Τα παραμύθια είναι ένα πανανθρώπινο φαινόμενο. Κάθε κοινωνία, από την πιο πρωτόγονη έως την πιο ανεπτυγμένη, έχει τις δικές της φανταστικές ιστορίες γεμάτες περιπέτειες, συμβολισμούς και ηθικά διδάγματα. Οι ψυχολογικές καταβολές των παραμυθιών ήταν ανέκαθεν ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα για τους μελετητές των παραμυθιών, τόσο τους ψυχολόγους, όσο και τους συγγραφείς. Οι μεν ψυχολόγοι προσπαθούν να βρουν το βαθύτερο μήνυμα των παραμυθιών και το τι μας λένε για το συλλογικό ασυνείδητο, ενώ οι δε συγγραφείς αναλύουν τα παραμύθια από μια ψυχολογική σκοπιά, σε μια προσπάθεια να κάνουν τις ιστορίες τους ακόμη πιο ενδιαφέρουσες.Θεωρίες ψυχολογικής ερμηνείας των παραμυθιών
Ένας από τους πρώτους ερευνητές των ονείρων ήταν ο Sigmund Freud ο οποίος στα παραμύθια έβλεπε την επιβεβαίωση της ψυχοδυναμικής του θεωρίας. Οι εικόνες στα παραμύθια όντας παρόμοιες με τις
εικόνες στα όνειρα, οδήγησαν τον Freud στην επεξήγηση τους χρησιμοποιώντας τον ψυχοδυναμικό τρόπο σκέψης. Συγκεκριμένα πίστευε πως τα παραμύθια εκφράζουν τις εσωτερικές συγκρούσεις, τα άγχη και τους κρυφούς φόβους και επιθυμίες μας τα οποία βρίσκονται παγιδευμένα στο υποσυνείδητό μας. Μάλιστα ο ίδιος ο Freud μέσα από διάφορα έργα του έκανε ανάλυση των συμβολισμών συγκεκριμένων γνωστών παραμυθιών της τότε εποχής (π.χ. των αδελφών Grimm) και πρόσεξε πως παρόμοιους συμβολισμούς χρησιμοποιούσαν και οι ασθενείς του στα όνειρά τους.Ένας από τους πρώτους ερευνητές των ονείρων ήταν ο Sigmund Freud ο οποίος στα παραμύθια έβλεπε την επιβεβαίωση της ψυχοδυναμικής του θεωρίας. Οι εικόνες στα παραμύθια όντας παρόμοιες με τις
Ο πιο γνωστός όμως ερευνητής των ονείρων ήταν ο άλλος μεγάλος ψυχοδυναμικός ψυχολόγος, ο Carl Jung. Ο Jung ήταν ο πρώτος που έδωσε μια διαφορετική διάσταση στα όνειρα, πέραν της προϋπάρχουσας φροϋδικής άποψης πως τα όνειρα εκφράζουν τις ασυνείδητες συγκρούσεις αυτών που τα δημιούργησαν κ αυτών που τα διαδίδουν, υποστηρίζοντας πως ο συμβολισμός των παραμυθιών θα πρέπει να βασίζεται σε κάτι πιο γενικό και όχι απλά στις ιδιαίτερες ατομικές συγκρούσεις κάποιων μεμονωμένων ατόμων. Για τον Jung τα παραμύθια ήταν μέρος και απόδειξη αυτού που αποκαλούσε “συλλογικό ασυνείδητο”.
Με τον όρο αυτό ο Jung αναφερόταν στις αρχέτυπες ιδέες που έχουν αποτυπωθεί από γενιά σε γενιά και τις οποίες κουβαλάμε όλοι μέσα μας, ανεξάρτητα από την κοινωνία στην οποία ερχόμαστε. Ιδέες όπως η τροφοδότης μητέρα-φύση, ο κύκλος της ζωής, το σκοτεινό και μαύρο άγνωστο ή το νερό ως έκφραση αναγέννησης είναι μονάχα μερικές από τις αρχέτυπες ιδέες που υπάρχουν στις ιστορίες -αρχαίες και πιο σύγχρονες- όλων των πολιτισμών. Η συνολική δουλειά του Jung πάνω στην επεξήγηση των μύθων και των θρησκευτικών πρακτικών ανά τους αιώνες είναι ένα αριστούργημα στον συγκεκριμένο χώρο και αποτελεί ακόμη και σήμερα σημείο αναφοράς τόσο για τους ψυχολόγους, όσο και για τους λογοτέχνες.
Ενδιαφέρον είναι και το γεγονός πως κατά καιρούς έγιναν προσπάθειες ερμηνείας των ονείρων από μια θρησκευτική οπτική γωνία. O Eugen Drewermann για παράδειγμα στο βιβλίο του “Grimms’ Fairy Tales Interpreted According to Depth Psychology” συνδύασε την θρησκευτική ερμηνεία των παραμυθιών με τις ιδέες του Jung περί αρχέτυπων ώστε να αναλύσει ορισμένα από τα πιο γνωστά -και γεμάτα έντονες αρχέτυπες εικόνες- παραμύθια των αδερφών Grimm. Η συγκεκριμένη προσπάθεια έγινε αποδέκτης έντονης κριτικής μιας και για την ερμηνεία των παραμυθιών βασιζόταν περισσότερο στις θεωρίες γύρω από τα παραμύθια και όχι τόσο στο ίδιο το περιεχόμενο των παραμυθιών των αδερφών Grimm.
Είναι τα παραμύθια μόνο για τα παιδιά;
Η δύναμη των παραμυθιών να μεταφέρουν άμεσα και έμμεσα μηνύματα είναι αξιοπρόσεκτη. Μέσα από μια φαινομενικά απλή ιστορία (π.χ. “Ο βοσκός και ο λύκος” ή “Ο λαγός και η χελώνα”) κάποιος μπορεί να εξάγει πολλά ηθικά διδάγματα και παράλληλα νοήματα με μεγαλύτερο βάθος από ότι ο λόγος του παραμυθιού αυτός καθ’ αυτός. Άλλωστε αυτός είναι και ένας από τους λόγους που τα παραμύθια λέγονται κυρίως σε παιδιά. Οι ενήλικοι μέσα από τα παραμύθια προσπαθούν να μεταδώσουν στα παιδιά τους τις αξίες και ιδανικά που οι ίδιοι ασπάζονται. Άλλες φορές τα παραμύθια προσπαθούν να μεταδώσουν πανανθρώπινες αξίες όπως η δικαιοσύνη, η καλοσύνη ή η ισότητα και άλλες φορές προσπαθούν να περάσουν μηνύματα που είναι συνδεδεμένα με το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο γεννήθηκε το παραμύθι, όπως η σημαντικότητα της κοινότητας (π.χ. στις αφρικανικές χώρες), οι ανδρικοί και γυναικείοι ρόλοι αλλά και η ιεραρχία σε μια κοινωνία. Πέραν τούτου, τα παραμύθια σε πολλές περιπτώσεις μπορούμε να πούμε πως αποτελούν έναν τρόπο έκφρασης ιδεών και αντιμετώπισης των διλημμάτων ενός παιδιού στον δρόμο του προς την ενηλικίωση.
Η δύναμη των παραμυθιών να μεταφέρουν άμεσα και έμμεσα μηνύματα είναι αξιοπρόσεκτη. Μέσα από μια φαινομενικά απλή ιστορία (π.χ. “Ο βοσκός και ο λύκος” ή “Ο λαγός και η χελώνα”) κάποιος μπορεί να εξάγει πολλά ηθικά διδάγματα και παράλληλα νοήματα με μεγαλύτερο βάθος από ότι ο λόγος του παραμυθιού αυτός καθ’ αυτός. Άλλωστε αυτός είναι και ένας από τους λόγους που τα παραμύθια λέγονται κυρίως σε παιδιά. Οι ενήλικοι μέσα από τα παραμύθια προσπαθούν να μεταδώσουν στα παιδιά τους τις αξίες και ιδανικά που οι ίδιοι ασπάζονται. Άλλες φορές τα παραμύθια προσπαθούν να μεταδώσουν πανανθρώπινες αξίες όπως η δικαιοσύνη, η καλοσύνη ή η ισότητα και άλλες φορές προσπαθούν να περάσουν μηνύματα που είναι συνδεδεμένα με το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο γεννήθηκε το παραμύθι, όπως η σημαντικότητα της κοινότητας (π.χ. στις αφρικανικές χώρες), οι ανδρικοί και γυναικείοι ρόλοι αλλά και η ιεραρχία σε μια κοινωνία. Πέραν τούτου, τα παραμύθια σε πολλές περιπτώσεις μπορούμε να πούμε πως αποτελούν έναν τρόπο έκφρασης ιδεών και αντιμετώπισης των διλημμάτων ενός παιδιού στον δρόμο του προς την ενηλικίωση.
Παρόλο που η κυρίαρχη ιδέα είναι πως τα παραμύθια μπορούν να φανούν χρήσιμα αποκλειστικά στην διαπαιδαγώγηση των παιδιών, αξίζει να σημειωθεί πως τα παραμύθια έχουν χρησιμοποιηθεί -και συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα από ορισμένους ψυχολόγους- για να βοηθήσουν ενήλικες να ξεπεράσουν κάποια ψυχολογικά προβλήματα. Ίσως ο πιο γνωστός υποστηρικτής αυτής της ιδέας είναι ο Hans Dieckmann. Σύμφωνα με τον Dieckmann ένας αποτελεσματικός τρόπος να βοηθηθεί ένας ενήλικας είναι να διηγηθεί το αγαπημένο του παραμύθι. Σύμφωνα με τη θεωρία του, το αγαπημένο παραμύθι μας δεν έχει αποτυπωθεί στη μνήμη μας τυχαία, αλλά λόγω της σημαντικής ψυχολογικής του βαρύτητας για την ίδια την ύπαρξή μας και τα προβλήματα που μας απασχολούν. Όταν συνειδητοποιήσουμε την βαθύτερη σημασία του νοήματος του παραμυθιού τότε πιο εύκολα μπορούμε να μεταφράσουμε τις ασυνείδητες σκέψεις και φόβους μας και να τους αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικότερα.
Παραμύθια: γιατί έτσι μας αρέσει
Τα παραμύθια ήταν, είναι και κατά πάσα πιθανότητα θα συνεχίσουν να είναι μια πολύ χρήσιμη πηγή πληροφοριών τόσο για το ίδιο το άτομο που αρέσκεται στην διήγησή τους, όσο και για τις κοινωνίες και τις συνθήκες που τα δημιούργησαν. Είναι οι συνοδοιπόροι πολλών παιδιών στο πέρασμά τους από το ένα αναπτυξιακό στάδιο στο επόμενο και ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για τους γονείς και τους δασκάλους για την ευκολότερη μεταλαμπάδευση γνώσεων και αξιών. Βεβαίως τα παραμύθια μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο για καλό σκοπό όσο και για κακό (αν και η έννοια του καλού και του κακού είναι σχετική). Σημασία όμως έχει η διατήρησή τους σε όλους τους πολιτισμούς που πέρασαν από τον πλανήτη αυτό, κάτι που αυτόματα σηματοδοτεί και την σημαντικότητά τους σε διάφορα επίπεδα της κοινωνικής (και όχι μόνο) ανάπτυξής μας.
Τα παραμύθια ήταν, είναι και κατά πάσα πιθανότητα θα συνεχίσουν να είναι μια πολύ χρήσιμη πηγή πληροφοριών τόσο για το ίδιο το άτομο που αρέσκεται στην διήγησή τους, όσο και για τις κοινωνίες και τις συνθήκες που τα δημιούργησαν. Είναι οι συνοδοιπόροι πολλών παιδιών στο πέρασμά τους από το ένα αναπτυξιακό στάδιο στο επόμενο και ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για τους γονείς και τους δασκάλους για την ευκολότερη μεταλαμπάδευση γνώσεων και αξιών. Βεβαίως τα παραμύθια μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο για καλό σκοπό όσο και για κακό (αν και η έννοια του καλού και του κακού είναι σχετική). Σημασία όμως έχει η διατήρησή τους σε όλους τους πολιτισμούς που πέρασαν από τον πλανήτη αυτό, κάτι που αυτόματα σηματοδοτεί και την σημαντικότητά τους σε διάφορα επίπεδα της κοινωνικής (και όχι μόνο) ανάπτυξής μας.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου