τόσο έλειπαν από το κίνημα, από τη στιγμή που διαπιστώθηκε πως το σύνθημα για «σύγκλιση των αγώνων» παρέμενε απλώς ένας εξορκισμός. «Δεν σημαίνει τίποτα πια αυτό», γκρίνιαζε η Βανέσα, λίγο μετά την 1^η Μαΐου, «δεν φοβίζουμε κανέναν, γυρνώντας γύρω-γύρω όλα τα Σάββατα! Αποκτήσαμε τώρα πια την ίδια ρουτίνα με τα συνδικάτα! Υπάρχει όλο και λιγότερος κόσμος, όμως θα πάμε όπως και να έχει, και θα καιγόμαστε κάθε φορά ακόμα περισσότερο! Πρέπει να επανασυνδεθούμε με τις αρχές του κινήματος». Σίγουρα, όμως η δυναμική του κινήματος δεν ήταν πια η ίδια: η στήριξη του υπόλοιπου πληθυσμού έφθινε, ενώ τον σύντομο χρόνο της απροσδόκητης και νικηφόρας εμφάνισης του κινήματος διαδέχθηκε o μακρός χρόνος της Ιστορίας. «Στην αρχή πιστέψαμε πως θα μπορούσαμε να πετύχουμε τα πάντα», θυμάται η Αμαντίν. «Στην πορεία το κίνημα άρχισε να αποδυναμώνεται και εκεί αρχίσαμε να κοιτάμε όλες τις πτυχές του ζητήματος. Μέσω της ενημέρωσης, καταλαβαίνεις πως δεν είναι μόνο ο Μακρόν ο υπαίτιος για την κατάσταση. Είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου… Στην ουσία είναι ένα ολόκληρο οικονομικό και πολιτικό σύστημα, είναι ο καπιταλισμός, ένα σύστημα ισχυρό, εξαιρετικά οργανωμένο, που διαρκεί πολλά χρόνια…» Και που αποδεικνύεται ανθεκτικός. Ελλείψει πολιτικών προοπτικών, τακτικών ή στρατηγικών, τα διακυβεύματα στους κόλπους των Κίτρινων Γιλέκων άρχισαν να περιστρέφονται όλο και περισσότερο γύρω από προσωπικές διαμάχες.

Ήταν η στιγμή που επέλεξαν οι πολιτικά ενταγμένοι για να κάνουν μερικές ντροπαλές –και σπάνιες– εμφανίσεις: πλησίαζαν άλλωστε οι ευρωεκλογές… Οι ομιλίες τους εκλήφθηκαν ακόμα περισσότερο ως «σεκταριστικές», «αδιάλλακτες», καθώς επιτιμούσαν το ένα ή το άλλο αντίπαλο κόμμα, τη στιγμή που κανένα τους δεν είχε εμφανιστεί στα μπλόκα των κυκλικών κόμβων. «Όλοι είναι ίδιοι» ήταν και πάλι το συμπέρασμα των Κίτρινων Γιλέκων, μπουχτισμένων από συνθήματα όπως «Ψηφίστε μας» –«Όλοι τους αυτό λένε»– και πεπεισμένοι πως ο καθένας που τους επισκεπτόταν «κάνει το πέρασμά του, χωρίς να δίνει δεκάρα για τα Κίτρινα Γιλέκα». Το συναίσθημα αυτό ενισχύθηκε όταν ορισμένες ασχολούμενες με το κίνημα –εκείνες που είχαν φανεί λιγότερο εχθρικές κατά τις επισκέψεις των κομμάτων– έκαναν πολύ γοργά πολιτικά βήματα… με το όνομά τους να εμφανίζεται στις λίστες υποψηφίων των δημοτικών εκλογών. Η Κάρολ αφηγείται: «Στην πλειονότητά τους ήταν συνταξιούχοι καθηγήτριες. Όταν τους μίλησα, το μόνο επιχείρημα που χρησιμοποίησαν ήταν: “Είσαι νέα, υπέροχα! Και αν μας έχεις ανάγκη για κάποια δράση των Κίτρινων Γιλέκων, μην διστάσεις!” Ήταν η σωστή στιγμή να το κάνουν, έξι μήνες μετά…». Οι πολιτικοί σχηματισμοί της Αριστεράς ήταν ευτυχείς που πλέον θα μπορούσαν να διεξάγουν τις μάχες τους μέσα από τις γνωστές πλατφόρμες των κινητοποιήσεων και όχι στα μπλόκα των κόμβων. Ταυτόχρονα, χωρίς την πολιτική προοπτική για τη δημιουργία κάποιου ομόσπονδου σχήματος, οι τάξεις του κινήματος αποσυντίθενταν ακόμα περισσότερο.

Επιστροφή στην ιστορία του εργατικού κινήματος

«Το βρήκα!» Ενόσω παρατηρούσε μια ύφεση στις κινητοποιήσεις, η Αμαντίν καλλιεργούσε τον κήπο της. «Μας έχουν δεμένους χειροπόδαρα με τις πιστώσεις, τα χρέη… τα φράγκα. Άρα, πρέπει να τα ξαναφτιάξουμε όλα, χωρίς αυτά όμως!»

–Τι να ξαναγίνει;

–Τα πάντα! Πρώτα να διασφαλίσουμε τις υλικές, χειροπιαστές ανάγκες των ανθρώπων. Να βάλουμε ένα χεράκι για τη συμπλήρωση των αιτήσεων και των δικαιολογητικών για τις δημόσιες υπηρεσίες, να βοηθήσουμε την παροχή επισιτιστικής βοήθειας, ένδυσης… Και τελευταίο, να φροντίσουμε για το πολιτιστικό κομμάτι, γιατί εκεί δεν είχαμε ποτέ πρόσβαση: διοργάνωση μαθημάτων χορού, μουσικής, συγκέντρωση χρημάτων για κινηματογραφικές προβολές, δίωρα εβδομαδιαία ομαδικά αθλήματα… Το κοινό σημείο όλων αυτών είναι πως δεν θέλουμε τα λεφτά τους. Το μόνο που θα υπάρχει, θα είμαστε εμείς, και δεν σκοπεύουμε να αντλήσουμε κέρδος από αυτό!

Η ιδέα της Αμαντίν προχώρησε ολοταχώς: σύντομα, στον δρόμο που χάραξε έβαλε την Αγκάτ, τη Ζυλιέτ και άλλες φίλες. Δεν ήταν κάτι πρωτοποριακό: είναι μια ιδέα που πηγάζει από τα Σπίτια του Λαού (4), των οποίων η δημιουργία προμήνυσε τη γέννηση της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών της Γαλλίας (CGT) και μετέπειτα την ανάδειξη των μαζικών κομμάτων. Όσο παλιά και αν είναι σαν ιδέα, ήταν περιέργως ολοζώντανη στις γεμάτες πάθος συζητήσεις αυτών των νεαρών γυναικών –υποδηλώνοντας την αποστροφή τους προς τις εκλογικίστικες κομματικές τακτικές και την επιθυμία τους να δουν κάποιες οργανώσεις να ενδιαφέρονται επιτέλους συνολικά για την ύπαρξη των ανθρώπων. «Τα ξαναρχίζουν όλα από το μηδέν», επαναλάμβανε ο Νικολά, καθώς η πρωτοβουλία τον σάστιζε: αυτό το βήμα οργάνωσης από τα πρώιμα χρόνια του εργατικού κινήματος τους ήρθε από μόνο του, χωρίς τη μεσολάβηση των βιβλίων ιστορίας –ούτε και τη βοήθεια κάποιου πολιτικού ακτιβιστή…

Η πρόταση αυτή, σε εμβρυικό στάδιο ακόμα, απείχε πολύ από το να είναι η μοναδική: το μυαλό του κόσμου είχε εμποτιστεί με την ιδέα του αγώνα. Ορισμένα Κίτρινα Γιλέκα συμμετείχαν στην καμπάνια για το Δημοψήφισμα με Πρωτοβουλία των Πολιτών ενάντια στην ιδιωτικοποίηση των αεροδρομίων του Παρισιού. Άλλοι άλλαξαν ριζικά τις καταναλωτικές συνήθειές τους, φτιάχνουν κοτέτσια και κλουβιά για κουνέλια, καθαρίζουν τους κήπους τους, αφού πρώτα έχουν φροντίσει να ξεφορτωθούν τις τηλεοράσεις τους… Άλλοι πάλι, ξεκίνησαν τοπικούς αγώνες: «Μας ανακοίνωσαν το κλείσιμο μιας σχολικής τάξης για την επόμενη χρονιά. Σε άλλες εποχές, θα είχα παραδώσει αμέσως τα όπλα», εξιστορεί η Ζυλί. «Στο μεταξύ όμως, εμφανίστηκαν τα Κίτρινα Γιλέκα: επέστρεψα με το κεφάλι ψηλά στη μάχη! Εγώ, η απίστευτα ντροπαλή παλιότερα, πήγα να δω κόσμο, μάζεψα υπογραφές, συνάντησα πολιτικούς… Κι ύστερα, έμαθα τη στρατηγική και, πάνω απ’ όλα, δεν φοβάμαι πια. Ηθικό δίδαγμα: κερδίσαμε!»

Νίκη ήταν και το τέλος της αβάσταχτης μοναξιάς: εάν η αδελφότητα των κυκλικών κόμβων είναι τώρα πια μια ανάμνηση, υπήρξε πραγματικά –και ο καθένας αναγνώρισε τον εαυτό του στον άλλον, που μέχρι τότε θεωρούσε ξένο. Μέσω των ψηφιακών κοινωνικών δικτύων, στις αρχές του κινήματος, η Βανέσα είχε βρει στήριξη μέχρι και από τη Βόρεια Αφρική: «Ένας Τυνήσιος μου εξήγησε πως το 2008 γίνονταν επί έξι μήνες διαδηλώσεις στη Γκάφσα –μια λεκάνη εξόρυξης μεταλλευμάτων. Μου είπε να μην αποθαρρύνομαι, διότι μπορεί μεν οι διαδηλώσεις στην Γκάφσα να συντρίφτηκαν από την καταστολή, όμως από τότε και μετά, ο λαός ύψωσε το ανάστημά του… Και τρία χρόνια αργότερα ανέτρεψε τον δικτάτορα. Έτσι λοιπόν, τα Κίτρινα Γιλέκα πρέπει να γίνουν η δική μας Γκάφσα!»
(1) Για να δεχτούν να συμμετάσχουν και να καταθέσουν τις μαρτυρίες τους σε αυτή τη μακρόχρονη έρευνα, τα ερωτώμενα πρόσωπα ζήτησαν να τηρηθεί η πιο αυστηρή ανωνυμία. Όλα τα ονόματα έχουν αλλαχθεί, ορισμένα ονόματα τοποθεσιών είναι επινοημένα.
(2) Η Ardèche είναι νομός της Γαλλίας που βρίσκεται στην περιφέρεια Ωβέρνης-Ροδανού-Άλπεων, στα νοτιοανατολικά της χώρας.
(3) (Σ.τ.Μ) Aντισημιτικός χαιρετισμός που επινοήθηκε από τον αμφιλεγόμενο Γάλλο κωμικό Ντιεντονέ, με προέκταση του δεξιού χεριού προς τα κάτω ενώ το αριστερό υψώνεται κατά μήκος του στήθους, δείχνοντας τον δεξιό ώμο.
(4) (Σ.τ.Μ) Kτίρια που χρησίμευαν ως τόποι συνάντησης της εργατικής τάξης κατά τις απαρχές των εργατικών κινημάτων.

Posted in: πολιτική