Μόνο με παραμύθια κατακτώνται οι άνθρωποι. Τσαρούχης
Η Κοκκινοσκουφίτσα ήταν η πρώτη μου αγάπη. Ντίκενς
Εισαγωγή
Το κείμενο αυτό αποτελεί μια αναφορά στη γοητεία του παραμυθιού και στην αξία του σαν εργαλείο μάθησης και αγωγής. Παραθέτει με απλό τρόπο τις δυνατότητές του, τη συμβολή του στη ψυχοσωματική ανάπτυξη του παιδιού και δίνει απλές πρακτικές εισηγήσεις σε εκπαιδευτικούς και γονείς για καλύτερη αξιοποίησή του. Στην προσπάθεια αυτή περιλαμβάνεται επίσης μια αναφορά στο συμμετοχικό-κοινωνικό παραμύθι και στο πώς αυτό συμβάλλει στους στόχους που οι γονείς αλλά και τα εκπαιδευτικά συστήματα θέτουν για τα παιδιά.
Τα σύγχρονα εκπαιδευτικά συστήματα δε διαφέρουν
καθόλου από παλαιότερα συστήματα αναφορικά με τη συνεχή προσπάθεια που
καταβάλλουν για να εξεύρουν νέες αποδοτικότερες μεθοδολογίες,
προσεγγίσεις και νέα μέσα μάθησης και αγωγής. Σε αυτή τους την
προσπάθεια και αναζήτηση δεν μπόρεσαν όμως ποτέ να αποχωριστούν μερικές
παραδοσιακές προσεγγίσεις που παραμένουν σταθερά στην πρώτη γραμμή
(ανάγνωση, διήγηση, αφήγηση, εξιστόρηση, διάλογος, παραμύθι,..), στις
πρώτες επιλογές των εκπαιδευτικών αλλά και στις πρώτες προτιμήσεις των
παιδιών.
Αυτές οι “παραδοσιακές”, αλλά ταυτόχρονα διαχρονικές και πάντα αποδεκτές προσεγγίσεις υιοθετούνται χωρίς πολύ προβληματισμό και άντεξαν στο χρόνο και επεβλήθησαν γιατί ακριβώς οι αποδέκτες, δηλαδή τα παιδιά, τις αγάπησαν. Τα παιδιά με την ψυχοσύνθεσή τους, τις αναπτυξιακές ιδιαιτερότητές τους και τις αντιδράσεις τους στις μεθοδολογίες αυτές επέβαλαν τρόπους διδασκαλίας γιατί υπέδειξαν ότι η μάθηση, η γνώση, η αγωγή θα πρέπει να έχουν παιδοκεντρικό χαρακτήρα, με το παιδί να παίρνει και ρόλο και ευθύνη και να αποκτά έτσι κίνητρο. Αν δε θέλω δε μαθαίνω, τόσο απλό είναι το μήνυμα των παιδιών και των οποιωνδήποτε μαθητών μικρών ή μεγάλων.
Αποτελεί λοιπόν βασική αρχή το ότι η διάθεση του παιδιού, ο ενθουσιασμός του, το ενδιαφέρον του, το κίνητρο του για το αντικείμενο μελέτης είναι αποφασιστικοί παράγοντες για να μάθει και να εκπαιδευτεί και εναπόκειται σε μας να τους αξιοποιήσουμε και να τους εκμεταλλευτούμε για να επιτύχουμε τους στόχους μας και τις προσπάθειες μας για διάπλαση χαρακτήρα και σωστή ανάπτυξη του κάθε μαθητή, του κάθε παιδιού.
Τονίζεται ιδιαίτερα ότι αποδεδειγμένα, με επιστημονικές διαδικασίες, έχει πια εμπεδωθεί η αρχή ότι γενικά οι μεθοδολογίες που επιτυγχάνουν, σαν εργαλεία μάθησης, είναι αυτές που δημιουργούν συναισθήματα στα παιδιά, κεντρίζουν το μυαλό τους, προκαλούν τη νόησή τους, διεγείρουν τη φαντασία τους. Τα συναισθήματα, η φαντασία και η νόηση αλληλοστηρίζονται και εμπλουτίζονται διαρκώς και αμοιβαία με αποτελεσματικότητα και επιτυχία.
Με την πιο πάνω διαπίστωση δε μειώνουμε καθόλου τις άλλες μεθοδολογίες που οι εκπαιδευτικοί αναπτύσσουν και εφαρμόζουν για να δομήσουν την ύλη, να προσαρμόσουν τα εκπαιδευτικά υλικά, να συστηματοποιήσουν την εργασία τους αλλά και να διαμορφώσουν το εκπαιδευτικό αντικείμενο στις ανάγκες, επιθυμίες δυνατότητες και ενδιαφέροντα των μαθητών τους. Τονίζουμε απλά ότι τα παιδιά έχουν συμπάθεια σε ορισμένες προσεγγίσεις και το παραμύθι είναι μια από αυτές γιατί τους δίνει ψυχικό κίνητρο.
Έχει κατ’ επανάληψη λεχθεί και επιστημονικά στηριχθεί ότι το κίνητρο είναι ο πιο ισχυρός συνεργός της μάθησης. Έχει επίσης εμπεδωθεί στους εκπαιδευτικούς και γονείς ότι η αφήγηση μιας ιστορίας, ενός παραμυθιού μπορεί να κρατήσει το ενδιαφέρον ενός παιδιού μόνο αν το διασκεδάζει και αν κεντρίζει την περιέργειά του (Μπρούνο Μπετελχάιμ). Το παιδί ζητά ξανά και ξανά να ακούει την ίδια ιστορία γιατί, οι ιστορίες και ιδιαίτερα τα παραμύθια έχουν μια μαγική διάσταση, είναι έργα τέχνης και διαθέτουν πανέμορφο, πολυδιάσταστο πλούτο, σαγηνεύουν και μαγεύουν.
Βασισμένοι λοιπόν στην απλή αλλά αποδεκτή και αποτελεσματική αρχή του “αυτό μου αρέσει και θέλω να το ακούσω” γίνεται εδώ μια προσπάθεια να δοθούν εξηγήσεις, σκέψεις και εισηγήσεις για το παραμύθι που τόσο πολύ αγαπήθηκε, συνεχίζει να αγαπιέται και θα συνεχίσει να αγαπιέται από μικρούς και μεγάλους γιατί αποδεδειγμένα συναρπάζει, ενθουσιάζει, κεντρίζει το μυαλό.
Σε αυτή την παρουσίαση γίνεται προσπάθεια να προκληθεί προβληματισμός για το πώς θα αξιοποιήσουμε το παραμύθι σαν εκπαιδευτικό, διαπλαστικό, μορφωτικό εργαλείο και σαν εργαλείο διαπαιδαγώγησης αλλά και ψυχοσυναισθηματικής ωρίμανσης. Επιχειρείται επίσης η απαρίθμηση απλών προσεγγίσεων καθημερινών, πρακτικά εφαρμόσιμων εισηγήσεων για την πλήρη εκμετάλλευση του παραμυθιού. Οι εισηγήσεις αυτές απευθύνονται σε γονείς και εκπαιδευτικούς και οποιουσδήποτε άλλους αγαπούν το παραμύθι ή αγαπούν να λένε παραμύθια.
Τι είναι το παραμύθι;
Μια φτιαχτή ιστορία, μια τεχνιτά καμωμένη διήγηση με στόχο να δοθούν κάποια μηνύματα, να καλιεργηθούν στάσεις, να αναπτυχθούν τρόποι σκέψης, να χαλιναγωγηθούν ορμές και να οριοθετηθούν αβίαστα συμπεριφορές. Χρησιμοποιεί αρκετά την υπερβολή και την επανάληψη σα μέσα έκφρασης, στοχεύει στη συνείδηση των παιδιών γιατί πραγματεύεται καθημερινά προβλήματα με λογοτεχνική μορφή.
Αυτός βέβαια που διηγείται το παραμύθι ίσως δε γνωρίζει καν τη μεγάλη του δυνατότητα και μεγάλη του προσφορά αλλά ακόμη ίσως να μην αντιλαμβάνεται πόσο δυνατό εργαλείο έχει στα χέρια του.
Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός παραμυθιών και πολλοί και αξιόλογοι οι συγγραφείς τους όπως ο Ιούλιος Βέρν, ο Ντίκενς, ο Άντερσεν, οι αδελφοί Γκριμ, ο Τριβιζάς, η Πουλχερίου, η Χατζηχάννα και τόσοι άλλοι που εξακολουθούν να διαβάζονται και θα διαβάζονται για πολλά ακόμη χρόνια. Συγγραφείς και ερευνητές ισχυρίζονται ότι τα παραμύθια μπορούν να ξεκινούν από νωρίς όμως η ωφέλιμη ηλικία είναι η ηλικία των 4-5 χρονών.
Σαν ελληνόφωνες πρέπει να θεωρούμε τους εαυτούς μας τυχερούς γιατί έχουμε ίσως την πιο πλούσια και πιο αξιόλογη αλλά και πιο διαδεδομένη συλλογή παραμυθιών και μύθων, που αγαπήθηκε για χιλιετίες, όχι μόνο από τους ελληνόγλωσσους αλλά και από τους ξενόγλωσσους. Αναφερόμαστε στην Ελληνική Μυθολογία που με την πλοκή της, την πλούσια και λεπτομερή περιγραφή της αλλά επίσης και με τις απρόσμενες εκπλήξεις και εξελίξεις που συνεχώς προσφέρει, ενθουσιάζει και μαγνητίζει κάθε αναγνώστη. Μεγάλη αξία έχουν επίσης η Ιλιάδα και η Οδύσσεια. Στα πιο πάνω πρέπει να προσθέσουμε και το Θέατρο Σκιών (Καραγκιόζης). Είναι επίσης ένα είδος ελληνικής λογοτεχνίας, τα δημοτικά και τα ακριτικά τραγούδια, που αποτελούσαν είδος παραμυθιού (θρύλου) σε ποιητική μορφή, με άλλους βέβαια στόχους και προσανατολισμούς.
Αυτά μαζί με πολλά άλλα απετέλεσαν τη συλλογή της «στετές», (της γιαγιάς), που την είχε πάντα έτοιμη για τα εγγονάκια της. Σημειώνουμε εδώ ότι η απώλεια της κλασικής παραμυθούς, της “στετές” δηλαδή όπως την έχουμε γνωρίσει οι μεγαλύτεροι, αποτελεί δυσαναπλήρωτη απώλεια για την εκπαίδευση και την αγωγή. Τα σημερινά παιδιά αδικούνται στον τομέα αυτό και βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στην ηλεκτρονική μάθηση. Η σκέψη αυτή δεν δηλοί ότι θεωρείται η ηλεκτρονική μάθηση λανθασμένη προσέγγιση.
Μπορεί να έχουν αλλάξει οι τρόποι εξιστόρησης- παρουσίασης παραμυθιών με την εισβολή της τεχνολογίας και των πολυμέσων, αλλά η ζεστή, γλυκειά, τρυφερή ανθρώπινη φωνή δεν αποδίδεται μέσα από μικρόφωνα και μεγάφωνα ή συνθετικές ηλεκτρονικές φωνές. Το θορυβώδες και αντικοινωνικό περιβάλλον των ηλεκτρονικών μέσων δεν είναι πάντοτε βοηθητικό.
Αντίθετα το μεγαλείο της διήγησης βρίσκεται στην αμεσότητα και στη συμμετοχικότητα. Επίσης δεν πρέπει να αγνοείται το γεγονός ότι η μεταφορά στην οθόνη αλοιώνει και αφαιρεί από τις δυνατότητες του παραμυθιού.
Σημειώνεται, ως εκ τούτου, ότι η αυξημένη εξάρτηση από το ηλεκτρονικό βιβλίο, την ηλεκτρονική ανάγνωση αλλά και το φαινόμενο της περιορισμένης εθελοντικής ανάγνωσης, σε συνδυασμό με τη μορφή και τους στόχους που έχει η κλασσική ανάγνωση από το μάθημα της Ανάγνωσης στο σχολείο, δεν προάγουν την αγάπη στην ανάγνωση. Το μάθημα της Ανάγνωσης δυστυχώς παρουσιάζει αρκετές αδυναμίες και διαφέρει αισθητά από το παραμύθι σε αρκετούς τομείς.
Σε τι διαφέρει το παραμύθι από το μάθημα της Ανάγνωσης.
Η ανάγνωση σαν δεξιότητα από μόνη της ερμηνεύεται σαν απόκτηση δυνατότητας αποκωδικοποίησης γραπτών μηνυμάτων και σαν ερμηνεία των μηνυμάτων αυτών (κατανόηση). Στα πιο πολλά σύγχρονα συστήματα, δυστυχώς στο μάθημα της Ανάγνωσης δίνεται μεγάλη έμφαση και προσοχή στην αποκωδικοποιητική δεξιότητα της ανάγνωσης, στο ρυθμό και στην ταχύτητά της, στη ροή και σε άλλα τεχνικά στοιχεία. Θυσιάζεται έτσι, κατά πολύ η κατανόηση, συνεπώς γίνεται ανάγνωση χωρίς ευχαρίστηση και διασκέδαση από τα βιβλία Ανάγνωσης των σχολείων. Αυτά τα βιβλία πολλές φορές δεν προσφέρουν κανένα νόημα απλά έχουν γραφτεί για να διευκολύνουν την αποκωδικοποίηση και να εξυπηρετήσουν άλλες ανάγκες (ορθογραφία, μορφές γλώσσας, κλπ).
Το παραμύθι σε αντίθεση με την ανάγνωση έχει αμεσότητα και διαδραματίζουν μεγάλο ρόλο τα προσωδιακά στοιχεία του λόγου (ο ρυθμός, ο τονισμός, ο χρωματισμός, το ύφος, ο τόνος, το ύψος της φωνής, η ροή του λόγου, οι παύσεις κλπ) γιατί βγαίνουν μέσα από αβίαστη εκφώνηση. Στο παραμύθι το παιδί ζει έντονα και έχει προσωπική εκτίμηση της κατάστασης, παρακολουθεί την εξέλιξη και έκβαση του παραμυθιού, γίνεται μέλος του παραμυθιού, συγκεντρώνεται, συνδέεται ψυχικά με τον αφηγητή, πολλές φορές συμμετέχει και ακόμη λύνει απορίες κατά την εξέλιξη του μύθου.
Υπάρχουν διάφορα είδη παραμυθιών
Τα παραμύθια απευθύνονται σε μικρούς και μεγάλους και υπάρχουν διάφορα είδη τους βέβαια, που πρέπει να έχουμε υπόψιν μας, όπως τα ιστορικά παραμύθια που είναι βασισμένα σε πραγματικά γεγονότα, τα κοινωνικά παραμύθια με κοινωνικά θέματα, τα συμμετοχικά παραμύθια που δημιουργούνται από τον αφηγητή ή και το παιδί. Υπάρχουν επίσης παραμύθια διασκεδαστικά, θεοπλαστικά, περιγραφικά αλλά υπάρχουν ταυτόχρονα και πολλές παραλλάγες των ίδιων παραμυθιών. Αυτές εξυπηρετούν ανάγκες πολιτιστικές, πολιτισμικές και συνήθειες ανθρώπων σε διαφορετικούς τόπους ή διαφορετικές συνθήκες και κατά καιρούς με εθιμογραφικό χαρακτήρα.
Από τα πιο πάνω το είδος παραμυθιού που έχει εξελιχθεί σε πολύ αγαπητό λογοτεχνικό είδος είναι το συμμετοχικό-κοινωνικό παραμύθι. Το παραμύθι αυτό δημιουργείται από τον λέγοντα την ίδια ώρα που το διηγείται και συμμετέχει έτσι και ο ακούων. Είναι ένα ζωντανό, δυναμικό είδος έκφρασης και συμμετοχής αλλά ταυτόχρονα και δημιουργίας. Αυτό το είδος του παραμυθιού αγαπιέται και επιζητείται από τα παιδιά γιατί είναι το δικό τους παραμύθι. Μια αρκετά ενδιαφέρουσα μορφή του είναι η απόδοση γνωστών παραμυθιών με νέο στυλ, νέα τροπή και εξέλιξη π.χ.:
Η Κοκκινοσκουφίτσα που πάει με τα πατίνια στη γιαγιά και της παίρνει μια πίτσα με μανιτάρια. Στο δρόμο συναντά τον κυνηγό που την πληροφορεί ότι ο λύκος δεν θα εμφανιστεί γιατί παίζει η ομάδα του ποδόσφαιρο και είναι υπεύθυνος για τη συμπεριφορά των φιλάθλων.
Κοινωνικό - συμμετοχικό παραμύθι
Το είδος του παραμυθιού που εξετάζεται και προβάλεται αλλά και προτείνεται στους γονείς και εκπαιδευτικούς είναι το αυθόρμητο, το δημιουργικό, το συμμετοχικό παραμύθι, το παραμύθι στο οποίο το παιδί είναι δημιουργός, συμπρωταγωνιστεί και δεν είναι απλά θεατής. Γίνεται ο ίδιος συγγραφέας, ήρωας, αποφασίζει και ελέγχει, αλλάζει την εξέλιξη και την έκβαση της ιστορίας, επιλέγει νέους ήρωες, διώχνει αυτούς που δεν του αρέσουν, μιμείται αυτούς που αγάπησε.
Είναι γνωστό ότι το παιδί προτιμά τους ήρωες των παραμυθιών παρά τους πραγματικούς ήρωες και αυτό γιατί πολύ απλά τους πραγματικούς ήρωες δεν μπορεί να τους μιμηθεί, αυτό μάλιστα του δημιουργεί αισθήματα κατωτερότητας. Το κοινωνικό παραμύθι ικανοποιεί την ανάγκη του να γίνει και αυτός ένας ήρωας.
Η ζωντανή και συμμετοχική διαδικασία που διαδραματίζεται μπορεί να δώσει ευκαιρίες πειραματισμού αλλά και συναισθηματικής επικοινωνίας μεταξύ του παιδιού και του αφηγητή.
Το σκηνικό αλλά και το σενάριο ορίζονται από κοινού, ή ο ενήλικας απλά καθοδηγεί και τα συναισθήματα κυκλοφορούν, δοκιμάζονται χωρίς περιορισμούς, χωρίς ενδοιασμούς και οι λύσεις άμεσες χωρίς καμιά απειλή, ενοχή, φόβο ή άλλες επιπτώσεις για το παιδί. Έτσι το παιδί γίνεται απόλυτος άρχοντας του παραμυθιού αλλά πάνω από όλα συνδέεται ψυχικά και παίζει με τον ενήλικα αφηγητή (πατέρα, εκπαιδευτικό, άλλο).
Έτσι το κοινωνικό-συμμετοχικό παραμύθι αποκτά επιπρόσθετη αξία και συμβολή πέρα από τα άλλα παραμύθια. Βέβαια η αξία οποιουδήποτε παραμυθιού σε οποιοδήποτε είδος και αν ανήκει είναι πάντα σημαντική και ξεχωριστή.
Πού εντοπίζεται η μεγάλη αξία και συμβολή του παραμυθιού;
Η προσφορά του παραμυθιού και η μεγάλη του συμβολή στην προσωπική ανάπτυξη, στην εκπαίδευση, στην αγωγή, στην κοινωνική συμπεριφορά και στη συναισθηματική ωρίμανση του παιδιού είναι πολλαπλή, ανεκτίμητη και ανεπανάληπτη:
Α. Συναισθηματική ωρίμανση:
• Εμπλουτίζεται και ενδυναμώνεται ο ψυχικός κόσμος του παιδιού. Ιδιαίτερα σημαντικός σε αυτή την ενδυνάμωση είναι ο τρόπος αφήγησης ο τόνος, η συναισθηματική επένδυση και το ύφος του αφηγητή.
• Εμπεριέχονται στα παραμύθια στοιχεία και χαρακτήρες με τα οποία το παιδί ταυτίζεται.
• Το παιδί διαχειρίζεται και εκφράζει ασυνείδητα κομμάτια του ψυχισμού του.
• Ακόμα και τα πιο δύσκολα θέματα όπως ο θάνατος, ο χωρισμός, μια ασθένεια αντιμετωπίζονται μέσα από το παραμύθι.
• Δοκιμάζονται και δαμάζονται χαοτικές πιέσεις του ασυνειδήτου. Ο Φρόϋντ αναφέρει κάπου ότι το επαναλαμβανόμενο παραμύθι φέρνει στην επιφάνεια ξεχασμένα κομμάτια του ψυχισμού του παιδιού και το βοηθά να τα διαχειριστεί και να τα ξεπεράσει.
• Επιτυγχάνεται η επιβεβαίωση (Ο Τζακ που καταφέρνει να σκαρφαλώσει στη φασολιά).
• Το παιδί δυναμώνει και συνειδητοποιεί τις πραγματικότητες και πιο εύκολα προετοιμάζεται για αυτές.
• Αναπτύσσεται η φαντασία του παιδιού (η πλοκή, οι ήρωες, η εξέλιξη και έκβαση του παραμυθιού είναι ιδιαίτερα βοηθητικά).
• Εκτιμάται ότι παρουσιάζεται μεγάλη εξελικτική επίδραση στην ανάπτυξη του παιδιού. Το παραμύθι με τα τρία γουρουνάκια, για παράδειγμα, δείχνει με απλό αλλά ξεκάθαρο τρόπο την εξέλιξη από το άχυρο στο ξύλο, από το ξύλο στην πέτρα αλλά και μεταδίδει στο παιδί την ίδια την εξελικτική του πορεία. Το τρίτο γουρουνάκι ήταν το πιο μεγάλο και σε όγκο και σε ηλικία, γι΄ αυτό και έδειξε σοβαρότητα και πιο ώριμη σκέψη.
• Δίνεται η ευκαιρία στο παιδί να αναγνωρίσει ότι η σκληρή δουλειά, ο προγραμματισμός, οι υγιείς συνήθειες είναι εργαλεία με μεγάλη αξία που θα το βγάλουν από δύσκολες καταστάσεις (π.χ. το παραμύθι Ο τζίτζικας κι ο μέρμηγκας).
Β. Κοινωνική συμπεριφορά:
• Υπάρχει μεγάλη διαπλαστική επίδραση (Ο δρόμος της Αρετής και της Κακίας). Καθοδηγείται το παιδί στο δρόμο της αρετής και της σωστής συμπεριφοράς.
• Καλιεργούνται και αναπτύσσονται στάσεις και συνήθειες,έτσι το παιδί δεν γίνεται τεμπέλης, είρωνας, ζηλιάρης, μοχθηρός, τσιγγούνης, απάνθρωπος,
• Η αγάπη, η αλληλεγγύη, η συμπαράσταση, η κατανόηση, η αλληλοβοήθεια στην οικογένεια αποκτιούνται από νωρίς μέσα από παραμύθια που δείχνουν αυτή τη δύναμη (Ο λύκος και τα εφτά κατσικάκια που προσπαθούν να ακολουθήσουν τις συμβουλές της μαμάς, Η Κοκκινοσκουφίτσα, το εγγονάκι που φροντίζει τη γιαγιά).
• Με το παραμύθι υπάρχει ελπίδα, διαφαίνεται η αισιοδοξία, δίνονται λύσεις σε κοινωνικούς προβληματισμούς.
• Οι εμπειρίες των παραμυθιών εμπλουτίζουν την κοινωνική ζωή και συμβάλουν στην κοινωνικοποίηση του παιδιού.
• Επιτυγχάνεται υγιής, ανθρώπινη ανάπτυξη και ωρίμανση.
• Ενισχύεται και ενδυναμώνεται η αυτοεκτίμηση.
• Κατανοούνται οι ιδιαιτερότητες των ανθρώπων πιο εύκολα (Μια μαύρη παπαρούνα ανάμεσα στις κόκκινες παπαρούνες)
• Το παιδί αντιλαμβάνεται ότι οι μεγάλοι παραδέχονται αλλά ότι και οι μικροί έχουν δύναμη.
• Αναπτύσσεται σεβασμός προς τους γονείς γιατί τα παραμύθια προβάλλουν τις αρετές τους (π.χ. ο πατέρας προστάτης) και διδάσκεται έτσι η αγάπη και η φροντίδα της οικογένειας.
• Ενδυναμώνεται η σχέση με το γονιό ή τον εκπαιδευτικό.
• Η αφήγηση παραμυθιού σε ομάδα ενισχύει το ομαδικό πνεύμα.
• Το παιδί αποκτά κοινωνικά ιδανικά και μοντέλο για ιδανική συμπεριφορά.
Γ. Προσωπική ανάπτυξη, ευχαρίστηση:
• Συγκινεί πάντοτε τα παιδιά το απρόοπτο, το απρόσμενο, μια άλλη λύση και εξήγηση.
• Υπάρχει θετική επίδραση στον χαρακτήρα του παιδιού, που βοηθιέται να κατανοήσει και να ξεπεράσει δικά του προβλήματα.
• Εκτιμάται ότι οποιοδήποτε παιδί έχει μεγαλώσει ακούγοντας και διαβάζοντας παραμύθια είναι ιδιαίτερα συνεργάσιμο και κοινωνικό.
• Το παιδί απελευθερώνεται από το φόβο (π.χ. ο φόβος της εγκατάλειψης), βγαίνει από δύσκολες συναισθηματικές καταστάσεις, δυναμώνει και γίνεται πιο έτοιμο να αντεπεξέλθει στη ζωή. Αποκτά θάρρος και πίστη στον εαυτό του μέσα από τις λύσεις και δυνατότητες λύσεων που συναντιώνται στα παραμύθια.
• Βελτιώνονται πολλές νοητικές λειτουργίες και το παιδί ανακαλύπτει τις δυνατότητες και την ταυτότητά του.
• Τα παιδί αρέσκεται να ακούει, αλλά αρέσκεται επίσης να δημιουργεί παραμύθια.
• Αναπτύσσεται στο παιδί το αίσθημα της αισιοδοξίας και πίστης στην ύπαρξη δυνάμεων, που θα συνδράμουν στα προβλήματά του.
• Γίνεται το παιδί πιο προσγειωμένο, πιο εργατικό και πιο απαιτητικό από τον εαυτό του.
• Αναπτύσσεται μεγάλη εκτίμηση στην αξία της οικογένειας και της αγάπης που προσφέρει. Στα όνειρά του το παιδί κυνηγιέται από ζώα. Ο πατέρας ταυτίζεται με τον κυνηγό που είναι πάντα εκεί για να σώσει τον ήρωα.
• Το παιδί που έχει μεγαλώσει με τα παραμύθια ζει μια πιο ομαλή και ήρεμη εφηβεία.
Δ. Καλλιέργεια στάσεων και δεξιοτήτων:
• Με την κριτική και δημιουργική σκέψη αποκτούνται και ενισχύονται εργαλεία του μυαλού όπως η μνήμη.
• Καλλιέργεια της δημιουργικής, κριτικής, θετικής σκέψης.
• Ανάπτυξη συστήματος αυτοάμυνας.
• Βελτίωση κοινωνικών δεξιοτήτων.
• Αναγνώριση αδυναμιών και απόκτηση αυτογνωσίας.
• Κακές συνήθειες περιορίζονται. Ακόμη και η στοματική απληστία, βουλιμία σε μεγαλύτερα παιδιά ελέγχεται μέσα από το παραμύθι.
• Το παιδί αποκτά ψυχική δύναμη γιατί ταυτίζεται με τους ήρωες.
Ε. Απόκτηση γνώσεων
• Αποκτιούνται αβίαστα γνώσεις.
• Επέρχεται φυσική, γλωσσική εξέλιξη και γλωσσική ανάπτυξη.
• Βελτιώνεται ο γραπτός λόγος.
• Εύκολη μεταφορά από το παραμύθι στη λογοτεχνία.
• Με την επιρροή και συμβολή των παραμυθιών το παιδί διδάσκεται εμμέσως.
• Δίνονται πολλές ευκαιρίες για να εξαχθούν συμπεράσματα.
• Λόγω των πολλών παραλλαγών μπορούν να εισηγηθούν λύσεις σε αδιέξοδα.
Εισηγήσεις – συμβουλές σε γονείς και εκπαιδευτικούς
• Ενθαρρύνετε το παιδί να διαβάζει βιβλία.
• Διηγηθείτε στο παιδί παραμύθια με δικό σας προσωπικό στυλ.
• Διαβάστε στο παιδί σας ευχάριστα παραμύθια το βράδυ πριν κοιμηθεί.
• Διαβάστε στο παιδί παραμύθια για ξεκούραση, για επιβράβευση, για διασκέδαση.
• Μη διακόπτετε την ανάγνωση ή τη διήγηση για να κάνετε κάτι άλλο.
• Όπου κι αν είσαστε ξεκινήστε ένα παραμύθι με το παιδί.
• Τολμήστε την αφήγηση γνωστού παραμυθιού με διαφορετικό σενάριο, στυλ, εξέλιξη.
• Εμπλουτίστε τα παραμύθια σας με ποιηματάκια, με τραγουδάκια, με αινίγματα, με παύσεις για να δώσετε απαντήσεις στο παιδί.
• Το παιδί αρέσκεται να καθοδηγεί. Αφήστε το να καθοδηγεί το παραμύθι που προτιμά.
• Μην ελέγχετε το τι κατανόησε το παιδί, αλλά το περιεχόμενο του κειμένου. Συνιστά εισβολή η προσπάθεια ερμηνείας της σκέψης του παιδιού. Αφήστε το παιδί να το απολαύσει.
• Μην επιχειρείτε να ερμηνεύσετε τα παραμύθια, καταστρέφετε τη μαγεία τους.
• Βάλτε το παραμύθι στα παιδικά πάρτυ σαν μέρος της διασκέδασης και της διαπαιδαγώγησης.
• Πηγαίνετε μαζί με το παιδί στο βιβλιοπωλείο.
• Αφήστε το παιδί που είναι στην εφηβική ηλικία να επιλέξει μόνο του το παραμύθι του.
• Ενθαρρύνετε τα παιδιά να γράφουν παραμύθια.
• Δημιουργήστε παραμύθια με τα παιδιά
• Ενθαρρύνετε τα παιδιά να διηγούνται παραμύθια σε σας ή σε άλλα παιδιά.
Παντελής Μακρής, Εκπαιδευτικός
paidiatros.com
Η Κοκκινοσκουφίτσα ήταν η πρώτη μου αγάπη. Ντίκενς
Εισαγωγή
Το κείμενο αυτό αποτελεί μια αναφορά στη γοητεία του παραμυθιού και στην αξία του σαν εργαλείο μάθησης και αγωγής. Παραθέτει με απλό τρόπο τις δυνατότητές του, τη συμβολή του στη ψυχοσωματική ανάπτυξη του παιδιού και δίνει απλές πρακτικές εισηγήσεις σε εκπαιδευτικούς και γονείς για καλύτερη αξιοποίησή του. Στην προσπάθεια αυτή περιλαμβάνεται επίσης μια αναφορά στο συμμετοχικό-κοινωνικό παραμύθι και στο πώς αυτό συμβάλλει στους στόχους που οι γονείς αλλά και τα εκπαιδευτικά συστήματα θέτουν για τα παιδιά.
Τα σύγχρονα εκπαιδευτικά συστήματα δε διαφέρουν
καθόλου από παλαιότερα συστήματα αναφορικά με τη συνεχή προσπάθεια που
καταβάλλουν για να εξεύρουν νέες αποδοτικότερες μεθοδολογίες,
προσεγγίσεις και νέα μέσα μάθησης και αγωγής. Σε αυτή τους την
προσπάθεια και αναζήτηση δεν μπόρεσαν όμως ποτέ να αποχωριστούν μερικές
παραδοσιακές προσεγγίσεις που παραμένουν σταθερά στην πρώτη γραμμή
(ανάγνωση, διήγηση, αφήγηση, εξιστόρηση, διάλογος, παραμύθι,..), στις
πρώτες επιλογές των εκπαιδευτικών αλλά και στις πρώτες προτιμήσεις των
παιδιών.Αυτές οι “παραδοσιακές”, αλλά ταυτόχρονα διαχρονικές και πάντα αποδεκτές προσεγγίσεις υιοθετούνται χωρίς πολύ προβληματισμό και άντεξαν στο χρόνο και επεβλήθησαν γιατί ακριβώς οι αποδέκτες, δηλαδή τα παιδιά, τις αγάπησαν. Τα παιδιά με την ψυχοσύνθεσή τους, τις αναπτυξιακές ιδιαιτερότητές τους και τις αντιδράσεις τους στις μεθοδολογίες αυτές επέβαλαν τρόπους διδασκαλίας γιατί υπέδειξαν ότι η μάθηση, η γνώση, η αγωγή θα πρέπει να έχουν παιδοκεντρικό χαρακτήρα, με το παιδί να παίρνει και ρόλο και ευθύνη και να αποκτά έτσι κίνητρο. Αν δε θέλω δε μαθαίνω, τόσο απλό είναι το μήνυμα των παιδιών και των οποιωνδήποτε μαθητών μικρών ή μεγάλων.
Αποτελεί λοιπόν βασική αρχή το ότι η διάθεση του παιδιού, ο ενθουσιασμός του, το ενδιαφέρον του, το κίνητρο του για το αντικείμενο μελέτης είναι αποφασιστικοί παράγοντες για να μάθει και να εκπαιδευτεί και εναπόκειται σε μας να τους αξιοποιήσουμε και να τους εκμεταλλευτούμε για να επιτύχουμε τους στόχους μας και τις προσπάθειες μας για διάπλαση χαρακτήρα και σωστή ανάπτυξη του κάθε μαθητή, του κάθε παιδιού.
Τονίζεται ιδιαίτερα ότι αποδεδειγμένα, με επιστημονικές διαδικασίες, έχει πια εμπεδωθεί η αρχή ότι γενικά οι μεθοδολογίες που επιτυγχάνουν, σαν εργαλεία μάθησης, είναι αυτές που δημιουργούν συναισθήματα στα παιδιά, κεντρίζουν το μυαλό τους, προκαλούν τη νόησή τους, διεγείρουν τη φαντασία τους. Τα συναισθήματα, η φαντασία και η νόηση αλληλοστηρίζονται και εμπλουτίζονται διαρκώς και αμοιβαία με αποτελεσματικότητα και επιτυχία.
Με την πιο πάνω διαπίστωση δε μειώνουμε καθόλου τις άλλες μεθοδολογίες που οι εκπαιδευτικοί αναπτύσσουν και εφαρμόζουν για να δομήσουν την ύλη, να προσαρμόσουν τα εκπαιδευτικά υλικά, να συστηματοποιήσουν την εργασία τους αλλά και να διαμορφώσουν το εκπαιδευτικό αντικείμενο στις ανάγκες, επιθυμίες δυνατότητες και ενδιαφέροντα των μαθητών τους. Τονίζουμε απλά ότι τα παιδιά έχουν συμπάθεια σε ορισμένες προσεγγίσεις και το παραμύθι είναι μια από αυτές γιατί τους δίνει ψυχικό κίνητρο.
Έχει κατ’ επανάληψη λεχθεί και επιστημονικά στηριχθεί ότι το κίνητρο είναι ο πιο ισχυρός συνεργός της μάθησης. Έχει επίσης εμπεδωθεί στους εκπαιδευτικούς και γονείς ότι η αφήγηση μιας ιστορίας, ενός παραμυθιού μπορεί να κρατήσει το ενδιαφέρον ενός παιδιού μόνο αν το διασκεδάζει και αν κεντρίζει την περιέργειά του (Μπρούνο Μπετελχάιμ). Το παιδί ζητά ξανά και ξανά να ακούει την ίδια ιστορία γιατί, οι ιστορίες και ιδιαίτερα τα παραμύθια έχουν μια μαγική διάσταση, είναι έργα τέχνης και διαθέτουν πανέμορφο, πολυδιάσταστο πλούτο, σαγηνεύουν και μαγεύουν.
Βασισμένοι λοιπόν στην απλή αλλά αποδεκτή και αποτελεσματική αρχή του “αυτό μου αρέσει και θέλω να το ακούσω” γίνεται εδώ μια προσπάθεια να δοθούν εξηγήσεις, σκέψεις και εισηγήσεις για το παραμύθι που τόσο πολύ αγαπήθηκε, συνεχίζει να αγαπιέται και θα συνεχίσει να αγαπιέται από μικρούς και μεγάλους γιατί αποδεδειγμένα συναρπάζει, ενθουσιάζει, κεντρίζει το μυαλό.
Σε αυτή την παρουσίαση γίνεται προσπάθεια να προκληθεί προβληματισμός για το πώς θα αξιοποιήσουμε το παραμύθι σαν εκπαιδευτικό, διαπλαστικό, μορφωτικό εργαλείο και σαν εργαλείο διαπαιδαγώγησης αλλά και ψυχοσυναισθηματικής ωρίμανσης. Επιχειρείται επίσης η απαρίθμηση απλών προσεγγίσεων καθημερινών, πρακτικά εφαρμόσιμων εισηγήσεων για την πλήρη εκμετάλλευση του παραμυθιού. Οι εισηγήσεις αυτές απευθύνονται σε γονείς και εκπαιδευτικούς και οποιουσδήποτε άλλους αγαπούν το παραμύθι ή αγαπούν να λένε παραμύθια.
Τι είναι το παραμύθι;
Μια φτιαχτή ιστορία, μια τεχνιτά καμωμένη διήγηση με στόχο να δοθούν κάποια μηνύματα, να καλιεργηθούν στάσεις, να αναπτυχθούν τρόποι σκέψης, να χαλιναγωγηθούν ορμές και να οριοθετηθούν αβίαστα συμπεριφορές. Χρησιμοποιεί αρκετά την υπερβολή και την επανάληψη σα μέσα έκφρασης, στοχεύει στη συνείδηση των παιδιών γιατί πραγματεύεται καθημερινά προβλήματα με λογοτεχνική μορφή.
Αυτός βέβαια που διηγείται το παραμύθι ίσως δε γνωρίζει καν τη μεγάλη του δυνατότητα και μεγάλη του προσφορά αλλά ακόμη ίσως να μην αντιλαμβάνεται πόσο δυνατό εργαλείο έχει στα χέρια του.
Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός παραμυθιών και πολλοί και αξιόλογοι οι συγγραφείς τους όπως ο Ιούλιος Βέρν, ο Ντίκενς, ο Άντερσεν, οι αδελφοί Γκριμ, ο Τριβιζάς, η Πουλχερίου, η Χατζηχάννα και τόσοι άλλοι που εξακολουθούν να διαβάζονται και θα διαβάζονται για πολλά ακόμη χρόνια. Συγγραφείς και ερευνητές ισχυρίζονται ότι τα παραμύθια μπορούν να ξεκινούν από νωρίς όμως η ωφέλιμη ηλικία είναι η ηλικία των 4-5 χρονών.
Σαν ελληνόφωνες πρέπει να θεωρούμε τους εαυτούς μας τυχερούς γιατί έχουμε ίσως την πιο πλούσια και πιο αξιόλογη αλλά και πιο διαδεδομένη συλλογή παραμυθιών και μύθων, που αγαπήθηκε για χιλιετίες, όχι μόνο από τους ελληνόγλωσσους αλλά και από τους ξενόγλωσσους. Αναφερόμαστε στην Ελληνική Μυθολογία που με την πλοκή της, την πλούσια και λεπτομερή περιγραφή της αλλά επίσης και με τις απρόσμενες εκπλήξεις και εξελίξεις που συνεχώς προσφέρει, ενθουσιάζει και μαγνητίζει κάθε αναγνώστη. Μεγάλη αξία έχουν επίσης η Ιλιάδα και η Οδύσσεια. Στα πιο πάνω πρέπει να προσθέσουμε και το Θέατρο Σκιών (Καραγκιόζης). Είναι επίσης ένα είδος ελληνικής λογοτεχνίας, τα δημοτικά και τα ακριτικά τραγούδια, που αποτελούσαν είδος παραμυθιού (θρύλου) σε ποιητική μορφή, με άλλους βέβαια στόχους και προσανατολισμούς.
Αυτά μαζί με πολλά άλλα απετέλεσαν τη συλλογή της «στετές», (της γιαγιάς), που την είχε πάντα έτοιμη για τα εγγονάκια της. Σημειώνουμε εδώ ότι η απώλεια της κλασικής παραμυθούς, της “στετές” δηλαδή όπως την έχουμε γνωρίσει οι μεγαλύτεροι, αποτελεί δυσαναπλήρωτη απώλεια για την εκπαίδευση και την αγωγή. Τα σημερινά παιδιά αδικούνται στον τομέα αυτό και βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στην ηλεκτρονική μάθηση. Η σκέψη αυτή δεν δηλοί ότι θεωρείται η ηλεκτρονική μάθηση λανθασμένη προσέγγιση.
Μπορεί να έχουν αλλάξει οι τρόποι εξιστόρησης- παρουσίασης παραμυθιών με την εισβολή της τεχνολογίας και των πολυμέσων, αλλά η ζεστή, γλυκειά, τρυφερή ανθρώπινη φωνή δεν αποδίδεται μέσα από μικρόφωνα και μεγάφωνα ή συνθετικές ηλεκτρονικές φωνές. Το θορυβώδες και αντικοινωνικό περιβάλλον των ηλεκτρονικών μέσων δεν είναι πάντοτε βοηθητικό.
Αντίθετα το μεγαλείο της διήγησης βρίσκεται στην αμεσότητα και στη συμμετοχικότητα. Επίσης δεν πρέπει να αγνοείται το γεγονός ότι η μεταφορά στην οθόνη αλοιώνει και αφαιρεί από τις δυνατότητες του παραμυθιού.
Σημειώνεται, ως εκ τούτου, ότι η αυξημένη εξάρτηση από το ηλεκτρονικό βιβλίο, την ηλεκτρονική ανάγνωση αλλά και το φαινόμενο της περιορισμένης εθελοντικής ανάγνωσης, σε συνδυασμό με τη μορφή και τους στόχους που έχει η κλασσική ανάγνωση από το μάθημα της Ανάγνωσης στο σχολείο, δεν προάγουν την αγάπη στην ανάγνωση. Το μάθημα της Ανάγνωσης δυστυχώς παρουσιάζει αρκετές αδυναμίες και διαφέρει αισθητά από το παραμύθι σε αρκετούς τομείς.
Σε τι διαφέρει το παραμύθι από το μάθημα της Ανάγνωσης.
Η ανάγνωση σαν δεξιότητα από μόνη της ερμηνεύεται σαν απόκτηση δυνατότητας αποκωδικοποίησης γραπτών μηνυμάτων και σαν ερμηνεία των μηνυμάτων αυτών (κατανόηση). Στα πιο πολλά σύγχρονα συστήματα, δυστυχώς στο μάθημα της Ανάγνωσης δίνεται μεγάλη έμφαση και προσοχή στην αποκωδικοποιητική δεξιότητα της ανάγνωσης, στο ρυθμό και στην ταχύτητά της, στη ροή και σε άλλα τεχνικά στοιχεία. Θυσιάζεται έτσι, κατά πολύ η κατανόηση, συνεπώς γίνεται ανάγνωση χωρίς ευχαρίστηση και διασκέδαση από τα βιβλία Ανάγνωσης των σχολείων. Αυτά τα βιβλία πολλές φορές δεν προσφέρουν κανένα νόημα απλά έχουν γραφτεί για να διευκολύνουν την αποκωδικοποίηση και να εξυπηρετήσουν άλλες ανάγκες (ορθογραφία, μορφές γλώσσας, κλπ).
Το παραμύθι σε αντίθεση με την ανάγνωση έχει αμεσότητα και διαδραματίζουν μεγάλο ρόλο τα προσωδιακά στοιχεία του λόγου (ο ρυθμός, ο τονισμός, ο χρωματισμός, το ύφος, ο τόνος, το ύψος της φωνής, η ροή του λόγου, οι παύσεις κλπ) γιατί βγαίνουν μέσα από αβίαστη εκφώνηση. Στο παραμύθι το παιδί ζει έντονα και έχει προσωπική εκτίμηση της κατάστασης, παρακολουθεί την εξέλιξη και έκβαση του παραμυθιού, γίνεται μέλος του παραμυθιού, συγκεντρώνεται, συνδέεται ψυχικά με τον αφηγητή, πολλές φορές συμμετέχει και ακόμη λύνει απορίες κατά την εξέλιξη του μύθου.
Υπάρχουν διάφορα είδη παραμυθιών
Τα παραμύθια απευθύνονται σε μικρούς και μεγάλους και υπάρχουν διάφορα είδη τους βέβαια, που πρέπει να έχουμε υπόψιν μας, όπως τα ιστορικά παραμύθια που είναι βασισμένα σε πραγματικά γεγονότα, τα κοινωνικά παραμύθια με κοινωνικά θέματα, τα συμμετοχικά παραμύθια που δημιουργούνται από τον αφηγητή ή και το παιδί. Υπάρχουν επίσης παραμύθια διασκεδαστικά, θεοπλαστικά, περιγραφικά αλλά υπάρχουν ταυτόχρονα και πολλές παραλλάγες των ίδιων παραμυθιών. Αυτές εξυπηρετούν ανάγκες πολιτιστικές, πολιτισμικές και συνήθειες ανθρώπων σε διαφορετικούς τόπους ή διαφορετικές συνθήκες και κατά καιρούς με εθιμογραφικό χαρακτήρα.
Από τα πιο πάνω το είδος παραμυθιού που έχει εξελιχθεί σε πολύ αγαπητό λογοτεχνικό είδος είναι το συμμετοχικό-κοινωνικό παραμύθι. Το παραμύθι αυτό δημιουργείται από τον λέγοντα την ίδια ώρα που το διηγείται και συμμετέχει έτσι και ο ακούων. Είναι ένα ζωντανό, δυναμικό είδος έκφρασης και συμμετοχής αλλά ταυτόχρονα και δημιουργίας. Αυτό το είδος του παραμυθιού αγαπιέται και επιζητείται από τα παιδιά γιατί είναι το δικό τους παραμύθι. Μια αρκετά ενδιαφέρουσα μορφή του είναι η απόδοση γνωστών παραμυθιών με νέο στυλ, νέα τροπή και εξέλιξη π.χ.:
Η Κοκκινοσκουφίτσα που πάει με τα πατίνια στη γιαγιά και της παίρνει μια πίτσα με μανιτάρια. Στο δρόμο συναντά τον κυνηγό που την πληροφορεί ότι ο λύκος δεν θα εμφανιστεί γιατί παίζει η ομάδα του ποδόσφαιρο και είναι υπεύθυνος για τη συμπεριφορά των φιλάθλων.
Κοινωνικό - συμμετοχικό παραμύθι
Το είδος του παραμυθιού που εξετάζεται και προβάλεται αλλά και προτείνεται στους γονείς και εκπαιδευτικούς είναι το αυθόρμητο, το δημιουργικό, το συμμετοχικό παραμύθι, το παραμύθι στο οποίο το παιδί είναι δημιουργός, συμπρωταγωνιστεί και δεν είναι απλά θεατής. Γίνεται ο ίδιος συγγραφέας, ήρωας, αποφασίζει και ελέγχει, αλλάζει την εξέλιξη και την έκβαση της ιστορίας, επιλέγει νέους ήρωες, διώχνει αυτούς που δεν του αρέσουν, μιμείται αυτούς που αγάπησε.
Είναι γνωστό ότι το παιδί προτιμά τους ήρωες των παραμυθιών παρά τους πραγματικούς ήρωες και αυτό γιατί πολύ απλά τους πραγματικούς ήρωες δεν μπορεί να τους μιμηθεί, αυτό μάλιστα του δημιουργεί αισθήματα κατωτερότητας. Το κοινωνικό παραμύθι ικανοποιεί την ανάγκη του να γίνει και αυτός ένας ήρωας.
Η ζωντανή και συμμετοχική διαδικασία που διαδραματίζεται μπορεί να δώσει ευκαιρίες πειραματισμού αλλά και συναισθηματικής επικοινωνίας μεταξύ του παιδιού και του αφηγητή.
Το σκηνικό αλλά και το σενάριο ορίζονται από κοινού, ή ο ενήλικας απλά καθοδηγεί και τα συναισθήματα κυκλοφορούν, δοκιμάζονται χωρίς περιορισμούς, χωρίς ενδοιασμούς και οι λύσεις άμεσες χωρίς καμιά απειλή, ενοχή, φόβο ή άλλες επιπτώσεις για το παιδί. Έτσι το παιδί γίνεται απόλυτος άρχοντας του παραμυθιού αλλά πάνω από όλα συνδέεται ψυχικά και παίζει με τον ενήλικα αφηγητή (πατέρα, εκπαιδευτικό, άλλο).
Έτσι το κοινωνικό-συμμετοχικό παραμύθι αποκτά επιπρόσθετη αξία και συμβολή πέρα από τα άλλα παραμύθια. Βέβαια η αξία οποιουδήποτε παραμυθιού σε οποιοδήποτε είδος και αν ανήκει είναι πάντα σημαντική και ξεχωριστή.
Πού εντοπίζεται η μεγάλη αξία και συμβολή του παραμυθιού;
Η προσφορά του παραμυθιού και η μεγάλη του συμβολή στην προσωπική ανάπτυξη, στην εκπαίδευση, στην αγωγή, στην κοινωνική συμπεριφορά και στη συναισθηματική ωρίμανση του παιδιού είναι πολλαπλή, ανεκτίμητη και ανεπανάληπτη:
Α. Συναισθηματική ωρίμανση:
• Εμπλουτίζεται και ενδυναμώνεται ο ψυχικός κόσμος του παιδιού. Ιδιαίτερα σημαντικός σε αυτή την ενδυνάμωση είναι ο τρόπος αφήγησης ο τόνος, η συναισθηματική επένδυση και το ύφος του αφηγητή.
• Εμπεριέχονται στα παραμύθια στοιχεία και χαρακτήρες με τα οποία το παιδί ταυτίζεται.
• Το παιδί διαχειρίζεται και εκφράζει ασυνείδητα κομμάτια του ψυχισμού του.
• Ακόμα και τα πιο δύσκολα θέματα όπως ο θάνατος, ο χωρισμός, μια ασθένεια αντιμετωπίζονται μέσα από το παραμύθι.
• Δοκιμάζονται και δαμάζονται χαοτικές πιέσεις του ασυνειδήτου. Ο Φρόϋντ αναφέρει κάπου ότι το επαναλαμβανόμενο παραμύθι φέρνει στην επιφάνεια ξεχασμένα κομμάτια του ψυχισμού του παιδιού και το βοηθά να τα διαχειριστεί και να τα ξεπεράσει.
• Επιτυγχάνεται η επιβεβαίωση (Ο Τζακ που καταφέρνει να σκαρφαλώσει στη φασολιά).
• Το παιδί δυναμώνει και συνειδητοποιεί τις πραγματικότητες και πιο εύκολα προετοιμάζεται για αυτές.
• Αναπτύσσεται η φαντασία του παιδιού (η πλοκή, οι ήρωες, η εξέλιξη και έκβαση του παραμυθιού είναι ιδιαίτερα βοηθητικά).
• Εκτιμάται ότι παρουσιάζεται μεγάλη εξελικτική επίδραση στην ανάπτυξη του παιδιού. Το παραμύθι με τα τρία γουρουνάκια, για παράδειγμα, δείχνει με απλό αλλά ξεκάθαρο τρόπο την εξέλιξη από το άχυρο στο ξύλο, από το ξύλο στην πέτρα αλλά και μεταδίδει στο παιδί την ίδια την εξελικτική του πορεία. Το τρίτο γουρουνάκι ήταν το πιο μεγάλο και σε όγκο και σε ηλικία, γι΄ αυτό και έδειξε σοβαρότητα και πιο ώριμη σκέψη.
• Δίνεται η ευκαιρία στο παιδί να αναγνωρίσει ότι η σκληρή δουλειά, ο προγραμματισμός, οι υγιείς συνήθειες είναι εργαλεία με μεγάλη αξία που θα το βγάλουν από δύσκολες καταστάσεις (π.χ. το παραμύθι Ο τζίτζικας κι ο μέρμηγκας).
Β. Κοινωνική συμπεριφορά:
• Υπάρχει μεγάλη διαπλαστική επίδραση (Ο δρόμος της Αρετής και της Κακίας). Καθοδηγείται το παιδί στο δρόμο της αρετής και της σωστής συμπεριφοράς.
• Καλιεργούνται και αναπτύσσονται στάσεις και συνήθειες,έτσι το παιδί δεν γίνεται τεμπέλης, είρωνας, ζηλιάρης, μοχθηρός, τσιγγούνης, απάνθρωπος,
• Η αγάπη, η αλληλεγγύη, η συμπαράσταση, η κατανόηση, η αλληλοβοήθεια στην οικογένεια αποκτιούνται από νωρίς μέσα από παραμύθια που δείχνουν αυτή τη δύναμη (Ο λύκος και τα εφτά κατσικάκια που προσπαθούν να ακολουθήσουν τις συμβουλές της μαμάς, Η Κοκκινοσκουφίτσα, το εγγονάκι που φροντίζει τη γιαγιά).
• Με το παραμύθι υπάρχει ελπίδα, διαφαίνεται η αισιοδοξία, δίνονται λύσεις σε κοινωνικούς προβληματισμούς.
• Οι εμπειρίες των παραμυθιών εμπλουτίζουν την κοινωνική ζωή και συμβάλουν στην κοινωνικοποίηση του παιδιού.
• Επιτυγχάνεται υγιής, ανθρώπινη ανάπτυξη και ωρίμανση.
• Ενισχύεται και ενδυναμώνεται η αυτοεκτίμηση.
• Κατανοούνται οι ιδιαιτερότητες των ανθρώπων πιο εύκολα (Μια μαύρη παπαρούνα ανάμεσα στις κόκκινες παπαρούνες)
• Το παιδί αντιλαμβάνεται ότι οι μεγάλοι παραδέχονται αλλά ότι και οι μικροί έχουν δύναμη.
• Αναπτύσσεται σεβασμός προς τους γονείς γιατί τα παραμύθια προβάλλουν τις αρετές τους (π.χ. ο πατέρας προστάτης) και διδάσκεται έτσι η αγάπη και η φροντίδα της οικογένειας.
• Ενδυναμώνεται η σχέση με το γονιό ή τον εκπαιδευτικό.
• Η αφήγηση παραμυθιού σε ομάδα ενισχύει το ομαδικό πνεύμα.
• Το παιδί αποκτά κοινωνικά ιδανικά και μοντέλο για ιδανική συμπεριφορά.
Γ. Προσωπική ανάπτυξη, ευχαρίστηση:
• Συγκινεί πάντοτε τα παιδιά το απρόοπτο, το απρόσμενο, μια άλλη λύση και εξήγηση.
• Υπάρχει θετική επίδραση στον χαρακτήρα του παιδιού, που βοηθιέται να κατανοήσει και να ξεπεράσει δικά του προβλήματα.
• Εκτιμάται ότι οποιοδήποτε παιδί έχει μεγαλώσει ακούγοντας και διαβάζοντας παραμύθια είναι ιδιαίτερα συνεργάσιμο και κοινωνικό.
• Το παιδί απελευθερώνεται από το φόβο (π.χ. ο φόβος της εγκατάλειψης), βγαίνει από δύσκολες συναισθηματικές καταστάσεις, δυναμώνει και γίνεται πιο έτοιμο να αντεπεξέλθει στη ζωή. Αποκτά θάρρος και πίστη στον εαυτό του μέσα από τις λύσεις και δυνατότητες λύσεων που συναντιώνται στα παραμύθια.
• Βελτιώνονται πολλές νοητικές λειτουργίες και το παιδί ανακαλύπτει τις δυνατότητες και την ταυτότητά του.
• Τα παιδί αρέσκεται να ακούει, αλλά αρέσκεται επίσης να δημιουργεί παραμύθια.
• Αναπτύσσεται στο παιδί το αίσθημα της αισιοδοξίας και πίστης στην ύπαρξη δυνάμεων, που θα συνδράμουν στα προβλήματά του.
• Γίνεται το παιδί πιο προσγειωμένο, πιο εργατικό και πιο απαιτητικό από τον εαυτό του.
• Αναπτύσσεται μεγάλη εκτίμηση στην αξία της οικογένειας και της αγάπης που προσφέρει. Στα όνειρά του το παιδί κυνηγιέται από ζώα. Ο πατέρας ταυτίζεται με τον κυνηγό που είναι πάντα εκεί για να σώσει τον ήρωα.
• Το παιδί που έχει μεγαλώσει με τα παραμύθια ζει μια πιο ομαλή και ήρεμη εφηβεία.
Δ. Καλλιέργεια στάσεων και δεξιοτήτων:
• Με την κριτική και δημιουργική σκέψη αποκτούνται και ενισχύονται εργαλεία του μυαλού όπως η μνήμη.
• Καλλιέργεια της δημιουργικής, κριτικής, θετικής σκέψης.
• Ανάπτυξη συστήματος αυτοάμυνας.
• Βελτίωση κοινωνικών δεξιοτήτων.
• Αναγνώριση αδυναμιών και απόκτηση αυτογνωσίας.
• Κακές συνήθειες περιορίζονται. Ακόμη και η στοματική απληστία, βουλιμία σε μεγαλύτερα παιδιά ελέγχεται μέσα από το παραμύθι.
• Το παιδί αποκτά ψυχική δύναμη γιατί ταυτίζεται με τους ήρωες.
Ε. Απόκτηση γνώσεων
• Αποκτιούνται αβίαστα γνώσεις.
• Επέρχεται φυσική, γλωσσική εξέλιξη και γλωσσική ανάπτυξη.
• Βελτιώνεται ο γραπτός λόγος.
• Εύκολη μεταφορά από το παραμύθι στη λογοτεχνία.
• Με την επιρροή και συμβολή των παραμυθιών το παιδί διδάσκεται εμμέσως.
• Δίνονται πολλές ευκαιρίες για να εξαχθούν συμπεράσματα.
• Λόγω των πολλών παραλλαγών μπορούν να εισηγηθούν λύσεις σε αδιέξοδα.
Εισηγήσεις – συμβουλές σε γονείς και εκπαιδευτικούς
• Ενθαρρύνετε το παιδί να διαβάζει βιβλία.
• Διηγηθείτε στο παιδί παραμύθια με δικό σας προσωπικό στυλ.
• Διαβάστε στο παιδί σας ευχάριστα παραμύθια το βράδυ πριν κοιμηθεί.
• Διαβάστε στο παιδί παραμύθια για ξεκούραση, για επιβράβευση, για διασκέδαση.
• Μη διακόπτετε την ανάγνωση ή τη διήγηση για να κάνετε κάτι άλλο.
• Όπου κι αν είσαστε ξεκινήστε ένα παραμύθι με το παιδί.
• Τολμήστε την αφήγηση γνωστού παραμυθιού με διαφορετικό σενάριο, στυλ, εξέλιξη.
• Εμπλουτίστε τα παραμύθια σας με ποιηματάκια, με τραγουδάκια, με αινίγματα, με παύσεις για να δώσετε απαντήσεις στο παιδί.
• Το παιδί αρέσκεται να καθοδηγεί. Αφήστε το να καθοδηγεί το παραμύθι που προτιμά.
• Μην ελέγχετε το τι κατανόησε το παιδί, αλλά το περιεχόμενο του κειμένου. Συνιστά εισβολή η προσπάθεια ερμηνείας της σκέψης του παιδιού. Αφήστε το παιδί να το απολαύσει.
• Μην επιχειρείτε να ερμηνεύσετε τα παραμύθια, καταστρέφετε τη μαγεία τους.
• Βάλτε το παραμύθι στα παιδικά πάρτυ σαν μέρος της διασκέδασης και της διαπαιδαγώγησης.
• Πηγαίνετε μαζί με το παιδί στο βιβλιοπωλείο.
• Αφήστε το παιδί που είναι στην εφηβική ηλικία να επιλέξει μόνο του το παραμύθι του.
• Ενθαρρύνετε τα παιδιά να γράφουν παραμύθια.
• Δημιουργήστε παραμύθια με τα παιδιά
• Ενθαρρύνετε τα παιδιά να διηγούνται παραμύθια σε σας ή σε άλλα παιδιά.
Παντελής Μακρής, Εκπαιδευτικός
paidiatros.com
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου