Η τεχνολογία στα χρόνια του Καπιταλισμού: Τεχνολογική ή ελεγκτική πρόοδος;

Του Χάρη Καλαμπόκη
Τις τελευταίες μέρες ανακοινώθηκε η νέα προσθήκη του Υπουργείου Παιδείας στο πρόγραμμα myschool  ή αλλιώς στην προσπάθεια του Υπουργείου να μετατρέψει τις σχολικές μονάδες σε ένα σύγχρονο, εντός του εκπαιδευτικού χώρου, Big Brother. Το myschool είναι ένας διαδικτυακός τόπος καταχώρησης στοιχείων και πληροφοριών της «σχολικής ζωής» , συμπεριλαμβανομένων των προσωπικών στοιχείων του μαθητικού αλλά και του εκπαιδευτικού δυναμικού, για την οποία είναι υπεύθυνος ο εκάστοτε διευθυντής της κάθε σχολικής μονάδας, και στην οποία έχει άμεση πρόσβαση το Υπουργείο Παιδείας. Με τη νέα προσθήκη, καταργούνται τα «βιβλία» των σχολικών μονάδων και το myschool γίνεται η αποκλειστική και μόνιμη πηγή άντλησης δεδομένων και πληροφοριών. Τι σημαίνει όμως όλο αυτό;

Για αρχή σημαίνει πως πρέπει να ξεχάσουμε τις εποχές όπου το Υπουργείο δεν είχε άμεσα στη διάθεσή του πληροφορίες για οποιονδήποτε κινείται εντός του χώρου του σχολείου. Στο myschool δεν γίνεται μόνο η καταχώρηση στοιχείων ταυτότητας των μαθητών και των καθηγητών αλλά και περαιτέρω πληροφορίες για τις ενδοσχολικές τους δραστηριότητες. Συγκεκριμένα, το Υπουργείο Παιδείας θα μπορεί να έχει άμεση πρόσβαση στο πόσες απουσίες έχει κάνει ο κάθε μαθητής, ή στο κάθε πότε απεργεί ο κάθε εκπαιδευτικός. Στοιχεία που κάποτε ήταν απρόσωπα, ή που τουλάχιστον μπορούσαν να γίνουν γνωστά μέσω πιο πολύπλοκων διαδικασιών, τώρα βρίσκονται στη διάθεση του Υπουργείου με ένα κλικ στον κατάλληλο -για το εκάστοτε «ενδιαφέρον» άτομο- φάκελο.
Με λίγα λόγια το Υπουργείο Παιδείας αυξάνει τον έλεγχο του στα σχολεία και στα άτομα που δραστηριοποιούνται εντός τους.  Μπορεί να έχει ανά πάσα ώρα και στιγμή στα χέρια του τις πληροφορίες εκείνες που σύμφωνα με το ίδιο δεν τηρούν την «ομαλή» λειτουργία του σχολικού βίου. Από τη στιγμή που οι μαθητές έχουν στη διάθεσή τους ένα συγκεκριμένο όριο απουσιών, αυτό σημαίνει πως οι απουσίες επιτρέπονται. Ποιοι όμως είναι οι θεμιτοί λόγοι για να κάνει κανείς απουσία; Είναι σίγουρα θεμιτός ο λόγος ασθενείας. Ο λόγος του να μην αρέσει στον μαθητή το μάθημα ή ο διδάσκων είναι θεμιτός; Και αν πρόκειται για μία μόνο απουσία στο ενδιάμεσο του ωραρίου, είναι αυτό επαρκές στοιχείο για το ότι ο λόγος της απουσίας δεν είναι κάποια ασθένεια αλλά κάτι που περισσότερο πλησιάζει στην μη ευθυγράμμιση του μαθητή με το πρότυπο του «ομαλού σχολικού βίου»; Πλέον το ονοματεπώνυμο του μαθητή βρίσκεται στον ίδιο φάκελο με τέτοιου είδους «αθέμιτες» απουσίες. Όπως επίσης και το όνομα του εκπαιδευτικού που απεργεί βρίσκεται στον ίδιο φάκελο με «αθέμιτες» απεργίες. Φυσικά η απεργία επιτρέπεται, μα αν η κυβέρνηση είναι αυτή που έχει δίκιο, αυτός που απεργεί εναντίον της έχει άδικο, και πλέον οι αντιφρονούντες είναι επισήμως φακελωμένοι. Δεν είναι απαραίτητο δε να αναφέρουμε πως όταν λέμε πως ο διευθυντής είναι υπεύθυνος για την καταχώρηση αυτών των πληροφοριών, εννοούμε πως είναι υποχρεωμένος να τις καταχωρήσει. Είναι αλήθεια πως δεν υπάρχει πρόβλεψη για παρέμβαση του Υπουργείου προς αποκατάσταση του «ομαλού σχολικού βίου», όμως τι άλλο εξυπηρετεί το εν λόγω πρόγραμμα αν όχι την ισχυροποίηση του ελέγχου του Υπουργείου πάνω στην εκπαιδευτική διαδικασία;
Ο κόσμος της Αριστεράς συχνά κατηγορείται για οπισθοδρομικές θέσεις όσον αφορά στην «εξέλιξη της τεχνολογίας» ή αλλιώς στην «τεχνολογική πρόοδο». Ενίοτε ευθύνεται η στρεβλή διάδοση των συγκεκριμένων θέσεων πάνω στο ζήτημα, η αδυναμία κατανόησής αυτών, ή η προπαγάνδα που τους εναντιώνεται. Άλλοτε πάλι ευθύνεται και το γεγονός πως συγκεκριμένα τμήματα της Αριστεράς χειρίζονται εντελώς λανθασμένα το εν λόγω ζήτημα π.χ το ΚΚΕ που το 2007 έβγαζε αποφάσεις για αποχή των μελών του από το facebook. Φυσικά το κείμενο αυτό δεν έχει ως στόχο να αποδείξει πως η –ομολογουμένως κατακερματισμένη- Αριστερά έχει χειριστεί σωστά το ζήτημα, μιας και όπως και σε πολλά άλλα ζητήματα είναι σίγουρο πως έχει κάνει λάθη. Η συγκεκριμένη αναφορά γίνεται για να γίνει σαφές πως ανεξάρτητα από το ποιον βαραίνει η ευθύνη, τα ζητήματα «τεχνολογικής προόδου» δεν έχουν αναδειχτεί στον βαθμό που θα έπρεπε. Και το πρόγραμμα myschool επικοινωνείται ακριβώς ως τέτοιο. Σύμφωνα με όσους το υπερασπίζονται, το σχολείο αναβαθμίζεται μέσω της «τεχνολογικής προόδου», που διευκολύνει την περαιτέρω απόδοση της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Υπάρχουν διάφορες προτάσεις που κατά καιρούς έχουν κάνει όσους βρίσκονται ενάντια στο «τεχνολογικό επίτευγμα» να φαντάζουν οπισθοδρομικοί, όπως η πρόταση σχετικά με την τοποθέτηση καμερών σε δημόσιους χώρους για την καταπολέμηση της παραβατικότητας. Μία πρόταση που κατά καιρούς παράγει συζητήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο και που αν και στην Ελλάδα μάλλον δεν έχει γίνει ποτέ με σοβαρούς όρους, επανέρχεται διαρκώς. Όσοι εναντιώνονται στη συγκεκριμένη πρόταση αντιμετωπίζονται στην καλύτερη περίπτωση ως γραφικοί, και στην χειρότερη ως υπερασπιστές των εγκληματιών. Το σύνηθες λάθος που αφορά και αυτήν την περίπτωση είναι πως στον βωμό του τι κερδίζεις δεν γίνεται επεξεργασία στο τι χάνεις. Αν όλα γίνονται για καλό σκοπό, τότε ας προχωρήσουμε ένα βήμα παραπέρα και ας προτείνουμε την εγκατάσταση καμερών και εντός των σπιτιών μας, για να εξασφαλιστεί η αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας. Τώρα αρχίζει και γίνεται πιο άβολο, και θα μπορούσε να γίνει ακόμα περισσότερο αν προτείναμε την εγκατάσταση μικροφώνων σε δημόσιους χώρους για την εξασφάλιση της «εθνικής άμυνας» ή της «δημοσίας τάξης».
Όπως πάντα η σύγκρουση γίνεται στο πεδίο της ελευθερίας και της ασφάλειας. Είτε πρόκειται για πυρηνικά όπλα, είτε πρόκειται για την τοποθέτηση καμερών σε δημόσιους χώρους, είτε πρόκειται για διαδικτυακούς τόπους τύπου myschool, είναι σαφές πως όσα επίπεδα και αν έχει και όσες διαφορές αν υπάρχουν μεταξύ των περιπτώσεων, η «τεχνολογική πρόοδος» εντός του καπιταλιστικού συστήματος  χρησιμοποιείται στο όνομα της «ασφάλειας» ή της «προστασίας» ή του «ομαλού βίου», κι όλα αυτά επιτυγχάνονται μέσω «εκπτώσεων» σε ζητήματα ελευθερίας.
Η τεχνολογία δεν φταίει σε τίποτα. Η τεχνολογία όμως είναι δεν είναι παρά εργαλείο, που μπορεί να βρεθεί στα χέρια του οποιουδήποτε, και για τη χρήση αυτής ευθύνεται αυτός που την κατέχει. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο γίνεται συχνά κριτική στα «τεχνολογικά επιτεύγματα». Το γεγονός δηλαδή πως δεν είναι ανεξάρτητα. Φτιάχνονται εντός του καπιταλιστικού συστήματος, για να εξυπηρετήσουν το ίδιο το σύστημα και αυτούς που κατέχουν την εξουσία. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει πως τα ίδια τεχνολογικά επιτεύγματα θα ήταν θεμιτά σε μία μη καπιταλιστική κοινωνία, αλλά το ερώτημα που τίθεται είναι αν θα μπορούσαν να υπάρξουν σε μία μη καπιταλιστική κοινωνία ή αν υπάρχουν ακριβώς λόγω του ότι εξυπηρετούν την διατήρηση του καπιταλιστικού συστήματος, διευρύνοντας την εργαλειοθήκη του και επιτρέποντάς του να παρεμβαίνει με περισσότερους και πιο αποτελεσματικούς τρόπους ώστε να διατηρεί την ισχύ του και να εξασφαλίζει την υπεροχή του. Αν αυτό μπορεί να γίνει σαφές όσον αφορά στην τεχνολογία που έχει να κάνει με πυρηνικά όπλα, γιατί να μην μπορεί να γίνει σαφές όσον αφορά στην τεχνολογία που έχει να κάνει με το διαδίκτυο;
Τέτοιου είδους «τεχνολογική πρόοδος» δεν έχει θέση παρά σε μία κοινωνία που δεν εργάζεται υπέρ της ελευθερίας, και τέτοιου είδους «τεχνολογική πρόοδος» είναι σαφές πως θα πρέπει να μας βρίσκει απέναντι. Δεν επιθυμούμε την ειρήνη στη βάση του φόβου των πυρηνικών, αλλά την ειρήνη στη βάση της αλληλεγγύης και της ισότητας. Δεν επιθυμούμε την καταπολέμηση της εγκληματικότητας στη βάση της διαρκούς παρακολούθησης που δεν θα την επιτρέπει, αλλά την καταπολέμηση της εγκληματικότητας μέσω της αντιμετώπισης των συνθηκών που την γεννούν. Δεν επιθυμούμε ο μαθητής να δίνει το παρών στην εκπαιδευτική διαδικασία ελεγχόμενος και φοβούμενος τις πιθανές επιπτώσεις σε αντίθετη περίπτωση, αλλά να δίνει το παρών λόγω του ότι η εκπαιδευτική διαδικασία θα τον ελκύει, θα τον εμπνέει, δεν θα εργάζεται έτσι ώστε να τον μετατρέψει σε ένα «χρήσιμο για την κοινωνία άτομο», αλλά για τη διεύρυνση των οριζόντων του, και θα του παρέχει πλήρη ελευθερία στο επίπεδο της γνώσης και της επεξεργασίας αυτής. Και για αυτό πρέπει να εργαστούμε.
Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο ένθετο του Νόστιμον Ήμαρ στον “Δρόμο”, τo Σάββατο 16.9.2017

Posted in: ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ