O B' Παγκόσμιος Πόλεμος στο Μεσολόγγι (µέρος Β’)

Συνέχεια στο άρθρο του Δημήτρη Μούρκα

Η Συνθηκολόγηση του Ιταλικού Στρατού λόγω της απόβασης των Συµµάχων στη Σικελία την 8η Σεπτεµβρίου του 1943 θα έχει σαν αποτέλεσµα η Ιταλική Φρουρά του Μεσολογγίου να παραδοθεί αµαχητί στους Γερµανούς που ανέλαβαν γρήγορα και αναίµακτα τον έλεγχο της πόλης.

Αρχικά τα νέα για τη Συνθηκολόγηση του Ιταλικού Στρατού έγιναν δεκτά µε ενθουσιασµό από τους απλούς στρατιώτες των µονάδων που στάθµευαν στο Μεσολόγγι καθώς υπήρχε η πεποίθηση πως γι’ αυτούς ο πόλεµος τέλειωνε και θα µπορούσαν να επιστρέψουν στα σπίτια τους µέχρι το τέλος του Πολέµου. Χαρακτηριστική είναι η Μαρτυρία του Francesco Defferara που υπηρετούσε στον 16ο Λόχο Προεδρικής Φρουράς του Ιταλικού Στρατού στο Μεσολόγγι. (Εικόνα 2) «Κάθε βράδυ στη συνηθισµένη ώρα ακούγαµε στο ραδιόφωνο τα νέα για τον πόλεµο. Στις 8 Σεπτεµβρίου ακούσαµε πως η κυβέρνηση του Στρατηγού Badoglio είχε ζητήσει την ανακωχή και ότι δεν µπορεί να συνεχίσει τον αγώνα. Ακούγοντας αυτό, όλοι µείναµε έκπληκτοι, πολλοί φώναζαν από χαρά, άλλοι πηδούσαν σαν τρελοί, ενώ όσοι φρουρούσαν σηµεία της πόλης του Μεσολογγίου στο άκουσµα της είδησης άρχισαν να πυροβολούν µε τα όπλα τους στον αέρα από χαρά. Φαινόταν σαν ένα πάρτυ, ήταν µια πραγµατική Βαβυλώνα. Αµέσως πήγα στον κοιτώνα, περιµένοντας νέα, και στην πραγµατικότητα ο υπολοχαγός ήρθε αµέσως, διέταξε να διπλασιάσουµε τους φρουρούς, να οπλιστούµε όλοι µας και να είµαστε έτοιµοι για µία πιθανή επίθεση µε τους Γερµανούς από το Αγρίνιο. Έφτασε η αυγή της ηµέρας 9 Σεπτεµβρίου. Όλοι περιµέναµε µε ανυποµονησία να ακούσουµε νέα, αλλά η ηµέρα πέρασε και δεν υπήρχε κανένα νέο. Στις 10 Σεπτεµβρίου ξεκίνησαν οι φήµες ότι θα φεύγαµε για Ιταλία, αλλά δεν ξέραµε πως. Κάποιοι έλεγαν πως θα φεύγαµε δια θαλάσσης, άλλοι µε τα πόδια, άλλοι µε φορτηγά. Οι αντάρτες, οι οποίοι στο Μεσολόγγι ήταν πάρα πολλοί έγιναν αµέσως φίλοι µας, ζητώντας µας ρουχισµό, όπλα και πυροµαχικά, και µας ρωτούσαν αν εµείς οι ίδιοι θέλαµε να εισέλθουµε στις τάξεις τους. Οι Γερµανοί ανέλαβαν αµέσως την εντολή να ελέγξουν αυστηρά όλη την κίνηση της πόλης, ιδιαίτερα την περιοχή πάνω από µας προς τους Έλληνες.»

Στις 12 Σεπτεµβρίου 1943 η Ιταλική Φρουρά του Μεσολογγίου παραδίδει τον οπλισµό της στους Γερµανούς, οι οποίοι έχουν στήσει ένα κάρο µπροστά από τον Κήπο των Ηρώων για να µαζέψουν εκεί τον Ιταλικό οπλισµό. Για 10 µέρες παραµένουν στο Στρατόπεδο του Αγίου Αθανασίου (Εικόνα 1) περιµένοντας την µεταφορά τους στην Ιταλία, όπως πίστευαν. Επιδίδονται σε ένα άκρατο φαγοπότι των προµηθειών που είχαν µείνει στο στρατόπεδο. Όσοι δεν ήταν τόσο ευκολόπιστοι να πιστεύουν πως οι Γερµανοί θα τους αφήσουν να επιστρέψουν στην Ιταλία ακολουθούν τους αντάρτες στο βουνό ενώ όσοι ήταν πιστοί στα φασιστικά ιδεώδη προσχωρούν στις τάξεις των Γερµανών. Η Ιταλική Φρουρά του Αιτωλικού παραδόθηκε ολόκληρη µε τον οπλισµό της στον ΕΛΑΣ κάτι που είχε σαν αποτέλεσµα οι Γερµανοί να αποκλείσουν το Αιτωλικό και από τις δυο πλευρές και να απαιτήσουν να επιστραφεί ο οπλισµός της Ιταλικής φρουράς αλλιώς θα προχωρούσαν σε αντίποινα. Το ολοκαύτωµα αποφεύχθηκε µε προσωπική παρέµβαση του Δηµάρχου Μεσολογγίου Ευαγγελάτου, ο οποίος έπεισε τον Γερµανό διοικητή πως οι Αιτωλικιώτες δεν είχαν στην κατοχή τους οπλισµό αφού πρώτα είχε προειδοποιήσει τους κατοίκους του Αιτωλικού να ρίξουν τον οπλισµό στη θάλασσα.

Το Μεσολόγγι πέραν της Ιταλικής φρουράς, που στάθµευε στην πόλη, θα αποτελέσει τον κύριο κόµβο µεταφοράς από τους Γερµανούς των Ιταλικών στρατευµάτων που στάθµευαν στην Δυτική Ελλάδα προς την Αθήνα ή τη Λαµία και από εκεί σιδηροδροµικώς στα Γερµανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης της Πολωνίας και της Γερµανίας. Δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες µεταξύ 8/9/1943 και των αρχών Οκτωβρίου του 1943 θα στριµωχτούν στην περιοχή της Αγριλιάς και του Συνοικισµού λόγω της γειτνίασης των περιοχών αυτών µε το στρατόπεδο, περιµένοντας να µεταφερθούν είτε µε πλοίο από το Λιµάνι του Μεσολογγίου (εικόνα 6) στον Πειραιά, είτε µε τα πόδια στην Λαµία µέσω Ναυπάκτου και Μπράλου. Ο συνωστισµός τόσο µεγάλου αριθµού στρατιωτών σε συνδυασµό µε τον βροχερό Σεπτέµβρη του 1943, τις κάκιστες συνθήκες υγιεινής λόγω της αιχµαλωσίας αλλά και τα κουνούπια που βρίθει η περιοχή µας θα έχουν σαν αποτέλεσµα το ξέσπασµα επιδηµίας ελονοσίας (µαλάριας) στις τάξεις των Ιταλών στρατιωτών. Είναι χαρακτηριστική η µαρτυρία του Gualtiero Marello υπίατρου της Μεραρχίας Casale (εικόνα 3), που υπηρετούσε στο στρατιωτικό νοσοκοµείο Αγρινίου, που περιγράφει την Μεταφορά των Ιταλικών στρατευµάτων που στάθµευαν σε άλλες περιοχές στο Μεσολόγγι, την µετάπτωση ενός στρατεύµατος κατακτητών σε αιχµαλώτους κυρίως όµως περιγράφει µε τα µελανότερα χρώµατα το Μεσολόγγι της κατοχής.

«Περίπου 40 χιλιόµετρα από το Αγρίνιο βρίσκεται το Μεσολόγγι. Δύο ώρες ταξιδιού. Η αναχώρηση ενός τρένου στην Ελλάδα είναι πάντα ενδιαφέρουσα. Πιστεύω ότι αποτελεί ένα γεγονός. Το σιδηροδροµικό υλικό δεν είναι τίποτα περισσότερο από αυτό που χρησιµοποιούµε στην Ιταλία στα τραµ: µου θυµίζει το τρένο Asti-S. Damiano. Όλα είναι εν κινήσει: ο σταθµάρχης και οι δέκα που δουλεύουν στον Σταθµό, οι υπάλληλοι και όλοι οι σιδηροδροµικοί, οι άντρες και οι αχθοφόροι (εικόνα 4). Όλοι φωνάζουν και δίνουν εντολές, τρέχουν σχεδόν σαν την αποχώρηση µιας αµαξοστοιχίας για το φεγγάρι. (εικόνα 4) Δεν σου κρύβω, Νίνι, ότι φοβάµαι πολύ. Δεν έχουµε συνοδεία από Γερµανούς. Μπορούµε όλοι να ξεφύγουµε. Μπορούµε να κατεβούµε σε οποιοδήποτε σταθµό χωρίς να κανείς να µας σταµατήσει. Πού θα πήγαινα όµως;

Το ταξίδι είναι αργό, µονότονο. Αντικρίζω την έρηµη ελληνική ύπαιθρο, τα φτωχά χωριά. Αναχώρηση για τη Βενετία της Ελλάδας, Αιτωλικό: µια οµάδα σπιτιών µε ξυλοπόδαρα στη µέση των βάλτων που σχηµατίζονται από τη θάλασσα. Τοπίο χωρίς ιστορία και χωρίς ποίηση. Η ιστορία του παρελθόντος δεν έχει πια σηµασία, Στο Αιτωλικό επικρατεί η νόσος και ο θάνατος. Ελονοσία Ελονοσία!!!

Μας περιµένουν. Ένας Γερµανός στρατιώτης, από την Αλσατία, µας µεταφέρει. Ελέγχει τον αριθµό µας. Είµαστε όλοι εδώ. Έχουµε αναφερθεί ως δύναµη και ως ειδικότητα. Τώρα όλος ο περίπλοκος οργανισµός που θα απασχοληθεί µε τους Ιταλούς αιχµαλώτους ξεκινάει, εφαρµόζεται ήδη λεπτοµερώς µε την ασφάλεια και την ακρίβεια που χαρακτηρίζει τη γερµανική µεθοδικότητα. Έχουµε ήδη συλληφθεί. Η αιχµαλωσία µας αρχίζει. Το Μεσολόγγι είναι µια τυπικά ελληνική πόλη βρισκόµενο σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας.

Για να φτάσει κανείς εκεί από τη θάλασσα, περνά από τις παραγκουπόλεις που βρίσκονται κοντά στην ακτή, τις µεγάλες βαλτώδεις περιοχές, που συνορεύουν µε στενές λωρίδες γης καλυµµένες µε γρασίδι και θάµνους, πάνω στους οποίους ζουν τη ζωή τους και που κατοικούν µερικές οικογένειες στις καλύβες και τα καλάµια της λάσπης (εικόνα 5). Μια ξύλινη προβλήτα και µια αποβάθρα είναι ο µόνος εξοπλισµός του µικρού λιµανιού (εικόνα.6). Ένα υπόστεγο είναι η µόνη σηµαντική κατασκευή. Στη συνέχεια προς τα δυτικά, ακριβώς έξω από την πόλη, η σειρά των ελών εκτείνεται σχεδόν σε όλη την έκταση που περιβάλει την πόλη. Το άθλιο θέαµα συµπληρώνεται από ολόκληρα τα διάσπαρτα κτίρια, όπου πολλά πάµφτωχα όντα, σκελετικά σώµατα, κοίλα πρόσωπα και τεράστιες κοιλιές µωρών παιδιών, µαρτυρούν την τραγωδία της ζωής στη σφαίρα της ελονοσίας και της πείνας 

Η πόλη, αν µπορούµε να την αποκαλέσουµε πόλη, δεν παρουσιάζει τίποτα το ιδιαίτερο. Βρίσκει κανείς χαµηλά σπίτια µε βεράντα, βρώµικο νερό που ρέει θαρρείς αιώνια στους δρόµους επειδή ο αποχετευτικός αγωγός είναι υπό το φως του ήλιου, η συνηθισµένη άσχηµη µυρωδιά, το αλάτι της θάλασσας, η υγρασία που εµποτίζει κάθε σπίτι, η έλλειψη καθαριότητας σε σπίτια, µε δρόµους και σε κατοίκους. Μόνο µερικά πιο σύγχρονα κτίρια, µερικές αξιοπρεπείς βίλες βρίσκονται έξω από το Μεσολόγγι αλλά τίποτα που να τα καθιστά άξια προσοχής. Το Μεσολόγγι έχει τη φήµη ότι είναι πλούσιο σε όµορφα κορίτσια. Μόνο µε αυτόν τον τρόπο µπορούµε να εξηγήσουµε, όπως υποδηλώνει η παράδοση, ότι ο Λόρδος Βύρων αισθάνθηκε την ανάγκη να σταµατήσει σε αυτήν την άθλια χώρα και η γυναίκα που βρήκε ήταν πραγµατικά µοιραία για τον ροµαντικό και ξανθό ποιητή. Η γυναίκα και τα κουνούπια τον σκότωσαν.

Στο Μεσολόγγι µας έβαλαν κάτω από τα ελαιόδεντρα.

Το Μεσολόγγι είναι η πόλη της ελονοσίας. Από τη θάλασσα χωρίζεται από έλη. Βρώµικο, όσο δεν µπορείτε να φανταστείτε. Οι Ελαιώνες είναι ο χώρος επώασης των κουνουπιών και ειδικά τον µήνα Σεπτέµβριο βρέχει και όλα µετατρέπονται σε βάλτο. Έµεινα 15 ηµέρες κάτω από τα ελαιόδεντρα. Είχα µαζί µου ένα χαλασµένο κρεβάτι που είχα καταφέρει να φέρω από το Αγρίνιο µαζί µε δύο κουβέρτες. Πήρα επίσης µερικά κουτιά µαρµελάδας και φρούτων σε σιρόπι. Δεν είχα τίποτε άλλο µαζί µου, αν και κοιµόµασταν έξω στις ψυχρές νύχτες του Σεπτέµβρη. Αρχίσαµε να τρώµε ότι βρίσκαµε για να ικανοποιήσουµε την πείνα µας. Σκεφτείτε ότι ήµασταν χιλιάδες και ότι τα απόβλητα και οι ακαθαρσίες ήταν συσσωρευµένες κάνοντας την ζωή µας ανυπόφορη. Όλα αυτά ανάµεσα στο βόµβο των µεγάλων κουνουπιών και την επιδροµή των Ελλήνων, οι οποίοι σαν γεράκια περίµεναν διαρκώς να µας επιτεθούν και να µας λεηλατήσουν. Εδώ άρχισα να έχω µια σαφή αίσθηση του τι αντιπροσωπεύει ένας στρατός στην ήττα.

Ήδη είχε έρθει η είδηση ότι οµάδες Ιταλών στρατιωτών, κατά τη διάρκεια της πορείας προς Λαµία, είχαν προσβληθεί από ληστές των Ελλήνων που τους λεηλάτησαν και τους άφησαν γυµνούς Εν τω µεταξύ, η ελονοσία θέριζε. Η κόπωση και η κακή διατροφή άρχισαν να υπονοµεύουν τη δύναµη των νέων.

Δεκαπέντε μέρες στους ελαιώνες, πόσοι στρατιώτες έχουν πεθάνει. Δεν έχω πάψει να είμαι γιατρός, αλλά και να είμαι κρατούμενος. Έχω γνωρίσει το θάνατο των σωμάτων και των ψυχών. Η κραυγή των πατέρων. Ήξερα τα βάσανα. Έχω δει τι σημαίνει να είσαι κουρασμένος, θλιβερά θλιμμένος, πεινασμένος, απελπισμένος.

Στους στρατώνες του Αγίου Αθανασίου υπήρχε ένα πλήθος στρατιωτών αρρώστων. Ελονοσία, ελονοσία, ελονοσία. Αιματηρή δυσεντερία που σε δύο ημέρες σκελέτωνε έναν οργανισμό και ό, τι δεν μπορούσαμε να θεραπεύσουμε επειδή δεν υπήρχαν τα φάρμακα και το κατάλληλο φαγητό».  

(συνεχίζεται…)

Στις φωτογραφίες διακρίνονται με σειρά:

Κεντρική φωτογραφία: Χαρακτηριστική πανοραμική άποψη της Δυτικής πλευράς της πόλης (πηγή: Προσωπικό αρχείο)

Εικόνα 1: Ιταλικά Οχήματα και πυροβολικό στους Ελαιώνες δίπλα στο στρατόπεδο στον Άγιο Αθανάσιο (φωτό: Προσωπικό αρχείο)

Εικόνα 2: Ιταλοί στρατιώτες στον δρόμο της Τουρλίδας (Πηγή: Προσωπικό αρχείο Δημητρίου Παρούση)

Εικόνα 3: Ο υπίατρος της Μεραρχίας Casale Gualtiero Marello σε αιχμαλωσία στο Γουδί στην Αθήνα. Το ημερολόγιό του «Prigionero 589» εκδόθηκε από τον γιο του Αlberto Marello κι εμπεριέχει λεπτομερέστατες περιγραφές του Μεσολογγίου της Ιταλικής κατοχής. Για την παραχώρηση του ημερολογίου του πατέρα του τον χιλιο-ευχαριστώ από καρδιάς

Εικόνα 4: Ιταλοί στρατιώτες στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Αγρινίου. Στο πρώτο βαγόνι υπάρχει η χαρακτηριστική επιγραφή «Σ.Β.Δ.Ε» Σιδηρόδρομος Βορειοδυτικής Ελλάδος (Πηγή: Δημοπρασία Ebay)

Εικόνα 5: Λιμάνι του Μεσολογγίου - Άνοιξη του 1941. Διακρίνεται το κτίριο που στεγάζεται σήμερα το Δημοτικό Λιμενικό Ταμείο Μεσολογγίου καθώς και ιταλικά φορτηγά

Πηγή: Εδώ

Posted in: ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ,ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ-ΙΣΤΟΡΙΑ