Πως θα μπορούσε να καταρρεύσει ο «κυρίαρχος» Δυτικός πολιτισμός;

 

Είναι γνωστό από την ανθρώπινη ιστορία ότι κανένας πολιτισμός δεν διατηρεί ένα είδος ανοσίας σε δυσκολίες που μπορούν να οδηγήσουν σε κάποιου είδους καταστροφή. Ανεξάρτητα από το πόσο καλά μπορεί να πηγαίνουν τα πράγματα ή από τη γενικότερη εξέλιξη μιας κοινωνίας, μια κατάρρευση δεν μπορεί ποτέ να αποκλειστεί, ενώ για να φτάσουμε σε αυτήν είναι βέβαιο ότι συμβάλλουν αρκετοί παράγοντες. Σήμερα η ανθρωπότητα είναι σίγουρο πως βιώνει αρκετά δύσκολες στιγμές, ούσα σε ένα αβέβαιο μονοπάτι εξελίξεων. Με αυτά τα δεδομένα, πόσο πιθανό είναι άραγε να έρθουμε αντιμέτωποι με μια κατάρρευση του δυτικού πολιτισμού όπως τον ξέρουμε;

Ναταλία Πετρίτη

Όπως διαβάζουμε στο BBC, ο Safa Motesharrei, ένας επιστήμονας συστημάτων στο Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ, χρησιμοποιεί υπολογιστικά μοντέλα για να αποκτήσει βαθύτερη κατανόηση των μηχανισμών που μπορούν να οδηγήσουν σε μια τοπική ή παγκόσμια αστάθεια ή ακόμα και κατάρρευση. Σύμφωνα με ευρήματα αυτού και των συνεργατών του που δημοσιεύθηκαν το 2014, υπάρχουν δύο σημαντικοί παράγοντες μεγάλης σημασίας: η περιβαλλοντική επιβάρυνση και η οικονομική διαστρωμάτωση.
Η κατηγορία της οικολογίας είναι και αυτή που είναι πιο κατανοητή στα πλαίσια της εξάντλησης φυσικών πόρων όπως αυτούς από τα υπόγεια ύδατα και το έδαφος, τα ψάρια και τα δάση - όλα εκ των οποίων μπορούν να επισπεύσουν και να χειροτερέψουν την κλιματική αλλαγή. Η καταστροφή επέρχεται όταν οι παγκόσμιες ελίτ πιέζουν την κοινωνία σε μία κατεύθυνση αστάθειας και σταδιακής κατάρρευσης από τη συσσώρευση πλούτου και φυσικών πόρων.
Από την άλλη πλευρά, το γεγονός ότι η οικονομική διαστρωμάτωση του κόσμου μπορεί να αποβεί μοιραία ήρθε σαν έκπληξη για τον Motesharrei και τους συνεργάτες του. Κάτω από αυτό το σενάριο, η συσσώρευση αυτή του πλούτου και των πόρων από τα υψηλότερα κοινωνικά στρώματα σημαίνει πως τα χαμηλότερα και πολύ μεγαλύτερα σε πληθυσμό μένουν με λίγους πόρους, ενώ όμως υποστηρίζουν ταυτόχρονα την ελίτ που εισπράττει συνεχώς την υπεραξία της εργασίας τους. Σταδιακά ο εργαζόμενος πληθυσμός καταρρέει καθώς η μερίδα του πλούτου που του αντιστοιχεί δεν είναι αρκετή για την επιβίωσή του, ενώ λίγο αργότερα φαίνεται πως επηρεάζονται τα ανώτερα στρώματα εξαιτίας της απώλειας του εργατικού δυναμικού τους.
Οι ανισότητες που βλέπουμε σήμερα ανάμεσα σε διάφορες χώρες υποδεικνύουν την πιθανότητα των παραπάνω να γίνουν αληθινά, με το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού να είναι υπεύθυνο για σχεδόν την ίδια ποσότητα εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα με το υπόλοιπο 90%. Σε παρόμοιο κλίμα, σχεδόν ο μισός πληθυσμός στον κόσμο ζει με λιγότερο από 3 δολάρια την ημέρα.
Και στις δύο περιπτώσεις, αυτό που θα μπορούσε να κάνει η ανθρωπότητα για την αποφυγή της καταστροφής θα ήταν να προσπαθήσει να περιορίσει ή και να εξαλείψει τις ανισότητες, να περιορίσει την υπέρμετρη αύξηση του πληθυσμού, αλλά και τους ρυθμούς κατανάλωσης φυσικών πόρων και καταστροφής του περιβάλλοντος- όλα ιδιαίτερα εφικτά.
Ωστόσο ειδικοί προβλέπουν ότι κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να συμβεί σε αυτόν τον αιώνα τουλάχιστον επειδή είναι ιδιαίτερα ακριβή σαν επιλογή σε βραχυπρόθεσμο πλαίσιο από ότι το να συνεχίσουμε να δρούμε όπως στο παρελθόν. Για την ακρίβεια το κλιματικό πρόβλημα θα συνεχίσει να χειροτερεύει επειδή ακριβώς δεν είμαστε σε θέση να εφαρμόσουμε αυτά που προβλέπονται από τη Συμφωνία του Παρισιού.
Ενδιαφέρον έχει το να εξετάσουμε πως φτωχότερες χώρες του κόσμου έχουν ήδη πληγεί ανεπανόρθωτα και βιώνουν πρώτες τα πρώτα αποτελέσματα της παγκόσμιας κατάρρευσης. Η περίπτωση της Συρίας είναι από τις πιο χαρακτηριστικές, όπου κλιματικά προβλήματα οδήγησαν κατ' επέκταση σε οικονομικά προβλήματα και τελικά στον πόλεμο. Περιστατικά όπως αυτά μάλιστα επηρεάζουν σταδιακά τον παγκόσμιο χάρτη αρνητικά, αφού λειτουργούν σαν ξαφνικές, απρόβλεπτες ασυνέχειες του συστήματος. Τέτοιου είδους ασυνέχειες θεωρούνται και σημαντικά περιστατικά για την ανθρωπότητα όπως η κρίση του 2008, η άνοδος του ISIS, το Brexit, η εκλογή και οι αλλοπρόσαλλες αποφάσεις του Τραμπ.
Το πως θα εξελιχθεί η κατάσταση το μέλλον μπορεί να προβλεφθεί εν μέρει και από γεγονότα του μακρινού παρελθόντος. Η άνοδος και η πτώση για παράδειγμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας είναι το κατεξοχήν υπόδειγμα του πως παράγοντες όπως το κλίμα και οι οικονομικές δραστηριότητες που οδηγούν σε εμπόλεμες συρράξεις μπορούν να καταστούν μοιραίοι.
Μέχρι στιγμής, οι μοντέρνες Δυτικές κοινωνίες έχουν καταφέρει να καθυστερήσουν ή μάλλον να αποφύγουν αντίστοιχες καταστροφές, με τη δύναμη των ορυκτών καυσίμων και των βιομηχανικών τεχνολογιών. Όμως αυτό δεν προβλέπεται να είναι για πάντα εφικτό.
Ντόμινο…
Η κατάρρευση των Δυτικών πολιτισμών θα μπορούσε να επέλθει μετά από υπερσυσσώρευση πληθυσμού σε περιορισμένα εδάφη. Όσο φτωχότερα κράτη συνεχίζουν να διαλύονται ως αποτέλεσμα εμπόλεμων συρράξεων και φυσικών καταστροφών, τόσο θα κατευθύνονται τεράστια προσφυγικά κύματα στα λεγόμενα ανεπτυγμένα και σταθερά κράτη. Τα δυτικά κράτη θα μπορούσαν να απαντήσουν, όπως ήδη ορισμένα κάνουν, με περιορισμούς και απαγορεύσεις, εδραιώνοντας έναν αυταρχικότερο τρόπο διακυβέρνησης που θα πλήξει καίρια τον σύγχρονο Δυτικό Πολιτισμό.
Οι αλλαγές αυτές με τη σειρά τους θα οδηγήσουν και σε διαφοροποιήσεις εντός των κρατών, με την όξυνση των ταξικών διαφορών, άρα και της ποιότητας ζωής των πολιτών να κρίνεται αναπόφευκτη. Τέτοιου είδους οξυμένες ταξικές διαφορές είναι με βεβαιότητα υπεύθυνες για την έξαρση της βίας, εντός των χωρών αλλά και μεταξύ των χωρών.  Σύμφωνα με επιστημονικές προβλέψεις, η πρώτη που θα βιώσει έντονη κρίση, αν δεν αντιστραφεί η πορεία, θα είναι η Ευρώπη, λόγω της κοντινής απόστασής της από την έτσι κι αλλιώς έκρυθμη Αφρική και τη Μέση Ανατολή, ενώ θα ακολουθήσει η Αμερική. Επιπλέον η κλιματική αλλαγή βάσει των συμπερασμάτων τελευταίων ερευνών θα μπορούσε να τριπλασιάσει τον αριθμό των ανθρώπων που θα αναζητήσουν καταφύγιο στη Γηραία ήπειρο εξαιτίας των καταστροφών που θα έχουν προκληθεί στις δικές τους περιοχές.
Από την άλλη πλευρά ωστόσο, οι Δυτικές κοινωνίες δεν προβλέπεται να έρθουν αντιμέτωπες με ένα βίαιο, δραματικό τέλος. Όμως και ιστορικά υπήρξαν κυρίαρχοι πολιτισμοί που απλά οδηγήθηκαν στην παρακμή με το πέρασμα του χρόνου. Τα φαινόμενα που προαναφέρθηκαν βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη. Μπορεί να βρίσκονται στην πρώτη φάση τους και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με βεβαιότητα τις εξελίξεις. Χρησιμοποιώντας φυσικά τη λογική και την επιστήμη για να ληφθούν σημαντικές αποφάσεις, η Δύση ίσως μπορεί να αντιστρέψει την πορεία. Μένει βέβαια το να επανεξεταστούν παλαιότερες καταστροφικές αποφάσεις σε σχέση με το περιβάλλον, αλλά και την ίδια την κοινωνία μας και το πως αυτή διαμορφώνεται οικονομικά και κοινωνικά στο καπιταλιστικό πλαίσιο.

Posted in: ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ