1821 – Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ (Μέρος 1ο)

 

Γρά­φει ο Γιάν­νης Βε­ντού­ρας //

Στα πλαί­σια της Οθω­μα­νι­κής αυ­το­κρα­το­ρί­ας συ­νυ­πήρ­χαν πλή­θος λαών με δια­φο­ρε­τι­κή φυ­λε­τι­κή προ­έ­λευ­ση. Έλ­λη­νες, Αρ­μέ­νιοι, Αλ­βα­νοί, Βλά­χοι Σέρ­βοι, Βούλ­γα­ροι, Σύ­ριοι και πολ­λοί άλλοι. Ο φε­ου­δαρ­χι­κός χα­ρα­κτή­ρας του Οθω­μα­νι­κού κρά­τους, ο οποί­ος στη­ρι­ζό­ταν στην ιδιο­κτη­σία της γης, έστρε­ψε τους λαούς αυ­τούς να βρουν οι­κο­νο­μι­κές διε­ξό­δους στην βιο­τε­χνι­κή-βιο­μη­χα­νι­κή πα­ρα­γω­γή και το εμπό­ριο. Είναι γνω­στό ότι σε με­γά­λες πό­λεις που ήταν εμπο­ρι­κά κέ­ντρα, όπως η Σμύρ­νη, όλη η οι­κο­νο­μία βρι­σκό­ταν σε ελ­λη­νι­κά χέρια.

Στα τέλη του 18^ου αιώνα και στις αρχές του 19^ου, μέσα από μια εξε­λι­κτι­κή πο­ρεία, έχουν πλέον δη­μιουρ­γη­θεί ισχυ­ρές εθνι­κές αστι­κές τά­ξεις. Το πιο ισχυ­ρό και δυ­να­μι­κό τμήμα της ελ­λη­νι­κής αστι­κής τάξης ήταν αυτό που ανα­πτύ­χθη­κε στη ναυ­τι­λία. Η τε­ρά­στια Οθω­μα­νι­κή αυ­το­κρα­το­ρία, για να μπο­ρέ­σει να κα­λύ­ψει τις ανά­γκες της σε αγαθά, είχε ανά­γκη από διευ­ρυ­μέ­νο εμπό­ριο. Έτσι έδωσε πολλά κί­νη­τρα στους πλοιο­κτή­τες για να ορ­γώ­νουν τα θα­λάσ­σια δί­κτυα και να ανα­πτύ­ξουν το εξω­τε­ρι­κό εμπό­ριο με τις άλλες χώρες.  Ει­δι­κά, με τον απο­κλει­σμό των Αγ­γλι­κών, Γαλ­λι­κών και των πλοί­ων άλλων ξένων κρα­τών από την Μαύρη Θά­λασ­σα (1752 έως 1873), δό­θη­κε η ευ­και­ρία στους Έλ­λη­νες εμπό­ρους και πλοιο­κτή­τες να κυ­ριαρ­χή­σουν.

Το κα­θε­στώς προ­στα­σί­ας που πα­ρεί­χα­νε οι Ρώσοι, μετά την  συν­θή­κη Κιου­τσούκ-Καϊ­ναρ­τζή, είχε απο­τέ­λε­σμα πολ­λοί Έλ­λη­νες πλοιο­κτή­τες να ανε­βά­σουν την Ρώ­σι­κη ση­μαία και να ναυ­πη­γή­σουν με­γα­λύ­τε­ρα πλοία. Το 1802 όμως, ο σουλ­τά­νος Σελίμ ο Γ’, έδωσε και­νούρ­για και πε­ρισ­σό­τε­ρα προ­νό­μια (μεί­ω­ση δα­σμών, απαλ­λα­γές από φό­ρους) με απο­τέ­λε­σμα πε­ρισ­σό­τε­ρα από 1400 πλοία «χρι­στια­νών ρα­γιά­δων» να ορ­γώ­νουν τις θά­λασ­σες με την Οθω­μα­νι­κή ση­μαία. Πα­ράλ­λη­λα όμως, πολ­λοί πλοιο­κτή­τες (όπως Υδραί­οι, Ψα­ρια­νοί, Γα­λα­ξι­διώ­τες) εκ­με­ταλ­λευό­με­νοι τον αντα­γω­νι­σμό Άγ­γλων, Γάλ­λων, Ρώσων, δια­τη­ρού­σαν πλοία με τις αντί­στοι­χες ση­μαί­ες.

Εκτός όμως από τα Οθω­μα­νι­κά αστι­κά κέ­ντρα (Θεσ­σα­λο­νί­κη, Σμύρ­νη, Κων­στα­ντι­νού­πο­λη, Αλε­ξάν­δρεια), δη­μιουρ­γή­θη­καν και ισχυ­ρές πα­ροι­κί­ες Ελ­λή­νων εκτός Οθω­μα­νι­κού κρά­τους. Τέ­τοιες ήταν οι πα­ροι­κί­ες στην Οδησ­σό, Τερ­γέ­στη, Μασ­σα­λία, Λον­δί­νο και αλλού. Η κυ­ριαρ­χία των Ελ­λή­νων εμπό­ρων και πλοιο­κτη­τών σε Βαλ­κά­νια και Ανα­το­λι­κή Με­σό­γειο, αλλά και η ισχυ­ρή πα­ρου­σία τους σε όλα τα με­γά­λα εμπο­ρι­κά κέ­ντρα της Ευ­ρώ­πης, είχε σαν απο­τέ­λε­σμα να συσ­σω­ρευ­θεί τε­ρά­στιο ποσό κε­φα­λαί­ου στα χέρια της ανερ­χό­με­νης Ελ­λη­νι­κής αστι­κής τάξης.

Αλλά και στον κυ­ρί­ως ελ­λα­δι­κό χώρο (Αμπε­λά­κια, Τύρ­να­βος, Ζα­γο­ρο­χώ­ρια, Πήλιο και αλλού) είχε αρ­χί­σει να ανα­πτύσ­σε­ται δυ­να­μι­κά η μα­νι­φα­κτού­ρα και η βιο­τε­χνία σε κλά­δους όπως η νη­μα­τουρ­γία, η υφα­ντουρ­γία, η με­τα­ξουρ­γία.

Το χρη­μα­τι­κό κε­φά­λαιο συσ­σω­ρευό­ταν συ­νε­χώς, παρά το γε­γο­νός ότι λόγω των ιδιαι­τε­ρο­τή­των της πο­λι­τι­κής κα­τά­στα­σης,  οι κά­το­χοί του προ­τι­μού­σαν να το επεν­δύ­ουν κυ­ρί­ως στο εμπό­ριο και την ναυ­τι­λία. Εκεί είχαν με­γα­λύ­τε­ρο πο­σο­στό κέρ­δους, με απο­τέ­λε­σμα να πα­ρα­με­λού­νται οι επεν­δύ­σεις στην βιο­μη­χα­νι­κή πα­ρα­γω­γή. Εξαί­ρε­ση απο­τέ­λε­σε ο κλά­δος κα­τα­σκευ­ής κτι­σμά­των (σπί­τια, γε­φύ­ρια κλπ.) και της ναυ­πή­γη­σης πλοί­ων, που ση­μεί­ω­ναν ση­μα­ντι­κή ανά­πτυ­ξη. Πα­ρό­λα αυτά όμως, η Ελ­λη­νι­κή αστι­κή τάξη δυ­νά­μω­νε συ­νε­χώς και αντι­λαμ­βα­νό­ταν ότι, για να μπο­ρέ­σει να ανα­πτυ­χθεί πε­ρισ­σό­τε­ρο, θα έπρε­πε να απο­σχι­σθεί από την Οθω­μα­νι­κή αυ­το­κρα­το­ρία και να δη­μιουρ­γή­σει το δικό της εθνι­κό κρά­τος. Οι και­ροί απαι­τού­σαν, να κα­τα­κτή­σει την εξου­σία!

Στον Ελ­λα­δι­κό χώρο υπήρ­χαν και οι κο­τζα­μπά­ση­δες, δη­λα­δή Έλ­λη­νες γαιο­κτή­μο­νες με διοι­κη­τι­κές θέ­σεις στον κρα­τι­κό μη­χα­νι­σμό και πολλά προ­νό­μια. Η Οθω­μα­νι­κή αυ­το­κρα­το­ρία, η οποία είχε την εξου­σία στην γη, είχε επι­βάλ­λει πολ­λούς φό­ρους στα αγρο­τι­κά ει­σο­δή­μα­τα, όπως ο κε­φα­λι­κός φόρος για τις μη μου­σουλ­μα­νι­κές αγρο­τι­κές οι­κο­γέ­νειες και η δε­κά­τη. Για την απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τε­ρη εί­σπρα­ξη των φόρων, το κρά­τος εκ­μί­σθω­νε τους φό­ρους! Δη­λα­δή έδινε το δι­καί­ω­μα στους μι­σθω­τές να συλ­λέ­γουν όσους φό­ρους θε­ω­ρού­σαν σωστό επι­με­ρί­ζο­ντάς τους σε όλη την κοι­νό­τη­τα, να κρα­τά­νε το επι­πλέ­ον ποσό και το υπό­λοι­πο, βάσει της συμ­φω­νί­ας, να το πα­ρα­δί­δουν στα κρα­τι­κά τα­μεία. Στην αρχή η μί­σθω­ση ήταν για σύ­ντο­μο χρο­νι­κό διά­στη­μα, αλλά στα προ­ε­πα­να­στα­τι­κά χρό­νια η πα­ρα­χώ­ρη­ση των εκ­μι­σθώ­σε­ων γι­νό­ταν ισό­βια.

Με τον τρόπο αυτό, ένα με­γά­λο μέρος της αγρο­τι­κής πα­ρα­γω­γής κα­τέ­λη­γε στα χέρια των κο­τζα­μπά­ση­δων, των αγά­δων, των πα­σά­δων και του σουλ­τά­νου. Οι Έλ­λη­νες κο­τζα­μπά­ση­δες, μπο­ρεί να απο­τε­λού­σαν την κα­τώ­τε­ρη βαθ­μί­δα της κρα­τι­κής ιε­ραρ­χί­ας, αλλά ήταν πολύ μι­ση­τοί στους χω­ρι­κούς, επει­δή χρη­σι­μο­ποιού­σαν κάθε εί­δους βία (αρ­πα­γές, λη­στεί­ες, υπο­χρε­ω­τι­κές αγ­γα­ρεί­ες κλπ.) για να απο­σπά­σουν όσα πε­ρισ­σό­τε­ρα μπο­ρού­σαν. Με τη σειρά τους οι κο­τζα­μπά­ση­δες, δυ­σφο­ρού­σαν με τον τρόπο της νομής της γης και των φόρων, επει­δή οι Τούρ­κοι αν και μειο­ψη­φία (λι­γό­τε­ρο από το 10% στον Ελ­λα­δι­κό χώρο) νέ­μο­νταν το 58% της γης, ενώ η συ­ντρι­πτι­κή πλειο­ψη­φία, που απο­τε­λού­νταν από Έλ­λη­νες, μόνο το 42%. Ήθε­λαν λοι­πόν με κάθε τρόπο να πε­ρά­σει στα χέρια τους με­γα­λύ­τε­ρο μέρος της λείας.

Οι κο­τζα­μπά­ση­δες βέ­βαια δεν ήταν όλοι πρό­θυ­μοι να ξε­ση­κω­θούν για την κα­τάρ­γη­ση της Οθω­μα­νι­κής κυ­ριαρ­χί­ας στην ψιλή κυ­ριό­τη­τας της γης. Άλλοι βο­λευό­ντου­σαν με την υπάρ­χου­σα κα­τά­στα­ση και άλλοι ζύ­γι­ζαν πε­ρισ­σό­τε­ρο τους κιν­δύ­νους από την αρ­πα­γή της πε­ριου­σί­ας τους  από Τούρ­κους πα­σά­δες και βε­λή­δες. Επι­θυ­μού­σαν μεν να έχουν πλήρη δι­καιώ­μα­τα από την ανά­πτυ­ξη του εμπο­ρί­ου, αλλά δεν ήθε­λαν να χά­σουν και τα προ­νό­μιά τους πάνω στις το­πι­κές κοι­νω­νί­ες, τα οποία προ­φα­νώς θα τους τα στε­ρού­σε μια συ­γκρο­τη­μέ­νη κε­ντρι­κή εξου­σία ενός απε­λευ­θε­ρω­μέ­νου Ελ­λη­νι­κού κρά­τους.

Εκτός αυτών των αστών και των κο­τζα­μπά­ση­δων, με­γά­λο ρόλο στα τε­κται­νό­με­να έπαι­ζε και ο κλή­ρος. Το Πα­τριαρ­χείο και όλος ο ανώ­τε­ρος κλή­ρος είχαν πλή­θος προ­νο­μί­ων μέσα στην Οθω­μα­νι­κή αυ­το­κρα­το­ρία. Είχαν δι­κα­στι­κή εξου­σία, προ­ω­θού­σαν αυτά που απο­φά­σι­ζε η κε­ντρι­κή διοί­κη­ση, χρη­σι­μο­ποιού­σαν μέσα θρη­σκευ­τι­κής κα­τα­πί­ε­σης, και τους είχαν πα­ρα­χω­ρη­θεί διοι­κη­τι­κά και εκ­παι­δευ­τι­κά δι­καιώ­μα­τα. Να θυ­μί­σου­με ότι στα με­γά­λα αστι­κά κέ­ντρα υπήρ­χαν σχο­λές όπου δι­δα­σκό­ταν η Ελ­λη­νι­κή γλώσ­σα, μιας και αυτή απο­τε­λού­σε την γλώσ­σα της εμπο­ρι­κής δι­πλω­μα­τί­ας. Να μην ξε­χά­σου­με τους Φα­να­ριώ­τες οι οποί­οι κα­τεί­χαν υψη­λές θέ­σεις στον κρα­τι­κό μη­χα­νι­σμό και έβλε­παν την κοι­νω­νι­κή τους άνοδο, μόνο στο πλαί­σιο της Οθω­μα­νι­κής αυ­το­κρα­το­ρί­ας.

Όλοι αυτοί (ανώ­τε­ρος κλή­ρος και Φα­να­ριώ­τες) στην πλειο­ψη­φία τους ήταν αντί­θε­τοι με μια επα­νά­στα­ση ενά­ντια στο Οθω­μα­νι­κό κρά­τος. Εντε­λώς δια­φο­ρε­τι­κή ήταν η θέση του κα­τώ­τε­ρου κλή­ρου ο οποί­ος τρα­βού­σε τα ίδια βά­σα­να με τους φτω­χούς αγρό­τες. Οι φτω­χοί αγρό­τες που δε­χό­ντου­σαν όλη την κα­τα­πί­ε­ση από τους Έλ­λη­νες κο­τζα­μπά­ση­δες και τους Τούρ­κους αγά­δες, είχε κάθε λόγω να ξε­ση­κω­θούν για να αλ­λά­ξουν την κα­τά­στα­ση. Όχι επει­δή έβλε­παν την Οθω­μα­νι­κή κυ­ριαρ­χία σαν «σκλα­βιά», αλλά επει­δή ήθε­λαν μια κα­λύ­τε­ρη ζωή για αυ­τούς και τα παι­διά τους.

Η άνο­δος των εθνι­κών αστι­κών τά­ξε­ων σε όλα τα Βαλ­κά­νια (Σέρ­βοι, Βούλ­γα­ροι, Έλ­λη­νες, Βλά­χοι) αντι­κει­με­νι­κά έβαζε επί τά­πη­τος το θέμα της εξου­σί­ας. Το φε­ου­δαρ­χι­κό σύ­στη­μα είχε φάει τα ψωμιά του. Οι κοι­νω­νί­ες των Βαλ­κα­νί­ων νο­μο­τε­λεια­κά, έπρε­πε να προ­χω­ρή­σουν στο στά­διο του κα­πι­τα­λι­σμού, δη­μιουρ­γώ­ντας τα δικά τους, ανε­ξάρ­τη­τα, εθνι­κά αστι­κά κράτη.  Το ίδιο συ­νέ­βη και στην ίδια την Τουρ­κία, με τον Κεμάλ Ατα­τούρκ, έναν αιώνα αρ­γό­τε­ρα.

Όπως και στις άλλες πε­ριο­χές, στον Ελ­λα­δι­κό χώρο, στην επα­νά­στα­ση ηγή­θη­κε η Ελ­λη­νι­κή αστι­κή τάξη. Αυτή εξ άλλου και την προ­ε­τοί­μα­σε. Η κί­νη­ση του Ρήγα Φε­ραί­ου και η Φι­λι­κή Εται­ρεία ήταν δη­μιούρ­γη­μα εμπό­ρων. Παρά του ότι δεν ήταν ακόμα πολύ ισχυ­ρή σαν τάξη,  κα­τά­φε­ρε να την ακο­λου­θή­σουν πολ­λοί κο­τζα­μπά­ση­δες, ο κα­τώ­τε­ρος κλή­ρος, οι αρ­μα­το­λοί και κλέ­φτες, καθώς και ο φτω­χός λαός. Δυ­στυ­χώς για τους τε­λευ­ταί­ους, η απε­λευ­θέ­ρω­ση δεν άλ­λα­ξε και πολύ την ζωή τους.

Ήταν το έτος 1821 όταν η επα­νά­στα­ση της ελ­λη­νι­κής αστι­κής τάξης ξέ­σπα­σε. Το τι έγινε όμως, το πώς φα­γώ­θη­καν με­τα­ξύ τους για την νομή των γαιών και των φόρων, φθά­νο­ντας έως και στον εμ­φύ­λιο πό­λε­μο, θα το δούμε σε επό­με­νο κεί­με­νο…

Posted in: ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ-ΙΣΤΟΡΙΑ