«Εμπρός για το νέο αρματολίκι»

 

Ο Αρης μιλάει στη Λαμία το 1944 | Φωτ.: Σπύρος Μελετζής

Συντάκτης: 

Κατερίνα Μπαλκούρα*

Ο Θανάσης Κλάρας θα επιλέξει τη Ρούμελη και συγκεκριμένα την ευρύτερη περιοχή της Ευρυτανίας, έναν τόπο που τον ήξερε καλά με φυσικά κρησφύγετα, μεγάλους ορεινούς όγκους που συνδέονταν με τον ορεινό κορμό της Πίνδου. Ηξερε τα περάσματα, τα μονοπάτια και τους ανθρώπους. Επιπλέον η κατάσταση της οργάνωσης Λαμίας και της ευρύτερης περιοχής ήταν συγκριτικά καλύτερη από αυτή άλλων περιοχών. 16 Ιουνίου 1941, στο Καρπενήσι συγκροτείται η πρώτη Αχτιδική Επιτροπή Ευρυτανίας του ΚΚΕ στην οποία αποφασίστηκε σε κάθε χωριό να μπει ένας υπεύθυνος με κύρος. 14 Οκτωβρίου έρχεται ξανά στο Καρπενήσι όπου παρουσιάζει την προκήρυξη του ΕΑΜ τονίζοντας την ανάγκη δημιουργίας ΕΑΜικής Οργάνωσης. Η πρώτη ΕΑΜική σύσκεψη θα γίνει στην ταβέρνα του Κοντοπάνου, δίπλα στην Παναγία στις 3 Ιανουαρίου 1942.
Τον Μάιο του 1942 ο Θανάσης Κλάρας φέρνει μαζί του την επίσημη απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής για το ξεκίνημα του αντάρτικου. Σε κοινή σύσκεψη των Περιφερειακών Επιτροπών του ΚΚΕ και του ΕΑΜ αποφασίστηκε η συγκρότηση ένοπλων τμημάτων του ΕΛΑΣ και η άμεση δράση εναντίον των κατακτητών και των εθνοπροδοτών. Στην αρχή οι ομάδες θα ήταν αυτοτελείς, με τριμελή διοίκηση (στρατιωτικός διοικητής, καπετάνιος, πολιτικός επίτροπος) καθοδηγούμενες από την Περιφερειακή Επιτροπή του ΕΑΜ με στόχο να συνενωθούν αργότερα σε ένα Αρχηγείο της Ρούμελης. Η σύσκεψη ενέκρινε και την πρώτη προκήρυξη του ΕΛΑΣ από την οργάνωση Λαμίας γραμμένη από τον ίδιο με τίτλο «ΕΜΠΡΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΟ ΑΡΜΑΤΟΛΙΚΙ».
Στο σπίτι του Φώτη Μαστροκώστα (Θάνου) στη Σπερχειάδα σχηματίζεται η πρώτη ομάδα που βγήκε στο βουνό, ξεκινώντας απ την καλύβα του Στεφανή. Για να προστατεύσουν τις οικογένειές τους από αντίποινα αποφάσισαν να αποκτήσουν όλοι ψευδώνυμα. Ετσι «γεννήθηκε» ο Αρης Βελουχιώτης. Το Βελουχιώτης από το Βελούχι και το Αρης από τον θεό του πολέμου. Στη Γραμμένη Οξυά έγινε ορκωμοσία με κάθε επισημότητα. Παρατάχθηκαν με το μέτωπο στην Ανατολή, τα όπλα χτύπησαν με ρυθμό κι εκεί έδωσαν τον όρκο που ετοίμασε ο Αρης: «Εγώ, παιδί του εργαζόμενου ελληνικού λαού, ορκίζομαι να αγωνιστώ για να διώξω τον εχθρό της πατρίδας μου από τον τόπο, χύνοντας και την τελευταία ρανίδα του αίματός μου. Να αγωνιστώ μέσα από τις γραμμές του ΕΛΑΣ για τις ελευθερίες του λαού».
Στην καλύβα καταρτίστηκε το σχέδιο δράσης. Το βουνό ανήκει στον ΕΛΑΣ. Οι πλιατσικολόγοι της περιοχής ή θα ακολουθήσουν τον αγώνα ή θα παραδώσουν τα όπλα, διαφορετικά ο ΕΛΑΣ θα τους χτυπήσει. Οι ένοπλοι συνεργάτες των εχθρών θα εξοντωθούν χωρίς οίκτο. Ανοιχτές λοιπόν εμφανίσεις στα χωριά και εγκατάλειψη της μέχρι τώρα τακτικής της «αφάνειας». Η αρχή θα γινόταν από το Κρίκελλο.

Ο Αρης Βελουχιώτης στη Λαμία το 1944, μετά τη δοξολογία | Φωτ.: Σπύρος Μελετζής

Πριν το 1940 στο Κρίκελλο λειτουργούσε ήδη κομματική οργάνωση του ΚΚΕ με γραμματέα τον δάσκαλο του χωριού Βασίλη Παπανικολάου. Εκείνος εκτός από την κομματική γνωριμία είχε και προσωπική φιλία με τον Αρη, αφού εκείνος τον οργάνωσε στο ΚΚΕ στη Λαμία. Πρώτη Ιουνίου λοιπόν του 1942 η κομματική οργάνωση Κρικέλλου ειδοποιήθηκε να κρύψει την πρώτη ανταρτοομάδα του Αρη. Ο δάσκαλος τους συνάντησε στα Κανάβια, στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, και τους οδήγησε σε μια καλύβα στο «Τσιουγκρί» κοντά στον Κρικελλοπόταμο. Μια ομάδα απ’ το Κρίκελλο και τη Δομνίστα πήγαν να συναντήσουν τους αντάρτες. Ο Αρης συστήθηκε ως ταγματάρχης Πυροβολικού. Ανάμεσά τους και ο Θανάσης Τραχήλης, ανθυπολοχαγός που προσχώρησε στον ΕΛΑΣ. Σαν στρατιωτικός έδωσε μεγάλη σημασία στο «ταγματάρχης». Ο αρχηγός σ’ έναν τέτοιο αγώνα έπρεπε να προέρχεται απ’ τις τάξεις του στρατού και ειδικά από το σώμα των αξιωματικών.
Για την πρώτη επίσημη εμφάνιση επιλέχθηκε η Δομνίστα, το διπλανό χωριό στο Κρίκελλο, γιατί η απόσταση ήταν μικρή και κυρίως γιατί εκεί δεν υπήρχε σταθμός Χωροφυλακής. Ο Παπανικολάου τού παρέδωσε τη σημαία του σχολείου στην οποία έγραψαν επάνω Ελεύθερη Ευρυτανία. Ο Θανάσης Κλάρας παύει να υπάρχει για να γεννηθεί λίγες ώρες αργότερα στην πλατεία της Δομνίστας ο Αρης Βελουχιώτης. Ο δάσκαλος τους οδήγησε μέσα απ’ τον Κρικελλοπόταμο στη Δομνίστα.

Η «γέννηση» του Αρη Βελουχιώτη

Ηταν 7 Ιουνίου 1942, βράδυ. Δεκαπέντε ταλαιπωρημένοι αντάρτες με ηθικό ακμαιότατο έχοντας επικεφαλής τη σημαία, τραγουδώντας το «Μαύρη είναι η νύχτα στα βουνά» μπαίνουν ξαφνικά στην πλατεία της Δομνίστας από τη μεριά του σχολείου. Είναι η πρώτη επίσημη μέρα του αντάρτικου και η πρώτη εμφάνιση του Αρη Βελουχιώτη. Ο κόσμος αρχικά είναι επιφυλακτικός. Ο Αρης τους καθησύχασε, ζήτησε τον πρόεδρο και τον παπά και συστήθηκε: «Αρης Βελουχιώτης, ταγματάρχης Πυροβολικού. Είμαστε αντάρτες του ΕΛΑΣ». Ζήτησε την άδεια να χτυπήσουν την καμπάνα. Οι κάτοικοι του χωριού άρχισαν να βλέπουν ανάμεσα στους αντάρτες παλιούς τους φίλους. Ο πρόεδρος του πρόσφερε ένα τσίπουρο απ’ αυτό που δίνει μόνο «σε φίλους». Ο Αρης μίλησε απλά και ανθρώπινα για τους σκοπούς του αντάρτικου και τον αγώνα και κήρυξε την επανάσταση κατά των ξένων κατακτητών και των ντόπιων συνεργατών τους. Τα χέρια δόθηκαν και ο αγώνας είχε ξεκινήσει. Αρχισαν οι εμφανίσεις στα χωριά και όλοι μιλούσαν για τον ταγματάρχη του Πυροβολικού που αναπτέρωσε την ελπίδα του λαού.

«Επισημοποίηση του αντάρτικου»

Με τον Σαράφη στα Γιάννενα | Φωτ.: Σπύρος Μελετζής

Εκείνη την περίοδο γίνεται ρίψη υλικών από τους Αγγλους. Αυτή η «επισημοποίηση» ότι οι δήθεν «σύμμαχοι» εγκρίνουν το αντάρτικο και αναγνωρίζουν την ύπαρξη του «μυστηριώδους» ταγματάρχη δίνει μεν κύρος στο όλο εγχείρημα, ωστόσο ο Αρης παραμένει επιφυλακτικός για τις προθέσεις τους.
Στα Ρυκά της Γκιώνας κατάφερε να κυκλώσει, ν’ αφοπλίσει και να αιχμαλωτίσει με αιφνιδιασμό ένα ιταλικό τμήμα. Ηταν η πρώτη σύγκρουση των ανταρτών του ΕΛΑΣ με οργανωμένο τμήμα του στρατού των κατακτητών. Μια μάχη που σημάδεψε το πέρασμα του αντάρτικου από το στάδιο της ιδεολογικής προετοιμασίας στο στάδιο της ένοπλης αντίστασης.
Εκτός από τους Ιταλούς όμως είχαν ν' αντιμετωπίσουν και τη Χωροφυλακή. Αφού αφόπλισαν τη Χωροφυλακή στην Υπάτη, κατέλαβαν χωρίς δυσκολία τον Σταθμό Χωροφυλακής Κρικέλλου. Ο Αρης αφού πήρε τον οπλισμό και τα πυρομαχικά κατέστρεψε το αρχείο με τους «φακελωμένους» αριστερούς. Στα Φουρνά κατέλαβαν τη Χωροφυλακή, κατέστρεψαν το αρχείο και ανέστειλαν τη λειτουργία του Πταισματοδικείου. Η παρουσία του παλιού κράτους ήταν πια τυπική. Είναι η πρώτη Ελεύθερη Ελλάδα των Βουνών.
Ακολούθησε η μάχη του Κρικέλλου όπου οι παρόντες Βρετανοί αξιωματικοί που σχεδίαζαν την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, είδαν από κοντά την τακτική και την αποτελεσματικότητα των όπλων των ανταρτών συμμάχων τους.
Η ένοπλη αντίσταση είναι πλέον η καλύτερη επιλογή για τους χωρικούς που εντάσσονταν μαζικά στον ΕΛΑΣ. Οι Βρετανοί αλεξιπτωτιστές που έψαχναν οι Ιταλοί και ήταν ουσιαστικά η αφορμή της μάχης του Κρικέλλου ήταν ένα από τα κλιμάκια της επιχείρησης Χάρλινγκ με αρχηγό τον συνταγματάρχη Εντι Μάγερς και σκοπό την ανατίναξη μιας από τις τρεις γέφυρες της Φθιώτιδας. Ο Μάγερς, που ήδη είχε προσεγγίσει τον Ζέρβα, κατάλαβε ότι χρειαζόταν ο Αρης για την επιτυχία του σαμποτάζ. Οι ΕΛΑΣίτες υπερείχαν αριθμητικά, ήταν σκληραγωγημένοι, ήξεραν από ανταρτοπόλεμο και είχαν εντυπωσιακή συνοχή. Στη Βίνιανη έγινε η ιστορική συνάντηση Αρη και Ζέρβα και γνωστοποιήθηκε η αποστολή. Ο Αρης παρέμενε επιφυλακτικός και με τον Ζέρβα και με τους Αγγλους θεωρώντας τους πράκτορες που θα οργάνωναν ένα σαμποτάζ με απώτερο σκοπό όμως να διασπάσουν και να διαλύσουν το αντάρτικο.

Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου | Χαρακτικό Α. Τάσσου

Στόχος η υπό ιταλική ευθύνη γέφυρα του Γοργοποτάμου. Ο Αρης ήξερε καλά και τον αντίπαλο και την περιοχή. Ετσι διατύπωσε το σχέδιο επίθεσης, μια ιστορική διαταγή με όλες τις λεπτομέρειες που διδασκόταν για πολλά χρόνια στη Σχολή Ευελπίδων σαν υπόδειγμα διαταγής επιχείρησης. Ορισε επίσης μια γενική εφεδρεία με αρχηγό τον Νικηφόρο. Μια απόφαση που τελικά έσωσε την επιχείρηση. Το γεφύρι γκρεμίστηκε γράφοντας την πιο μεγάλη και πιο ένδοξη σελίδα της Εθνικής Αντίστασης. Οι Γερμανοί κατάλαβαν την ανικανότητα των Ιταλών να περιφρουρήσουν κομβικά σημεία και καθήλωσαν μεραρχίες που θα τους χρησίμευαν σε άλλα μέτωπα. Κυρίως όμως ενίσχυσε το ηθικό των Ελλήνων βγάζοντας χιλιάδες στο βουνό.
Η ένοπλη αντίσταση ήταν πια η μοναδική επιλογή στη Ρούμελη. Οι Ιταλοί μετά από ενέδρα ανταρτών συλλαμβάνουν ομήρους απ’ το Μικρό και το Μεγάλο Χωριό. 17 Δεκεμβρίου «τα αντάρτικα του Αρη» φτάνουν στο Μικρό Χωριό και στρατοπεδεύουν στο σχολείο. Η ενέδρα στήθηκε στη Ρεματιά στην είσοδο του χωριού και οι αντάρτες στρατοπέδευσαν στο λοφάκι. Ηταν μια μάχη - υπόδειγμα αντάρτικης τακτικής. Με το που μπήκαν οι Ιταλοί στο χωριό δέχτηκαν οργανωμένα πυρά, ενώ τα πολυβόλα χτυπούσαν παράλληλα από το Μεγάλο Χωριό. Από την πλευρά των ανταρτών σκοτώθηκε ο 16χρονος Κλέαρχος (Κώστας Μπίρτσας). Ετσι καθιερώθηκε το αντάρτικο σύνθημα «Κλέαρχος» με παρασύνθημα «Μικρό Χωριό».
Την ώρα της μάχης οι κάτοικοι του χωριού κατέφυγαν στη χαράδρα στο χάνι του Κατσιγιάννη στη σπηλιά της Μπλουρέντζας. Ανάμεσά τους η Ναυσικά Φλέγγα που σ’ ένα μικρό μπακαλόχαρτο έγραψε ένα μικρό ποίημα για τ’ αντάρτικα του Αρη και το δόλιο το Μικρό Χωριό. Ο Αλέκος Ξένος έγραψε τη μουσική σε παρτιτούρα. Εκείνη δεν το έδωσε ποτέ ούτε καν στον Αρη ο οποίος όταν το πρωτοάκουσε χαριτολογώντας της είπε: «Αυτό το “έσφαξε” θα μπορούσες να το παραλείψεις»… Ετσι ξεκίνησε ο πρώτος καπετάνιος τη μεγαλειώδη εποποιία στα βουνά της Ρούμελης. Χωρίς λίρες και παράσημα. Με όπλο το όραμά του, την πίστη των ανταρτών του και την αγάπη του κόσμου των βουνών.
* Ιστορικός, δημοσιογράφος

Ποίηση

ΛΕΒΕΝΤΟΜΑΝΝΑ ΡΟΥΜΕΛΗ
Του Κώστα Βάρναλη
Ηρώων γεννήτρα Ρούμελη κι ανταρτομάννα,
σ’ εσέ πρωτοχτυπάει του Σηκωμού η καμπάνα
από τα χρόνια τα παλιά, το Εικοσιένα,
κάθε που η γη σου χάνεται. Δόξα σ’ εσένα!
Της Λεφτεριάς αθάνατη λεβεντομάννα,
ακούω το Γοργοπόταμο, την Αλαμάνα,
το θρυλικό χιλιόμετρο πενηνταένα,
να λένε την αντρεία σου, ύμνο σ’ Εσένα.
Παιδιά του λαού οι αρματολοί σου έφεραν, Μάννα,
σ’ όλα σου τα παιδιά του Λυτρωμού το μάνα.
Δόξα στον κάθε πολέμαρχό σου κι ακρίτη,
δόξα σ’ Εσένα Μεραρχία Δέκατη Τρίτη.
Δόξα στην πρώτη σου ψυχή και νου, τον Αρη,
τον πρώτο καπετάνιο μας κι άξιων μπροστάρη,
που όντας, έπεσαν όλοι, υψώθη σπάθα πρώτη
ενάντια στον οχτρό κ’ ενάντια στον προδότη.

 

Ο ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΣ Αρης Βελουχιώτης

Της Ρίτας Μπούμη Παππά, Δεκέμβρης 1946

Τα κύματα δεν σ’ έσφιξαν της λαοθάλασσάς μας
στις δεκατρείς του Οχτώβρη στην Αθήνα
δεν είδανε τα μάτια μας το μαύρο το σκουφί σου
των φυσεκιών σου το λοξό σταυρό.
Στα διάσελα έμεινες, γεράκι ανυπόταχτο κρουσταλλιασμένο
για ν’ αγναντεύεις αϊτό το Βελούχι,
όλος παράπονο και πείσμα τη Λευτεριά μας
ντυμένη στα γαλάζια και τα κόκκινα
Εμείς, πιστοί στο ραντεβού της λευτεριάς, προσμέναμε
άκουρος νάμπεις κι αχτένιστος από τις βορεινές τις πόρτες
σαν Αη Γιώργης του λαού που σκότωσε το δράκο
μαζί με όλα τα παιδιά που άφησαν τα σπίτια τους
και τρία χρόνια πλάγιαζαν στο χιόνι.
Μα συ αργούσες να φανείς, και λέγαμε:
Τόσο λοιπόν αγάπησε το πέτρινο προσκέφαλο
και τ’ αστροκέντητο σεντόνι;
Αβάσταγοι οι αντάρτες σου ρωτούσαν κι απορούσαν:
– «Κι αν είναι το χαρτί που μας κρατάει ακόμα εδώ τι περιμένεις,
Καπετάνιο, να το σχίσεις;
Σπαθί δεν έχεις να το κομματιάσεις,
βαθύ φαράγγι να το ρίξεις;
Ποιοι είναι αυτοί οι νιόφερτοι κάτω που δεν μας θένε;
Για ποια πατρίδα μας μιλάνε;
Εμείς μια μόνο ξέρουμε και μια μόνο αγαπάμε:
Εκείνη την αγέλαστη, τη μαυρομαντηλούσα
που δεν φορεί μυρωδικά, μεταξωτά βραχιόλια,
μα είναι πουρνάρι, στεναγμός, χώμα πικρό κι ιδρώτας
και μια φλογέρα ξέχειλη χιλιόχρονους λυγμούς.
Τρία χρόνια ολάκερα στα δάση της μας κρύβει
τρία χρόνια μας θρέφει με τη μισή μπουκιά της
ψωμί από σίκαλη αλεσμένο σε πέτρινο χερόμυλο ψημένο μέσ’ στη θράκα της καρδιάς της»…
Ω ακριβέ της Ρωμιοσύνης
δεν επροσκύνησες και θα τιμωρηθείς!
………………………………….
Τι κουρνιαχτός στα μάτια μας, τι χαλασμός στα δέντρα,
τον καπετάνιο πιάσανε μονάχο σ’ ένα ρέμα.
Χίλιοι τον πάνε από μπροστά και δυο χιλιάδες πίσω
κι ο Καπετάνιος πρόφταξε τους έφυγε απ’ τα χέρια
βγάζει μια μπόμπα την πετά, χαλιέται μοναχός του,
σπάζει η καρδιά του, κόκκινο βάφει τον τόπο γύρα,
απ’ το κακό τους οι εχτροί τού πήραν το κεφάλι.
Και κει που το παιδεύανε κι αυτό χαμογελούσε
αϊτός αντάρτης χύμηξε τότε και τους το πήρε
στα νύχια του το ζύγισε και τούδωσε τ’ αψήλου
βουνό το πάγαινε μην το μολέψει ο κάμπος
ως που πετώντας χάθηκε στις γαλανές κορφάδες.

Posted in: πολιτική,ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ-ΙΣΤΟΡΙΑ